Bosh sahifa
Referatlar
Algebra
Predikatlar. Kvantorlar.To’plam. To’plamosti
Predikatlar. Kvantorlar.To’plam. To’plamosti
Yuklangan vaqt:
12.09.2022
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
76.3203125 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Mulоhazalar va predikatlar. Ular ustida amallar
Predikatlar algebrasi, mulohazalar hisobi formulasi tushunchasi
Maxsus sirtqi bo’lim uchun matematikadan o’quv dasturi
Algebraning ta’rifi va misollar, morfizmlar, faktor-algebra
Евклид фазоси
![Mulohazalar algebrasi yordamida sodda mulohazalardan murakkab mulohazalar hosil qilinishi 1-2 - ma’ruzalarda o’rgandik. Lekin mulohazalar mantiqi kamchiliklarga ega, ya’ni uning yordamida ob’yektlarning xossalari va ular orasidagi munosabatlarni yoritish mumkin emas. Bunday kamchiliklarni bartaraf qilishda peridikat tushunchasi muhimdir. Ta’rif: Tarkibida erkin o’zgaruvchilar qatnashib, bu o’zgaruvchilarning qabul qilish mumkin bo’lgan qiymatlarida muloxazaga aylanadigan darak gapga predikat deyiladi. x ob’yektning biror P xossaga ega bo’lishi P(x) kabi belgilanib, uni bir o’rinli predikat deyiladi. Predikat ikki, uch, ...,n o’rinli ham bo’lishi mumkin. n o’rinli predikat P(x 1 , x 2 , …, x n ) orqali belgilanib, bu predikat biror A to’plamning x 1 , x 2 , …, x n elementlari orasidagi P munosabatni bildiradi. Bir o’rinli predikatni unar, ikki o’rinli predikatni binar, uch o’rinli predikatni ternar predikatlar deyiladi. Nol o’rinli predikat o’zgarmas muloxazani bildiradi. Masalan, P(x): “x – tub son” – bir o’rinli predikat, P(x; y): “x+y=5” – ikki o’rinli predikat, P(x; y; z): “x+2y+z=0” – uch o’rinli predikat bo’ladi. Ta’rif: M to’plamning P(x) predikatni rost muloxazaga aylantiruvchi D qism to’plamiga P(x) predikatning rostlik sohasi deyiladi. Ta’rif: Agar P(x) predikat M to’plamning barcha elementlarida rost (yolg’on) bo’lsa, u holda P(x) predikat M to’plamda aynan rost (yolg’on) deyiladi. Bundan tashqari bajariluvchi predikat ham mavjud bo’lib, ular [1, 2] da keltirilgan. n o’rinli predikatlar uchun ham aynan rost, aynan yolg’on predikatlar tushunchasini aniqlash mumkin. Masalan, “x<0” – predikat N to’plamda aynan yolg’on, “x -musbat” predikat N to’plamda aynan rost predikat, “x-toq son” predikat esa N to’plamda bajariluvchi predikat bo’ladi. Predikatlardan muloxaza hosil qilishning quyidagi ikkita usuli bilan tanishaylik: Biror M to’plamning “Barcha (ixtiyoriy) x elementlari uchun” degan jumla qisqa ∀ x∈M , “Ba’zi bir x elementi uchun” degan jumla esa orqali belgilanib, ular mos ravishda umumiylik (ixtiyoriylik) va mavjudlik kvantorlari deyiladi.](/data/documents/779e597c-ec22-4917-aac2-f20100d0df1f/page-2.png)
![Istalgan n ta elementli to’plamning barcha qism to’plamlari soni 2 n ga teng. To’plamlar ustida birlashma, kesishma, ayirma amallari mavjud. Ta’rif: A va B to’plamlarning birlashmasi deb shu to’plamlarning kamida bittasiga tegishli bo’lgan barcha elementlardan tuzilgan to’plamga aytiladi va uni A∪B ko’rinishda belgilanadi. Ta’rifga ko’ra A∪ B= {x/x∈ A yoki x∈ B} bo’ladi. To’plamlarning birlashmasi chekli sondagi A 1 , A 2 , …, A n to’plamlar uchun kiritish mumkin, ya’ni A1∪ A2∪...∪ An= ¿i=1 n Ai bo’lib, bu to’plam Ai(i=1,n) larning kamida bittasiga tegishli elementlardan tuzilgan. Misol. A={0, 1, 2}, B={1, 2, 3} bo’lsa, u holda A∪B={0,1,2,3} bo’ladi. To’plamlarning birlashmasi quydagi xossalarga ega: 1. A∪ B=B∪ A - (kommutativ xossa); 2. A∪(B∪C)=(A∪ B)∪C ( assotsiativ xossa ); 3. A⊆ B⇒ A∪ B= B ; 4. A∪ A= A ( idempotentlik qonuni ) . Bu xossalar to’plamlar tengligi ta’rifidan foydalanib isbotlanadi. (Bu xossalardan ayrimlarining isboti [1, 2] da keltirilgan). Ta’rif: A va B to’plamlarning kesishmasi deb shu to’plamlarning barcha umumiy elementlaridan tuzilgan to’plamga aytiladi va u A∩B ko’rinishda belgilanadi. Ta’rifga ko’ra A∩ B={x/x∈A va x∈B} bo’ladi. To’plamlarning kesishmasini chekli sondagi A 1 , A 2 , …, A n to’plamlar uchun kiritish mumkin, ya’ni A1∩A2∩...∩An=intersect i=1 n Ai bo’lib, bu to’plam Ai(i=1,n) larning barchasiga tegishli bo’lgan elementlardan tuziladi. Misol. A={0, 1, 2}, B={1, 2, 3} bo’lsa, u holda A∩B={1,2} bo’ladi. To’plamlarning kesishmasi quydagi xossalarga ega: 1. A∩ B=B∩ A ; 2. A∩(B∩C)=(A∩ B)∩C ; 3. A⊆ B⇒ A∩ B= A ; 4. A∩ A= A . Bu xossalarning ayrimlarining isboti [1, 2] da keltirilgan. To’plamlarning birlashmasi va kesishmasidan quy i dagi xossalar kelib chiqadi:](/data/documents/779e597c-ec22-4917-aac2-f20100d0df1f/page-5.png)
![1.A∪(B∩C)=(A∪ B)∩(A∪C) - (birlashmaning kesishmaga nisbatan tarqatish (distributiv) qonuni); 2. A∩(B∪C)=(A∩ B)∪(A∩C) (kesishmaning birlashmaga nisbatan tarqatish (distributiv) qonuni); 1-xossaning isboti [1] da keltirilgan. 1, 2-xossalar istalgan sondagi to’plamlar uchun ham o’rinli bo’ladi , ya’ni A∪(intersect i=1 n Bi)=intersect i=1 n (A∪Bi) , A∩(∪i=1 n Bi)= ¿i=1 n (A∩ Bi) bo’ladi. Ta’rif : A to’plamdan B to’plamning ayirmasi deb A ga tegishli, lekin B ga tegishli bo’lmagan barcha elementlardan tuzilgan to’plamga aytiladi va uni A\B ko’rinnishda belgilanadi. Misol . A={0,1,2},B={1,2,3} bolsa u holda A\B={0}, B\A={3} bo’ladi. Quydagi de-Morgan qonunlari o’rinli: A∪ B= A∩ B , A∩ B= A∪ B . Invalyutsiya qonuni: A= A . Ta’rif: A ning B da va B ning A da bo’lmagan elementlaridan tuzilgan to’plamga A va B to’plamlarning simmetrik ayirmasi deyiladi va uni AΔB ko’rinishda belgilanadi. Misol. A={0,1,2},B={1,2,3} bo’lsa AΔB ={0,3} bo’ladi. Ta’rif: B toplam A ning qisim to’plami bo’lganda A\B to’plam B ni A gacha to’ldiruvchi to’plam deyiladi va uni B yoki C A B orqali belgilanadi. Ta’rifga ko’ra A\B= B bo’lib B∪ B= A bo’ladi. Misol . N⊆ Z bo’lgani uchun Z\N={…, -n,…, -2, -1, 0}= N bo’lib N∪ N=Z bo’ladi. Ta’rif: Har qanday to’plamning xos qismi to’plami bo’lmagan to’plamga unversial to’plam deyiladi. Unversial to’plam U harifi bilan belgilaylik. Quydagi xossalar o’rinli: 1 0 . A∪U =U ; 2 0 . A∩U = A ; 3 0 . Ø=U , U= Ø . To’plamlar ustida amallarni Eyler-Ven diagrammalari orqali ham bajarish mumkin. (Mustaqil ta’limda o’rganiladi).](/data/documents/779e597c-ec22-4917-aac2-f20100d0df1f/page-6.png)
