Элементар функциялар

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3490 KB

Ko'chirib olish

Элементар функциялар Режа: 1. Элементар функциялар. 2. 3 0 .Тескари тригонометрик функциялар. 3. 4 0 . Умумий даражали функция. 3. 5 0 . Умумий кўрсаткичли функция. 4. Риман сиртлари.

$Элементар функциялар. 1 0 . Илдиз. Кенгайтирилган комплекс текислик C даги   R D \C 0 соҳада ушбу , , , )(0            i ni n re z er z f w (1) функцияни қараймиз. Равшанки, бу функция 0 D соҳада узлуксиз. ) (0 z f w  функция 0 D соҳани ) (w текисликдаги         0 , : 0       n n e w D i соҳага акслантиради. Бу акслантириш ўзаро бир қийматли бўлади. (Бу ҳолда n i n zzfrew  )(, 0  бўлади)(20-чизма). Айни пайтда ) (0 z f функция 0 D соҳада ҳосилага эга бўлади. Тескари функциянинг ҳосиласини топиш қоидасига кўра 1 0 0 )] ( [ 1 ) (    n z f n z f бўлади. Натижада 0 D соҳа ва унда голоморф бўлган , , )(0         ni n er z f функцияга эга бўламиз. Улардан тузилган ) ( 0 0f D жуфтлик аналитик элементни ифодалайди: ) , ( 0 0 0 f D   . Энди бу ) , ( 0 0 0 f D   бошланғич элементни қуйидагича аналитик давом эттирамиз: Комплекс текисликда R D              ,} { 0 соҳани ҳамда бу соҳада голоморф бўлган , , )(              ni nre z f функцияни қараймиз. Натижада улардан тузилган , ), , ( R f D        аналитик элементлар ҳосил бўлади. Барча  ларда  элемент 0  элементнинг аналитик давоми бўлади. Бундай  элементлардан ташкил топган аналитик функция z нинг  n даражали илдизи дейилади: nz w  . Бу ҳолда  элементларнинг соҳалари бирлашмаси бўлган RD D      ушбу соҳа } ,0 {\   z z C ни ифодалайди.   z z ,0 ( нуқталар бирорта D соҳага тегишли бўлмай, барча D соҳаларнинг чегараларига тегишли$

бўлади, бу нуқталар nz w  аналитик функция учун  n тартибли тармоқланиш нуқтаси бўлади). Келтирилган nz w  аналитик функцияни каноник элементлар ёрдамида ҳам аниқлаш мумкин. Маркази 1z нуқтада, радиуси 1 га тенг бўлган доира }1 1 {    z U ни оламиз(21-чизма) Бу доирадаги )2,0( оралиқда, яъни }2 0, {    x x z да nx z f ) ( функцияни қараймиз. Бу функция )2,0( оралиқда яқинлашувчи                 1 1 )1 ( )1 1 )...(1 1(1 ! 1 )1 ( 1 k k n n x k n n n k x x (2) биноминал қаторга ёйилади. Абель теоремасига кўра (2) қатор U z нуқталарда ҳам яқинлашувчи бўлади. Бинобарин, бундай қатор U да голоморф бўлган функцияни ифодалайди. Бу функция nx функция билан )2,0( оралиқда устма уст тушади. Ягоналик теоремасига кўра U да улар бир хил бўлади. Демак, U да голоморф бўлган                1 1 0 )1 ( )1 1 )...(1 1(1 ! 1 )1 ( 1 ) ( n n n z k n n n k z z g функцияга эга бўламиз. Натижада қуйидаги ) , ( 0 0 g U F  каноник элемент ҳосил бўлади. ) , ( 0 0 0 f D   ҳамда ) , ( 0 0 g U F  элементлар эквивалент бўлади: 0   0F . Чунки )2,0(   x z да 0 ,    x z ва демак, nx x g x f   ) ( ) ( 0 0 бўлиб, ) ( ва ) ( 0 0 z g z f голоморф функциялар бўлганлигидан ягоналик теоремасига U z  да ) ( ) ( 0 0 z g z f  бўлади. Унда 0  ва 0F элементлар устма-уст тушади. Демак, 0F каноник элемент ёрдамида юзага келадиган аналитик функция ҳам nz w  ни аниқлайди. Энди D соҳадан олинган ҳар бир нуқтада nz w  аналитик функциянинг қийматларини қараймиз. Айтайлик, D z 0 бўлсин ) ( 0 0 0 ier z  . Унда nz w  аналитик функциянинг 0  элементларидаги барча голоморф функцияларнинг қийматлари ушбу

n k i n e r w   2 0 0   (3) формула билан аниқланади. Бунда ,0 0 z r  0  -аргумент-нинг қабул қилиши мумкин бўлган бирор 0 arg z қиймати,  k ихтиёрий бутун сон. (3) тенгликни қуйидагича ёзиб оламиз: 1 ,...,1,0 , 2 0 0      n k e e r w n k i ni n   (4) Сўнг ni n e r w 0 0 0    деймиз. Унда (4) муносабатдан кўринадики, n k z w  функциянинг бошқа қийматлари 0w ни knie 2 кўпайтувчига кўпайтиришдан ҳосил бўлади, яъни knie w w 2 0  Маълумки, n knie 1 2   . n1 нинг n та турли қийматлари бўлиб, улар бирлик векторни n 2 га каррали бурчакка буришдан ҳосил бўлади: (22-чизма). Демак, (3) формула билан аниқланадиган w n та турли қийматга эга бўлар экан: . ,..., , 1 1 0 n w w w Улар 1 ,....,2,1,0   n k бўлганда ҳосил бўлади. Демак, D z 0 нуқтада nz w  функция n та қийматга эга бўлар экан. Шундай қилиб nz w  аналитик функция     z D 0 соҳада n қийматли функция бўлади. D z 0 нуқтага мос nz w  функциянинг . ,..., , 1 1 0 n w w w қийматлари ) (w текисликда маркази 0  w нуқтада бўлган мунтазам n бурчакнинг учларини ифодалайди (23-чизма).

$Энди кўп қийматли аналитик nz w  функциянинг бир қийматли тармоқларини қандай ажратиш мумкинлигини ўрганамиз. Монодромия ҳақидаги теоремага кўра nz нинг тармоқларини унинг 0z ва z тармоқланиш нуқталарини ўзида сақламайдиган ихтиёрий бир боғламли D соҳада ажатиш мумкин. Масалан, бундай соҳа сифатида 0z ва z нуқталарни туташтирувчи ихтиёрий чизиқ бўйича кесилган текисликни олиш мумкин (соҳа бир боғламли бўлиши учун унинг чегараси боғламли бўлиши керак). Умуман, nz w  нинг бир қийматли тармоғини 0z нуқтани ўровчи бирорта ҳам чизиқни ўз ичида сақламайдиган ихтиёрий соҳада ажратиш мумкин. Дарҳақиқат, фақат шундай чизиқлар бўйлаб 0z нуқтанинг атрофида тўлиқ айланилгандагина z arg нинг қиймати 2 га каррали сонга ўзгаради. Демак, берилган элемент шундай чизиқлар бўйлаб аналитик давом эттирилганда бошқа элементга ўтиб қолиши мумкин. Юқоридаги шартни қаноатлантирувчи соҳаларда nz w  аналитик функциянинг n та турли бир қийматли тармоқларини ажратиш мумкин. Ажратилган ҳар бир тармоқ бошқасидан knie 2 кўпайтувчига фарқ қилади ҳамда ўзи аниқланган соҳа ва шу соҳанинг бирор нуқталисидаги қийматининг кўрсатилиши билан тўлиқ аниқланади. 1-мисол 3z w  функциянинг бир қийматли тармоқлари ажратилсин. ◄ D соҳа сифатида манфий ярим ўқ бўйича кесилган ℂ комплекс текисликни оламиз:  D ℂ R \ Берилган аналитик функциянинг учта тармоғини қуйидаги шартларни қаноатлантирадиган қилиб танлаб олиш мумкин:   ,1 1 : 3 1 3   z w   32 3 2 3 1 : i e z w      34 3 3 3 1 : i e z w    ►$ $2-мисол 0z ва  z нуқталар nz w  функцияси учун  n тартибли тармоқланиш нуқтаси бўлади. ◄ Дарҳақиқат, айтайлик nz w  функциясининг   ,0 0z нуқтадаги бирорта элементи ) (0 z f бўлсин. Унда берилган функциянинг шу нуқтадаги элементлари сони роппа - роса n та бўлиб, улар ушбу ,) ( ) ( 0 2 z f e z f n ki k    ,1 ,....,1,0   n k кўринишга эга бўлади ► 3-мисол z w 1  функция    z 0 ҳалқада аналитик ва   ,0 z нуқталар бу функция учун 2-тартибли тармоқланиш нуқтаси бўлади. Изоҳ. Одатда z w 1  функциянинг махсус нуқталари текширилганда, кўпинча қуйидаги типик хатоликка йўл қўйилади: " 0z нуқта берилган функция учун қутб нуқта, чунки   z z 1 lim 0 ". Бу тасдиқ нотўғри, чунки қутб нуқта бир қийматли махсус нуқта, лекин 0z нуқта берилган функция учун 2-тартибли тармоқланиш нуқтаси. Амалиётда кўп қийматли аналитик функциялар кенг қўлланилади. Хусусан, уларнинг конформ акслантиришлар назариясидаги татбиқларига доир мисоллар  8 да ( III -боб, 6-§) батафсил келтирилган.  8 дан фойдаланиб, nz w  функциясини конформ акслантириш нуқтаи назаридан ўрганамиз.  D ℂ R \ соҳа ва D z   нуқта оламиз. Унда nz w  функция бу нуқтага (4) тенгликка кўра n та , 2 arg i n k z n e z    )1 ....(1,0   n k қийматни мос қўяди. Агар бу тенгликда 0k десак, ҳар бир D z нуқтага битта nz i n e z arg  нуқта мос келади. Бу мослик nz i n n ez z w arg 0) (   бир қийматли функцияни аниқлайди. Бу функция nz w  функциянинг бир қийматли тармоғи бўлиб, у берилган функциянинг О-тармоғи дейилади . 0) (nz w  тармоқ D соҳани    nwwG  2 arg0: 0 соҳага конформ акслантирад Ҳар бир тайинланган )1 ( ,...,2,1   n k учун аниқланган бир қийматли   nk z i n k n ez z w 2 arg    функцияга nz нинг к-тармоғи дейилади. Ҳар бир k nz w ) ( , ),1 ( ,...,1,0   n k тармоқ D да бир қийматли ва уни         n k n k w Gk    1 2 arg 2:$

соҳага конформ акслантиради. Бу тармоқларнинг ўзаро боғланганлигини кўриш учун  z текислигида r радиусли айлана  бўйлаб мусбат йўналишда z нуқтани ҳаракатлантирайлик (24-чизма). z нуқта A дан B орқали A га қараб ҳаракатланганда   inz n n e z z arg 0   функциянинг қийматлари nr дан in n e r 2  гача ўзгариб, олдинги қийматга қайтиб келмасдан,  1 nz тармоқнинг бошланғич қийматига келади. Шундай қилиб, z нуқта  айлана бўйлаб бир марта айланса, nz w  функциянинг қийматлари 0-тармоқдан 1-тармоққа ўтади; агар  бўйлаб 2-марта айланса, қийматлар  2 nz тармоққа мос ўзгаради ва ҳоказо. Бу жараён z нуқта  бўйлаб n марта айлангунча давом қилади;  n марта ҳаракат қилиб 1A нуқтага келганда nz нинг қийматлари яна қайтиб  0 nz тармоққа келади. Илдизлар устидаги амалларни аввалги парагрфнинг охирида айтилган маънода бажариши лозим. Хусусан, илдизнинг ҳосиласи коррект аниқланган ва ҳосила ҳам аналитик функция бўлади:     . 1 1 nz z z n z n n n n     2 0 . Логарифм. Комплекс текисликдаги        0D соҳада ушбу             , , ln ln i re z i r z w (5) функцияни қараймиз. Бу функция 0 D соҳани ) (w текисликдаги         w w D Im : 0 соҳага (йўлакка) акслантиради (25-чизма)

$Равшанки, .z e e e e i rnl i rnl w        Демак, (5) функция we функцияга нисбатан тескари функция экан. Унда 0 D соҳанинг ҳар бир 0z нуқтасида z e znl z d d w 1 1 ) (   бўлади. Натижада , 0 D соҳа ва унда голоморф бўлган znl z f ) (0 функцияга эга бўламиз. Улар ) , ( 0 0 0 f D   аналитик элементни аниқлайди. Энди комплекс текисликда   R D a              , соҳа ва унда голоморф бўлган   a a i rnl z fa            , функцияни қараймиз. Равшанки, улар   , , , R a f D a a a    аналитик элементлар системасини ҳосил қилади. Барча a ларда a элемент 0  элементнинг аналитик давоми бўлади. a  элементлар системаси ёрдамида аниқланган аналитик функция логарифмик функция дейилади ва у Lnz каби белгиланади: z Ln w  . Бу ҳолда a  элементлар соҳаларининг бирлашмаси бўлган ушбу   D D R   соҳа     z z C ,0 \ ни ифодалайди. Келтирилган z n L w  аналитик функцияни каноник элементлар ёрдамида ҳам аниқлаш мумкин. Маркази 1z нуқтада, радиуси 1 га тенг  1 1    z U доирани олиб, ундаги ( 0, 2 ) оралиқда     x z f x x z ln 2 0,     функцияни қараймиз. Равшанки, бу функция ( 0, 2 ) оралиқда яқинлашувчи ушбу   n x x x n n n )1 ( )1 ( )1 ( 1 ln ln 1 1           даражали қаторга ёйилади. Бу қатор U z нуқталарда ҳам яқинлашувчи бўлади. Бинобарин, бундай қатор U да голоморф бўлган функцияни аниқлайди. Айни пайтда бу функция x nl функция билан )2,0( да устма- уст тушади. Ягоналик теоремасига кўра U да улар тенг бўлади.$ $Демак, U да голоморф бўлган ушбу                    1 1 0 1 1 1 1 ln ln ) ( n n n n z z z z g функцияга эга бўламиз. Натижада қуйидаги )) ( , ( 0 0 z g U F  каноник элемент аниқланади. Бу каноник элемент ) , ( 0 0 g U F  нинг аналитик элемент ) , ( 0 0 0 f D   билан эквивалент-лиги 0 0~ F  ва U z  да ) ( ) ( 0 0 z g z f  бўлиши 1 0 -пунктдагидек кўрсатилади. Демак, 0F каноник элемент ёрдамида юзага келган аналитик функция ҳам z n L w  ни аниқлайди. z n L w  аналитик функция ҳар бир   D D z R    0 нуқтага саноқли сондаги қийматларни мос қўяди. Бу қийматлар ушбу , ,) 2 ( ln 0 0 Z k k zgr a i z w      формула ёрдамида топилади. Бу қийматларнинг ҳаммаси ҳар хил бўлиб, улар | | ln Re 0z w  вертикал тўғри чизиқда ётади ва бир - биридан  2 га каррали бўлган масофада жойлашган бўлади. Бу қийматларнинг барчаси 0z сонининг логарифми ҳисобланади. Шундай қилиб, ҳар бир чекли 0  z сон чексиз сондаги логарифмга эга. 0  z нуқта эса z n L w  функция учун логарфмик тармоқланиш нуқтаси бўлади. z n L аналитик функциянинг бир қийматли тармоқларини ҳам, nz функциянинг тармоқлари каби, 0  z нуқтани ўровчи бирорта ҳам чизиқни ўз ичида сақламайдиган ихтиёрий D соҳада ажратиш мумкин. Шундай ҳар бир D соҳада z n L функциясининг чексиз кўп сондаги бир қийматли тармоқларини ажратиш мумкин. Бу тармоқлар бир - биридан i  2 га каррали бўлган ўзгармас қўшилувчигагина фарқ қилади. Масалан,  D ℂ R \ бўлса, z n L w  функциянинг тармоқлари ушбу Z k k z gra i z nl z n L w k      ,) 2 ( | | ) (  формула ёрдамида аниқланади. Бу ҳар бир тармоқ D да голоморф бўлиб, уни   w G k { ℂ , ,} )1 ( 2 2 Z k k w m k        : йўлакка конформ акслантиради. 0  k бўлган ҳолдаги тармоқ. znl z gra i z nl z n L w     | | ) ( 0 логарифмнинг бош тармоғи дейилади. Šаралаётган тармоқлар бир - бир билан қуйидагича боғлангандир. Агар } | |{ r z    айлана бўйлаб мусбат йўналишда бир марта айлансак, z n L w  нинг қийматлари k - тармоқдан )1 (  k - тармоққа ўтади, агар манфий йўналишда бир марта айлансак, унда олдинги )1 (  k - тармоққа ўтади.$

z n L w  аналитик функциянинг бир қийматли тармоғини тармоқ қаралаётган соҳа ва шу соҳанинг бирор нуқтасидаги қийматининг кўрсатилиши билан ҳам ажратиш мумкин. Изоҳ. Шуни таъкидлаш лозимки, охирги усулни ихтиёрий аналитик функция учун қўллаб бўлмайди Масалан, z e w  аналитик функциянинг 2 0   z нуқтадаги қиймати ,1 ) ( 2 0       i e e z w   лекин z e w  функция 2 0   z нуқтада i z  0 қийматларга мос келувчи иккита турли тармоққа эга. Логарифмлар устида амаллар ҳам 4-§ да айтилган маънода бажарилиши лозим. Хусусан, логарифмнинг ҳосиласи   z znL 1  бўлиб, у D соҳада голоморф функция бўлар экан (чунки логарифмнинг барча тармоқлари айнан битта z 1 га тенг бўлган ҳосилага эга). Шу каби Z e znL  функция ҳам D соҳада голоморф бўлади. Лекин, "табиий" тенглик zn L zn L zn L 2  коррект эмас, чунки тенгликнинг чап томони аниқланган эмас. Амалиётда z n L w  функциясидан бурчакли соҳаларни йўлак соҳаларга акслантиришда фойдаланилади. 4 - мисол i z 0 нуқтани 2 5 0 i w   нуқтага ўтказадиган логарифмнинг бир қийматли тармоғи ёрдамида ]}0; [ : {     z z D соҳанинг аксини топинг. ◄ z n L функциянинг     ....,2 ,1 ,0 , 2 2 | |          k i k znl k z gra i z nl zn L w k   тармоқларидан қайси бирини танлашимиз кераклигини  2 2 i i w   шартдан аниқлаймиз: . 2 2 2 arg | | ln 2 ln 2 5 i k i i k i i i i k i i             Бу ердан 1 k эканлигини топамиз. Демак, z ln нинг керакли тармоғи   i z z Ln w 2 ln 1    экан. z w ln 1 функция ёрдамида D соҳанинг } Im : { 1      w w йўлакка аксланишини текшириш қийин эмас.   i w z Ln w  2 1 1    функция ёрдамида эса бу йўлак } 3 Im : {     w w йўлакка аксланади ►

5-мисол Ушбу фикрлаш кетма - кетлигидаги И. Бернулли парадоксига олиб келадиган хатони топинг:  z Ln z Ln z Ln z Ln z z Ln z Ln z Ln z z 2 ) ( 2)4 ) ( ln ) ( )3 ) ( ] ) [( )2 )1 2 2 2 2            Демак, ихтиёрий 0 z учун   ) (z Ln z Ln   . ◄ Бу фикрлаш кетма - кетлигида фойдаланилган 2 2 z Ln z Ln  тенглик тўғри эмас, чунки z Ln2 нинг қийматлар тўплами 2 z Ln нинг қийматлари тўпламининг бир қисминигина ташкил қилади холос ► 3 0 .Тескари тригонометрик функциялар. Комплекс ўзгарувчили функциялар назариясида тескари функция тушунчаси ҳақиқий ўзгарувчили функциялар синфидаги каби киритилади. Тескари тригонометрик функциялар 1- ва 2-пунктларда келтирилган илдиз ҳамда логарифмлар ёрдамида аниқланади. Масалан, z cr A w cos  функция ушбу z w Cos  (6) тенгламани қаноатлантирувчи барча w ларнинг қийматлари тўпламидан иборат, яъни z Cos функцияга тескари функциядир. Маълумки,  . 2 1 wi wi e e w Сos    Унда   z e e wi wi    2 1 бўлиб, wi e га нисбатан қуйидаги   0 1 2 2    wi wi ez e квадрат тенгламага келамиз. Бу тенгламани wi e га нисбатан ечиб, топамиз: 1 2   z z e wi ёки  , 1 2   z z Ln i бу ерда илдизнинг барча қийматлари олинади. Демак,  1 cos 2    z z iLn z Arc w (7) Бу тенгликдан кўриниб турибдики, логарифмик функция каби z Arc cos функция ҳам бир қийматли эмас. (У чексиз кўп қийматли функциядир).  1 2   z z iLn функциянинг бош қиймати z cra w cos  деб олинади. Шундай қилиб,  . 1 ln cos 2     z z i z arc w z ctg Arc z tg Arc z Arc , , sin ва бошқа функ-циялар ҳам шунга ўхшаш аниқланади:

  . 2 , 1 1 2 1 , 1 sin 2 i z i z Ln i z ctg Arc zi zi Lni z tg Arc z zi Lni z Arc          Тескари тригонометрик функциялар аналитик функциялар бўлади ва юқоридаги формулалардаги амалларни 4-§ да келтирилгандек (тармоқлар ёрдамида) тушуниш лозим. 6-мисол 2 1 cos Arc нинг барча қийматларини топинг. ◄ Юқоридаги (7) тенгликка кўра: ,..... 2 ,1 ,0 , 2 3 2 3 1 2 3 2 1 1 4 1 2 1 2 1 cos                                 k k i k i nl i i nLi nLi Arc     Бу ерда 3 2 2 2 1 arg       i деб олинди. ► 7-мисол Ушбу 2   z Cos z Sin тенгламанинг барча илдизларини топинг. ◄ Šаралаётган тенгламани ечишда С     , учун ўринли бўлган , sin 2         Cos 2 2 2            Cos Cos Cos Cos тенгликлардан фойдаланамиз:               .2 4 4 2 .2 2    Cos z Cos z Cos z Соs           .2 cos 4 .2 4 Arc z z Cos       Z k i k iLn z           ,1 2 ln 2 4 1 2 2 4    ► Энди z Arc w cos  функция ёрдамида конформ акслантириш масаласини қарайлик. Маълумки, Cosz w  функция бутун комплекс текисликда аниқланган ва }0 Im;0 Re : {     z z z  ярим йўлакда бир япроқли бўлиб, бу йўлакни }0 Im: {  w w юқори ярим текисликка конформ акслантиради.   z учун ℂ   Cosz z Cos   ва   ,....2 ,1,0 , 2      k Cosz k z Сos  тенгликлар ўринли бўлгани учун ушбу }0 Im, Re 0: {    z z z  ва }0 Im , 2 Re : {    z z z  

ярим йўлаклар ҳам Cosz w  функция ёрдамида юқори ярим текисликка конформ аксланади. Бу жараённи давом эттириб Cosz w  функция },0 Im, 2 Re 2 : {      z k z k z      ,.....2 ,1,0 , 0 Im, 2 Re 2:        k z k z k z    ярим йўлакларнинг хар бирини юқори ярим текисликка конформ акслантиришини топамиз. Равшанки, z Arc w cos  функция }0 Im: { z z ю қ ори ярим текисликда чексиз к ў п қ ийматли б ў либ ,  1 cos 2   z z iLn z Arc тенгликдан фойдаланиб унинг бир қийматли тармоқларини ажратиш мумкин. Бу тармоқлар      ,....2 ,1 ,0 , 1 cos 2       k z z Lni z Arc k k тенглик ёрдамида аниқланади. Ҳар бир тармоқ юқори ярим текисликда голоморф функция бўлиб, уни юқорида келти-рилган ярим йўлакларнинг бирига конформ акслантиради. Масалан, 0k бўлса,   )1 ( arccos cos 2 0     z z iLn z z Arc функция }0 Im: { z z соҳани }0 Im , Re 0: {    w w w  ярим йўлакка конформ акслантиради. 8-мисол.   2 2 ,1 :      i z i z z D соҳани }0 Im, Re 0: {     w w w G  ярим йўлакка конформ акслантирувчи бирорта  z W функцияни топинг. Ушбу 3 4 2 3 1 2 1 , 4 ,2 ,1 we w w w i w w z w       акслантиришларни кетма-кет бажариш ёрдамида D соҳани }0 Im: { 4 4  w w қори ярим текисликка конформ акслантириб оламиз. 4 5 arccos w w  акслантириш ёрдамида юқори ярим текислик }0 Im , Re 0: { 5 5 5    w w w  ярим й ў лакка аксланади . Бу ярим йўлакни G соҳага акслантириш учун эса 5w w   функцияни олиш кифоя. Шундай қилиб, масала шартини қаноатлантирувчи функция        3 arccos arccos 4 5 we w w w    z i w w e e e       4 2 4 4 arccos arccos arccos 1             экан.►

4 0 . Умумий даражали функция. Умумий даражали функция 2 0 - пунктда келтирилган логарифм орқали аниқланади. Ушбу znLa e z w    (8) муносабат билан аниқланадиган функция умумий даражали функция дейилади, бунда a - ихтиёрий комплекс сон. Умумий даражали функция аналитик функцияни аниқлайди. Равшанки,  z w  даражали функция  га боғлиқ: Умумий даражали функцияда R a бўлганда қуйидаги учта ҳолни кўрамиз: a ). a -бутун сон бўлсин. Унда 1 2 2    i a i e e   тенглик ҳисобига (8) функциянинг кўп қийматлилиги йўқолиб, умумий даражали az w  функция бир қийматли функцияга айланади.Шунинг учун у 0a бўлганда да , ℂ . 0a бўлганда /{0} C да голоморф функция бўлади. б).   q p a рационал сон бўлсин. Бу ҳолда кўрсаткичли функциянинг даврийлиги ҳисобига логариф-мик функциянинг чексиз кўп қийматлилиги қисман йўқо-тилади ва (8) функция ҳар бир ) ,0 (    z z z нуқтага q та турли қийматни мос қўяди. Бу ҳолда умумий даражали функция a pz w  аналитик функцияга айланади. в).  -иррационал сон бўлсин. Бу ҳолда z aln нинг бир - биридан i a 2 бутун марта каррали бўлган турли қийматларига znLa e нинг турли қийматлари мос келади. Даражали функция эса ҳар бир      z z z ,0 да саноқли сондаги қийматга эга бўлади. г). Энди ,   i a   бўлиб 0   бўлсин. Бу ҳолда, равшанки,   ]) 2 ( [ ) 2 ( )] 2 ( [              k rnl i k rnl k i rnl i a i a e e e z z              (9) бўлади, бунда i er z деб олинган, k эса ихтиёрий бутун сон. Демак, az w  аналитик функция ҳар бир     z z z ,0 да саноқли сондаги қийматларга эга бўлади. Юқоридаги (9) муносабатдан кўринадики, функ-циянинг бундай қийматларининг: а) модуллари     k k e q e e r 2 0 2     бўлиб, улар маҳражи 2  e q бўлган геометрик прогрессияни; б) аргументлари         k k rnl 2 2 0    бўлиб, улар айирмаси  2  d бўлган арифметик прогрессияни ташкил этар экан. 9- мисол. Ушбу ii нинг қийматлари ҳисоблансин. ◄ (8) тенгликка кўра

    . , 22 22 2 arg ln ln Z k e e e e i k k ii k i ii i ii i                 Демак, ii нинг чексиз кўп қийматлари мавжуд бўлиб, уларнинг ҳаммаси ҳақиқий сонлардир. ► Амалиётда a -ҳақиқий сон бўлган ҳол кўп қўлланилиб,    k z iz a aLnz a e e z w 2 arg ln      функция бурчак соҳаларини конформ акслантиришда фойдалидир. 5 0 . Умумий кўрсаткичли функция. Умумий кўрсаткичли za w  функция ушбу zLna z e a w   (10) тенглик ёрдамида аниқланади, бунда  a ихтиёрий комплекс сон бўлиб, 0a ва a . Умумий кўрсаткичли функция оддий маънода функция бўла олмайди, чунки   ,....2 ,1 ,0 2 arg ln       k i k a i a Lna  бўлиб, чексиз кўп қийматга эга. Шу сабабли (10)-тенгликка асосан a нинг бутун бўлмаган қийматларида za ҳам чексиз кўп сондаги қийматга эга. Умумий кўрсаткичли функция аналитик функция ҳам бўла олмайди, чунки уни нг логарифмга қиймат бериб ҳосил қилинган, баъзи бир элементлари бир-бирининг аналитик давоми бўла олмайди. Шундай қилиб, za функциясини ушбу     ,.....2 ,1 ,0 2 arg      k e e izk a iaLnz  кўринишдаги турли (бутун) функцияларнинг тўплами деб тушуниш лозим. Риман сиртлари. Маълумки, аксарият ҳолларда аналитик функциялар оддий маънода функция бўлмайди, чунки бундай функциялар бир қийматли бўлмай, аргументнинг битта қийматига бир нечта (баъзи ҳолларда чексиз кўп)комплекс сонларни мос қўйилади. Бундай аналитик  z F функцияни оддий маънодаги функция сифатида қараш йўлида  z F функция билан бир қаторда бу функцияни бир қийматли функция сифатида қараш имкониятини берадиган R сиртни ҳам оламиз. Ҳосил қилинган R сиртга аналитик  z F функциянинг Риман сирти дейилади. Энди Риман сиртининг қатъий математик таърифини берамиз. Айтайлик, ) (z F аналитик функция берилган бўлиб, ) (0 z f функция ) (z F функциясининг 0 0(z z ) нуқтадаги бирорта элементи ℂ бўлсин. Унда  ) ( 0,0 0 z f z P  жуфтликка  z F аналитик функция Риман сирти R нинг нуқтаси дейилади. Агар 0z нуқтадаги ) ( ва ) ( 1 0 z f z f элементлар эквивалент бўлса, )) ( , ( 0 0 z f z ва )) ( , ( 1 0 z f z жуфтликлар Риман сиртидаги битта

$нуқтани аниқлайди деб қабул қилинади.0z нуқтага Риман сиртидаги  ) ( , 0 0 0 z f z P  нуқтанинг z текисликдаги проекцияси дейилади:   . )( , 0 0 0 z z f z  Риман сиртидаги барча  ,) ( , 0 z f P   бу ерда , 0    z нуқталар тўпламига )) ( , ( 0 0 0 z f z P  нуқтанинг  атрофи дейилади ва  U каби белгиланади:    . ,)( , : 0 0          z z f P R P U Равшанки, Риман сиртидаги  U атрофнинг комплекс текисликка проекцияси    0z z доирадан иборат бўлади. Риман сирти боғламли бўлади, чунки аналитик функциянинг ихтиёрий иккита элементи олинганда ҳам, уларни бирини иккинчисини аналитик давом эттириш йўли билан ҳосил қилиш мумкин. Риман сиртини уч ўлчовли Евклид фазосидаги сирт сифатида тасвирлаш мумкин. Биз қуйида элементар функцияларнинг Риман сиртларига мисоллар келтирамиз. 1-мисол. Ушбу z w  (1) функциянинг Риман сиртини ясаймиз. ◄ Айтайлик,  D ℂ R\ бўлиб, 2 1ва f f лар (1) аналитик функциянинг D соҳадаги 1 )1( ва 1 )1( 2 1    f f шартларни қаноатлантирувчи тармоқлари бўлсин. Равшанки, D z  учун ) ( ) ( 1 2 z f z f   тенглик ўринли. Маълумки, бу тармоқлар D соҳада бир қийматли ва уни мос равишда w комплекс текисликдаги ўнг ва чап ярим текисликларга конформ акслантиради. z w  функциясининг Риман сиртини ясаш учун D соҳани икки нусхада олиб, уларни 26 а) чизмадагидек қилиб устма-уст жойлаштирамиз. D соҳанинг 1-нусхасидаги кесимнинг юқори қирғоғини D соҳанинг 2-нусхасидаги кесимнинг пастки қирғоғи билан елимлаймиз (елимланадиган кесимлар чизмада _,_,_ каби белгиланган). Кейин D соҳанинг иккала нусхасидаги бўш қолган қиргоқларни бир-бири билан елимлаймиз (бу ҳолда елимланадиган кесимлар чизмада _,,_,,_ каби белгиланган). Уч ўлчовли фазода иккинчи марта елимлашда ўзаро кесишувдан қочиб бўлмайди, лекин биз кесимдаги ҳар хил белгиланган нуқталарга кесишув чизигида ҳам ҳар хил нуқталар мос келади деб келишиб оламиз.$

Ҳосил қилинган икки япроқли сирт (26 б)-чизма) z аналитик функциянинг Риман сирти бўлади. z w  функциясини бу сиртд а оддий функция сифатида қараш мумкин, чунки илдизнинг ихтиёрий ) ,0 ( 0 0   z z нуқтадаги иккита қийматига сиртнинг 0z нуқтанинг тепасидаги жойлашган иккита нуқтаси мос келади, яъни z w  функция бу сиртда бир қийматли функцияга айланади. Бунда келишувга биноан )0; ( R манфий ярим ўқнинг нуқталари ҳам мустасно эмас.

O'xshashlar

Ўлчовли функциялар

Ошкормас функциялар

Баъзи элементар функцияларни хосилалари

Функциялар назарияси фанининг мақсад ва вазифалари. Эллиптик функциялар

Кўп ўзгарувчили функциялар кўп ўзгарувчили функциялар ҳақида умумий тушунчалар