Сурия адабиётида «ан-наҳда» ҳаракати. Сурия адабиётида ҳикоянависликнинг вужудга келиши - Adabiyot - Referatlar

Сурия адабиётида «ан-наҳда» ҳаракати. Сурия адабиётида ҳикоянависликнинг вужудга келиши

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

145 KB

Ko'chirib olish

Сурия адабиётида «ан-наҳда» ҳаракати. Сурия адабиётида ҳикоянависликнинг вужудга келиши. Сурия ёзувчилари уюшмаси Режа: 1. Сурия адабиётида «ан-наҳда» ҳаракати. 2. Сурия адабиётида ҳикоянависликнинг вужудга келиши. 3. Сурия ёзувчилари уюшмаси

Араб адабиётида XIX асрда миллий уй ғ ониш (ан-На ҳ да) жараёни юзага келди. Бу давр феодал муносабатларнинг таназзули, миллий - озодлик ҳ аракати ва маънавий ҳ аётдаги жиддий силжишлар замони сифатида маълум XIX асрнинг охирги ўн йиллигида Сурияга хорижий капитал кўплаб кириб кела бошлади. Суриянинг капиталистик бозор муносабатларига тортилиши, янги ижтимоий муносабатларнинг қ арор топиши, Сурия хал қ ининг турклар ва хорижий капитал ҳ укмронлигига қ арши кураши мамлакатдан қ утилишига олиб келди. Сурия маърифатпарварлари кенг хал қ оммасини маърифатли қ илишни асосий ма қ сад қ илиб олдилар, ватанларининг ижтимоий, маданий ривожланиши омилини шунда кўрдилар. "Араб миллий буржуазиясининг шаклланиши ва миллий ўзини англашнинг ўсишни қ амраб оладиган бу давр Сурия ва Миср учун, таъбир жойиз бўлса, фикрлашга қ обил а қ л бутун мавжудот учун ягона ўлчов бўлиб хизмат қ иладиган маърифатпарварлик даври вазифасини ўтади. 1 Араб маърифатпарварлиги ва маорифини ривожлантиришга Бутрус ал-Бустани (1819-1883) катта ҳ исса қ ўшди. У мактаб очиб ёшларда ўз маданиятига қ изи қ иш ҳ иссини уй ғ отди, араб тилининг изо ҳ ли лу ғ атини тузди, энциклопедия яратди. Грамматика, риторика, поэтика бўйича қ атор қ ўлланмалар тузган Насиф ал-Йазижи (1800-1871) хам худди шундай мав қ ега эга. Инглиз, рус миссионерлари 1 Долинина А.А. Очерки истории арабской литературы нового времени. М.:1968.С.40.

томонидан очилган мактаблар ҳ ам Сурия маданий ҳ аётида ижобий рол ўйнади. Бу даврда публицистика анча ривожланиб, XIX аср араб адабиётининг муста қ ил жанрига айланди. Суриянинг бир қ атор кўзга кўринган маърифатпарвари - Адиб Ис ҳ о қ , Абдура ҳ мон ал-Кавакибий, Му ҳ аммад Курд Али, Абдулло ҳ Марриш фаолияти матбуот билан бо ғ ли қ ҳ олда кечган. Сурия матбуоти бош қ а араб мамлакатлари каби миллий ўзликни англашни уй ғ отиб, Шар қ нинг Ғ арб билан бўлган ало қ аларига ижобий таъсир кўрсатди. Демократик рўзнома са ҳ ифаларида ў қ увчига тушунарли тилда баён этилган долзарб муаммолар акс этди, ҳ амда таш қ и истилога, диний айирмачиликка қ арши ча қ ири қ лар баён этилди. Француз маърифатпарварлари, жумладан Руссо ғ оялари Франсис Маррашга (183601875) таъсир кўрсатди. У адолат, эрк, а қ л ғ алабасига ишонар, ватандошларини фикрий янгиланиш, тафаккурни ўтмиш сар қ итларидан озод қ илишга ча қ ирар эди. Ф. Маррашнинг қ арашларини унинг синглиси Суриялик аёллардан чи ққ ан биринчи публицист Марена Марраш ҳ ам қ ўллаб- қ увватлар эди. Унинг ма қ олалари Халил Саркиснинг "Лисан ал- Ҳ ол" газетаси ва Бутрус ал- Бустонийнинг "ал- Жанон" журналида чи қ иб турар эди. Унинг ма қ олаларда мусулмон оилаларида ҳ укм сурган эски урф-одатлар тан қ ид остига олинарди. У ватандош аёлларни оилада ва жамиятда эркин бўлишга даъват этарди. Мана шу даврдаги Суриянинг антифеодал курашининг энг кўзга кўринган идеологи Абдура ҳ мон ал - Кавокибий эди. Унинг "Ша ҳ арлар онаси" ва "Истибдод табиати" асарларида

феодал тузум сар қ итларидан холи янги жамият қ уришга даъват қ илинади. Ал - Кавокибий биринчилардан бўлиб араблар бирлиги ғ оясини кўтариб чи қ ди. У жамиятни янгилаш учун исло ҳ атлар билан биргаликда ин қ илобий йўлни ҳ ам инкор қ илмас эди.

Мамлакатдаги маънавий ҳ аётни жунбушга келтирган Уй ғ ониш жараёни адабиётда ҳ ам жонланишга олиб келди. Бошланишда журъатсизлик ва қ атъиятсизлик билан бошланган адабий янгиланиш ҳ аракати аста - секин барча со ҳ аларда етакчи ўринга чи қ иб олди. Бу ҳ аракат янги даврдаги ижтимоий - и қ тисодий тара ққ иёти туфайли юзага чи ққ ан кенг ми қ ёсдаги тарихий - адабий жараён доирасида давом этди. Адабиёт секин - аста ўзининг элитар характерини йў қ отиб борди. Ва қ тли матбуот, китоб нашрининг йўлга қ ўйилиши, Европа ёзувчилари асарларидан қ илинган таржималарнинг кўпайиши адабиёт вазифаларининг тубдан ўзгаришига олиб келди, адабиётни ижтимоий ҳ аётнинг му ҳ им омилига айлантирди. Адабиётда дунёвийлик биринчи ўринга чи қ ди: ҳ аётий туй ғ улар, во қ еий турмуш ҳ а қ идаги о қ илона муло ҳ азалар китоблар са ҳ ифасидан мистикани, та қ водорлик кайфиятларини, мав ҳ ум наси ҳ атгўйликни си қ иб чи қ арди. Адабиётнинг анъанавий жанрлари - қ асида, ма қ ола, ғ азал ўз ўрнини янги - ҳ икоя, роман, драма жанрларига бўшатиб берди. Ҳ икоя жанри араб адабиёти учун янги ва унинг келиб чи қ иши ҳ а қ идаги масала мубо ҳ асили ҳ исобланади. Баъзи бир араб адабиётшунослари ва тан қ идчилари араб ҳ икоячилиги Қ уръон ва ўрта аср ма қ омаларидан бошланган, деб ҳ исоблашади. Бош қ алар (Я ҳ ё Ҳ а ққ ий, Сало ҳ Дихний) араб новелласининг илдизини Европага нисбат беришади. "Европадан эсган шабадалар, - ёзади Я ҳ ё Ҳ а ққ ий, - араб тупро ғ ига новелларнинг ажойиб уру ғ ларини олиб келди. У билан танишув дастлаб таржималар ор қ али юзага келди." 2 2 Иностранная литература. 1960. №9. С.281.

Бизнингча Суриянинг тани қ ли ёзувчиси Абдуссалом ал- Ужайлининг фикри ҳ а қ и қ атга я қ инро қ дир. У Сурия ҳ икоячилигига нафа қ ат Европа ёзувчиларининг новеллалари, балки ма қ ома, "1001 кеча эртаклари" каби анъанавий жанрлар ҳ ам катта таъсир кўрсатган, деб ҳ исоблайди. Сурия ҳ икоячилигининг илк бошловчилари сифатида Франсис Марраш, Нуъман ал-Кастали, Шукри ал-Асали, Антуан ас-Сакала номларини зикр этиш лозим. Илк суриялик новеллистлари ўз ижодида жамиятнинг долзарб масалаларини қ аламга олдилар. Уларнинг асарларида тенглик, Суриянинг сиёсий исти қ лоли ҳ а қ идаги маърифатпарварлик ғ оялари ўз аксини топди, улар мусулмон аёлининг оилада, жамиятда тутган ўрни масаласини кун тартибига қ ўйдилар, бу давр асарларида аста - секин янги услубга, содда ва тушунарли тилга ўтиш жараёни кузатилади. Публицистик услуб, дидактика, очи қ дан - очи қ пандгўйлик Маррашнинг ҳ ам, Касталининг ҳ ам, ал-Асалининг ҳ ам асарларида я ққ ол кўзга ташланиб туради. Биринчи жа ҳ он урушидан сўнг Сурия Франция тасарруфига ўтди. Янги тарихий шароит, маданият, идеология тизимидаги ўзгаришлар, французлар таъсиридан ўзини са қ лашга интилиш, миллий ўзликни англашнинг ўсиши ёзувчилар олдига янги вазифалар қ ўйди. Бу жи ҳ атдан "Араб академик ёзувчиларининг илмий жамияти" (ар-Рабита ал-адабия - 1921) фаолияти ди ққ атга сазовордир. Жамият аъзолари араб тили муаммоларини, арабларнинг кўп асрлик тарихини, уларнинг илмий ва маданий меросини ўрганишга ало ҳ ида ди ққ ат қ илар эканлар, бу ор қ али сурияликларнинг миллий ўзлигини англашига, уларда ватанпарварлик туй ғ уларини муста ҳ камлашга, араб тилидаги адабиётни ёйишга ижобий

таъсир кўрсатдилар. Адабиётга ХХ асрнинг 20-30 йилларида кириб келган ёзувчилар уларга қ арши турдилар. Аммо Европа ёзувчилари асарлари, Сурия - Америка му ҳ ожирлар адабий мактаби анъаналари таъсирида шаклланган бу адиблар жамиятни ўзгартириш ҳ а қ идаги ин қ илобий ғ ояларига эргашиб, қ адимпарастларни тан қ ид қ илишар, уларни долзарб муаммоларни кўтариб чи қ адиган янги адабий жанрларда асар яратишга даъват этдилар. Фуад аш-Шаибнинг реалистик ҳ икоялари яратилишига ҳ али икки ўн йиллик муддат ўтиши лозимлигига қ арамай айнан ана шу даврда адабиётнинг жамият ҳ аётидаги вазифасини янгича ба ҳ олашга, во қ еликни янги шаклларда ифодалашга қ аратилган ҳ аракат юзага келган эди. Сурияда ҳ икоя жанрининг ривожланишига Маъриф ал- Арнауд, Халил Ҳ индави, Идвар Муркас ва бош қ аларнинг таржимонлик фаолияти ижобий таъсир кўрсатди. Бу ҳ а қ да Сурияда реалистик ҳ икоя жанрини бошлаб берган Фуад аш- Шаиб бундай ёзган эди: "Мен ёзишдан кўра кўпро қ ў қ ишни хуш кўрадиган ёзувчилар авлодига мансубман. Олдинига биз асотирий адабиётни ў қ ир эдик. Кейин Шекспирни, Расинни, Карнелни ў қ идик, ундан кейингина Вольтерни, Руссони, Францни, Золяни, Мопассанни билиб Достоевскийни билмаслик мумкинми? Ахир, бизни Толстой, Тургенев, Пушкин томонга етаклаган шу эмасми? Ахир, араб новеллисти жа ҳ он адабиётида бу жанр босиб ўтган йўл билан танишмасдан туриб арабча ҳ икоя ёзишга киришиши мумкинмиди?" 3 3 Мустафо Шокир. Иккинчи жаћон урушидан олдинги даврдаги Сурия ћикоянавислиги. Ќоћира. 1958. Б.47.

Сурияда ҳ икоя жанрининг ту ғ илиши ва ривожланишида матбуотнинг роли катта бўлди. Айнан матбуот са ҳ ифаларида бу янги жанр синовдан ўтказилди. ў қ увчиларнинг кенг доираларига мўлжалланган, ҳ ажман матбуотга мос ҳ икоя жанри Сурия зиёлиларининг ил ғ ор қ атламлари ғ ояларининг тар ғ иботчисига айланди. Газета ва журналлар ор қ али Суриялик ў қ увчилар Миср ва Ливан ёзувчилари асарлари билан танишиш имкониятига эга бўлдилар. Сурияда ҳ икоя жанрининг шаклланишига сабаб бўлган омиллар ҳ а қ ида сўз юритилидиган бўлса, албатта, Сурия - Америка мактаби ёзвчилари ҳ а қ ида гапиришга тў ғ ри келади. Жуброн Жалил Жуброн, Амин ар-Рей ҳ ани, Михаил Нуайме ва бош қ алар ижоди янги араб адабиётининг ривожланишига баракали таъсир кўрсатди. Адабиёт 20-30 йилларда романтик йўналишда ривожланиб борди ва бу ҳ ол сўзсиз ғ арб адабиёти таъсирида юзага келди. Ғ арбий Европа модернизми Сурия миллий шароитида романтизм хислатларини ўзида ифода этди. Романтик йўналишдаги асарлар, одатда, ўта тушкунлик ру ҳ ида эди. Бунга тарихий шароит ҳ ам сабаб бўлган эди. Жамиятдаги ил ғ ор кучлар умид бо ғ лаган 1925-27 йиллардаги исённинг ма ғ лубияти либерал миллатчиликнинг таназзулига сабаб бўлди. Унинг мафкурачилари - романтик адабиёт вакиллари вужудга келган шароитдан қ утулиш йўлини топа олмадилар ва бу ҳ олат уларнинг ижодида акс этди. Суб ҳ и Абу Ғ аним, Сами ал- Қ айали ҳ икояларида иш қ ий- маиший мавзулар етакчилик қ илди. Абу Ғ онимнинг "О, тун", " Ғ ам", "Мен ва шеърият", "Йи ғ лама" номли асарлари қ а ҳ рамонлари иродасиз, бўшанг, ҳ аётдан безган одамлар.

Улар ўз шахсий кечинмаларининг би қ и қ доирасида чекланиб қ олганлар, атрофдаги во қ елик уларни фа қ ат изтиробга солади, уларда ёвузликка қ арши кураш интилишни қ ўз ғ атмайди. Улар ёки табиат қ ўйнида таскин топадилар ёки мав ҳ ум хаёлларга бериладилар. Суриялик тан қ идчилар ҳ икоя жанрида реалистик унсурларнинг пайдо бўлишини Али Хал қ и номи билан бо ғ лайдилар. Али Хал қ и ўз замонаси адабиёти ҳ а қ ида фикр юритар экан, ўз ижодининг маънавий ва эстетик манбаларига ишора қ илади: "Биз мамлакатнинг ру ҳ ий озодлиги, сиёсат ҳ а қ ида гапирдик, адабиётдаги консерваторлар ва новаторлар кураши борасида ба ҳ слашдик. Мен То ҳ о Хусейн, Салама Мусо, Исмоил Маз ҳ ар асарларини берилиб ў қ идим... Мен Пушкин, Достоевский, Горький, Байрон ҳ аёти ва ижодини чу қ ур ўргандим." 4 Али Хал қ ийнинг реал во қ елик манзараларини ҳ а ққ оний тасвирловчи ҳ икоялари севиб ў қ илар эди. « Қ из» ҳ икоясида ("Ба ҳ ор ва куз" тўплами, 1931) Али Хал қ и му ҳ аббат асосида оила қ уришни ё қ лаб чи қ ади. «Танус амаки» ҳ икоясида эса урф-одатлар, эски сар қ итларни, ҳ аётда феодал урф- одатларни са қ лашга интилишни тан қ ид қ илади. Али Хал қ и ҳ икояларида ўзидан олдинги ижодкорлардан фар қ ли равишда бош қ а ҳ рамон образини очиб беришга кўпро қ ди ққ ат қ аратади. Бунинг учун у ҳ ар хил бадиий усуллардан (диалог, монолог, портрет чизгилари) фойдаланади, бу эса ўз навбатида секин - аста Сурия ҳ икоянавислигидаги баёнчилик унсурларини суриб чи қ арди. Му ҳ аммад ан - Нажжор ҳ икояларида ("Дамаш қ кошоналарида", 1937) буржуазия ва ру ҳ онийларнинг 4 Мустафо Шокир. Иккинчи жаћон урушдан олдинги Сурия ћикоянавислиги. Б.277.

риёкорлиги, иккиюзламачилиги очиб ташланади. Муаллиф ўз даврига нисбатан жасорат билан шахс эркинлиги ҳ а қ идаги ғ ояларни илгари суради, айрим задагонлар ва буржуазия қ атламларидаги молпарастликни тан қ ид қ илади. Сурия реалистик ҳ икоянавислигининг шаклланишида Фуад аш-Шаибнинг улуши салмо қ лидир. У ҳ ам олдин зикр этилган адиблар каби профессионал ёзувчи эмас эди. Шунга қ арамай унинг оз сонли ҳ икоялари ("Жаро ҳ ат тарихи" т ҳ икоялар тўплами, 1944) ва "Амалдорнинг пуллари" романи унинг ажойиб ёзувчилигини кўрсатди. Фуад аш - Шаиб ҳ икояларида илк бор ме ҳ нат кишиси тасвирланди. Бу оч - на ҳ ор Ҳ амидан ва аравакаш Жума ("Машинанинг ўлими", "Рўза тугагунга қ адар"). Аммо инсонларнинг азоб - у қ убати муаммоси ёзувчини ижтимоий жи ҳ атдан эмас, кўпро қ психологик планда қ изи қ тиради. Муаллифни кўпро қ оч - на ҳ ор Ҳ амиданнинг ижтимоий а ҳ воли, э ҳ тиёжлари эмас, балки ов қ ат топиш илинжида саргардон юрганидаги ру ҳ ий ҳ олати қ изи қ тиради. Аш - Шаибнинг хизмати шундаки, у ҳ икоя жанрини мазкур жанрни характерлайдиган хусусиятлари билан адабиётга олиб кирди. Унинг асарларидан илгариги адабиётга хос дидактика, сафсатабозлик йў қ олди. Шаиб ҳ икояларининг композицияси равон ва уй ғ ун. Во қ еалар табиий равишда кечади, қ а ҳ рамонлар хатти - ҳ аракати манти қ ан ўзаро бо ғ ли қ . Асар ғ оясини очишда ёзувчи таш қ и деталлар, нафис чизгилардан унумли фойдаланади. " Қ ари қ из" ҳ икоясидаги бош қ а ҳ рамон - Нур деярли гапирмайди. Аммо ёзувчининг қ ис қ агина репликаларидан ў қ увчи Нурнинг тан ҳ олиги, синглисига ҳ асад қ илишини билиб

олади. "Ўлим фариштаси" ҳ икоясида бир ва қ тнинг ўзида ҳ ам эри, ҳ ам ў ғ ли ўлим тушагида ётган аёл образини тасвирлар экан, ёзувчи унинг пала-партиш кечинмаларини очи қ тасвирламайди, унга ким азизро қ эканини айтмайди. Ў қ увчи унинг ҳ аяжон билан го ҳ эри, го ҳ ў ғ ли тўшаги ёнига югуришидан аёлга эри ҳ ам, ў ғ ли ҳ ам бирдек азиз эканини англайди. "Рўза тугагунга қ адар" ҳ икоясида бозор, ловия солинган қ озон ва бош қ а нарсалар тасвирига кўп ўрин ажратилади. Бу ашёлардан оч-на ҳ ор Ҳ амиданнинг ҳ олатини, бозорда сандира қ лаб, ов қ ат ҳ иди чи ққ ан ҳ ар бир тешикка ҳ ирс билан қ араганини тасвирлаш воситаси сифатида фойдаланилган. Суриялик новеллистлар гуру ҳ и урушдан олдинги ва қ тда кам сонли эди. Бу даврда уларнинг ижодий методи, дунё қ араши турли бўлишига қ арамай ўз замонасидаги урф- одатлар, феодалча-исломий анъаналарни тан қ ид қ илишда бир ё қ адан бош чи қ арар эдилар. Уларнинг асарларига замонавий жамият хаёти, унинг барча ахло қ ий-маиший, ижтимоий муаммолари шиддат билан кириб борди. Адабиётда секин - аста анъанавий жанрлардан чекиниш, янги шаклларга мурожаат қ илиш, тилни такомиллаштириш тамойиллари намоён бўлиб борди. Ҳ икоя жанри иккинчи жа ҳ он уруши даврида суст ривожланди. 1935 йилда Дамаш қ да К.Аййад бошли қ бир гуру ҳ зиёлилар томонидан "ат-Талиа" ("Авангард") журнали нашр этила бошлади. Бу журнал 1945 йилда Байрутда чоп қ илинган антифашистик маш ҳ ур журнал "ат-Тари қ " ("Йўл")нинг салафи эди. Мамлакатда 1925-1927 йиллардаги исёндан кейин юзага келган публицистика тара ққ иёти ва ғ оявий ҳ аракатлар

натижаси ўларо қ пайдо бўлган "ат-Талиа" журнали мамлакатда илк бор изчил равишда жамоатчилик фикрини ме ҳ наткашлар а ҳ волига қ аратди, уни ўзгартириш йўлларини кўрсатди. Журнал соби қ совет маданиятига ҳ ам катта қ изи қ иш билан муносабатда бўлди. Ўз салафи анъаналарини давом эттирган "ат-Талиа" журнали, ўз са ҳ ифаларида ил ғ ор Европа маданиятини ўзлаштиришга интилаётган ёзувчилар асарларини босиб чи қ арар, айни чо ғ да, мумтоз миллий маданиятнинг прогрессив анъаналари билан ҳ ам ало қ ани узмас эди. Шу сабабдан ҳ ам бу журнал билан ҳ амкорлик қ илган ёзувчиларнинг кўпчилиги урушдан кейинги даврда араб адабиётидаги демократик йўналишнинг ўзагини ташкил этдилар.

Сурия адабиётида реалистик тамойилларнинг ривожланишига ёзувчиларнинг рус адабиёти билан ошнолиги ижобий таъсир кўрсатди. Сурия бош қ а араб мамлакатларига нисбатан кўпро қ даражада рус адабиёти билан чу қ урро қ танишиш имкониятига эга эди. Бу ҳ ол XIX асрнинг 80- йилларида Фаластин жамияти томонидан ташкил этилган мактаблар туфайли бўлиб, уларда рус тили мажбурий фан сифатида ў қ итилар эди. Шу боис Сурия ва Ливан ҳ озиргача рус адабиёти билан бўлган анъанавий бо ғ ланишларини са қ лаб қ олдилар. Адабиёт со ҳ асидаги давлат мукофоти совриндори араб ёзувчиси Ҳ усейн Фавди бундай ёзган эди: "Биз "Зайнаб" ёки "Исо ибн Ҳ ишом" эмас, рус ёзувчилари асарлари таржималари ор қ али ул ғ айганмиз". 5 Сурия ёзувчилари уюшмаси аъзолари қ уйидагилар эди: Мавохиб ал- Қ айали (раис), Хасиб ал- Қ айали, Васфи ал-Бунни, Шав қ и Ба ғ додий, Саид Ҳ авранийа, Адил Абу Шанаб ва б. Сурия ёзувчилари жа ҳ он адабиёти классикларининг реалистик методларини ўзлаштиришга жуда кўп ҳ аракат қ илар эдилар: Сурия нашриётларининг О.Бальзак, Ч.Диккенс, М.Горький, Л.Толстой каби улиан реалист ёзувчилар ижодига қ изи қ иши ҳ ам шундан далолат беради. Уюшмага аъзо бўлган ёзувчилар буюк рус ёзувчилари ижодига кенг ў қ увчилар доираси ди ққ атини жалб қ илиш ма қ садида адабий клубларда маърузалар ў қ ишар, матбуот ва радио ор қ али ба ҳ с, мунозаралар ташкил қ илар эдилар. Совет - Сурия маданий ало қ алари жамиятининг ташкилотчиларидан бири рус ва совет адабиётининг фаол таржимони ва тар ғ иботчиси сифатида майдонга чи қ ди. Л.Толстой, А,Чехов ва бош қ а рус ёзувчилари ҳ а қ идаги 5 Коноров Н. Цветок лимона. Предисловие - М.: 1973. С.3.

маърузалар унинг қ аламига таалу қ ли. Н.Тихонов ҳ икоялари, Павлянконинг "Чўл қ уёши", М.Горькийнинг "Она" романи таржималари ҳ ам унга тегишли. Сурия ёзувчилари уюшмаси аъзолари бир қ атор новеллалар мажмуаларини нашр эттирдилар. Улар орасида Шав қ ий Ба ғ додийнинг "Ма ҳ алламиз қ он қ усмо қ да", Саид Хавранийанинг "Одамларнинг ўз шодлиги бор", Мавахиб ал- Кайалининг "О қ рўмоллар", Хасиб ал- Қ айалининг " Қ ишлардан хабарлар", Васфи ал-Буннининг "Гута марказида", Одил Абу Шанабнинг "Дунё, аммо у тордир" каби тўпламлари мавжуд. Уюшма аъзолари ижоди ор қ али Сурия ҳ икоянавислигига хал қ вакилларининг образи кириб келди. Ёзувчилар де ҳқ онлар, аёллар масаласига ало ҳ ида ди ққ ат қ илар, хал қ нинг миллий - озодлик кураши билан бо ғ ли қ во қ еаларни қ аламга олар эдилар. Адабиётга янги қ а ҳ рамон - я қ индагина фа қ ат кулги учун ёки иккинчи даражаси сиймо сифатида тасвирланган фалло ҳ -де ҳқ он образи кириб келди. Ёзувчиларнинг адабий услублари турли-туман бўлишига қ арамай демократик эъти қ од, ватанга му ҳ аббат туй ғ улари, ижтимоий адолатсизликни қ ўпориб ташлашга бўлган интилиш, ўз хал қ ига сид қ идилдан хизмат қ илиш, унинг манфаатларини ҳ имоя қ илиш истаги уларни бирлаштириб турар эди. Ушма аъзолари асарлари бадиий жи ҳ атдан ҳ ам мукаммалликка эга бўлди. Улар ижодида анъанавий эстетик қ онун- қ оидалар - кўпгина шар қ адабиётларига хос бўлган наси ҳ атгўйлик, дидактикага мойилликни енгиб ўтишга қ аратилган мураккаб жараён ўз аксини топган. Бу ёзувчиларнинг адабий изланишларига А.Чехов, Л.Толстой, Г.Мопассан, В.Гюго каби жа ҳ он реалистик адабиёти

намоёндалари ижоди катта таъсир кўрсатди. Улар ижодида кўзга ташланадиган қ а ҳ рамоннинг ички дунёсига чу қ урро қ кириб боришга интилиш, мавзуни бадиий акс эттиришнинг турли усулларидан фойдаланиш, диалоглардан, ички монологлардан самарали фойдаланиш, турмуш во қ еликлари унсурларини тасвирлаш ва бош қ а тамойиллар шундан далолат беради. Бадиий тил масаласида Ушма ёзувчилари Миср адибларига эргашиб, Х. Ал-Кайали, Мавохиб ал-Кайали, В. ал-Бунни адабий тилни имкон қ адар жонли тилга я қ инлаштиришга интилар эдилар. Сурия ёзувчилари ушмаси 1958 йилда тар қ алиб кетди. Суриянинг Мисрга қ ўшилиши о қ ибатида юзага келган мураккаб сиёсий шароит бунга сабаб бўлди. 1958-1959 йиллардаги во қ еалардан сўнг бир қ атор ёзувчилар хорижга кетишга мажбур бўлдилар. С.Хаврония, Ш.Ба ғ додий Ливанга, Х.Мина Хитойга, Васфи ал-Бунни Совет Иттифо қ ига му ҳ ожирот қ илдилар. Ушма - қ ис қ а муддат давомида фаолият кўрсатган бўлса- да, Сурия адабиёти тарихида из қ олдирди. Ёзувчилар нафа қ ат ижтимоий адолатсизлик мавжудлигини қ аламга олдилар, балки унги қ арши курашиш йўлларини ҳ ам кўрсатиб бердилар. Сурия адиблари ижодида де ҳқ онлар мавзуси салмо қ ли ўрин эгаллайди. Муста қ иллик даврида қ ишло қ хўжалигида амалга оширилган исло ҳ атлар аграр муаммони охиригача ҳ ал қ илиб бера олмади. Кам ерли дех қ онлар ва ижарачилар а ҳ воли илгаригидек о ғ ирлигича қ олди. Шуни таъкидлаш жоизки, 30-40 - йиллар адабиётида фалло ҳ лар ҳ аёти фа қ ат Ушма ёзувчилари асарларида ҳ а ққ оний реалистик ва

демократик ёндашув асосида акс эттирилди. Бу даврда Хасиб ал-Кайали ижоди кенг жамоатчилик эътиборини қ озонди. Унинг новеллалари қ а ҳ рамони оддий одамлар, ёзувчи улар билан ҳ ар куни кўчада, дўконларда, мачитда учрашади. Адиб уларнинг ҳ аётини, турмушини, анъаналарини яхши билади, бу эса унга ёр қ ин, жонли образлар яратиш имконини беради. " Қ а ҳ рамон" ҳ икоясида қ ишло қ турмушнинг мунгли манзараси жонлантирилади. Зайтун дарахтлари ёниб кетгунга қ адар Иддибада ҳ аёт чидаса бўладиган даражада давом этарди. Тирикчиликнинг ягона манбаидан ма ҳ рум бўлганларидан сўнг, фалло ҳ лар қ ишло қ ни ташлаб кетишга мажбур бўладилар. Кимдир ал- Жазирага, яна кимдир Дамаш ққ а кетади. қ аерга боришмасин, бу жафокаш одамлар тў ғ ри келган ишни қ илишар, эрталабдан кечгача бир бурда нон учун ме ҳ нат қ илар эдилар. Ҳ икоя қ а ҳ рамони А ҳ мад Дамаш ққ а келиб доимий иш тополмайди ва очликдан ўлмаслик учун хавфли ўйинлар кўрсатадиган сайёр қ иро қ чига айанади. Ў қ увчи тасаввурида А ҳ мад толеъсиз ва жафокаш инсон сифатида гавдаланади. "У қ оп- қ ора устундек бўй чўзган эди. Унинг кўкраги ва қ ўллари тарам-тарам чизи қ лар ва қ абари қ лар билан қ опланган, шу алпозда у қ уриб қ олган зайтун дарахтига ўхшаб кетарди. Унинг юзларидан бахтсизлик содир бўлгандан кейин қ ишло ғ и чеккан азоб - у қ убатлар изини кўргандек бўлдим. Бизни қ уршаб олган жимжитлик ўша тун очликка ма ҳ кум қ илган, бир бурда нон учун темирни букишга, олов кечишга, баданига санчилган игна азобини чекишга тайёр турган одамларнинг унсиз фарёдидек тугалди." 6 6 Ас-Сакафа ал-ватания. 1956. №2. Б.14.

Одил Абу Шанабнинг "Бу во қ еа Дамаш қ да бўлган эди" ҳ икояси қ а ҳ рамони Саид ва унинг қ изи Аминани ҳ ам боши о ққ ан томонга кетишга мажбур қ илади. Аммо Дамаш қ да ҳ ам бечора йў қ сил та қ дири ҳ еч кимни қ изи қ тирмайди. Бечораликдан Саид севимли қ изчасини хизматкорликка беришга мажбур бўлади. "Саид хонадонни тарк этаётганида йи ғ и овозини эшитди. Амина нега йи ғ лайди? Энди унинг қ орни тў қ бўлади, Дамаш қ да қ олади-ку. Тў ғ ри, у бундай бўлишини хо ҳ ламасди. Аммо бечора, оч ота нима ҳ ам қ илсин?" 7 Очлик, қ ашшо қ лик фалло ҳ ларни жиноятга ҳ ам бошлайди. "Сову қ , ём ғ ирли кунда қ а ҳ вахона деразасидан бир фалло ҳ ни кузатдим. У ўткинчилар ўз "матах"ини ўтказмо қ чи бўларди. Бировлар унинг "матах"ини кўриш учун тўхташар, бош қ алар эса, бошлари чай қ аб ўтиб кетишар эди" - Х.Мина ўзининг "Бола сотилади" ҳ икоясини шундай бошлайди. Йў қ чиликдан қ ишло қ ни тарк этган бу бечоранинг "матах"и ўн уч яшар қ изи эди. Ҳ икоячи уни дийдаси қ атти қ ликда айблаганида, у шундай жавоб беради: "О, афандим, менда ҳ ам юрак бор. Ахир, у очлик ва сову қ дан ўлиб кетишини кутмай олдинро қ сотиб юборганим маъ қ ул эмасми?" Ў қ увчи фалло ҳ та қ дири ҳ а қ ида ёзувчи билан биргаликда чу қ ур ўйга ботади. Муаллиф қ ўллаган ташби ҳ лар унинг кўнгли ким томонида эканини очи қ кўрсатиб туради. Фалло ҳ етиштирган ҳ осилнинг олиб қ ўйган заминдорни ёзувчи чигирткага ўхшатса, фалло ҳ ни ме ҳ наткаш чи ғ ано ққ а қ иёслайди. Шав қ ий Ба ғ додий ижодида ҳ ам ижтимоий мотивлар реалистик ҳ икоя қ олишида ифодаланади. Ёзувчи сил касалига йўли ққ анлар яшайдиган ма ҳ алла а ҳ олисининг 7 Рассказы сирийских писателей. - М.:1958. С.108.

да ҳ шатли ҳ аётини юксак бадиий ма ҳ орат билан тасвирлайди. Одамлар бу ерда қ уёш нури тушмайдиган кулбаларда яшайдилар. " Ҳ амма уйларнинг таш қ арисию ичкариси бир хил: о қ ар сув чи қ иб кетадиган ари қ чали пастак остона, мих қ о қ са икки бармо қ билан осонгина су ғ уриб олса бўладиган даражада чириб кетган эшик. Бари шу." 8 Уйларда яшовчиларнинг ранги шу уйлар қ ўрилган тошлардек нурсиз. Бу хароба кулбаларга қ уёш бир зумгина нур сочар, кейин эса яна барча нарса қ орон ғ улик қ аърига чўмар эди. Ма ҳ алла а ҳ лининг онгина ҳ ам қ орон ғ улик чўл ғ аб олган. Улар ўлимдан қ ўр қ иб яшашар, ўлим эса кунига улар орасида кимнидир юлиб олиб кетар эди. Мав ҳ умлик қ аршисида улар ўлимни ҳ ам худди бир жонли мавжудотдек тасаввур қ илишарди. Ҳ аётнинг бунчалик азоблари нима учунлигини тушунишмагани сабабли улар ўлимдан нажот фа қ ат қ уёшда, деб ўйлашарди. Муаллиф қ а ҳ рамонлари ўрнига ўзи бунга эътироз билдираади. Бу ма ҳ алла а ҳ олисининг ҳ аёти ҳ укуматни қ изи қ тирмайди, амалдорлар фа қ ат уларни ша ҳ арнинг бош қ а қ исмларидан ажратиб қ ўйишнигина ўйлайди. Ни ҳ оят, ма ҳ алла а ҳ лини ша ҳ ар таш қ арисига кўчириб юборадилар. Сурия ёзувчилари хал қ қ ашшо қ лиги, азоб - у қ убатини дард билан тасвирлайдилар. Айни пайтда уларнинг асарларига тушкунлик ру ҳ и бутунлай сезилмайди. Улар ўз ў қ увчиларига фа қ ат хайрия ишлари билан бундай а ҳ волни ўзгартириб бўлмаслигини ў қ тирмо қ чи бўладилар. Ёзувчилар де ҳқ онлар, оддий одамларни тасвирлар эканлар, адиблар уларнинг асосий хислатлари - ме ҳ натпарварлик, одамохунлик, ҳ алолликларини бўрттириб тасвирлайдилар. 8 Ш.Баѓдадий. Маћалламиз ќон ќусмоќда. - Байрут: 1954. Б.5.

Х. Ал-Кайалининг "Ша қ илдо қ фуруш" асаридаги Мустафо куни билан харидор излайди. Ша қ илдо қ сотиб оиласи қ орнини тўйдирмо қ чи бўлади, лекин ша қ илдо ғ ини ҳ еч ўйламасдан А ҳ мад Афанди уйида ишлайдиган фаррош аёлнинг ў ғ илчасига текинга бериб юборади. Ш.Ба ғ додийнинг "Ма ҳ алламиз қ он қ усмо қ " асаридаги силлар яшайдиган ма ҳ алла а ҳ ли чидаб бўлмас шароитда яшасалар ҳ ам ўзаро муносабатда одамгарчиликни унутмайдилар. Ёш қ изало қ Аюш сил касалига йўли ққ анида қ ўшнилар ундан ҳ ол сўраб келадилар, вафот этганида эса, бутун ма ҳ алла мотам тутиб уни дафн этади. Сурия ёзувчилари айни қ са болалар ҳ а қ ида ало ҳ ида куюнчаклик билан ёзадилар. Болаларни фожеали та қ дирида улар жамиятдаги ме ҳ р - о қ ибатсизлик, ахло қ ий қ адриятларнинг йў қ олиб бориши нишоналарини кўрадилар. Ш.Ба ғ додийнинг "Ва ҳ дий ташвишлари" номли таъсирчан ҳ икоясида оиласи, касал отасини бо қ иш учун ота - онаси ва қ ишло ғ идан узо қ да яшайдиган бир кишининг уйида чўрилик қ илаётган ўн яшар қ изало қ та қ дири ҳ а қ ида ҳ икоя қ илинади. " Қ ора франк" номли бош қ а ҳ икояда тиланчи болалар ҳ аёти тасвирланади. Кичкинагина бола бир йўловчи илтифотсизлик билан отган тангани олишга чопиб кетаётганида уни машина уриб кетади. Мактаб бой оилалар болаларининг насибаси холос, В. ал-Буннининг "Кўчада" ҳ икоясидаги икки бола учун эса, мактаб - гўшт дўкони. Улар шу ерда, суяклар, ахлат ва қ он ичида ўзларининг устози Аббуд ра ҳ барлигида "таълим" оладилар. Ушма ёзувчиларининг реалистик и қ тидори, айни қ са, юмористик образлар яратишда намоён бўлди. Хасиб ал-

Кайали ўз қ а ҳ рамонларини севади, аммо ҳ еч қ ачон уларни бежаб тасвирламайди. Адиб уларни қ андай бўлса, шундай - қ ўполро қ , назокатдан йиро қ , баъзан ба қ иро қ , зардали, баъзида эса содда, ишонувчан қ илиб, аммо ҳ ар доим ҳ аётий, таниш ва тушунарли қ илиб тасвирлайди. "Мен оддий одамларга уларни хушнуд қ иладиган, кулдирадиган, жунбушга келтирадиган во қ еаларни айтиб бериш келади. Бунга муваффа қ бўлганимда уларнинг ҳ ор ғ ин, озиб - тузиб кетган юзларига табассум ба ғ ишлаб, озгина ва қ тга бўлса ҳ ам о ғ ир ме ҳ нат ва ташвишлардан қ ут қ аргим келади," - ёзган эди Х. Ал - Кайали ўзининг "Мен ким учун ёзаман?" деган ма қ оласида. Жамил ал-Араби ва Муниб ал-Афанди ("Мирза" ҳ икоясидан) қ ишло қ нинг икки мирзаси муштарийлар йў қ лигидан изтироб чекадилар, сартарош Абдул ғ афур эса ("Бир мижоз") қ ишло қ нинг сартароши Абу Исмоил хафа бўлиб қ олмасин деб унинг замонавий жи ҳ озланган сартарошхонасининг ёнидан ўтиб, ра қ ибига соч олдирадилар. Хасиб ал - Кайали бой заминдорларни, ватанпарварлик, миллий ғ урур туй ғ уларидан ма ҳ рум ҳ окимларни тасвирлаган ҳ икояларида бош қ ача сиймода гавдаланади. Ёзувчининг енгилгина, дилкаш кулгуси бундай ҳ олларда ўткир сатирага айланади. "Задагонлар вакили" ҳ икоясида бош қ а ҳ рамон нут қ и ва фирибгарлик йўли билан алдаб юрган ҳ окимият намояндалари устидан кулади. Парламентга номзод Собир ал-Абянийнинг нут қ и баландпарвоз, шеърлар билан безатилган. У фалло ҳ ларга мурожаат қ илиб дейди: "Эй му ҳ тарам жаноблар! Мен ю қ ори лавозим ва нуфуз илинжида найибликка интилаётганим йў қ . Мен камба ғ алларга ёрдам

бермо қ чиман, чунки ўзим ҳ ам камба ғ алман, ҳ еч ва қ ойим йў қ . Буюк Алло ҳ , унинг фаришталар ва пай ғ амбарлари номига қ асамки, мен сайлов харажатлари учун пулни ҳ ам қ арзга олганман..." 9 У хал ққ а то ғ - то ғ ваъдалар беради. Содда фалло ҳ лар унинг гапларига ишониб, нут қ ини ол қ ишлар билан кутиб оладилар. Лекин ў қ увчи тез орада қ ишло қ а ҳ лининг нойибларидан кўнгли қ олиши, уларнинг ҳ аёти илгари қ андай о ғ ир бўлса, шундай қ олишни сезиб туради. Ёзувчи " Қ ишло қ доктори" ҳ икоясида очкўз ва шаф қ атсиз, алдо қ чи қ ишло қ врачи обрўини ма ҳ орат билан чизади. Адибнинг унга бўлган салбий муносабати докторнинг ҳ аёти, таш қ и қ иёфасини чизганидаё қ сезилиб туради. Дотор "Расми Афанди алла қ ачон қ ир қ дан ошган эди. Унинг таш қ и қ иёфаси кўримсиз: пешонаси япало қ , касалларникидай сар ғ айиб кетган юзи нурсиз, ажин босган лунжлари халтадек сал қ иган, ба қ ба қ аси бу қ анинг томо ғ идек осилиб тушган, кўзлари шилпи қ , киприклари сийрак, қ орни мешдек. Устига - устак унинг феъли ҳ ам ғ алати". 10 Расми Афанди камба ғ алларни узо қ кўриб ҳ ам ўтирмайди. Бемор ўз касалидан шикоят қ илиш учун о ғ зини жуфтлаши билано қ у олдиндан тайёрлаб қ ўйган рецептни унинг қ ўлига тут қ азиб "Яна ким бор?" деб қ ич қ иради. Бадавлат мижозлар келганда Расми Афанди бутунлай бош қ ача - хушмуомила, ме ҳ рибон бўлиб қ олади. Аёллар а ҳ воли, уларнинг ўз жуфтини танлаш ҳ у қ у қ и барча Араб Шар қ ининг ил ғ ор ёзувчилари, публицистлари, жамоат арбоблари қ атори Ушма ёзувчиларининг ҳ ам ди ққ ат марказида эди. Мусулмон аёли икки томонлама зулм остида 9 Х. Ал - Кайами. Шарќдан хабар. Байрут: 1955. Б. 70. 10 Рассказы сирийских писателей. М.:1958.с.54.

эди. Шунинг учун ҳ ам янги араб адабиётининг Қ осим Амин, Жуброн Халил Жуброн, Амир ар-Рай ҳ они, Михаил Нуайме каби улкан ёзувчилари ижодида аёллар масаласи салмо қ ли ўрин эгаллар эди. Ушма ёзувчилари аёллар мавзусини ҳ ам ижтимоий, ҳ ам кундалик турмуш ну қ таи назаридан ёритганлар. Ёзувчилар қ а ҳ рамонлари яшайдиган му ҳ ит бир- бирига ўхшаш. Улар, асосан, жамиятнинг камба ғ ал, қ ашшо қ таба қ алари намояндалари. Саид Хаврания ҳ ам аёллар та қ дири ҳ а қ ида жуда кўп асарлар ёзган. У ўзининг демократик қ араши туфайли неча бор қ амо қ ларга ташланган, бадар ғ а қ илинган. Адибнинг "Мис санди қ " ҳ икояси во қ еалари биринчи шахс тилидан баён этилади. Шу йўл блан ёзувчи ў қ увчиси билан бевосита муло қ отга киришади. қ а ҳ рамоннинг хотиралари ор қ али ў қ увчи унинг онасининг саргузашти билан таанишади, онанинг маша ққ атли ҳ аёт кечирганига қ арамай ў ғ ли, атрофидагиларга бўлган или қ муносабатини са қ лаб қ олганини билиб олади. "Онам хор ғ ин эди. Унинг қ ай а ҳ волда уйга қ айтганлари ҳ амон ёдимда - сочлари тўз ғ иган, ҳ ансираган, қ ўлларини совун ўйиб юборган ҳ олда келар эди. Мени қ ўчо қ лаб кўксига босганида, кўзида йилтираган ёшни кўрар эдим". 11 Ёзувчи боласи учун ўзини фидо қ илган онасига ўз ва қ тида ме ҳ рибончилик қ ила олмаган қ а ҳ рамонининг зиддиятли ҳ иссиётларини тасвирлар экан, йи ғ ло қ и сентименталликка берилмайди. Васфи ал-Буннининг " Қ амо қ хонадаги оила" ҳ икоясида во қ еа бош қ ача ижтимоий му ҳ итда рўй беради. Врач Салим Ма ҳ муднинг зиёли оиласида зиддият рўй беради. Ёзувчи бу "зиёли" шахс юзидан ни қ обни йиртиб ташлайди. Врач хотини 11 Саид Хаурания. Охирги арамониш - Байрут: б.42-43.

ва ўз онасини ҳ имоя қ илган ў ғ лига кун бермайди. У ҳ атто эшигидаги қ улфнинг тешикчасига ҳ ам латта ти қ иб қ ўяди. "Аёл киши шу тешикдан келишган бегона эркакларга қ арасинми? Ёки бегона эркаклар бу тешикчадан бировнинг хотинига қ араса бўладими?" 12 Ёзувчи қ ўллаган ёр қ ин ташби ҳ лар, топиб айтилган эпитетлар ў қ увчи тасаввурида Салим Ма ҳ муднинг жонли образини мужассамлантирибгина қ олмасдан муаллифнинг унга нисбатан муносабатини ҳ ам ифодалайди. "Стол тепасида куррасимон, о қ тарвузга ўхшаган жисм кўтарилади, унинг чаккаларидан соч ёки шунга ўхшаш нарса осилиб туради... "Тарвуз" стол ортидан чи қ иб ви қ ор билан занглаб кетган сари қ гардишли кўзойнагини та қ ади". 13 Доктор Салимнинг хотини образи ў қ ўвчисида ачиниш ҳ иссини уй ғ отади. Унинг насибаси - эрига қ ул каби итоатда бўлиш, ғ ам ва алам чекиш. Унинг қ албида пано ҳ топган ширин севги, эри билан ру ҳ ан я қ ин бўлиш ҳ а қ идаги орзулари у яшаётган, аёллар ҳ у қ у қ сиз бўлган жамиятда юзага чи қ иши мумкин эмас эди. Сурия ёзувчилари ҳ икояларида бош қ а аёллар образи ҳ ам бор. Уй - рўз ғ ор билан ижтимоий қ уллик асоратида азоб чеккан бу безабон хил қ атлар орасида ўзларининг инсоний ғ урурини поймол қ иладиган ижтимоий қ онунларга нисбатан эътироз уй ғ она бошлайди. Ш.Ба ғ додий "Уйга қ айтиш" номли ҳ икоясида Мунирани ота-онаси уйни ташлаб кетишга мажбур қ илган сабаблар тў ғ рисида тў ғ ридан-тў ғ ри гапирмайди. Аммо ў қ увчи бу оилада келишмовчилик исломий эъти қ одга берилган ота - она гапини қ абул қ илмаслик туфайли юзага келганини сезади. Ёзувчи бош кўтаришга журъат этган 12 Васфи ал-Бунни. Гути марказида. Байрут: 1954. Б.28. 13 Ўша жой.

Мунирага келажак ҳ аёт йўлини кўрсатмайди. Мунира ўлимга ма ҳ кум. Одамлар онгига сингиб кетган урф - одатлар талабини бажо келтириш, оила юзидан шармандалик до ғ ини қ оп билан ювиш учун акаси уни ота-онаси розилиги билан ўлдиради. Сурия ҳ икоянавислигида ёзувчилар илк бор бадиий воситалар ор қ али аёлларнинг севгидаги эркини паймол қ иладиган ижтимоий шароитга нисбатан ўз эътирозларини ифодалашга муваффа қ бўлдилар. Улар аёллар масаласига янги, прогрессив зиёлилар позициясидан ёндашар, аёллар эркини таъминлашда ўз мамлакатларининг равна қ и воситасини кўрдилар. Ушма ёзувчилари ижтимоий адолат мавзусини кўтариб чи қ ар эканлар, ўзларининг баъзи асарларида ишчилар, фалло ҳ лар, зиёлилар орасидаги норозиликни, уларнинг ерга, озодликка, адолатга бўлган ҳ у қ у қ ларини қ ўлга олишга бўлган интилишларини тасвирлаш даражасигача кўтарилдилар. Адабиётга хал қ ичидан чи ққ ан, жамиятнинг социал ва ру ҳ оний ҳ аётини қ айта қ ўришга интилаётган инсон образи кириб келди. Демократ ёзувчилар ди ққ атини энди инсон ва ижтимоий шароит орасидаги зиддият жалб эта бошлади. В. ал-Буннинин "Гута қ албида" ҳ икоясида инсон ҳ а қ идаги Горькийга хос концепция я ққ ол кўзга ташланади. қ ашшо қ лик ва бекнинг адолатсизлиги туфайли пичо қ суягига қ адалган Абу Дийаб ҳ осилдаги унинг улушини тортиб олгач бекнинг уйига тушади ва уни ўлдиради. Абу Дийабнинг қ илмиши де ҳқ онлар томонидан қ из ғ ин кутиб олинади, чунки бу уларга зулм ўтказганлардан олган қ асослари ҳ ам эди.

Ёзувчи катта ма ҳ орат билан Абу Дийаб образида " қ уйи таба қ алар" йўлбошчисининг шаклланиши жараёнини кўрсатиб беради. Ҳ икоя во қ еалари замирида ў қ увчи тасаввурида иродали, де ҳқ онларни ўз ор қ асидан эргаштиришга қ одир кучли инсон сиймоси гавдаланиб боради. Ҳ укуматлар Абу Дийабни қ амо қ да олишга журъат этмайдилар, улар де ҳқ онларнинг ҳ ар бир қ араши, хатти- ҳ аракатидан сезилиб турадиган хал қ ғ арабидан қ ўр қ адилар. В. ал-Бунни ўз қ а ҳ рамонини ривожланишида тасвирлайди - у илк стихияли эътироздан онгли, эъти қ одли курашчи даражасигача ўсиб боради. Абу Дийаб ўз дўстлари билан партизанлар гур ҳ и тузиб курашни давом эттиради. Умм ал- Жуз музафатидаги ўрмон ва ўтло қ лар француз колониал ҳ окимиятини ташвишга сола бошлайди ва у ерларни ё қ иб юборишни буюрадилар. Фа қ ат Шаалон қ ўлга тушади. Ҳ икоя Шааланинг ўлими билан тугаса ҳ ам, ў қ увчи энди хал қ курашини ҳ еч ким тўхтата олмаслигиа, Абу Дийаб ва унинг дўстлари каби хал қ қ а ҳ рамонлари ғ алабасига ишонади. Мавахиб ал-Кайами ўзининг "Шафа қ нинг илк шуълалари" ҳ икоясида катта ма ҳ орат билан тасвирлади. Ў қ итувчи Лутфи Афанди қ ишло ққ а келиши билан фалло ҳ лар уй қ удан уй ғ онгандек, ўзларининг бундан яхширо қ яшашга ҳ а қ лари борлигини тушунгандек бўладилар. Ишчилар му ҳ итида ҳ ам синфий онг ўсиб боради. «Неча хўжайин бизни ўзи учди ишлашга мажбур деб билади? Бизда эса ҳ у қ у қ йў қ . Нега?» Бу галкаш хаёллар Абул Холи ққ а (Мюн Дейранининг «Изтироб» асари) тинчлик бермайди. У ўз хаёлларини дўстлари ҳ ам о ғ ир ме ҳ натлари эвазига арзимас ча қ а олиб, бутун даромад хўжайин чўнтагига тушиб кетаётганидан норози. Абу ал-

Холи ққ а ўхшаганлар кўпаяди, улар қ албидаги норозилик кучайиб боради ва бу норозилик очи қ , шаф қ атсиз курашга айланишга тайёр. Мавохиб ал-Кайали ўзининг « Қ ай ғ ули касб» ҳ икоясида онгли ишчи образини яратишга ҳ аракат қ илади. Икки етим бола пахта тозалаш заводига ишга киради. Лекин улар ҳ ам ўша адолатсизликка рўпара келишади. Болалар о ғ ир ишни бажаришади, аммо эвазига арзимаган ҳ а қ олишади, заводнинг бош қ а ишчилар а ҳ воли ҳ ам улардан яхши эмас. Болалар заводда «файласуф» деб ном чи қ арган ишчи билан учрашадилар. «Файласуф» ишчиларга уларнинг қ ашшо қ лиги сабабини тушунтириб беради, уларни онгли умумий курашга чорлайди. Болалар ҳ аётнинг турли қ ийинчиликларини енгиб, фаол курашчилар сафидан жой оладилар. Суриянинг демократ ёзувчилари фалло ҳ лар ва проллетар ҳ аёти мавзусини ўзлаштира бордилар, кишида ачиниш уй ғ отувчи «кичик одам» бўлибгина қ олмасдан, балки курашга қ одир ижтимоий фаол қ а ҳ рамонларни изаш йўлидан бордилар. Анти империалистик мавзулардаги новеллаларда Лига ёзувчиларининг демократик ва гуманистик интилишлари яна ҳ ам ёр қ инро қ акс этди. Улар ватан озодлиги учун ўзини фидо қ илган қ а ҳ рамонларни шарафлар эдилар. Шав қ и Ба ғ додийнинг «Сиртмо қ даги бўйин» номли новелласидаги нав қ ирон ин қ илобчининг психологик портрети ди ққ атга сазовордир. Сурия хал қ ининг исти қ лол йўлида олиб борган курашида кўрсатган мардлиги, ватанпарварлик ҳ иссиётлари Хасиб ал-Кайами ҳ икояларида ўз аксини топди. Уларда катта-ю – кичик қ а ҳ рамонлар қ алби истеъмолчиларга

қ арши нафрат билан тўлиб – тошган. Чунончи, «Лавлаги тарихи» ҳ икоясида Сурия истило қ илинган давр тасвирланади. Ушо ққ ина французнинг такаббурлиги ва эрмакларидан ғ азабланган болалар унинг вилласидаги дераза ойналари, люстраларини синдириб кетадилар. Бу болаларга хос қ илмишда топталган инсоний ғ урур исёни, мамлакатни талон – тарож қ илиб очликка ма ҳ кум этган бос қ инчиларга қ арши нафрат туй ғ улари ўз ифодасини топган. «Юнус ал-Жабас» ҳ икоясида ҳ ам ватанпарварлик мавзуси ўз ифодасини топган. Унда Хасиб ал-Кайами бос қ инчиларга қ арши кураш умумхал қ тусига кириб бораётганини кўрсатган. Юнус яшаётган қ ишло қ ҳ увиллаб қ олади. Қ ишло қ а ҳ ли, аёллар ва қ ариялардан бош қ а ҳ амма ту ғ га, партизанлар олдига кетиб қ олган. Ум ал-Жузадаги во қ еаларни Муридан эшитган Юнуснинг қ алби ғ азабдан ту ғ ёнга келади. Қ ишло қ а ҳ ли томонидан о қ байро қ билан французлар олдига элчи қ илиб юборилган қ арияларнинг шаф қ атсизларча отиб ўлдирилиши Юнус қ албини жаро ҳ атлайди. Йигитча бутун хал қ курашга отланган бир пайта уйида ўтира олмаслигини тушунади. Л.Дейранининг «Яшил ракета» ҳ икоясидаги ў қ увчи қ из Суаднинг қ алби душманларга қ арши нафратдан жўш уради. У ўз юрти учун фойда келтиришни истайди. Довюрак, шиддаткор бу қ из ўз ма қ садига эришади – у қ ўшни уйнинг томида туриб душман самоётига ракета билан йўл кўрсатаётган сот қ инни фош қ илади. Одил Абу Шанаб («Уйимиздаги қ ўз ғ олончилар») ҳ ам ёш курашчилар ҳ а қ ида ме ҳ р билан ёзади. Болалар қ ўлга қ урол олиб уларнинг келажагини ҳ имоя қ илаётган оталари, унинг дўстлари билан фахрланадилар.

Бу ҳ икояларнинг барчасида а ҳ олининг кенг таба қ аларни қ амраб олган кураш жаб ҳ аси қ амраб олинган. Ёзувчилар бадиий воситалар ор қ али хал қ нинг ватанпарварлиги, бирдамлиги, зулмга қ арши нафратини ифодалай олдилар ва бу ҳ ам Сурия хал қ ининг муста қ иллик учун курашда қ ўлга киритган ғ алабаси омили бўлди. Сурия новелласи бу даврда ўз ў қ увчиларига уларни ўраб турган дунёни кўриш имконини яратди, ижтимоий адолатсизлик, сохтакорлик ва қ оло қ ликка қ арши курашга чорланади. Шу маънода Сурия новелласининг олдинги даври бу жаанрнинг араб во қ елиги заминида ўрин эгаллаши, миллий характер, ру ҳ ни ифодаалашга уриниш даври бўлса, мазкур тара ққ иёт бос қ ичи унинг ҳ а қ и қ ий гуллаб-яшнаш даври сифатида характерланади. Сурия ёзувчилари ижтимоий оптимизм ру ҳ и, ватанпарварларининг келажак тара ққ иётига бўлган ишонч кайфиятида ўз ижодларида ил ғ ор реалистик методдан фойдаланиб, хал қ чиллик, гуманизм тамойилларини дастур қ илиб олдилар. Сурия адабиётида рўй берган чу қ ур жараёнларнинг принципиал му ҳ им жи ҳ атларини ўзида ифода этган омил, албатта, янги қ а ҳ рамонлар тасвири эди. Бу давр адабиётида хал қ турмушининг янги ижтимоий бос қ ичини ўзида ифодалаган қ а ҳ рамонлар гавдаланди. Сурия ҳ икояси ҳ озирги бос қ ичда ҳ ар бир ўн йилликда Сурия адабиётида новелла жанрини ривожлантирган янги номларни юзага чи қ ади. Ғ ада ас-Самон, Абдулло ҳ Абд, Нодия Хост, Му ҳ им Ғ аним, Мустафо Халложий ва бош қ алар ҳ озирги бос қ ичда инсон ва жамият мавзусини қ аламга олмо қ далар.

Улар ижоди Сурия хал қ ининг кундалик ҳ аётидан сарчашма олади. Улар ижодига хос долзарблик, хал қ чиллик, гуманизм ў қ увчилар ди ққ атини ўзига жалб этмо қ да. Араб тан қ идчилари бу ёзувчиларни анъанавий йўналишга мансуб деб ҳ исоблайдилар. Бу ўринда анъанавийлик сўзини ор қ ага қ айтиш, ватандошлар онгига диний, миллатчилик, антигуманистик ғ ояларни сингдириш деб тушунмаслик керак. Араб тан қ идчилари ёзувчиларни «анъанавий» деб характерланганда уларнинг Лига ёзувчилари ғ оялари билан узилмас ало қ аларини, я қ инликларини, во қ еликни тасвирлашда анъанавий реалистик методга амал қ илишларини назарда тутадилар.

O'xshashlar

Сурия адабиётида ҳикоянависликнинг вужудга келиши

Янги замон Сурия адабиётида бадиий насрнависликнинг вужудга келиши. Сурия адабиётида роман жанри тараққиёти

Сурия ёзувчилари уюшмаси

Ҳозирги ўзбек адабиётида қисса жанри

XX аср 60-йиллар Сурия адабиёти