logo
  1. Bosh sahifa
  2. Referatlar
  3. Algebra
  4. Ilmiy tadqiqot metodlari haqida ma'lumot

Ilmiy tadqiqot metodlari haqida ma'lumot

Yuklangan vaqt:

16.08.2021

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

71 KB
Ko'chirib olish
Ilmiy tadqiqot metodlari haqida ma&#39;lumot Reja: 1. Kuzatish metodi 2. Eksperiment 3. Hujjatlarini o&#39;rganish 4. Suhbat metodi 5. Og&#39;zaki, ko&#39;rsatmali va amaliy metodlar 6. Ko rsatmah metodlar 7. Amaliy metodlar Tarbiyalashga oid ish tajribalarini o&#39;rganmay va umumlash- tirmay, pedagogik jarayonni chuqur tadqiq qilmay turib, metodikani rivojlantirib bo&#39;lmaydi. Hozirgi ta&#39;lim-tarbiya pedago- gikani ilmiy bilishning umumiy metodi bilan uzviy, ammo boshqa har qanday fan kabi pedagogika fanining ham o&#39;ziga hos xususini tadqiqot metodlari mavjud. Ilmiy tadqiqot metodlari — bu qonuniy bog&#39;lanishlarni, munoii sabatlarni, aloqalarni o&#39;rnatish va ilmiy nazariyalarni tuzish maqsadida ilmiy axborotlarni olish usullaridir. Kuzatish, tajriba, bog&#39;cha hujjatlari bilan tanishish, o&#39;rganish, bolalarning ishlarini o&#39;rganish, suhbat va so&#39;rovnomalar o&#39;tkazish ilmiy pedagogik tadqiqot metodlari jumlasiga kiradL,So&#39;nggi v vi(atlajdaj»iatcaiiatik va kibernetik metodlardan, shuninpil dan foydalanish qayd qilinmoqdalpfen* I&#39;chada matematikadan mashg&#39;ulot o&#39;tkazish nHJRiff kasida« butun pedagogik tadqiqotlarda qo&#39;llaniladigan o&#39;zidan foydalaniladi. 2. Kuzatish metodi Kuzatish metodi — odatdagf |flproitaakuzatlsn nanjalarini tegishlicha qayd qilish bilan pedagogf| jarayonni bevosita maqsadga yo&#39;naltirilgan holda idrok qilishdan iborat. Kuzatish metodidan o&#39;quv-tarbiya ishining u yoki bu sohasidagi ishning qanday borayot- ganini o&#39;rganish uchun foydalaniladi, bu metod pedagog-tarbiyachi va bolalarning faoliyatlari haqida majbur qilinmagan tabiiy shar^da aniq material to&#39;plash imkonini beradi. I&zatish aniq maqsadni ko&#39;zlangan reja asosida uzoq yoki yaqijj||f9qt oralig&#39;ida davom etadi. Kuzatishning borishi, dalillar, sodir bo&#39;layotgan voqealar, bolalarning matemetik tushunchalarn^ o&#39;zlashtirish tasawurlari kuzatish kundaligiga qayd qilib boriladi. Kuzatish tutash yoki tanlama bo&#39;lishi mumkin. Tutash kuzat> , tishda kengroq olingan hodisa (masalan, matematika mashg&#39;ulot- larida bolalarning bilish faoliyatlari), tanlama kuzatishda kichik- kichik hajmdagi hodisalar (masalan, matematika mashg&#39;ulotlarida bolalarning mustaqil ishlari) kuzatiladi. Kundalik yuritish kuzatish- larni qayd qilishning eng sodda metodidir. Ammo kuzatishlarni qayd qilishning eng ishonchli metodi texnik vositalar, videomag- nitafon, foto va kinos&#39;yomkadan, teleekrandan foydalanishdir. Foydalaniladigan kuzatish metodlaridan bin tie&#39;or pedagogik tajribani o&#39;rganish va ujnumlashtirishdan iborat. 3. Eksperiment ! S^iEksperiment — bu ham kuzatish bo&#39;lib, maxsu&jlashkil qitifl|san tUqiqotchi tomonidan nazorat qilib turiladigan va muntazam ravishda o&#39;zgartirib turiladigan sharoitda o&#39;tkaziladi. Pedagogik eksperiment mashg&#39;ulot jarayonida kasbiy qiziqishlarni tarbiyalash- ning u yoki bu usulini, ko&#39;rsatma -qo&#39;llanmalarning samarador- ligini tadqiq qilishda qo&#39;llaniladi. Tadqiqotchi eksperiment o&#39;tkazishdan oldin tadqiq qilinishi kerak bo&#39;lgan masalalarni aniq ifodalab olishi, bunday masalalarni hal qilinishi amaliyotda va pedagogika fani uchun ahamiyatga ega bo&#39;lishi kerak. Bolalar tasavvurlarini rivojlantirishga oid material to&#39;plash yo&#39;llarini belgilash imkonini beradi, tadqSprtchining aniq materialda chalkashib ketishiga yo&#39;l qo&#39;ymaydi. &#39;ifttnubut- Eksperiment natijalarini tahlil qilish taqqoslash t! Bletodi bilan o&#39;tkaziladi, buning uchun ikki yoki bir necha guruhlar tuziladi, bu guruhlarga olingan bolalar tarkibi bo&#39;yicha tayyorgarlik darajalari va boshqa ko&#39;rsatkichlar bo&#39;yicha imkoni boricha bir xilda bo&#39;lishi kerak. Tadqiqotchi tomonidan maxsus ishlab chiqilgan eksperimen- tal material bo&#39;yicha ish bajariladi. Taqqoslash uchun nazorat guruhlari tanlanadi, bu guruhlardagi bolalar tarkibi, ularning elementar matematik bilim darajalari bo&#39;yicha taxminan eksperi- mental guruhlarga teng kuchli bo&#39;lishi kerak, bu guruhlarda mate- matikadan mashg&#39;ulotlar eksperimental guruhlarda qo&#39;llaniladigan metodlar, vositalar va boshqalar qo&#39;llanilmaydi. Eksperiment natijalari haqida obyektiv ma&#39;lumotlar olishning hqa usullaridan ham foydalaniladi: 1. Eksperimental guruhlarda boshlang&#39;ich shartlar nazorat guruhidagiga qaraganda birmuncha qulayroqdir; agar eksperi- mental: ^druhlarda bunday sharoitlarda yaxshi natijalar olingan bo&#39;lsaj&#39;ftasalani eksperimental hal qilish o&#39;zini oqlagan hisobla- nadi. &#39; w t 2. Bolalarning tarkibi taxminan bir xil bo&#39;lgan ikkita guruh olinadi; tadqiq qilinayotgan masalaning yangi yechimi shu guruhlarning bittasida qo&#39;llaniladi so&#39;ngra boshqa mavzu material- larida ikkinchi bir guruhda qo&#39;llaniladi; agar iSiAday qo&#39;llanishdagi yangi metod, usul yaxshi natija bersa, biJil^ul, metod o&#39;zini oqlagan bo&#39;ladi. - Tarbiyachi eksperimentni boshlashdan oldin, oraliq bosqich- larida va oxirida hamma guruh bolalarining bil.mlarini tekshiradi. Olingan ma&#39;lumotlarni tahlil qilish asosida tadqiq qilinayotgan metod, usul va hokazolarning samaradorligi haqida xulosalar chiqariladi. Eksperimental va nazorat guruhlardan olingan sifat va miqdoriy natijalarni tahlil qilish asosida eksperimental xulosa chiqariladi. Miqdoriy kattaliklarni aniqlashning turli xil usullari (o&#39;zlashtirilishi bo&#39;yicha, to&#39;g&#39;ri va noto&#39;g&#39;ri javoblarni taqqoslash va hokazo) mavjud. Keying! vaqtlarda shu maqsadda turli xil statistika metodlaridan har xil hisoblash texnikasi va kibernetik vositalardan foydalanilmoqda. Ba&#39;zi muhfm qoidalarni tajribaviy tekshirish ommaviy eksperiment yo&#39;li bilqg: amalga oshiriladi. 4. Hujjatlarini o&#39;rganish Pedagogik tadqiqotlarning keng tarqfcfgan metodlaridan bW bolalar tasawurlari va o&#39;zlashtirish natijalarini hisobga oluvcfci huijatlarini (reja tuzish H i»jalashtirish) Q&#39;jganishdan iborat. Bolalafc ning ishlari ularni dasturning ayrim bo&#39;limlari bo&#39;yicha tayyorgarlik darajasini aniqlash, mashg&#39;ulotning ma&#39;lum davri davomida o&#39;sishi va rivojlanishlarini kuzatish imkonini beradi. Masalan, maxsus bo&#39;yash ishlari shu maqsadda o&#39;tkaziladiki, bularni tekshirish natijasida bolalarning matematikadan olgan bilimlari va mala4<| kalari aniq ko&#39;rinishi kerak; ma&#39;lum vaqt oralig&#39;ida bunday maxsu$ ishlarni bajartirib turish bolalar olg&#39;a siljiyotganini va qanday darajada siljiyotganini ko&#39;rsatadi. Bunday tahlil butun guruh bolalaff duch keladigan murakkab qiyinchiliklarini, shuningdek, bolalai&#34;! llementar matematik tushunchalarni o&#39;zlashtirishlaridagi indivi-1 £lual xususiyatlarini aniqlash imkonini beradi. O&#39;quv hujjatlari (o&#39;quv rejasi, dasturi, metodik ishlar hujjatf lari, hisobotlar va hokazo) o&#39;quv tarbiyaviy ishlarni rivojlanisn jarayoni va holatini aks ettiradi. Bolalarning amaliy ishlarini o&#39;rganish ilmiy tadqiqot ishi uchurf ahamiyatga ega. Uzoq vaqt davomida nazorat qilish, bolalar qobiliyatini rivojlantirish xususiyatlarini ochishga yordam beradi. Ish daftari mashg&#39;ulot jarayonining oynasi, pedagog-tarbiyachi fjhi sistemasining ko&#39;zgusi, deb bejiz aytilmagan. 5. Suhbat metodi fr Pedagogik tadqiqotlarda suhbat metodidan ham foydalaniladi! Bu metoddan foydalanish kuzatishdan olingan ma&#39;lumotlarni to&#39;l- diruvchi va aniqlovchi materiallar olish, eksperimental topshiriq- lar bajarish imkonini beradi. Bu metod muvaffaqiyatining asosi bolalar bilan aloqa o&#39;rnatilishi, ular bilan bemalol erkin muloqot- da bo&#39;lish imkoniyatidan iborat. Suhbat uchun o&#39;.jSeiziladigan tadbirning maqsadini belgilash, dastur ishlanmasi, ^&#39;nalishi va metodikasini asoslash juda muhimdir. Suhbat rnllpdi bevosita berilgan savollarga javoblarning ishonchliligini tekshirfsh imkonini beruvchi bevosita va bilvosita savollarni kiritishni nazarda tutadi. Bolalarning javoblaritlbatta video tasmasiga qayd qilinishi mumkin. &#34;li!^ 1 ^ 1 Biror masalaga nisbatan fikrlarni aniqlash, qofflHpl arm to&#39;plash talab qilingan hollarda tarbiyachilarda aJH|fl|^pirish metodidan foydalaniladi. ^L>Vrh<*! Savollar shunday bo&#39;lishi kerakki, ularni haqjijfcfr bir xil tu-v; shunsin, ular aniq (mujmal bo&#39;lmagan) javoblarni talab qilsin. &#39;; Ilmiy-pedagogik tadqiqotlarda elementar matematik tasawur- larni shakllantirishda nazariy metodlar yetakchi rol o&#39;ynaydi. Har bir tadqiqotda oldin o&#39;rganish obyektini tanlash, nazariy tahlil asosida obyekt qaysi dalillarga bog&#39;liqligini aniqlash va tekshirish uchun ulardan yetakchilarini tanlash kerak. Tadqiqotning maqsad va vazifalarini yaqqol aniqlash gipotezasini (faraz) tuzish, shunga mos ravishda tadqiqot o&#39;tkazish metodikasini ishlab chiqish, tadqi- qotning borishida olingan dalillarni tushuntirish hamda tahlil qilish usullarini tanlash va xulosalarni ifodalash lozim. Bu ishlarning hammasini bajarish uchun tadqiq qilinayotgan masalaning ilgari va hozirgi vaqtdagi nazariya hamda amaliyotni yorituvchi adabiy manbalarni o&#39;rganish va tahlil qilish kerak. Nazariy metodlar boshqa metodlar bilan bir qatorda matematika mashg&#39;ulotlariga oid har bir tadqiqotda qo&#39;llaniladi. Har qanday ilmiy muam- molarni hal qilishda eng oldin qilinayotgan masalaga oid hamma adabiyotni o&#39;rganish va nazariy tadqiqot o&#39;tkazish kerak. Busiz u maqsadga yo&#39;naltirilgan bo&#39;lmaydi, sinash ba&#39;zan xatolar yo&#39;li bilan olib boriladi, har doim ham qo&#39;yilgan masalaning to&#39;la jalb qilinishiga olib kelnavermaydi. Shu bilan birga adabiyotni o&#39;rganmay turib va nazariy tahlil qilmay turib, fanda izchillik ta&#39;minlanmaydi. Matematik tasawurlarni shakllantirish metodikasiga doir tadqiqotlarda boshqa metodlardan ham foydalaniladi. Odat^jfe bu metodlarning hammasidan birgalikda foydalanish, bir xil jpjjjjjjfer- ning ishonchli bo&#39;lishini ta&#39;minlaydi. ..rf yy; Hozirgi zamon didaktikasida mashg&#39;ulot metodlari kl||^wat- siyasiga har xil yondoshish mavjud. Yuqorida keltirilgan ta*nlSan mashg&#39;ulot metodlari pedagog-tarbiyachi va bolalarning birgalik- dagi faoliyatidan iborat ekanligi ko&#39;rinadi. Binobarin, bunday faoliyat tashkil qilish rag&#39;batlantirigh va nazorat qilishni nazarda tutadi, shunga ko&#39;ra mashg&#39;ulot mett$Pari ham uchta katta guruhga bo&#39;linadi: — o&#39;quv bilish faoliyatini tashkil qilish metodlari; — o&#39;quv bilish faoliyatini rag&#39;batlantirish metodlari; — o&#39;quv bilish faoliyatining samaradorligini nazorat T __ metodlari. O&#39;quv bilish faoliyatini tashkil qilish metodlarini bir necfofi guaihlarga bo&#39;lib o&#39;rganish mumkin. i. Bolalar bilim oladigan manbalar bo&#39;y&#39; Og&#39;zaki, ko&#39;rsatmali va amaliy metodlar hikoya, kitob bilan ishlash.;va .rtd metodlar predmetlar va hjfpisalarni kuzatish, ularning modellari va tasvirlarini qarash). Bolalarni amaliy ishlari (plastilin, karton, qog&#39;ozlardan yasash- gan narsalar, turli predmetlar va hokazo). II. Bolalar fikrining yo&#39;nalishi bo&#39;yicha: O&#39;xshashlik, uzviylik, bog&#39;liqlik. III. Pedagogik ta&#39;sir, boshqarishning darajasi, bolalarning .mustaqilliklar darajasi bo&#39;yicha: pedagog-tarbiyachi boshchiligida bajariladigan o&#39;quv ishi metodi; bolalarning mustaqil ishlari metodi. IV. Bolalarning mustaqil aktivliklari darajasi bo&#39;yicha: aghilzohli-illyvtstrativ metod. r.iito Mfltlu; Reproduktiv metod: bilimlarni muammoli bayon (ijlftlh .metodi; qisman izlanish va tadqiq qilish metodi. \ 1. Og&#39;zaki, ko&#39;rsatmali va amaliy metodlar Og&#39;zaki metodlar — qisqa muddat ichida hajmi bo&#39;yicha eng ko&#39;p ma&#39;lumotlar berish, bolalar oldiga muammolar qo&#39;yish, ularni hal qilish yo&#39;llarini ko&#39;rsatish imkonini beradi. Bu metodlar bolalarning matematik tasawurlarini shakllanti- rishdagi abstrakt tafakkurlarining rivojlanishiga sharoit yaratadi. a) Tushuntirish. Bilimlarni tushuntirish metodining mohiyati shundan iboratki, bunda pedagog-tarbiyachi materialni bayon qiladi, bolalar esa uni, ya&#39;ni bilimlarni tayyor holda qa|j|i qilib olishadi. ;|| .£?&#39; b) Suhbat—bu eng ko&#39;p tarqalgan va yetaMhi m^ipg&#39;ulot metodlaridan biri bo&#39;lib, jarayonning har xil bosqlchlanfla, har xil o&#39;quv maqsadlarida qo&#39;llanishi mumkin, ya&#39;ni yangi berilgan topshiriqlarni va mustaqil ishlarni tekshirishda, yangi materialni tushuntirishda, mustahkamlash va takrorlashda qo&#39;llanilishi mum- kin. Suhbat — bu mashg&#39;ulotning savol-javob metodidir, bunda pedagog-tarbiyachi bolalarning elementar matematik tasawurlari, bilimlarni o&#39;zlashtirganliklari va amaliy tajribalariga tayangan holda, maxsus tanlangan savollar tizimi va ularga beriladigan javoblar yo&#39;li bilan qo&#39;yilgan ta&#39;limiy va tarbiyaviy masalalarni hal qilishga olib keladi. Metodik adabiyotda suhbat metodidan ko&#39;pincha matematik tushunchalar bilan tanishtirilayotganda (sor^jutiltnetik amallar va hokazo) qonuniyatlar tipidagi bilimlar (arifmetik amalHafr xossalari va ular komponentlari bilan natijalari orasidagi bog&#39;la- nishlar) tanishtirishda foydalanish tavsiya etiladi. Mashg&#39;ulotlarda suhbatning ikki xilidan, ya&#39;ni katexezik va evrestik suhbatdan foydalaniladi. - tj Katexezik suhbat shunday savollar tizimi asosida tuziladiki, b&Savollar ilgari tasawurdagi o&#39;zlashtirilgan bilimlar, matematik ttfehunchalarni oddiygina qayta eslatishni talab etadi. iiT&Bu suhbatdan asosan bilimlarni tekshirish va bolalarni rag&#39;bat- fcrishda, yangi materialni mustahkamlashda va takrorlashda lalaniladi. 2. Ko rsatmah metodlar , , Mashg&#39;ulotning ko&#39;rsatmali metodlari bolalarni-^lttizatiilMar asosida bilimlar olish imkonini beradi. Kuzatish hissiy tafakkurning aktiv shaklidir, bundan mashg&#39;ulotda, ayniqsa, bog&#39;cha-maktab- larda keng foydalaniladi. Atrof-borliqdagi predmet va hodisalar hamda ularning turli-tuman modellari (har xil turdagi ko&#39;rsatma- qo&#39;llanmalar) kuzatish obyektlari hisoblanadi. Mashg&#39;ulotning ko&#39;rsatmali og&#39;zaki metodlaridan foydalaniladi. Ko&#39;rsatma- qo&#39;llanmalarni namoyish qilish har doim pedagog-tarbiyachi- ning tushuntirishlari bilan birgalikda olib boriladi. Pedagog- tarbiyachining so&#39;zi bilan ko&#39;rsatma vositalardan birgalikda foydalanishning 4 ta asosiy shakli aniqlangan: 1) pedagog-tarbiyachi so&#39;zlar yordamida bolalarning kuzatish- larini boshqaradi; 2) og&#39;zaki tushuntirishlar obyektning bevosita ko&#39;rinmaydigan tomonlari haqida ma&#39;lumotlar beradi; 3) ko&#39;rsatmali qo&#39;llanmalar tarbiyachining og&#39;zaki tushunti- rishlarini tasdiqlovchi yoki konkretlashtiruvchi ilyustratsiya bo&#39;lib xizmat qiladi; • 4) pedagog-tarbiyachi bolalar kuzatishlarini umumlashtiradi va umumiy xulosa chiqaradi. 3. Amaliy metodlar Malaka va ko&#39;nikmalarni, tasawurlarni shakllantirish hamda mukammallashtirish jarayoni bilan bog&#39;liq bo&#39;lgan metodlar mashg&#39;ulotning amaliy metodlari hisoblanadi. Xususan, bunday metodlar mashg&#39;ulotlar jumlasiga og&#39;zaki mashqlar, amaliy (sayr davomida) -.mustaqil l^Mashqlar asosan hosil bo&#39;lgan tatbiq qilish, slugMMUsh metodi sifatida qo&#39;llaniladi Mashq deb, biror tushunqj|§{ Y°ki amalni, shu amalni o&#39;zlashtirish yoki mustahkamlash maqsadida rejali ravishda tashkil qilingan takroriy bajarishga aytiladi. Mashqlar tayyorlash, mashq qildirish va ijodiy mashqlarga katta ahamiyat beriladi. Ijodiy xarakterdagi mashqlarga, masalan, masala va misollarni turli usullar bilan og&#39;zaki yechish, og&#39;zaki masala tuzish, sxemaga ko&#39;ra og&#39;zaki sodda masala tuzish, muammoli xarakterdagi masalalarni og&#39;zaki yechish mashqlari va boshqa mashqlar kiradi. ADABIYOTLAR: 1. I.A.Karimova 2 . Bikba е va N.U. Ibragimova Z.I. Kosimova 3. Bikba е va N.U Ali е va U.S 4. Haydarov M., Hasanbo е va O. 5. Juma е v E.E 6. Juma е v M.E, Tadjiyeva Z.G`. 7 . Tadjiyeva Z.G`. 8 . www.ziyonet.uz

O'xshashlar

Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodlari
Boshlang‘ich sinflarda matematika o‘qitish metodikasining fan sifatida shakllanishi
Miqdoriy ma'lumotlarni matematik statistik analiz qilish metodlari
Differensial tenglamalar haqida tushuncha
Matematika darslarida bilishning turlari va xulosa chiqarish metodlari