Egri chiziqning yopishma tekisligi - Algebra - Referatlar

Egri chiziqning yopishma tekisligi

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

52 KB

Ko'chirib olish

Egri chiziqning yopishma tekisligi Reja: 1. Yopishma tekislik t a‘rifi. 2. Yopishma tekislikning mavjudligi xaqidagi teorema. 3. Yopishma tekislik tenglamasi. 4. Binormal va bosh normal tenglamalari.

Tayanch iboralar Yopishma tekislik, komplanar vektorlar, vektorlarning komplanarlik sharti, yopishma tekislik tenglamasi, binormal, bosh normal, to`g`irlovchi tekislik va ularning tenglamalari. Faraz qilaylik  egri chiziq va uning biror Р nuqtasi berilgan bo`lsin. Р nuqta orqali qandaydir  tekislikni o`tkazamiz. Р va Q nuqtalar orasidagi masofani d bilan va Q nuqtadan  tekislikkacha bo`lgan masofani  bilan belgilaymiz. Ta‘rif. Agar Q nuqta egri chiziq bo`ylab Р nuqtaga intilganda  /d 2 nisbat nolga intilsa  tekislikni  egri chiziqning Р nuqtasidagi yopishma tekisligi deyiladi. TEOREMA. Ikki marta differentsiallanuvchi  egri chiziq o`zining xar bir nuqtasida yopishma tekislikka ega. Bunda yopishma tekislik yoki yagonadir yoki urinma orqali o`tuvchi xar bir tekislik yopishma tekislikdan iborat. Агар r=r(t)  egri chiziqning vektor tenglamasidan iborat bo`lsa, yopishma tekislik r'(t) va r"(t) vektorlarga perpendikulyardir. ISBOT. Faraz qilaylik  tekislik  egri chiziqning parametrning t qiymatiga mos kelgan Р nuqtasidagi yopishma tekislikdan iborat bo`lsin. Yopishma tekislikning birlik normal vektorini n orqali belgilaymiz. U xolda oldingi mavzulardagi kabi muloxazalar yuritib quyidagilarni olamiz, ya‘ni d=|r(t+  t)-r(t)|,  =|n(r(t+  t)-r(t))| Shartga asosan  yopishma tekislik bo`lgani uchun Q  Р da (  /d 2 )  0 bo`ladi. Ma‘lumki, Q nuqta Р nuqtaga intilsa  t 0 ga intiladi. Aytilganlar asosida q uyidagilarga ega bo`lamiz:    0 ' 2"' )(' !2" )(' ))(( |))()((| 22 1 2 2 2 2                    tr tnr h tnr hhtr htr htrn ttr trtrn d Q nu q ta Р nu q taga intilganda  1  0,  2  0 bo`ladi va oxirgidan nr '( t )=0, nr "( t )=0 kelib chi q adi. Bu tengliklardan n  r ', n  r " ekani yoki r ' va r " vektorlarning yopishma tekislikka parallelligi kelib chi q adi.

Yopishma tekislikning xar doim mavjudligi osongina ishonch xosil kilish mumkin. Buning uchun r'(t) ва r"(t) vektorlarga parallel bo`lgan  tekislikni olamiz. U xolda nr'(t)=0, nr"(t)=0 bo`lib, Q nuqta Р nuqtaga intilganda 0 ' 22 1 2      trd kelib chiqadi. Shunday qilib, egri chiziqning xar bir nuqtasida yopishma tekislik mavjud bo`lib, agar r'(t) ва r"(t) vektorlar kollinear bo`lsa yoki r"(t)=0 bo`lsa, urinma orkali o`tuvchi xar bir tekislik yopishma tekislikdan iboratdir. Endi  egri chiziqning Р (x 0 ,y 0 ,z 0 ) nuqtasidagi yopishma tekislik tenglamasini tuzamiz. Aytaylik А (x,y,z) nuqta yopishma tekislikning o`zgaruvchi nuqtasi bo`lsin. U xolda uchta РА , r' ва r" vektorlar o`zaro komplanardir. Vektorlarning komplanarlik shartiga asosan ( РА , r',r")=0 bo`ladi. Oxirgi tenglikni koordinatalarda yozsak,       0 " " " ' ' ' 321 321 000     t f t f t f t f t f t f z z y y x x bo`ladi. Bu yopishma tekislik tenglamasidir. Ma‘lumki, urinish nuqtasi orqali o`tib, urinmaga perpendikulyar bo`lgan xar bir to`g`ri chiziqning normali deyiladi. Agar yopishma tekislik yagona bo`lsa, bu normallar orasida ikkitasi ajralib turadi. Ulardan birinchisi yopishma tekislikda yotuvchi normal bo`lib, uni egri chiziqning bosh normali deyiladi. Ikkinchisi esa, yopishma tekislikka perpendikulyar bo`lgan normal bo`lib, uni egri chiziqning binormali deyiladi. Endi binormalning tenglamasini tuzamiz. r' ва r" vektorlar chiziqning М 0 nuqtasidagi yopishma tekislikda yotadi. Shuning uchun В 0 =[r',r"] vektor binormal bo`ylab yo`nalgandir. Agar binormal ustida ixtiyoriy М (x,y,z) nuqtani olsak, М М 0 vektor В 0 vektor bilan kollinear bo`ladi, yani М М 0 =  В 0 . Bunda В 0 vektorning yoyilmasi:

В 0 =(y'z"-y'z')i+(z'x"-z"x')j+(x'y"-x"y')kМ М 0 ning yoyilmasi esa М М 0 =(X-x)i+(Y-y)j+(Z-z)k. Shu sababli binormalning koordinata shaklidagi tenglamalari "' " ' "' "' " ' "' x y y x z Z zx xz y Y y z z y x X         va vektor shakldagi tenglamasi: R-r=  [r'r"]. Agar B=[r'r"] vektorni r' vektor bilan ko`paytirsak, В va r' ga tik vektor xosil bo`ladi. Bu vektor chiziqning bosh normali bo`ylab yo`nalgandir. Uni N bilan belgilaymiz:N=[[r'r"]r']. Ikki qaytali vektor ko`paytmani yoyish formulasiga asosan: N=[[r'r"]r']=r"r' 2 -r'(r'r"). Jumladan, chiziqning М 0 nuqtasidagi bosh normal vektori N 0 =[[r' 0 r" 0 ]r' 0 ] bo`ladi. Uning yoyilmasi N 0 =[[r' 0 r" 0 ]r' 0 ]=r" 0 r' 2 0 - r' 0 (r' 0 r" 0 ). Bosh normal vektorining to`g`ri burchakli koordinata sistemasidagi yoyilmasi qisqacha N=  i+  j+  k bo`lsin. Bu xolda to`g`irlovchi tekislikning tenglamasi (X-x)  +(Y-y)  +(Z-z)  =0 ko`rinishni oladi, chunki to`g`irlovchi tekislik М 0 nuqtadan o`tib, N 0 vektorga perpendikulyar bo`ladi. Chiziqning М 0 nuqtasidagi bosh normali N 0 vektor bo`ylab yo`nalgandir. Uning tenglamasini yozish uchun bosh normalda ixtiyoriy М nuqtani olamiz. Natijada М 0 М ва N 0 vektorlar o`zaro kollinear bo`ladi. М 0 М =  N 0 . Agar N 0 ning yoyilmasi N 0 =  0 i+  0 j+  0 k shaklda olinsa, bosh normalning tenglamalarini 0 0 0 0 0 0    zzyyxx    ko`rinishda yozish mumkin.

Adabiyotlar 1. Александров А.Д., Нецветаев Н.Ю. Геометрия. М.,Наука,1990. 2. Нарманов А.Я. Дифференциал геометрия. Т. Университет, 2003 3. Погорелов А.В. Дифференциальная геометрия. М.,1974. 4. Нарманов А.Я. ва бошқалар. Умумий топологиядан машқ ва масалалар тўплами. Т.Университет, 1996. 5. Сборник задач по дифференциальной геометрии. Под ред. Феденко А.С. М., 1979 .

O'xshashlar

Sirtning yopishma paraboloidi

Chiziqning buralishi

Chiziqning egriligi

Sirtning urinma tekisligi va normali

To'g’ri chiziqning turli tеnglamalari