Kombinatorika masalalari

Yuklangan vaqt:

16.08.2021

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

84 KB

Ko'chirib olish

Kombinatorika masalalari Reja : 1 Yg’indi va ko’paytma qoidasi 2 O’rinlashtirishlar 3. O’rin almashtirishlar 4. Guruhlashlar 3. Darsning jixozi: Doska, bo’r, ko’gazmali qurollar 4. Topshiriqlar. Kombinatorika elementlariga oid nazariy mashg’ulotlarni puxta o’rganib qullanmada va darslikda berilgan misollarni echib kelish.

Kombinatorik masalalar. 1. Yig’ndi va ko’paytma qoidasi. a) Agar A va B o’zaro kesishmaydigan to’plamlar bo’lib, A da m element, B da n element bo’lsa    berlashmada m+n element bo’ladi. Agar A va B to’plamlar o’zaro kesishsa    birlashmaning elemintlari soni m+n dan A va B lar uchun mumumiy bo’lgan elementler sonini ayrib tashlab topiladi. b) Agar A va B to’plamlar chekli va Ada n element Bda m element bo’lsa, bu elementlardan tuzilgan k uzunlikdagi kortijlar soni n m  gat eng. Endi bu qoidalarga xos misollar keltiramiz. Yig’ndi qoidasi (    ) =n(A)+n(B) (1) n (    )=n (A)+n(B)-n (    ) (2) Formulalar orqali ifodalanishini bilamiz. (1) formula bilan yechiladigan kombinatorika masalasi umumiy holda quydagicha ifodalanadi: Agar X elementi m usul, Y elementi n usul bilan tanlash mumkin bo’lsa, “X yoki Y” elementini m+n usul bilan tanlash mumkin. 1-misol. Savatda 10 dona olma va 20 dona shoftoli bor, bo’lsa 1 dona mevani necha xil usul bilan tanlash mumkin. Yechish. 1 dona mevani 10+20=30 usul bilan tanlash mumkin 2-misol. X={1,2,3,4}, Y={a,b,c,d,e} to’plamlar berilgan ) ( Y X n  =? Yechish. n (x)=4. n(Y)=5 bo’lgan uchun n(XxY)=4+5=9. 3-misol. X={2,4,6,8}, y={2,5,7,9} to’hlamlar berilgan. n (XxY)=? Yechish n(x)=4, n(y)=4 Lekin 2 sonni xar ikkala to’plamda ham qatnashadi, demak ) ( Y X n  =1 (2) formulaga ko’ra ) ( Y X n  =4+4-1=7. 4 – misol. 30 ta talabadan 25 tasi matematikadan yakuniy nazoratdan, 23 tasi iqtisod yakuniy nazariydan o’ta oldi. 3 ta talaba ikkala fan bo’yicha yakuniy nazariydano’ta olmadi. Nechta qarzdor talaba bor. Yechish. A bilan matematika yakuniy nazariydan o’tmagan talabalar to’plamini, B bilan iqtisod fanidan yakuniy nazariydan o’tmagan talabalar

$to’plamini belgilaymiz. U holda n(A) = 30–25=5, n(B)=30-23=7 n(   )=3, n(    )=5+7-3=9. Demak, 9 ta qarzdor talaba bor. Bizga ma’lumki ko’paytma qoidasi n(AXB)=n(A) ) ( n (3) ko’rinishda yoziladi. Ko’payutma qoidasiga oid kombinatorika masalasi quyidagicha ko’rinishda bo’ladi. “Agar X elementini m usul, Y elementini n usul bilan tanlash mumkin bo’lsa, (x;y) tartiblangan juftlikni n m  usul bilan tanlash mumkin” 5-misol. A qishloqdan B qishloqqa 5 ta yo’l olib boradi, B qishloqdan C qishloqqa esa 2 ta yo’l olib boradi. A qishloqdan C qishloqqa B qishloq orqali necha xil usul bilan borsa bo’ladi. Yechish. A dan C ga (1,a)(_1,b), (2,a),(2,b),(3,a),(3,b),(4,a),(4,b),(5,a),(5,b) juftliklar orqali berilgan yo’nalishlarda borish mumkin. Bunda yo’lning birinchi qismi 5 xil usul bilan, 2 – qismi 2 hil usul bilan bosib o’tiladi. X={1,2,3,4,5,}, Y-{a,b}. deb olsak, XxY={(1,a),(2,a),(3,a),(4,a),(5,a), (1;b),(2;b),(3;b),(4;b),(5;b)}-dekart ko’paytma hosil bo’ladi. Bunda n( 10 2 5 ) ( ) ( )     Yn X n XxY bo’lgani uchun A dan C ga 10 usul bilan boorish mumkinligi kelib chiqadi. 6 - misol. Nechta turli raqamlar bilan yozilgan ikki xonali sonlar bor? Yechish. Birinchi raqamni 9 usul bilan ikkinchi raqamni ham 9 usul bilan tanlash mumkin. Qoidaga ko’ra hammasi bo’lib 81 9 9   ta ikki xonali son bor. Bunda 0 dan boshlab o’liklar raqamidan boshqa raqamlar nazarda tutiladi. 3.Takrorlanadigan o’rinlashtirishlar X={x 1 ,x 2 ,…,x m } to’plam berilgan bo’lsin. Bu to’plam elementlaridan uzunligi k gat eng bo’lgan m k kortejlar tuzish mumkin: k km m A   Buni m elementdan k tadan takrorlanadigan o’rinlashtirishlar diyiladi. 7 - misol. 3 elementli x={1,2,3} to’plam elementlaridan uzunligi ikkiga teng bo’lgan nechta kortish tuzish mumkin. Yechish. 9 32 23   A ta kortij tuzish mumkin. Mana ular. (1;1) (1;2), (1;3) (2;1) (2;2), (2;3)$

(3;1) (3;2);(3;3) 8 - misol. 6 raqamli barcha telifon nomerlar sonini toping. Yechish. Telifon nomerlar 0 dan 9 gacha bo’lgan o’nta raqamdan tuzilgani uchun 10 elementdan tuzilgan barcha tartiblangan uzunligi 6 ga teng bo’gan kortijlar sonini topamiz: 1000000 10 6 610   A 4. Takrorlanmaydigan o’rin almashtirishlar. Malumki m elementli X to’plam elementlarini to’rli usullar bilan tartiblashlarning umumiy soni P m = m m   2 1 ! ga temg 9 - misol. 5 ta talabani 5 stulga necha xil usul bilan o’tqazish mumkin? Yechish. Masala 5 elementdan 5 tadan takrorlanmaydigan o’rin almashtirishlar sonini topishga keltiradi. P 5 =5!= 120 5 4 3 2 1      Demak, ularni 120 xil usul bilan o’tirg’zish mumkin 5. Takrorlanmaydigan o’rinlashtirishlar. m elementli X to’plamdan tuziladigan barcha tartiblangan n elementli to’plamlar soni )! ( ! )1 ( )1 ( n m m n m m Anm        ga teng. 10 - misol. Guruhdagi 25 talabadan tanlovga qatnashish uchun 2 talabani necha xil usul bilan tanlash mumkin. Yechish. 600 25 24 23 2 1 25 24 25 2 1 ! 23 ! 25 225            A usul bilan tanlash mumkin. 11- misol. 8 kishidan sardor, oshpaz, choyxonachi va navbachilardan iborat. 4 kishini tanlash kerak. Buni necha xil usulda amalga oshirish mumkin? Yechish. Bu masala 8 keshidan 4 tadan takrorlanmaydigan o’rinlashtirishlar sonini topishga keltiriladi. Demak, 1680 5 6 7 8 48      A usul bilan 4 kishini tanlash mumkin. 6. Takrorlanmaydigan guruhlashlar . M elementli X to’plamning k elementli qism to’plamlari soni ! )! ( ! n n m m P A C m nm nm    formula bo’yicha topiladi.

12 - misol. Kursdagi 20 talabadan ko’pirda ishtirok etish uchun 5 talabani necha xil usulda tanlah mumkin. Yechish. Ko’rik ishtirikchilarning tartibga ahamiyatga ega bo’lmagani uchun 20 elementli to’plamning 5 elementli qism to’plamlari soni nechtaligini topamiz: 10704 4 19 6 17 2 5 4 3 2 1 15 3 2 1 20 3 2 1 !5! 15 ! 20 520                   C Demak, 5 talabani 10704 usul bilan tanlash mumkin ekan. 13 - misol. 6 ta har xil rangli qalamdan 4 xil rangli qalamni necha xil usul bilan tanlash mumkin. Yechish. 15 3 5 4 3 2 1 2 1 6 5 4 3 2 1 !4!2 !6 46               C xil ucul bilan tanlash mumkin. Endi chikli X to’plam qism to’plamlari sonini topish haqidagi masalani qaraymiz. Uni hal qilish uchun istalgan tarzda x to’plamni tartiblaymiz. Sung har bir qism to’plamni m uzunligidagi kortej sifatida shifirlaymiz: qisim to’plamga kirgan element o’rniga 1, kirmagan element o’rniga 0 yozamiz. Masalan, agar X={x 1 ;x 2 ;x 3 ;x 4 ;x 5 } bolsa, u holda (0;1;1;0;1) kortej {x 2 ,x 3 ,x 5 } qism to’plamini shiflaydi, (0;0;0;0;0) kortej esa bo’sh tuplam, (1;1;1;1;1) kortej esa X tuplamning o’zini shifirlaydi. Shunda qisim tuplamlar soni ikkta {0;1} elementdan to’zilgan barcha m uzunlikdagi kortejlar soniga teng bo’ladi: m mA 2 2  . 14-misol. X={a;b;c;} to’plamning barcha qism to’plamlarini yozing, ular nechta bo’ladi. Yechish.  , {a}, {b}, {c}, {a;b}, {a;c}, {b;c}, {a;b;c} lar X to’plamning barcha qisim to’plamlari bo’lib ularning soni 2 3 =8ga teng.

O'xshashlar

Kombinatorika elementlari 2

Elastiklik nazariyasi tеkis masalalari

Koordinatalar sistеmasi. Analitik gеomеtriyaning sodda masalalari

Maxsus sirtqi bo’lim uchun matematikadan o’quv dasturi

Matеmatik statistika prеdmеti, asosiy masalalari va tushunchalari