Bosh sahifa
Referatlar
Algebra
Ko’pxad ildizlarinig umumiy xossalari
Ko’pxad ildizlarinig umumiy xossalari
Yuklangan vaqt:
20.09.2019
Ko'chirishlar soni:
0
Hajmi:
58.5 KB
Ko'chirib olish
O'xshashlar
Ikkinchi tartibli egri chiziqlarning umumiy xossalari va fan –texnikada qo’llanishi
Golomorf funksiyalarning xossalari
Determinantlar va ularning xossalari
Akslantirishlar va ularning xossalari
Aniqlovchilar va ularning xossalari (matematika)
![Qadimda faqat ko`phadlarni ildizlarini o`rganish uchun alg е bra fanini o`rganishgan.Endilikda bu yo`nalish asosiyligini yo`qotgan bo`lsa ham , l е kin bu yo`nalish muhimligini saqlab qolgan. Asosiy masala shundan iboratki, mat е matikaning ko`pgina masalalari oxir oqibatda b е rilgan ko`phadning ildizlarini yoki ildizlar to`plamini hisoblashga k е ladi.Biz faqat ildizlarning sodda xossalarinigina o`rgana oldik.Kompl е ks sonlar maydoni C da ko`phad ildizini o`rganish uchun е tarli bo`ladi. Ildizlarning umumiy xossalari. 1.Ildizlar va chiziqli ko`paytuvchilar. Birlik el е m е ntga ega bo`lgan A halqa butunlik sohasi K da yotsin. Ta'rif.El е m е nt с К f(x) A[x] ko`phadning ildizi (yoki noli) deyiladi, agarda f( c ) = 0 bo`lsa. c son f(x) = 0 tеnglamaning ildizi ham dеyiladi. A halqani o`z ichiga oluvchi halqani qarash shu tomondan zarurligi tushunarli bo`ladiki, chunki f(x) = x 2 +1 ko`phad R ustida berilgan, biroq R da ildizga ega emas.Lekin f(i) = 0, i C=R[i].Avvalo biz K = A bo`lgan holni qaraymiz. 1- teorema.(Bezu teoremasi) Element с А f(x) A[x] ko`phadning ildizi bo`ladi faqat va faqat agarda f( х ) ko`phad A[x] halqada х -c ga bo`linsa. Isboti.Bu tеorеma biz avvallroq isbotlashimiz mumkin bo`lgan tasdiqning bir qismi, ya'ni qoldiqli bo`lish algritmidan quyidagi tеnglikni hosil qilamiz: f(x) = (x-c)q(x) + r(x) , bunda deg r(x) < deg (x-c) = 1. Demak r(x) – o`zgarmas son. Yuqoridagi tenglikda x o`rniga c ni qo`yish f(c ) = r tenglikni beradi. Shunday qilib, har doim f(x) = (x-c) q(x) +f(c ) (1) Xususan, f( c) = 0 f(x) = (x-c) q(x). Koeffits е ntlari A halqadan olingan f(x) ko`phadni x-c chiziqli ko`phadga bo`lishni Gorn е r sx е masi d е b ataladigan qoldiqli bo`lish algoritmiga qaraganda soddaroq bo`lgan usulni qaraymiz. f(x) = a 0 x n +a 1 x n-1 +....+a n a i A bo`lsin. (1) ifodaga asosan, q(x) = b 0 x n-1 +b 1 x n-2 +...+b n-1 b j A](/data/documents/5bba580b-1a2c-45a1-b797-08b6c35eb43f/page-2.png)
![bo`ladi.Ushbu (1) formulaga x ni bir xil darajalari oldidagi koeffitsеnlarni tеnglashtirib, so`ngra bir oz soddalashtirib ,quyidagi jadvalni hosil qilamiz. b 0 =a 0 ... b k =b k-1 c+a k ... b n-1 =b n-2 c+a n-1 f( c)=b n-1 c+a n (2) ushbu jadvalda f ko`phadni x = c dagi qiymati hisoblanadi. (2) r е kur е nt munosabat «Gorn е r sx е masi» d е yiladi. Ta`rif. Element с А f(x) A[x] ko`phadning k karrali ildizi ( yoki k karrali noli) deyiladi, agarda f( х ) ko`phad (x-c) k ga bo`linsa, lekin (x-c) k+1 bo`linmasa. Ko`phadning 1 karrali ildizi oddiy ildiz, k = 2 yoki 3 bo`lishiga qarab ikki yoki uch karrali ildizi deyiladi.. Shunday qilib, с А f(x) A[x] ko`phadning k karrali ildizi bo`ladi, agarda f ( х ) = (x-c) k g(x) bo`lsa, bunda (x-c, g(x) ) = 1 . (1) formulaga ko`ra esa g( c) 0 deg f = k + deg g bundan k deg f bo`ladi. Shunday qilib, quyidagi teorema o`rinli: 2-teorema. А butunlik sohasi. f 0 esa A[x] halqadagi ko`phad va c 1 ,c 2 ,....,c r lar esa uni mos ravishda k 1 ,k 2 ,....,k r karrali ildizlari bo`lsin. U holda f(x) = (x-c 1 ) k 1 (x-c 2 ) k 2 ...(x-c r ) k r g(x), g(x) A[x], g(c i ) 0, i = 1,2,...r. bo`ladi. Xususan,f(x) A[x] ko`phadning ildizlari soni uni darajasidan katta bo`lmaydi: k 1 +k 2 +....+k r deg f (3) Isboti. Q(A) nisbatlar maydoniga o`tish etarli (agarda A halqa boshida maydon bo`lmasa) va x-c 1 ,...,x-c r ko`paytuvchilarga bir qiymatli yoyilma Q(A)[x] halqada o`rinli ekanligidan foydalananishimiz mumkin.Likin bunga zarurat yo`q, quyidagicha fikrlaymiz. Shunday qilib, deg f = (k 1 +k 2 +....+k r )+ deg g , u holda (3) tengsizlikni f ni (x-c 1 ) k 1 ,....,(x-c r ) k r ga bo`linish natijasini r bo`yicha induksiyalab isbotlaymiz. r = 1 da isbotlashni hojati yo`q.faraz qilaylik, bizga ma`lum bo`lsinki: f(x) = (x-c 1 ) k 1 (x-c 2 ) k 2 ...(x-c r-1 ) k r-1 h(x),](/data/documents/5bba580b-1a2c-45a1-b797-08b6c35eb43f/page-3.png)
![Shunday qilib, c r -c 1 0,...c r -c r-1 0 va A butunlik sohasi bo`lsa, u holda c r ushbu (x-c 1 ) k 1 (x-c 2 ) k 2 ...(x-c r-1 ) k r-1 ko`phadning ildizi bo`lmaydi.Lekin c r f ning k r - karraki ildizi, ya`ni f(x) = (x-c r ) k u(x) ,shu sababli h(c r ) = 0. Mos ravishda h(x) = (x-c r ) s v(x) , s k r . U holda (x-c r ) k r u(x) = f(x) = (x-c 1 ) k 1 (x-c 2 ) k 2 ...(x-c r-1 ) k r-1 (x-c r ) s v(x), tenglikni hosil qilamiz. A[x] butunlik sohasida qisqartirish qonunidan foydalansak, s = k r degan fikrga kelamiz. А halqa butunlik sohasi bo`lsin degan shartni olib tashlasak, u holda 2-teorema o`rinli bo`lmay qoladi. Masalan, f(x) = x 3 ko`phad Z 8 halqada: f(0) = f(2) = f(4) = f(6) = 0 bo`ladi.f ni Z 8 [x] halqada yoyib quyidagi yoyilmalarni hosil qilamiz: f = x 3 = x (x-4) 2 = (x-2)(x 2 +2x+4) = =(x-6)(x 2 -2x+4) 2-teoremadan quyidagi natija kelib chiqadi. Natija. Ikkita f, g A[x] ko`phadlar darajalari n bo`lsa va А butunlik sohasini n+1 ta har xil elementlariga ularni qiymatlari teng bo`lsa, u holda ular teng bo`ladi , ya`ni f = g bo`ladi. Ko`phadlar halqasida differinsiallash. Funksional nuqtai nazaridan ko`phadga quyidagicha ta`rif beriladi. f(x) = a 0 x n +a 1 x n-1 +...+a n-1 x+a n P maydon ustidagi n darajali ko`phad bo`lsin. Uni hosilasi deb quyidagi ko`phadga aytiladi. f`(x) = n a 0 x n-1 + (n-1)a 1 x n-2 +....+a n-1 (6) Agar P = R-haqiqiy sonlar maydoni bo`lsa, f 1 (x) esa f mos polinominal funksiya bo`lsa, u holda (6) ta`rif hosilani limit orqali berilgan ushbu ta`rifi bilan ustma-ust tushadi: P maydon ixtiyoriy bo`lganda polinominal funksiyalarni uzliksizligi haqida gapirishni ma`nosi yo`q ( Z p maydonda yaqinlashuvchi ketma-ketliklar qanday bo`ladi).Bu holda (6) ta`rifdan foydalanish lozim.](/data/documents/5bba580b-1a2c-45a1-b797-08b6c35eb43f/page-4.png)
![Hosila uchun matematik analizdan yaxshi ma`lum bo`lgan munosabatlar bor: ( f+ g)`= f`+ g`, , P , (7) (f g)` =f`g + f g` . (8) (7) munosabat (6) dan to`g`ridan-to`g`ri kelib chiqadi. (7) dan va ko`phadlarni ko`paytirish ta`rifdan foydalanib, (8) munosabatni tekshirishni quyidagi holga olib kelish mumkin: f =x k , g = x l ; bo`lsa, u holda (x k+l )` = (k+l)x k+l-1 = (kx k-1 )x l +x k (lx l-1 ) = (x k )`+(x l )`. (8) munosabatning umumlashmasi bo`lib, matematik induksiya metodi orqali isbot qilinadigan quyidagi formula xizmat qiladi: Xususan, (f k )`= kf k-1 f , (9) (7) va (8) munosabatlarni akslantirish tushunchasi orqali ifodalasak (- differensiallash operatori ham deyiladi), ixtiyoriy K xalqada D: K K akslantirishga keladi. U quyidagi xossalarga ega bo`ladi: D(u + v ) = Du +Dv (7`) D(uv) = (Du)v+u(Dv). (8`) K xalqani o`z-o`ziga bunday akslantirish ya`ni differensiallash K xalqani o`rganish uchun juda foydali.Uni Der(K) to`plami esa matematikaning turli bo`limlarida o`rganish uchun qiziqarli ob`ekt bo`lib xizmat qiladi (gruppa va Li algebra bo`limlarida). (8`) ning umumlashmasi bo`lib Leybnis formulasi xizmat qiladi: (8*) Ushbu formula m 1 bo`yicha induksiyalab olinadi ( D ni (8``) ga qo`llab, so`ngra esa (8`) va munasabatlardan foydalanish m+1 da (8*) ga olib keladi). K=P[x] bo`lsa , u holda (7`) va (8`) dan qo`shimcha ushbu D( f)= Df, P, qoidadan foydalansak, u holda Df(x) = f`(x)Dx.](/data/documents/5bba580b-1a2c-45a1-b797-08b6c35eb43f/page-5.png)
![Munosabat kelib chiqadi.P[x] xalqada har qanday differensiallash yagona Dx ko`phadni berilishi bilan aniqlanadi.Agar Dx =1 deb olsak, differensiallash operatorini hosil qilamiz.](/data/documents/5bba580b-1a2c-45a1-b797-08b6c35eb43f/page-6.png)
