Шарқ уйғониш даври ва унда таълим-тарбия масалалари - Adabiyot - Referatlar

Шарқ уйғониш даври ва унда таълим-тарбия масалалари

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

95.5 KB

Ko'chirib olish

Шарқ уйғониш даври ва унда таълим-тарбия масалалари Режа: 1. Шарқ Уйғониш даврида илм-фан ва маданият 2. Муҳаммад ибн Мусо ал-Хоразмийнинг илмий мероси ва унинг дидактик қарашлари

1. Шарқ Уйғониш даврида илм-фан ва маданият Араб халифалиги юз берган ижтимоий-сиёсий ўзгаришлар, ягона Ислом динининг таркиб топиши маданий ҳаётга ҳам таъсир этди. Маданий ҳаётда юз берган кўтаринкилик маънавий ҳаётда ҳам ўзгаришлар бўлишига олиб келди. Ана шу кўтарилиш бутун Араб халифалигини, Яқин ва ўрта Шарқни қамраб олганлиги учун ҳам Шарқ уйғониш даври деб аталди. Бу уйғониш жараёни I Х асрдан бошлаб XV - XVI асрларгача давом этди. Араб халифалигида I Х асрда вужудга келган Уйғониш даври халифаликнинг Бағдод, Дамашқ, Халаб шаҳарларида бошланиб, барча бошқа халқлар маданий ҳаётига тарқалган, бу эса у давлатларнинг ҳам маданий ривожланишга замин тайёрлаган. Халифалик емирилиши жараёнида ташкил топган мустақил давлатлардаги маданий ривожланиш халифалик давридаги маданий ривожланишнинг давоми эди. Халифа Хорун ар-Рашид даврида (786-833 й.й.) ва унинг ўғли ал- Маъмун даврида Бағдодда “Байт–ул-ҳикма” (“Донишмандлик уйи”) (ҳозир Академия маъносида) ташкил этилади. Мазкур Академия барча илм соҳибларининг илмий марказига айланади. Унинг қошида жаҳон кутубхонаси ташкил этилган. Академия 813-833 йилларда янада ривожланган. Академия қошида расадхона ҳам бўлган, кейинчалик янги кутубхона қурилган. Боғдоддаги мазкур илм маркази, ўз навбатида Шарқ ва ғарбда илм-фаннинг тараққий этишига, маънавий ҳаётнинг ривожланишига таъсир этган. Бу ўринда халифа ал-Маъмуннинг илм-фан равнақида кўрсатган ҳомийлигини алоҳида таъкидлаш жоиз. Зеро, халифа ал-Маъмун илм фанни жуда қадрлаган. У I Х аср бошларидан халифаликнинг Хуросондаги ноиби бўлиб турганда ҳам Мовароуннаҳр ва Хуросондаги олимларни тўплаб, уларнинг илмий ижодига шароит яратиб берган. Булар орасида ал-Хоразмий, ал-Хутталий, ал-

Жавҳарий, ал-Фарғоний, ал-Маразвий каби ватандош олимларимиз ҳам бўлган. Ал-Маъмун халифалик тахтига ўтиргач у олимларнинг барчасини Бағдодга чақириб олади ва “Байт-ул-ҳикма” -донишмандлик уйи (“Маъмун академияси”)да араб олимлари билан ҳамкорликда илм-фан равнақ топади. Шунингдек, қадимги яратилган маданий ёдгорликлар, улар хоҳ юнон, хоҳ араб, хоҳ Мовароуннаҳр ва Хуросон халқининг энг қадимги антик даврлар маданияти бўлсин, Уйғониш даври маданиятининг яратилиши ва ривожланишига асос бўлиб хизмат қилди. Агар араблар Марказий Осиёни босиб олиб, бу ерда илгари мавжуд бўлган фан ва маданият ўчоқларини йўқотган бўлсалар, кўп ўтмай қадимий илмий анъана аста-секин тикланиб, натижада илм-фаннинг етук сиймолари етишиб чиқа бошлайди. Буларнинг барчасининг бир-бирига қўшилуви натижасида Шарқда бир бутун маданият таркиб топади ва ривожлана бошлайди. Яқин ва ўрта Шарқда, жумладан, Эрон, Кавказорти ва Мовароуннаҳрда савдо алоқаларининг ривожланганлиги, илм-фан, ҳунармандчиликнинг тараққий этиши моддий ва маданий алоқаларнинг барчаси умумий ривожланишга таъсир этди. Яқин ва ўрта Шарқ мамлакатларида маданий юксалишга олиб келган асосий сабаб-феодал муносабатларнинг янги босқичи бўлди. Бу давр маданий тараққиётида араб халифалигига бўйсунган мамлакатларнинг хўжалик-иқтисодий алоқаларининг кучайиши ва бунинг оқибатида турли маданиятлар-ҳинд, Мовароуннаҳр, Эрон, араб, Миср, грек-юнон-рим маданиятларининг яқиндан ўзаро алоқаси ва бир-бирига таъсир этиб бориши катта роль ўйнади. Ҳақиқатдан ҳам бу даврда иқтисодиёт тараққий этди, қишлоқ хўжалиги, ҳунармандчилик ривожланди. Бу даврда қишлоқ хўжалигида фойдаланиладиган ер майдонлари кенгайди, кўплаб суғориладиган ерлар очилди, суғориш иншоотлари тикланди, янгилари қурилди, пахта, зиғир, каноп экилиб, уларнинг толасидан мато тўқилди. Мовароуннаҳрда, хусусан, Хоразм, Урганч, Фарғона,

Самарқанд ва Бухоро тўқимачилик маҳсулотлари, айниқса Самарқанд ва Бухоро шойиси дунёга машҳур бўлган. Қишлоқ хўжалиги ва ҳунармандчилик, саноат маҳсулотларинингишлаб чиқарилиши савдонинг ривожланишига йўл очди. Натижада Яқин ва Ўрта Шарқ мамлакатларининг чет давлатлар: Испания, Ҳиндистон, Хитой, Византия билан савдо ишлари кўлами ортиб борди. Пиреней ярим оролининг араблар томонидан босиб олиниши инсоният тарихининг янги саҳифаларини очиб берди. Бу жараённинг, айниқса, Оврўпа учун аҳамияти беқиёс бўлди. Шарқ фақатгина Оврўпо маданиятининг ривожига таъсир этибгина қолмай, балки умуман, Оврўполик одамнинг психологияси, тафаккури, характери, ҳаёт тарзини тарихий жараённи тубдан ўзгартириб юборди. Бу эса ўз навбатида математика, фалсафа, астрономия, табииёт, тиббиёт, хулқ-одоб, турмуш тарзи, ижтимоий- иқтисодий ҳаётига таъсир этди. Х асрдан бошлаб Мовароуннаҳр ва Хуросонда мустақил феодал давлатлар–Тоҳирийлар, Сомонийлар, Қорахонийлар, Ғазнавийлар, Салжуқийлар, Хоразмшоҳлар давлатларининг пайдо бўлишида халифаликнинг емирилиши ҳам маданий ҳаётнинг янада равнақ топишига олиб келди. Бу даврда пул муомаласи ривожланди. Жамият сиёсий, ижтимоий- иқтисодий ҳаётидаги ўзгаришлар, албатта маданий ҳаётга ўз таъсирини ўтказмасдан қолмайди. Сомонийлар давлатида Марв, Бухоро, Самарқанд ва Урганч ўша даврнинг маданий марказлари саналарди. Бу даврда араб тили илмий ва алоқа тили эди. Мактабларда дарслар араб тилида олиб борилар эди. Расмий ҳужжатлар, шариат қоидалари араб тилида юритилар эди. Илмий асарлар ҳам араб тилида ёзилар эди. Х аср ўрталарига келиб, форс-тожик тилида ҳам иш юритила бошланди. Аммо ҳужжатлар, ишлар форс-тожик тилида бўлса ҳам, араб имлосида ёзилар эди. Бу шаҳарлардаги мактабларга ҳатто теварак-атрофдаги қишлоқлардан

оддий халқ болалари ҳам келиб ўқиганлиги манбаларда келтирилади. Ўша даврда Бухорода катта китоб бозори бўлган. Китоб дўконларида олим ва фозил кишилар учрашиб, илмий мулоқот, мунозаралар ўтказганлар. Абу Али ибн Сино китоб дўконларидан бирида Форобийнинг Аристотел “Метафизика”сига ёзган шарҳларини сотиб олганлигини таржимаи ҳолида ҳикоя қилади. Бухоро амири саройида эса йирик кутубхона мавжуд бўлган. Амир кутубхонасини ўша даврдаги Шероз кутубхонаси билан беллаша оладиган ягона кутубхона сифатида тан олганлар. Сомонийлар даврида Рудакий, Фирдавсий, ал-Хоразмий, ал- Фарғоний, Абу Райҳон Беруний ва Абу Али ибн Сино каби мутафаккирлар ижод этганлар. Х асрнинг иккинчи ярмидан ташкил топган Қорахонийлар давлатида ҳам баъзи хонлар ўз саройларида кутубхоналар ташкил этдилар. Бу кутубхоналарда араб ва ҳатто Ғарбий Европа олимларининг асарлари ҳам мавжуд эди. Бу даврда туркий тил шаклланиб борди. Юсуф Хос Ҳожиб, Маҳмуд Қошғарий каби олимлар жаҳон аҳамиятига эга бўлган асарларини яратдилар. Х I аср бошида Ғазнавийлар давлати, кейинроқ Салжуқийлар, Хоразмшоҳлар давлати ташкил топди. Ғазнавийлар даврида ҳам илмий, ижтимоий-фалсафий фикрлар ривожланди. Маҳмуд Ғазнавий ўз саройига жуда катта маданий бойликларни тўплайди, олимларни илмий ишга таклиф этади. Жумладан, Абу Райҳон Берунийнинг машҳур “Ҳиндистон” асарини шу ерда яратган эди. Салжуқийлар даврида Алп-Арслон Муҳаммад ҳокимиятни бошқарганда унинг вазири Низом ул-Мулк ўз даврининг машҳур сиёсий арбоби ва энг маърифатпарвар кишиларидан бўлган. Салжуқийлар ҳокимияти ҳарбийлашган бўлиб, бу ҳокимятнинг ички ва ташқи сиёсатини Низом ул-Мулк бошқарар эди. У ғазнавийлар иш услубига бир оз ўзгартиришлар киритиб, ҳокимиятни бошқариш услубини ишлаб чиқади ва ўзининг “Сиёсатнома” асарини яратади (1091-1092 й.й.). Бу асарда давлатни бошқариш тамойиллари-принциплари баён этилади. Низом

ул-Мулк маорифни ривожлантиришда катта хизмат қилади. 1067 йилда Бағдодда ўзининг шахсий жамғармасига ўша даврнинг энг машҳур ўқув юрти- “Низомия” мадрасасини қурдиради. У олимлар, дин пешволари, сўфийларга катта эътибор бериб, ғамхўрлик қилади. Унинг катта хизматларидан яна бири тақвимни ислоҳ қилгани. У 1074 йили ўрта Шарқ мамлакатлари учун календарь-тақвим тузадики, бу тақвим ҳозиргача энг такомиллашган календарлардан бири ҳисобланади. Х I асрда Хоразмда илм-фан тараққий этади. Хоразм шоҳи Маъмун II ўз саройига забардаст олимларни таклиф этади. У ташкил этган “Байт-ул- ҳикма” -Донишмандлар уйи тарихда “Маъмун академияси” деб ном қолдирган. Бу академиянинг ривож топишида Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино, тарихчи Мискавайх, риёзиётчи Абу Наср ибн Ироқ, файласуф Абу Саҳл ал-Масихий, табиб Абулхайр Хаммор каби олимлар илмий ижод билан шуғулланганлар. Лекин тож-тахт учун кураш натижасида бу илм даргоҳи ўз фаолиятини тўхтатиб, олимлар тарқаб кетади. Мовароуннаҳр ва Хуросонда I Х асрларга келиб маънавий кўтарилиш Шарқ Ренессанси – Уйғониш даврининг бошланишга олиб келди. Мовароуннаҳрда илм-фан ва маърифат соҳасида ўз хизматлари билан дунёга машҳур бўлган файласуф ва мунажжим, математика, физика, тиббиёт, тарих, тил ва адабиёт, педагогика соҳасида илмий мероси билан ном қолдирган Муҳаммад Мусо ал-Хоразмий, Абу Наср Форобий, Аҳмад ал- Фарғоний, Абу Райҳон Беруний, Абу Али ибн Сино каби қомусий олимлар фаолият олиб бордилар. Қомусий олимлар ўз илмий меросида таълимий- ахлоқий асарлар яратишга ҳам катта эътибор бериб, бу асарларда илгари сурилган ғоялар инсоннинг ҳам ақлий, ҳам ахлоқий, эстетик ва жисмоний жиҳатдан камол топишида, педагогик фикр тараққиётида катта аҳамиятга эга бўлди. Шунингдек, Шарқ уйғониш даврида соф педагогик асарлар ҳам яратилиб, таълим-тарбияда инсон такомилининг хусусий ва умумий методлари ҳақида ўлмас таълимоти билан ном қолдирган тарбияшунос

олимлар ҳам майдонга чиқди. 2. Муҳаммад ибн Мусо ал-Хоразмийнинг илмий мероси ва унинг дидактик қарашлари Қомусий олимлар ўз илмий меросида инсоннинг ақлий, ахлоқий, жисмоний ва эстетик такомили масалаларига катта эътибор берганлар. Масалан, Муҳаммад Ал-Хоразмий (783-850) инсоннинг камолга етиши ва инсоний муносабатларни йўлга қўйишда илм-фаннинг муҳим аҳамиятига эга эканлиги тўғрисидаги ғояни илгари сурган ҳолда педагогик фикр тараққиётида муносиб ўрин эгаллайди. Айниқса, у математика соҳасида янгилик яратган назариётчи ҳамда педагог- услубиётчи олим сифатида тарихда қолган. Хоразмий ўз давригача бўлган қадимий математика фани ривожланган мамлакатлар Вавилион (Бобил), Юнонистон, Ҳиндистон, Хитой, Мисрдаги деярли барча математикларнинг кашфиётларини ўрганди ва ўзи ҳаётий талаблар нуқтаи назарида улардан фарқ этувчи янги кашфиёт яратди. Муҳаммад ал-Хоразмий илмий мероси билан билиш назариясига ўзининг улкан ҳиссасини қўшди. “Ал-китоб ал-мухтасар фи-ҳисоб ал-жабр ва-л муқобала” асарида (“алжабр ва –л муқобала ҳисоби ҳақида қисқача китоб”) сонли квадрат ва чизиқли тенгламалар ва уларни ечиш йўлларини баён этади. Бу асар уч қисмдан иборатдир. Биринчиси алгебраик қисм. Унинг охирида савдо муомаласига оид кичик бир бўлим киритилади; иккинчси, геометрик қисм-алгебраик усул қўллаб ўлчашлар ҳақида; учинчи қисм васиятлар ҳақида бўлиб, муаллиф уни “Васиятлар китоби” деб атайди. Муҳаммад ал-Хоразмий математика фанида абстракция тушунчасини кенгайтиради. Индукция йўли билан умумий ечиш усулларини ҳал этади, дедукция йўли билан умумий усуллар ёрдамида хусусий масалаларни ечади. “Алжабр ва-лмуқобала” асари билан ҳам математика фанини ривожлантириб, ўзидан аввалги билимларни ўрганди ва уларни синтезлаштирди ҳамда амалда қўллаш усулларини баён этди.

Муҳаммад ал-Хоразмий ўша пайтларда амалда учрайдиган барча чизиқли ва квадрат тенгламаларни жамлаб, ҳозирги математик символ орқали бериладиган қуйидаги олти типга келтирди: ах 2 ҳ вх(1) ах 2 ҳ с вх 2 ҳ с х 2 -вхҳс х 2 -сҳвх х 2 ҳвх-с Мутафаккир ушбу тенгламаларни ечиш учун “Ал-жабр” ва “ал- муқобала” (“тиклаш” ва “қиёслаш”) амалларини киритди. Бу амалларниннг моҳияти тенглама ҳадларининг ишорасини ўзгартирган ҳолда уларни бир томондан иккинчи томонга ўтказиш ва йиғишдан иборатдир. “Ал-жабр” кейинчалик математика фанининг алоҳида бўлимига айланди ва “алгебра” деб аталадиган бўлди. Мазкур амаллар ёрдамида ҳар қандай тенгламани кононлик шаклига, яъни асосий типлардан бирига келтириб, кейин ечилади. Бу усул фан оламида муҳим аҳамиятга эга эди. Шу асар туфайли “Ал- Хоразмий” номи лотинча транскрипцияда “ Algoritmi ” шаклини олди, кейин “ Algoritmus ” ва ниҳоят ҳозирги замон ҳисоблаш математикасининг асосий тушунчаси “алгоритм” (“алгорифм”) га айланди. У математиканинг назарий ривожланиши билан бирга, ундан турмушда фойдаланиш йўлларини ҳам берди. Мерос тақсим қилиш, васиятномаларни тузиш ҳамда мол тақсим этиш учун зарур бўлган ҳисобларни таълиф этди. Муҳаммад ал-Хоразмийнинг математикага оид иккинчи китоби “Ҳинд арифметикаси ҳақида китоб” (“Ҳисоб ал-ҳинд”)дир. Асар ўнлик тизим рақамлари (1,2.3,4,5,6.7,8,9)га бағишланган. Мутафаккир ҳиндларнинг фалакиёт ва математикага оид “Синдиҳин” номли қўлланмасини ўқиб, унинг янглиш ва қийин томонларини қайта тиклади, унинг мундарижасига янги бобларни қўшди ва бу асарни “қисқарган Синдиҳинд” (“Алгоризми ҳинд ҳисоби ҳақида”) деб атади. Мазкур асар фақат Шарқдагина эмас, Европада

ҳам қўлланма сифатида шуҳрат таратди. У Ҳиндистонда кашф этилган рақамларни соддалаштирди ва биринчи марта араб тилида баён этди. Унгача анча қўпол саноқ усулларидан фойдаланиб келинган. Ўнлик тизимининг кашф этилиши фан оламида саноқ тизимида инқилобий ўзгариш деб таърифланади. Европага 1,2.3,4,5,6,7,8,9 рақамларидан фойдаланиш ва ноль ёрдамида энг катта сонларни ёзиш ва жойларни аниқ кўрсатиш Х-Х1 асрларда араблардан кириб келган. Муҳаммад ал-Хоразмий арифметиканинг алгоритмлари бўлган қўшиш, айириш, бўлиш ҳамда кўпайтириш қоидаларини яратган. Шунингдек, турли “жинс”даги сонларни кўпайтириш алгоритмини ҳам берган. Масалан, минут ва секундларни бир-бирига кўпайтириш учун, аввало бир хил шаклга келтириш, яъни, секунд ёки минутга айлантириш мақсадга мувофиқ эканлигини кўрсатган. Махсус бобда каср ва илдиздан чиқариш амалларининг моҳиятини баён этган. Муҳаммад ал-Хоразмий ўзининг фалакиётга доир ишларида ҳиндларнинг фалакиёт жадвалларини таҳлил этиб, “Хоразмий зижи” номи билан машҳур астрономик жадваллар тузди. Маълумотларга кўра VIII - XV асрларда ҳаммаси бўлиб, юзтача зиж (тригонометрия ва фалакиётга оид) жадваллар мавжуд бўлган. Бу зижлар орасида бошқа олимлар билан бирга Муҳаммад ал-Хоразмий тузган зижлар ҳам бор эди. Бу китоб ҳам бир неча асрлар бу соҳа олимларига қизиқиш уйғотади ва 1126 йилда латинчага таржима қилинади. Араб тилида биринчи ёзилган синуслар ва тангенслар зижи Хоразмийга тааллуқли. Тадқиқотчилар фанда текис, учбурчак тригонометрияси ва сферик учбурчак тригонометриясини тадқиқ қилиш ҳам Хоразмийдан бошланган дейишади. Унинг синус зижлари латин тилига ўгирилиб, Европа фалакиётчи ва геодез олимларига қўлланма сифатида хизмат қилди. Алломанинг бу асари XII асрда латин тилига таржима этилиб, бир неча аср давомида ундан фойдаланиб келинди. Бундан ташқари “Китоб сурати-л-ард” (“Европа сурати китоби”) биринчи ёзилган географияга оид китоб саналади. Бу асар харитани

тавсифлаган асардир. Асар Муҳаммад ал-Хоразмийнинг кўп йиллик олиб борган текшириш-кузатиш ишларининг натижаси эди. Аллома шарқ мамлакатлари устида кузатишлар олиб бориб, мамлакат ва шаҳарларнинг хариталарини чизади, номлар рўпарасига узунлик ва кенглик даражаларини кўрсатади. У географияга оид асарларида ерни етти иқлимга бўлади ҳамда ернинг харитасини чизади. Олимнинг тўрт харитаси (Азов денгизи, Нил дарёси, Яқин ва ўрта Шарқ халқлари харитаси) сақланиб қолган 1 . Унинг юқоридаги асари ҳам Шарқ ва ғарбда катта ҳамиятга эгадир. 827 йилда Хоразмий раҳбарлигида ер куррасининг катталигини аниқлаш мақсадида ер меридианининг бир градуси ўлчаб чиқилди. Бағдодда ёзилган тригонометрияга оид дастлабки асар ҳам Хоразмийга тегишли бўлиб, унда синус, тангенесларнинг ўзгариш қонунияти кўрсатилади. Унинг тригонометрик жадвали ўша давр жадваларидан фарқ қилган. Муҳаммад ал-Хоразмийнинг тарих ва мусиқага оид, қуёш соатлари тўғрисида ҳам асарлари бўлиб, “Тарих китоби” (“Китоб ат-тарих”) халифалик тарихига оид ва халифаликнинг биринчи тарихчиларидан саналади. Шуни таъкидлаш жоизки, аллома ўзигача бўлган илмий билимларнинг асосий ғоялари, тамойил ва методларини синтезлаштирди. У илмий билимларни ўрганувчиларнинг мустақил билим олишларига эътиборни қаратди. Хоразмий билим олишда талабанинг шахсий кузатишларига ҳамда олган билимларидан фойдаланишга катта эътибор берди. Бунда у илм изловчиларнинг илмий манбаларни тўплаш, уларни ифодалаш ва кузатганларни тушинтира олиш малака ва кўникмаларини ҳосил қилишга катта баҳо берди. Масалан, “Ал-китоб ал-мухтасар фи ҳисоб ал-жабр ва-л муқобала” асарида олимларни уч гуруҳга бўлиб шундай ёзади: Улардан бири ўзидан аввалгилар қилган ишларни амалга оширишда бошқалардан ўзиб кетади ва уни ўзидан кейин қолувчиларга мерос қилиб қодиради. Бошқаси ўзидан аввалгиларнинг асарларини шарҳлайди ва бу билан 1 А. Хоразмий ва Фаробий. –Тошкент, Ызбекистон, 1961, 8-9 бетлар

қийинчиликларни осонлаштиради, ёпиқни очади, йўлни ёритади ва уни тушунарлироқ қилади. Ёки бу айрим китобларда нуқсонлар топадиган ва сочилиб ётганни тўплайдиган одам бўлиб, у ўзидан аввалгилар ҳақида яхши фикрда бўлади, такаббурлик қилмайди ва ўзи қилган ишидан мағрурланмайди. Муҳаммад ал-Хоразмийнинг бу фикри бир томондан, олимлар фаолиятининг эзгуликка хизмат қилишини ёритса, иккинчи томондан, ўша даврда илмий тадқиқот ишлари ва ўқитишнинг метод ва воситаларидан қай даражада фойдаланганлигини кўрсатади. Барча мутафаккирлар каби Муҳаммад ал-Хоразмий ҳам кўргазмали- тажриба методлари, билим беришнинг турли воситалари, савол-жавоб, малака ва кўникмаларни шакллантириш методлари, билимларни синаш методларидан фойдаланган. Алломанинг арифметикага оид рисолалари тафаккурни ривожлантириш учун билимларни изчил баён этишга эътибор берганлигини кўрсатади. “Мен арифметиканинг оддий ва мураккаб масалаларини ўз ичига олувчи “Алжабр вал-муқобала ҳисоби ҳақида қисқача китоб”ни таълиф қилдим, чунки мерос тақсим қилишда, васиятнома тузишда, мол тақсимлашда ва адлия ишларида, савдода ва ҳар қандай битимларда, шунингдек, ер ўлчашда, каналлар ўтказишда, геометрияда ва бошқа шунга ўхшаш турлича ишларда кишилар учун зарурдир” 1 .Муҳаммад ал-Хоразмий билишни сезгидан мантиқий тасаввур орқали фарқ қилиш ҳақида фикр баён этган: “сезги” орқали билиш бу қисман билиш бўлса, мантиқий билиш эса ҳақиқий билимнинг муҳим томонини намоён этади. Муҳаммад ал-Хоразмий билиш назариясига муҳим ҳисса қўшди. У биринчилардан бўлиб, синов-кузатиш ва синов методларига асос солди (самовий объектларнинг ҳаракатини акс эттирувчи жадвал асосида математик масалаларнинг алгоритм методида ечишни ишлаб чиқди). У математик ғоялар асосида одамларнинг ҳаётий зарурати ётишини, илмий кашфиётлар одамларнинг амалий талаблари асосида пайдо бўлишини 1 Àë-Õîðàçìèé, Ìóщàììàä èáí Ìóñî. Òàíë. àñàðëàð. —Òîøêåíò, 77-78-бетëàð.

асослади. Масалан, ер ишлари, бинолар қуриш, каналлар очиш шундай пайдо бўлган, дейди. У биринчи марта инсонлар ўртасидаги муносабатларни математик шаклларда ифодалади. Аллома илмий фаолиятининг методологик жиҳатларига катта аҳамият берди.

O'xshashlar

Европада уйғониш даври ва XVIII аср маърифатчилик даври адабиёти

Франция ва Англияда уйғониш даври адабиёти У.Шекспир ижоди

Фурқатнинг ўзбек миллий уйғониш даври адабиёти тараққиётидаги ўрни

Урта асрлар шахар адабиёти.Уйғониш даврига утиш. Уйгониш даври адабиёти.Англияда уйғониш даври адабиёти

Ўрта асрлар адабиёти жаҳон адабиётида уйғониш даври Данте Алигьери ижоди