Ўткир Ҳошимов ижоди - Adabiyot - Referatlar

Ўткир Ҳошимов ижоди

Yuklangan vaqt:

09.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

69.5 KB

Ko'chirib olish

Ўткир Ҳошимов ижоди Р е ж а 1. Ҳозирги ўзбек адабиётида Ў.Ҳошимов ижодининг тутган ўрни. 2. Ў.Ҳошимов биографияси. 3. Ў.Ҳошимовнинг ҳикоя ва қиссалари. 4. Ў.Ҳошимов романлари. 5. Ў.Ҳошимов драмалари.

ЎТКИР ҲОШИМОВ (1941 йилда туғилган) Ноёб истеъдод соҳиби Ўткир Ҳошимов адабиётга Абдулла Орипов, Омон Мухторов, Шукур Холмирзаев сингари бир қатор тенгдошлари билан бирга кириб келди. Ўша пайтда адабиётимизнинг Ойбек, Ғафур Ғулом, Абдулла Қаҳҳор, Мақсуд Шайхзода сингари улкан ёзувчилари ҳаёт бўлиб, уларнинг назарига тушиш ҳаммага ҳам насиб қилавермасди. Ўткир Ҳошимов эса Абдулла Қаҳҳордек машҳур санъаткор эътиборини жалб қилган ёшлардан эди. Ўткир Ҳошимов 1941 йил Тошкентда оддий ишчи оиласида туғилди. У ўрта мактабни битиргач, 1959-64 йиллар Тошкент Давлат Университетининг филология факультети журналистика бўлимида таълим олди. Кейинчалик у “Тошкент ҳақиқати”, “Совет Ўзбекистони”, 1966 йилдан “Тошкент оқшоми” рўзномаси муҳарририятида бўлим мудири, Ғафур Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриётида бош муҳаррир ўринбосари вазифаларида ишлади. Ўткир Ҳошимов ўз ижодини шеър ва очерклар ёзишдан бошлади. 1962 йилда унинг “Пўлат чавандозлар” очерклар тўплами босилиб чиқди. Шундан кейин унинг бирин-кетин ҳикоя, қисса ва романлари китобхонларнинг қўлига бориб тегди. Унинг илк қиссаси “Чўл ҳавоси” (1964) адабий жамоатчилик томонидан илиқ қарши олинди. Атоқли адиб Абдулла Қаҳҳор бу қисса ҳақида ўша пайтда жуда яхши фикр билдирган. Ўткир Ҳошимовнинг бу қиссасига ёзган оқ йўлида у “Бирдан лов этиб аланга билан

бошланган ижоднинг келажаги порлоқ бўлади”, - деб башорат қилган эди. Шу асардан ёзувчининг изланиш ва машқлар даври бошланди. Адиб ижодидаги илк қадамларидаёқ инсон маънавияти, руҳияти, ҳиссиёти, қалб ҳақиқати тадқиқотчиси сифатида кўринган эди. Роман, қисса, ҳикояларида сўз санъатининг азалий бош муаммоси – инсон тақдири ва қалбининг бадиий таҳлили ҳам мавжуд эди. Муаллиф долзарб ижтимоий муаммолар талқини билан ёндош ҳолда кўп ўринларда персонажлар руҳиятидаги ғоят нафис жараёнларни санъаткорона ифода этарди. “Чўл ҳавоси”, “Муҳаббат”, “Нигора”, “Шамол эсаверади” номли ҳикоя ва қиссалар шундан далолатдир. Кейинроқ у долзарб, ижтимоий муаммолар талқинига кўпроқ мойиллик билдириб, айни замонда бевосита маънавият, руҳият таҳлилига бағишланган асарлар устида иш олиб борди. Ёзувчининг шу йўналишдаги “Қалбингга қулоқ сол” (1973), айниқса, “Баҳор қайтмайди” (1970), “Дунёнинг ишлари” (1982) қиссалари унга катта шуҳрат келтирди. “Баҳор қайтмайди” (1970) қиссасида ёзувчи истеъдодли, бироқ унинг қадрига етмаган, улуғ мақсадлардан маҳрум худбин йигитнинг таназзул тарихини, руҳий-маънавий инқирозини санъаткорона таҳлил этиб берди. Бундан адибнинг ҳақиқий ижод йўлига кирганлигини кўрамиз. Ўткир Ҳошимов асардан-асарга ўсиб борди. Унда нафосат туйғуси беҳад кучли. Ҳатто у алданган одамнинг маънавий инқирози, фожеаси, ҳалокати тасвирида ҳам шу туйғусини сақлаб қолади. Айниқса, у яхши, олийжаноб, маънавий баркамол одамлар

қалби таҳлилида ўзини ниҳоятда эркин ҳис этади. Унинг ижобий қаҳрамонлари аксари гўдакдай беғубор, нафосат туйғусига бой, ҳиссиётли, ўта таъсирчан одамлардир. Ёзувчи ижодига хос лиро- романтик тарона унинг “Дунёнинг ишлари” қиссасида энг баланд пардаларда жаранглади. Бу асар она ҳақидаги, она қалбининг чексиз саховати тўғрисидаги ўзига хос қасидадир. Асардаги Она – фарзанди, унинг ороми, бахти учун жонини, жаҳонини беришга тайёр. У минг-минглаб ўзбек оналарининг тимсолига айланди. Ҳар бир ўзбек китобхони унда ўз онасининг қандайдир фазилатини топгандек бўлади. Қиссадаги “Алла”, “Оқ мармар, қора мармар” каби новеллаларда онанинг фарзанди қалбида қолдирган армонлари ҳақида ўткир ёзилган. Киши буларни ўқир экан, тасвирдан кўнгли алланечук бўлиб кетади. Ўткир Ҳошимовнинг “Оқ камалак” тўплами ҳам ҳаётий муаммолар, тўғрироғи, турмуш ташвишлари тўғрисида баҳс юритади. Ёзувчининг биринчи романи – “Нур борки, соя бор” 1977 йили нашр қилинди. Роман чиқиши ҳамоно турли фикр-мулоҳазаларга сабаб бўлди. Асарда кўпгина ҳаётий, муҳим аҳамиятга эга муаммолар кўтарилган эди. Булар азалдан кишилик жамиятининг фалсафаси бўлмиш “нур” ва “соя”лар орасидаги кураш, тортишув фонида ёритилади. Асар ўз даврида адабий танқидчилик томонидан илиқ кутиб олинди, унга муносиб баҳо берилди, фақат романга кескин тўқнашувлар ва коллизиялар етишмаслиги қайд қилинди. Бундан

ташқари, Ўткир Ҳошимов Ўрта Осиё республикаларининг қатор театрларида намойиш қилинган “Тўйлар муборак”, “Сиздан угина, биздан бугина”, “Инсон садоқати”, “Қатағон” каби пьесаларининг муаллифидир. Ўткир Ҳошимов Э.Хемингуэй, К.Симонов, А.Куприн, О.Берггольц сингари ёзувчилар асарларини ўзбек тилига таржима қилган. Унинг асарлари қардош халқлар ва хорижий тилларга таржима қилинган. Ижодкор 80-йиллар ўзбек публицистикаси ривожига салмоқли ҳисса қўшган адиблардан биридир. Унинг одоб-ахлоқ, маънавий олам, миллий қадриятлар, шўро даври адолатсизликларини дадил ёритган очерк ва телекўрсатувлари бу даврнинг баркамол меваларидир. Муаллифни энди кундалик долзарб ижтимоий масалалар эмас, кўпроқ азалий маънавий муаммолар, инсон тақдири, унинг қалби жумбоқлари қизиқтиради. Бу нарса “Икки эшик ораси” романида айниқса, равшан кўринди. Бу билан адиб ижодий йўлининг етуклик босқичи бошланди. Ёзувчининг “Икки эшик ораси” романи ҳам китобхонлар томонидан илиқ кутиб олинди. Роман 1986 йилнинг энг яхши асарларидан деб топилиб, Ҳамза номидаги республика Давлат мукофотига сазовор бўлганди. “Икки эшик ораси” романида ўз даврининг муҳим муаммолари қаламга олинди, ўша йиллар воқеа- ҳодисаларига муносабат билдирилди. Романнинг асосий қаҳрамонлари иккинчи жаҳон уруши оғирликларини елкасида кўтарган, унда мардона қолиб чиққан кишилардир. Умуман

олганда, романда бутун жамият кишиларининг уруш давридаги фидокорлиги ўзининг бадиий ифодасини топган. Роман қаҳрамонларидан бири Музаффар – уруш даврида муайян қийинчиликларни бошидан кечирган, 70-йилларга келиб фаровон турмушга эришган ёшларнинг тимсоли тарзида берилади. Романнинг сарлавҳасидан тортиб, деярли бутун мазмунигача ёзувчи жиддий фалсафий маъно юклашга интилган. Хусусан, у “Икки эшик ораси” деганда инсон умрини, яъни туғилгандан ўлгунгача босиб ўтган йўлни кўзда тутади. Муаллифнинг ғоявий фалсафасига кўра бу йўл жуда мураккаб ва зиддиятли бўлиб, уни муваффақият билан босиб ўтиши учун инсондан катта матонат, ирода, билим ва жасорат талаб қилинади. Асардаги кўпчилик қаҳрамонлар, хусусан, Оқсоқол, Қора амма, Робия, Шомурод, Кимсан худди шундай жасоратли ва руҳан бой кишилар бўлиб, кўп жиҳатдан ёзувчининг ғоявий мақсадини таъсирчан ифодалашга хизмат қилган. Муаллиф фалсафасига кўра ўз умрини шараф билан босиб ўтмоғи учун инсондан катта матонат ва жасорат талаб қилинишининг сабаби шундаки, у ўз ҳаёти давомида оғир курашлар гирдобидан, енгиб бўлмас тўсиқлардан ўтишга мажбур бўлади. Асарда худди шундай инсон ҳаётининг тўсиқлари, иллатлари сифатида Умар закончи, Раъно, Зуҳра каби шахслар тимсоли яратилган бўлиб, улар романдаги курашлар, тўқнашувлар, маънавий ихтилофлар кескинлигини, таранглигини оширишга имкон туғдирган. Ҳаётдаги иллатларга қарши аёвсиз ўт очиш истаги Ўткир Ҳошимовни “Икки эшик ораси” романидан кейин тадрижий

равишда ҳажвиётга мурожаат қилишга олиб келди. Оқибатда унинг “Икки карра икки - беш” қиссаси майдонга келди. Ёзувчининг илгариги асарларида аҳён-аҳёнда ҳажвиёт учраб турар эди. “Икки карра икки - беш” қиссаси эса, улардан бутунича ҳажвий услубда ёзилганлиги билан фарқ қилади. Ҳажвиёт тиғини ҳаётдаги мартабали кишиларга, катта раҳбарларга, хусусан, раисларга қаратгани ва уларнинг маънавий тубанлигини рўйи-рост фош қилишга интилгани билан ёзувчи қиссанинг кўп саҳифалари таъсирчан ва қизиқарли бўлиб чиқишига эришган. Фақат далиллаш санъатининг етишмаганлиги ва айниқса, раиснинг ўғли ўз отасига қарши кескин курашга киришиши яхши асосланмаганлиги сабабли қисса 80-йиллар ўзбек ҳажвиётидаги сезиларли ҳодиса даражасига кўтарилмай қолди. Юқорида тилга олинган сўнгги икки асарида Ўткир Ҳошимовнинг инсон маънавий оламини, психологиясини теран таҳлил қилиш маҳорати анча ошганлиги аниқ-равшан сезилиб туради. Бунда ёзувчи турли-туман воситалар қаторида қаҳрамонларнинг дил изҳорларидан, ички монологларидан унумли фойдаланган. Ички монологлар қўллашда юқоридаги асарларда бошланган усулдан ёзувчи “Тушда кечган умрлар” романида янада усталик билан фойдаланди. “Тушда кечган умрлар” романида воқеалар қамрови жуда кенг: 30-йилларнинг машъум “қатағон” қилиш манзаралари, 80-йилларда Афғонистон уруши лавҳалари, шу йилларда содир бўлган “ўзбек иши” можаролари. Бу учта йирик, жуда катта ҳажмли воқеаларни бир-бири билан боғлашда, улар

орасига “бириктириш нуқтасини” топишда муаллиф ички монологдан унумли фойдаланади. Ёзувчи эндиликда бадиий асар яратишда публицистика бажариши лозим бўлган вазифани секин-аста ўз зиммасидан соқит қилмоқда. У кундалик долзарб масалалар таҳлилини публицистикага бериб, эътиборини ўзининг азалий иши – инсон қалби жумбоқлари тадқиқига астойдил қаратмоқда. Романдаги Рустам, Шаҳноза каби қаҳрамонлар руҳий оламининг талқини худди шундай хулоса чиқаришга имкон беради. Фақат роман композициясининг номукаммаллиги унинг адабиётда жуда катта ҳодиса даражасига кўтарилишига ҳалақит бергандек туюлади. Композициядаги тарқоқлик, айниқса, Россиядан юборилган кишилар ҳаётига, фаолиятига боғлиқ воқеаларнинг, тафсилотларнинг асосий сюжет чизиқларига узвий боғлаб юборилмаганида яққол сезилади. Шунга қарамай, ёзувчининг сўнгги асарлари Ўткир Ҳошимовнинг ҳозирги ўзбек насридаги сермаҳсул ижодкорлардан бири даражасига кўтарилганлигидан гувоҳлик беради.

А д а б и ё т л а р Ўткир Ҳошимов асарлари : 1. Сайланма. Икки жилдлик. Т., “Шарқ”, 1993. 2. Баҳор қайтмайди. Т., Ғ.Ғулом номидаги нашриёт, 1993. Ўткир Ҳошимов ижоди ҳақида : 1. Норматов У. Илк тажриба сабоқлари. “Етуклик” китобида. Т., Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1982. 2. Норматов У. Тажриба сирлари. “Ўзбекистон адабиёти ва санъати”, 1991 йил 8 ноябрь. 3. Норматов У. Фарёд (“Тушда кечган умрлар” романи ҳақида). “Ўзбекистон адабиёти ва санъати”, 1992 йил 14 август. 4. Расулов А. Ижоднинг сирли ибтидоси. “Ёшлик”, 1991, 12-сон. 5. Шарафиддинов О. Эл ардоқлаган адиб. Ўткир Ҳошимов. 6. “Баҳор қайтмайди” китобида. Т., Ғ.Ғулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти, 1993. 7. www . ozbek adabiyoti . com 8. www.eduportal.uz

O'xshashlar

Махтумқули ижоди (Махтумкули ижоди)

Махтумқули ижоди

Чўлпон ижоди

Зулфия ижоди

Фурқат ижоди