Nosir Fozilov qissanavis - Adabiyot - Referatlar

Nosir Fozilov qissanavis

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

39 KB

Ko'chirib olish

Nosir Fozilov qissanavis Reja: 1. Nosir Fozilov hayoti va ijodi. 2.N.Fozilov qissalarida bola ruhiy olamining rangin qirralari. 3.Adibning ayrim qissalari tahlili. 4. Xulosa.

NOSIR FOZILOV (1929-yilda tug’ilan) Yozuvchi Nosir Fozilov adabiyotimizning qutlug’ dargohiga 50-yillarning ikkinchi yarmida kirib kelgan bo`lib, hozirgacha jami yetmishdan ortiq qitob chop ettirdi. U 1929-yili Qozog’istonnning Chimkent viloyati Turkiston tumanining Koriz qishlog’ida tavallud topdi. Uning ota va onalari dehqonchilik bilan shug’ullangan bo`lsalar ham buvasi Tursunmuhammad A`lam G’urbatiy taxallusi bilan she`rlar yozgan. Kamiy, Xislat, Sidqiy Xondaliqiy bilan hamnafas, hamfikr bo`lib, Toshkentda uning uchta she`riy kitobi chop etilgan. N.Fozilovning bolaligi urush davriga to`g’ri kelganligi tufayli ham o`qib, ham mehnat qilgan. Shu sababli u o`z tengdoshlaridan ancha kech, ya`ni 1949-yilda o`rta maktabni tugatadi. So`ng Toshkentga kelib, universitetga o`qishga kiradi va uni 1954-yilda tugatadi. Shundan keyin “Gulxan”, “Sharq yulduzi” kabi jurnallarda va “Yosh gvardiya”, G’.G’ulom nomidagi “Adabiyot va san`at” nashriyotlarida turli lavozimlarda ishlaydi. Adibning birinchi hikoyasi “Lening uchquni” gazetasida 1953-yilda bosilgan bo`lsa, uning birinchi kitobi 1959-yilda “irmoq” nomi bilan chop qilinadi. So`ngra “Oqim” (1962), “Robinzonlar” (1964), “Qush qanoti bilan” (1965), “Qorxat” (1968), “Ko`klam qiyoslari” (1970), “Diydor” (1979), “Tanlangan asarlar” 2 jildlik (1983-1984), “Bolaligim-poshsholigim” (1989), “Bir otar to`pponcha” (1995) kabi o`nlab kitoblari nashrdan chiqdi. Nosir Fozilov tarjimon sifatida ram samarali ijod qilmoqda. U Abay, Muxtor Avezov, Sobit Muqonov, G’abit Musrepov, G’abiden Mustafin, Abdulla Tojiboyev, Abdujalil Nurpeisov kabi ko`plab qozoq adiblari asarlarini o`zbek tiliga tarjima qilib, nashr ettirdi. Suningek, qirg’iz, qoraqalpoq va o`zga tillardan ham ko`plab sara asarlarni o`zbek tiliga o`girdi. Uning ana shu ijod sohasidagi samarali mehnati zoye ketmadi. 1985-yilda unga “Shum bolaning nabiralari” kitobi uchun O`zbekiston Yozuvchilar uyushmasining G’.G’ulom nomidagi, 1986-yilda esa qozoq adabiyotidan qilgan tarjimalari uchun Qozog’iston Yozuvchilar

uyushmasining Boyimbet Maylin nomidagi, “Ustozlar davrasida asari uchun esa Hamza nomidagi Davlat mukofoti beridi. 1990 –yilda u “O`zbekistonda xizmat ko`rsatgan sanat arbobi” unvoniga sazovor bo`ldi. Nosir Fozilovning ko`plab asarlari o`zga tillarga ham tarjima qilinib, nashr etilmoqda. U 1994-yili o`zbek va qozoq adabiy aloqalari borasidagi katta xizmatlari uchun Qozog’iston Prezidenti ta`sis etgan “Tinchlik va ma`naviy hamjihatlik uchun” Xalqaro mukofotiga sazovor bo`ldi. Xulosa qilib aytadian bo’lsak, Nosir Fozilov ijodi namunalari orqali insonlarni kamtarlikka, mehnatsevarlikka, xushxulq va xushodob kabi xislatlar egasi bo’lishga undagan. Nosir Fozilov bolalar adabiyoti nasrining rivojiga katta hissa qo`shgan ijodkordir. Masalan, adibning “Quyoncha” hikoyasini oladigan bo`lsak, ushbu hikoyada bahor fasli tasviri beriladi. Mirtoji bobo bahor faslidagi qizg’in ish tufali uyiga bora olmaydi. Nabiralari Bektosh bilan Hoshim maktabdan qaytib, bobolariga ovqat olib borishadi. Bolalar hali yosh bo`lganlari uchun shoshilmay, atrofning go`zalligidan bahra olib yurib borishardi. Shunda Bektosh uchib yurgan zog’chalarni ko`rib, ularga kesak otadi. Bir otgan kesagi shudgor chekkasidagi qalin olabo`taga kelib tushadi va u yerdan kichkina quyoncha sakrab chiqadi. “Bolalar qiyqirishib o`zlarini quyonchaga otishdi. Bechora quyoncha nima qilarini bilmay olabo`tadan bir-ikki aylandi. Keyin shoshganidan haydalgan yerga qarab qochdi. Bektosh uch-to`rt hatlashdayoq unga yetib, tutib oldi. Orqasidan Hoshim halloslab yetib kelganida, Bektosh quyonchani bag’riga bosdi.” Ular shu zaylda bobalarining oldiga yetib borishadi. Ular yo`lda topib olgan quyonchalarini ko`rsatishganida bobosi uning hali kichkinaligini, o`z uyiga olib borib qo`yishlarini aytadi. Har ikki bola quyonchani topib olgan yerlariga qo`yib kelish uchun yo`lga tushishadi. Bobo esa ular ketgach, ishtaha bilan tovoqning og’zini ochadi O`zbekiston xalq yozuvchisi Said Ahmadning 1998-yil nashr etilgan “Yo`qotganlarim va topganlarim:Xotiralar. Adabiy o`ylar” kitobining “Ikki xalq

bolasi” nomli qismida Nosir Fozilov hayot yo`li xususida quyidagi fikrlarini ilgari surgan: Talantli yozuvchilarimizdan Nosir Fozilov ellik yoshga kirdi. Bolaligimda ko`rgan ellik yoshlilar boshqacha bo`lardi. Belbog’iga nosqovog’u soqoltaroq osgan, bo`yinlari tokning zangidek bujmayib ketgan chollar ko`cha ostonasida iyagiga xassasini tirab: “Yo, haq” deb o`tirishardi. Ana o`shalar hali ellikka kirmay chol nomini olgan kishilar edi. Nahotki, Nosir Fozilov o`shanaqa chollardan bo`lsa? Nosir yana ellik yil yashasa ham o`sha chollarga o`xshamaydigan ko`rinadi. Iyaklaridan billiard soqqasidek sip-silliq, qaddi tik, so`zlari burro... Soqoli ichiga qarab o`sgan mana shu yosh chol, chamalab ko`rsam, adabiyotimiz uchun ancha-muncha ish qilib qo`yibdi. Uning mahorat bilan yozgan qissalarini, hayotning bir parchasidek yuragi gup- gup urib turgan hikoyalarini yonboshlab o`qigansiz. Nosirning qissalari ko`ngillarimizning allaqayerida mudragan bolalik xotiralarimizni uyg’otadi. Ko`ksimizga muzdek adir salqinini olib kelgandek bo`ladi. Yonbag’irlarda sudralgan poda ovozini eshitgandek, shu poda orqasidan ko`tarilgan chang-to`zonlarni ko`rgandek bo`lasiz. Guvala devor orqasidagi tandirdan ko`tarilgan ko`m-ko`k tutun bilan yangi yopilgan nonning omuxta hidi dimoqlaringizni qitiqlaydi. Yag’rinini oftob kuydirgan o`roqchining bug’doyzor o`rtasida qaddini g’oz tutib, qumg’ondan yaxna simirayotganini ko`rib siz ham tamshanasiz. Urush davri birdan ulg’aytirib qo`ygan qishloq bolasining o`ziga yopishib tushmagan salmoqli gaplarini eshitasiz, beixtiyor yuzingizga tabassum yuguradi. Yelini tirsillagan sigirlarni hovlima-hovli tarqatib yurgan podachi bolaning “Osh halol!” deb chaqirishi shundoqqina qulog’ingiz ostida jaranglab turadi. Qovun paykali etagidagi chaylada oqshom sukunatiga quloq tutgan qorovul cholning o`y- xayollariga siz ham sherik bo`lasiz. Sahar shabnamida tirs-tirs yorilayotgan qovunlar bir on sizni ham sarxush qilgandek bo`ladi. Bedana pit-pildig’i, chigirtkalar tovushi, chayla tepasidagi qurigan shox-shabbalarning kuz shamolida

shitirlashi... hamma-hammasi o`y-xayollaringizni allaqanday sirli olamga sudrab ketadi. Bu-Nosir Fozilov qissalarini o`qiganimda ko`nglimda tug’ilgan gaplar. Nosir qishloqda tug’ilib, bolaligini, o`spirinligini adirlar etagida mol boqib, o`roqchilarga suv tashib, bug’doy g’aramlarining soya tomonida kitob o`qib o`tkazgan. O`shanday joylarda olamni tanigan. Shuning uchun ham uning asarlarida qishloq manzaralari nihoyatda tiniq, nihoyatda jozibali tasvirlanadi. Men Turkiston yaqinidagi u tug’ilgan qishloqni ko`rmaganman. Ammo hikoyalarini o`qib, u tasvirlagan dalalarni, ko`chalarni ko`rib turgandek bo`laman. Chizgan manzaralariga, tasvirlagan odamlarining qiyofasiga ishonaman. Nosir qozoq ovullarida ko`p kezgan. Ularning to`ylarini, sayillarini ko`p ko`rgan. Oqinlarining o`lanlarini, aytishuvlarini ko`p eshitgan. Hamqishloq qozoq bolalari bilan birga mol boqqan, birga mashoq tergan. Ana shuning uchun ham har bir asarida albatta qardosh qozoq birodarlarining juda chiroyli, juda ishonarli qiyofalari tasvirlanadi. Bo`lajak adib yoshligidayoq kitobga o`ch edi. Qodiriy, Oybek romanlari bilan birga Avezov, Muqonov, Musrepov kabi qozoq adiblarining romanlarini ham qo`lidan qo`ymay o`qirdi. Birdaniga ikki xalqning hayoti ko`z oldida o`tmishi-yu hoziri bilan gavdalanardi. Nosir Toshkent davlat universitetiga kelguncha ancha-muncha kitoblarni o`qib bo`lgan, o`zicha kichik-kichik hikoyalar mashq qilib yurar edi. Toshkent Nosirning ko`pdan orzu qilgan niyatlariga yo`l ochdi. Katta adabiy hayot ichiga olib kirdi. Endi u o`zini adabiyotga astoydil bag’ishladi. Matbuotda ilk hikoyalari ko`rina boshladi. Dastlabki mashqlari G’afur G’ulom, Oybek, Abdulla Qahhor kabi yirik so`z ustalarining e`tiborini qozondi. Yirik adiblar bilan oralarida ijodiy munosabat paydo bo`ldi. Endi u ijod olamining sirlarini tinmay o`rganar edi. Ustodlarning “turtkisi”, tanqidchilarning “kaltagi” Nosirga ijodning mashaqqatli so`qmoqlaridan o`tishiga dalda bo`ldi. Nosir Fozilov goho o`zining hali katta ijod oldida ojizligini sezardi. Qozoq adabiyotining nodir namunalarini tarjima qilishga kirishdi. Tarjima jarayoni unga

nasr san`atining sirlarini yanada keng ochdi. Tarjima jarayonida u Sobit Muqonov, Qalmaqon Abdiqodirov, G’abiden Mustafin, Abdilla Tojiboyev kabi ulkan yozuvchilar bilan do`stlashdi. Ulardan ham ta`lim oldi. Shunday qilib, Nosir Fozilov tarjimasida o`zbek kitobxoni qozoq prozasining ko`plab asarlarini o`qishga muyassar bo`ldi. Ikki xalqning yetuk adiblari yaratgan ajoyib roman va qissalar ham unga ustozlik vazifasini o`tar edi. O`zi yozgan qissalarida o`sha buyuk adiblar san`atidan bahramand bo`lganini sezib turasiz. Tez orada uning qator qissalari bosilib chiqdi. Adabiy tanqidchilik bu qissalarga iliq-issiq gaplar aytishdi. Qissalar rus va qozoq adiblarini bir-biriga bog’lab turgan do`stlik zanjirining bitta xalqasi, deb atasa arziydi. Men uning xonadonida Sobit Muqonov, Qalmaqon Abdiqodirov, Abdilla Tojiboyevlar bilan gurunglashganman. Ular suhbatda Nosirdan nihoyatda minnatdor ekanliklarini qayta-qayta aytgan edilar. Ayniqsa, Sobit Muqonovning bir gapi sira esimdan chiqmaydi. Sobit og’a Toshkentga oxirgi marta kelganida dasturxon ustida shunday dedi: - Sari bola, sendan ko`p qarzdor bo`lib qoldim. Uyingdan yegan tuzlarimni uzganman. Ammo sen mening ko`p romanlarimni o`zbek tiliga ag’darding. Bu mening zimmamdagi qarz. Endi sening bir-ikki qissangni qozoqchaga ag’darib qarzimni uzishim kerak. Afsuski, Sobit og’a bu niyatini amalga oshira olmadi. O`tgan yili biz Nosir bilan ikki marta Olmaotaga bordik. Keyingi borishimiz Abdilla Tojiboyevning yetmish yillik to`yi bahonasi bilan edi. Shunda men Nosirni qozoq adiblari naaqdar yaxshi ko`rishlariga guvoh bo`ldim. Yozuvchilar soyuzida bo`lsin, nashriyot yo redaktsiyalarda bo`lsin, yozuvchilar, shoirlar uni hurmatlab uylariga taklif qilishar, yana nimalar yozganini surishtirishar edi. O`ljas Sulaymonov, Abdijamil Nurpesov, Anvar Olimjonov, Juban Muldag’aliyev kabi yetuk shoir va adiblar uni qanchalik hurmat qilishlarini ko`rib xavasim keldi.

Nosirning ellik yillik yubileyiga Qozog’iston yozuvchilari soyuzi ham tayyorgarlik ko`rayotganini, uning bir tomlik hikoya va qissalar to`plamini to`yona qilib nashrdan chiqarganliklarini o`z ko`zim bilan ko`rdim. Men ukam Nosir Fozilovning yozuvchi bo`lib yetishishida, elga tanilishida jindekkina xizmatim borligidan quvonaman. Ammo kechagina qishloqdan kelib, yozuvchini ko`rsa anqayib, orqasidan ergashib yuradigan bolaning bugun ellik yoshga kirib, keksalar qatoriga qo`shilayotganiga sira ishongim kelmayapti. Na chora! Nosirning o`nga yaqin romanni tarjima qilib, qanchadan-qancha qissa yozib, bitta tokchani to`ldiradigan kitob chiqarib qo`yganini uncha-muncha ellik yoshlining qo`lidan kelmaydigan mehnat deb tan olmay ilojim yo`q! Nosir yaxshi odam, yaxshi yozuvchi, yaxshi tarjimon va mana endi boz ustiga yaxshi chol bo`ldi. Men talantli ukam Nosir Fozilovga Jambul umridek uzoq umr, Oybekcha donolik, G’afur G’ulomga xos quvnoqlik, Qahhorcha zukkolik tilayman. Ellik yoshing qutlug’ bo`lsin, o`zbeklarning qozog’i, qozoqlarning o`zbekgi! Ikki onani emgan bolaning umri uzun bo`ladi. Oltmish tomonga yo`ling bexatar bo`lsin, ukam! (1979-yil).

O’quv darsliklar : 1. Ahmad Said. Yo`qotganlarim va topganlarim: Xotiralar. Adabiy o`ylar. - Toshkent: Sharq, 1998. - B. 244 - 247. 2 .A s o tirl a r v a rivoyatl a r . -T.: Yozuvchi , 1993. 3.Fozilov N. Quyoncha (Hikoya) // Umarova M. O`qish kitobi: 3-sinf uchun darslik.-Toshkent: O`qituvchi, 2012.- B.151-152. 4.Fozilov N. Quyoncha (Hikoya) //Nasriddinova D. Kitobim-oftobim. 3-sinfdan tashqari o`qish kitobi.- Toshkent: O`qituvchi, 2014.- B. 9-11. 5.Fozilov N. Insho //Nasriddinova D. Kitobim-oftobim. 3-sinfdan tashqari o`qish kitobi.- Toshkent: O`qituvchi, 2014.- B. 20-29. 6.Fozilov N. Polizda //Nasriddinova D. Kitobim-oftobim. 3-sinfdan tashqari o`qish kitobi.- Toshkent: O`qituvchi, 2014.- B. 37-44.

O'xshashlar

Usmon Nosir ijodi

O`zbek bolalar adabiyoti

Romanchilik taraqqiyotining etakchi tendensiyalari

O'tkir Hоshimоv, Sh.Xоlmirzaеv, Rauf Parfi, T.Murоd ijоdi

Epik tur va uning janrlari