Bibliografiyaning obyektlari - Adabiyot - Referatlar

Bibliografiyaning obyektlari

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

43.419921875 KB

Ko'chirib olish

Bibliografiyaning obyektlari Reja: 1. Bosma mahsulotlarni klassifikatsiya qilish 2. Nodavriy nashrlarning turlanishi

Umumiy tushuncha Bibliografik faoliyatning natijasi — hujjatlar haqidagi ma’lumotlar yig‘indisi — bibliografik axborot deyiladi. Bibliografiyaning asosiy obyekti hujjatdir. Hujjatlardagi asosiy xususiyat unda berilayotgan axborotning ijtimoiy ahamiyatga ega ekanligida, bu uning yaratilayotgan tarixiy davr, shart-sharoit bilan uzviy bog‘liqligida ko‘rinadi. 1964- yil «hujjat» so‘zi axborotning moddiy tashuvchisi sifatida belgilab berildi. Hozirgi paytda «hujjat» deganda axborot bilan bog‘liq, kishilar tomonidan ularni to‘plash, foydalanish, uzatish, saqlash va hisobga olish bilan bog‘liq moddiy obyekt tushuniladi. «Hujjat» so‘zi ahamiyatiga ko‘ra keng tushuncha. Hujjatlarda real hayot voqeliklari, faktlari va barcha ma’lumotlar o‘z aksini topadi, hujjatda u yaratilayotgan davrning ma’lum bir qirrasi haqidagi axborot to‘planadi. «Hujjat» termini qog‘oz, kinolenta, turli xil ko‘rinishdagi tasmalar, elektron disklar ko‘rinishidagi axborot tashuvchi materialni anglatadi. Davr o‘tishi bilan, taraqqiyot natijasida yangi-yangi axborot eltuvchilar qo‘shilib boraveradi. Har bir axborot eltuvchi yoki axborot resurslari o‘ziga xos xarakterga va xususiyatga ega va u axborotni tayyorlashda hisobga olinadi. Shunga ko‘ra belgilari, ahamiyati, mazmuni va shakliga ko‘ra turlanadi. Axborot iste’molchisi — inson. Uning maqsadi mustaqil bilim olish, o‘quv malakasini oshirish, ilmiy bilim olish va ilmiy salohiyatini oshirish, ishlab chiqarish malakasini oshirish va boshqalar. Yuqori darajada axborot-kutubxona va bibliografik xizmat ko‘rsatish uchun kitobxonlar ilmiy asoslangan holda klassifikatsiya qilinishi lozim. Klassifikatsiya asosiga insonning professional ishlab chiqarish faoliyati, egallab turgan lavozimi, ma’lumot darajasi, yoshi, jinsi, oilaviy ahvoli, o‘qish madaniyati darajasi, bibliografik qo‘llanmalardan foydalana olish qobiliyati, ruhiy va boshqa xususiyatlari olinadi. Chunki inson — kitobxon ham bibliografiyaning obyektidir. Hujjat va axborot iste’molchisi mazmun mohiyatiga ko‘ra matbuot asari (kitob, nashr) va kitobxon (bibliografik axborot iste’molchisi) tushunchalaridan farqlanadi. Ilmiy axborot faoliyati faqatgina matbuot asari bilan emas, balki barcha ko‘rinishdagi axborot resurslari (elektron

resurslar) bilan bog‘liq. Bibliografiya esa, matbuot asari (kitob, gazeta, jurnal) bilan ishlaydi. Kitob, gazeta va jurnallar tarixan insoniyat bilimining manbayi, uning bilimlarini aks ettiruvchi, to‘plovchi va saqlovchi vosita hamda inson bilimini oshirish va ruhiy ta’sir vositasi bo‘lib kelgan. Kitobning o‘rnini hech narsa bosa olmaydi. Ammo keyingi paytda boshqa axborot tashuvchi resurslar ham bibliografik faoliyat doirasiga singib bormoqda. Demak, kitob-kitobxon tizimi ham bibliografiyaning obyektidir. Bu keyingi paytda hujjat-axborot iste’molchisi tizimi bilan boyidi. Bosma mahsulotlarni klassifikatsiya qilish Nashrlar qurilishiga ko‘ra kitob, jurnal, gazeta, varaqaga, belgisiga ko‘ra matnli, notali, kartografik va izonashrga bo‘linadi. Eng muhim belgisi nashrning davomiyligi yoki chiqishining xarakteridir. Bunga ko‘ra nodavriy (bir martalik), vaqtli va davomli nashrga bo‘linadi. Bir marta nashr etilgan asar nodavriy deyiladi, zarur bo‘lgan holda qayta nashr etilishi mumkin, bunda, albatta, qayta nashr etilgani haqidagi ma’lumot ko‘rsatiladi. Qayta nashrda u muallif tomonidan to‘ldirilishi, qisqartirilishi, tuzatilishi, o‘zgartirishlar kiritilishi mumkin va bu, albatta, ko‘rsatiladi. Bunga kitob, risola, varaqalar kiradi. Kitob — 48 sahifadan ortiq bo‘lgan matnli nashr. Risola esa 48 sahifagacha bo‘lgan matnli nashr. Varaqalar 1 sahifadan 4 sahifagacha hajmda bo‘ladi. Vaqtli bo‘lmagan nashr bir jildlik yoki bir necha jildlik bo‘ladi. Ko‘p jildlik nashr bir maqsadga, bir mavzuga yoki bir yo‘nalishga, bir xil poligrafik bezatilishga ega bo‘lgan bir necha kitobdan iborat bo‘ladi. Vaqtli nashrlar — gazeta, jurnal, to‘plam va bulletenlar bo‘lib, ularning xususiyati nashrdan chiqishda ma’lum bir tartibda ketma-ketlikka egaligidir. «Periodika» — vaqtli so‘zi grekchadan olingan bo‘lib, yana boshlangan, qaytayotgan degan ma’noni anglatadi. Davomli nashrlar — to‘plangan materialning hajmiga ko‘ra muntazam bo‘lmagan tartib raqamiga ega bo‘ladi. Unda biror- bir tashkilot yoki muassasaning ilmiy-tadqiqot faoliyatiga oid ma’ruzalar, xabarlar, maqola va boshqa materiallar beriladi. Davomli nashrlar, asosan, «Ilmiy ishlar», «Ishlar», «Ilmiy xabarlar», «Xabarlar» kabi umumiy nomlar bilan chiqariladi. Har biri alohida tartib raqamiga ega bo‘ladi. Masalan,

Madaniyat instituti ilmiy ishlar to‘plami har yili nashr etiladi va ular soni 30 taga yetdi. Davriy nashrlar ma’lum bir davrda chiqish raqami bilan chiqariladi. Ana shunday nashrlardan biri — «Qizil kitob» yo‘qolib borayotgan yoki yo‘qolish xavfida bo‘lgan noyob o‘simlik va hayvon turlarini qayd etib boruvchi va ular haqida ma’lumot beruvchi ma’lumotnoma xarakteridagi davlat hujjati. Unda avval o‘simlik yoki hayvon haqida ma’lumot beriladi, yo‘qolib borishiga sabab va omillar haqida, yo‘qolishining oldini olish uchun tavsiyalar beriladi. 1948- yil tashkil topgan Tabiat va tabiiy resurslarni muhofaza qilish Xalqaro ittifoqi kamyob va yo‘qolib ketish xavfida bo‘lgan o‘simlik va hayvon turlarining ro‘yxatini tuzish g‘oyasini bajarishga kirishdi. Turlarni saqlab qolish bo‘yicha maxsus komissiya tuzilib, 1966- yildan tabiatni muhofaza qilish tashkilotlari bilan hamkorlikda Xalqaro qizil kitobning dunyo va alohida mintaqalar florasiga bag‘ishlangan nashrlari bosila boshlandi. O‘zbekistonning noyob o‘simlik va hayvonlari to‘g‘risidagi dastlabki ma’lumotlar 1974- yil ta’sis etilgan qizil kitobda berila boshlandi. O‘zbekistonning «Qizil kitob»i 1978- yili ta’sis etildi. Birinchi marta O‘zbekiston «Qizil kitob»ining faunaga bag‘ishlangan qismi 1983-yil nashrdan chiqdi. Unga umurtqali hayvonlar — baliqlar, sudralib yuruvchilar, qushlar, sut emizuvchilarning 63 ta turi kiritilgan. 1984-yili ilk marta o‘simliklar olamining kamyob, yo‘qolib ketayotgan 163 turi haqida mukammal ma’lumotlar berildi. Kitobga kiritiladigan o‘simlik va hayvon turlari Tabiatni muhofaza qilish xalqaro ittifoqi taklif etgan tasnifga ko‘ra 4 ta guruhga ajratiladi: 1. Yo‘qolgan yoki yo‘qolish arafasida turgan jiddiy muhofazatalab etuvchi turlar; 2. Yo‘qolib yoki kun sayin soni kamayib borayotgan, maxsusmuhofazaga muhtoj turlar; 3. Kamyob, bevosita yo‘qolish xavfi bo‘lmasa-da, kichikmaydonlarda kamdan- kam uchraydigan muhofazaga muhtoj turlar; 4. Muayyan vaqt davomida soni va tarqalgan maydonlaritabiiy sababga ko‘ra yoki inson ta’sirida qisqarib borayotganini nazorat qilib turishni talab qiladigan turlar.

1998-yilda O‘zbekiston florasining yo‘qolib ketish xavfi ostida turgan 301 ta turining hozirgi holatini tavsiflaydigan nashri qayta bosmadan chiqqan. 2003- yildan keyin O‘zbekiston faunasi turlari maqomini baholashga imkon beruvchi ma’lumotlar to‘planib, yangi soni nashrdan chiqarildi. So‘nggi nashrda sut emizuvchilarning 24, qushlarning 51, sudralib yuruvchilarning 16, baliqlarning 18, halqali chuvalchanglarning 3, moluskalarning 15, bo‘g‘imoyoqlilarning 62 turi va kenja turi kiritilgan. O‘zbekiston faunasi va florasining ba’zi turlari Xalqaro qizil kitobga ham kiritilgan. Unda ajratilgan alohida sahifalarda ularning o‘zbekcha, ruscha, lotincha ilmiy nomlari, ularning sistematik o‘rni, qisqacha morfologik tavsifi, tarqalishi, yashash muhiti, tabiatdagi soni, ko‘payishi, sonining o‘zgarish sabablari, muhofaza qilish choralari va boshqalar bayon etilgan. O‘simlik yoki hayvon turini qizil kitobga kiritishni tavsiya etish huquqiga muassasalar, davlat va jamoat tashkilotlari, ayrim olimlar ega. Agar muhofaza qilish natijasida yo‘qolib ketish xavfining oldi olingan bo‘lsa va qayta bunday muammo sodir bo‘lmasa, ular qizil kitobdan chiqariladi. Unga kiritilgan turlar davlat qonuni bilan himoya qilinadi va uni buzgan shaxslar jinoiy javobgarlikka tortiladi. Nashrlarning yana bir turi ruknli nashrlar bo‘lib, ular umumiy mazmunga, yo‘nalishga, kitobxonlar guruhiga, maqsadga ega va umumiy rukn nomi bilan chiqariladi. Ammo har biri alohida muallif, alohida nom, chiqish ma’lumotlariga ega bo‘ladi. Masalan, «XX asr o‘zbek romani» rukni ostida A. Qodiriyning «O‘tkan kunlar», «Mehrobdan chayon», A. Qahhorning «Sarob», «Qo‘shchinor chiroqlari», Sh. Rashidovning «G‘oliblar», Cho‘lponning «Kecha va kunduz», Oybekning «Navoiy» va boshqa romanlar nashr etildi. Har bir nashr o‘z kitobxoniga, maqsadiga ega bo‘ladi, aniq masala yoki muammoni hal etishga yordam beradi, ilmiy tadqiqotlar natijasi haqida, davrning ijtimoiy, siyosiy, madaniy-ma’rifiy hayoti, ishlab chiqarish masalalari, kashfiyotlar, ixtirolar, yangiliklar to‘g‘risida axborot beradi. Maqsadiga ko‘ra nashr hajmi, xarakteri, tuzilishi, nashrning bezatilishi belgilanadi.

Nodavriy nashrlarning turlanishi Bu nashrlar maqsadiga, unda berilayotgan axborotning xarakteriga ko‘ra rasmiy, ilmiy, ilmiy-ommabop, o‘quv, kasbiy ishlab chiqarish va ma’lumotnoma nashrlariga ajratiladi. Memuar va kundalik nashrlari alohida guruhga kiritiladi. Rasmiy nashrlar— davlat organlari, hukumat tashkilotlari nomidan chiqadigan qonuniy, me’yoriy va direktiv hujjatlar. Ularning mazmuni davlat organi faoliyati bilan bog‘liq bo‘lib, masalan, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Sudi axborotlari, O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi axborotlari kabi nom bilan chiqadi. Ilmiy nashrlar — fan, texnika, madaniyatning turli sohalaridagi ilmiy-tadqiqot ishlari natijasini aks ettiruvchi materiallardir. Bunday nashrlar ilmiy-texnik taraqqiyot ko‘rsatkichlari haqidagi, mutaxassislar tomonidan o‘tkazilgan tadqiqot ishlari haqidagi axborot materiallaridan iborat, tarkibiga, mazmuni, xarakteri, ahamiyatiga ko‘ra quyidagi turdagi ilmiy nashrlar chiqariladi: fan arboblari asarlari; ko‘p jildda nashr etiladigan fan tarixiga oid asarlar; dolzarb mavzulardagi ilmiy asarlar to‘plamlari; monografiyalar; ilmiy anjumanlar, simpoziumlar, kongresslar materiallari va boshqalar. Ilmiy-ommabop nashrlar — fan, texnika, madaniyat sohalaridagi yutuqlarni, yangiliklarni mutaxassislardan boshqa keng kitobxonlar ommasi tushunadigan tilda va uslubda bayon etgan asarlardan iborat. Ular juda keng kitobxonlar ommasiga mo‘ljallangan bo‘ladi. Bu adabiyotlar tufayli kitobxonlar o‘zlarining bilim saviyasini oshirib boradilar, hozirgi zamon fan va texnika yutuqlaridan xabardor bo‘ladilar, mustaqil bilim olish ko‘nikmasini egallaydilar. Hozirgi paytda tibbiyotga, tabiiy-ilmiy bilimlarga, mamlakatimiz tarixiga, siyosiy muammolarga, ma’naviyatga oid ilmiy-ommabop adabiyotlar, biografik materiallar nashr etish kengaygan. O‘quv nashrlari fanning, amaliy faoliyat sohasining ma’lum bir tizimda aks etgan axborotini o‘z ichiga oladi. O‘quv nashrlariga o‘quv dasturlari, darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, o‘quv-uslubiy qo‘llanmalar, ko‘rgazmali materiallar kiradi. O‘quv nashrlari mazmuniga ko‘ra sohali yoki ixtisoslashgan adabiyotdir. Ular maktab, kollej-litsey, oliy o‘quv yurtlarining o‘quvchilari va talabalariga, malaka oshirish kurslarining tinglovchilariga va o‘qituvchilarga mo‘ljallanadi. Kasbga va ishlab chiqarishga

oid adabiyotlar — xalq xo‘jaligining turli sohasidagi ishlab chiqarish texnologiyasi, texnikasi va uni tashkil etishga bag‘ishlangan adabiyotlardir. Kitobxonlari oliy va o‘rta maxsus ma’lumotli ishlab chiqarish mutaxassislari— muhandislar, agronomlar, texniklar. Ular uchun mo‘ljallangan adabiyotlar ilmiy ishlab chiqarish adabiyotlari deyiladi. Ishlab chiqarishdan tashqari o‘qituvchilar, tibbiyot xodimlari, iqtisodchilar, yuristlar, kutubxonachi-bibliograflar uchun kasbiy adabiyotlar — amaliy qo‘llanmalar, uslubiy qo‘llanmalar, xatlar, turli mavzularga oid tavsiya adabiyotlari nashr etiladi. Ommaviy ishlab chiqarishga oid adabiyotlar turli kasbdagi ishchilar, mutaxassislar, ustalar, ishlab chiqarish firmalari va fermer rahbarlari uchun mo‘ljallanadi. Ma’lumotnoma nashrlar — zarur axborotni topish uchun qulay bo‘lgan tartibda joylashtirilgan ilmiy va amaliy xarakterdagi ma’lumotlarni o‘z ichiga oladi. Ma’lumotnomada nashrlar, qomusnomalar, qomusiy lug‘atlar, lug‘atlar, spravochniklar, taqvim (kalendar)lar, yo‘l ko‘rsatkichlar va boshqa nashrlarni ko‘rsatish mumkin. Qomusnomalar (ensiklopediyalar) bir yoki bir necha jildlik bo‘lib, bir yoki bir necha bilim sohasiga oid universal xarakterdagi nazariy va amaliy bilimlarning umumlashgan ko‘rinishidagi qisqa maqolalardan tashkil topadi. Antik davrda u erkin san’at ma’nosida, grammatika, ritorika, dialektika, mantiq, geometriya, arifmetika, musiqa va astronomiya fanlarini anglatgan. XVI asrda G‘arbiy Yevropada turli bilimlar to‘plami ma’nosida ishlatilgan va bilimlar tasnifi ma’nosini ham anglatgan. Hozir bu so‘z fanning barcha sohalariga oid muhim ma’lumotlarni o‘z ichiga olgan nashrni anglatadi. Qadimgi Misrda qomusiy lug‘atlar miloddan avvalgi ikki minginchi yillarning ikkinchi choragidan tuzila boshlangan. Yunonistonda Aristotel, Demokrit asarlari ensiklopedik xarakterda bo‘lgan. O‘rta Osiyoda Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu Ali ibn Sino asarlari ham ensiklopedik mazmunga ega edi. Forobiyning «Fanlar tasnifi», Beruniyning «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar», Ibn Sinoning «Donishnomasi», Yusuf Xos Hojibning «Qutadg‘u bilik», Mahmud Koshg‘ariyning «Devonu lug‘atit turk», Navoiyning «Majolis un-nafois», Boburning «Boburnoma»si ham ensiklopedik xarakterdagi asarlardir.

XVII asr oxiri XVIII asr boshlaridagi V.Beylning tarixiy va tanqidiy lug‘ati katta ahamiyatga ega bo‘ldi. 1704- yili J. Jaris «Texnik leksikon yoki umumiy ingliz san’ati va fan lug‘ati»ning birinchi nashrini chop ettiradi. 1751 — 1780- yillarda Fransiya tarixida katta ijtimoiy-siyosiy voqea sifatida e’tirof etilgan 35 jilddan iborat «Fan, san’at, kasb va hunarlarning izohli lug‘ati» nomli ensiklopediya nashr etiladi. Uni nashrga tayyorlashda D. Didro, nashr etishda Sh. L. Monteske, Valter, J. J. Russo, J. D. Alamberlar ishtirok etishdi. Uning asosiy nashri 17 jilddan iborat matn va 11 jilddan iborat gravner materiallaridan tashkil topgan. 1776 — 1777-yillarda 5 ta jildi Didro va Alambersiz nashrdan chiqqan. Nashr feodalizm, absolutizm va klarikalizmga qarshi g‘oyaviy kurashda muhim rol o‘ynagan. Unda texnika masalalariga, ilmiy ixtiro va kashfiyotlarning sanoatda qo‘llanilishiga, ta’lim va tarbiyaga e’tibor berilgan. Dastlab nashr 30 ming nusxada nashr etilgan va tarqatilgan. U bir qancha xorijiy tillarga ham tarjima qilinib, nashr etiladi va kelgusida ko‘plab universal va soha ensiklopediyalarining yaratilishiga zamin hozirladi. 1768 — 1771- yillarda shotland matbaachisi U. Smelli 3 jildlik Britaniya ensiklopediyasini nashrdan chiqardi. Bir necha marta qayta-qayta nashr etilgan bu asar Angliyaning eng yirik milliy ensiklopediyasi bo‘lib qoldi. XIX asr oxiri XX asr boshlarida Angliya, Fransiya, AQSH, Germaniya, Italiya, Ispaniyada ham universal ensiklopediyalar chiqarildi. XX asr boshlarida Rossiyada turli fan sohalariga oid ensiklopediyalar nashr etiladi. 1950- yillarga kelib sobiq ittifoqdosh respublikalarda ham bu ish boshlandi. 1965-yil O‘zbekiston hukumati O‘zFAning «O‘zbek sovet ensiklopediyasi»ni chiqarish tashabbusini ma’qullab, 28-aprelda qaror qabul qildi va Bosh tahrir hay’ati tasdiqlandi. 1968-yil yanvarda hukumat fan sohalariga oid ensiklopediyalar chiqarish vazifasini yukladi. 1968- yil 15fevralda Respublika FA Bosh tahririyati ta’sis etilib, unga ilmiytadqiqot instituti maqomi berildi. Bosh tahririyat zimmasiga 14 jildlik ensiklopediyani tayyorlash va nashr etish uchun 14 ta akademik, 13 ta FAning muxbir a’zosi, 88 ta fan doktori va professor, 539 ta fan nomzodi va boshqalar jalb etildi. Bu nashrga 40 mingdan oshiq atama va maqolalar, 10 ming surat va 800 ta xarita ilova qilindi. 1981-

yildan boshlab o‘zbek qomuschilari 2 jildlik ensiklopedik lug‘at, tibbiyot, pazandachilik, uy-ro‘zg‘or, salomatlik, mehnat huquqi, 2 jildlik qomusiy lug‘at, 2 jildlik ruscha-o‘zbekcha lug‘at, o‘zbekcha-ruscha lug‘at, rus tilida «O‘zbekiston Respublikasi. Paxtachilik», 2005- yilda 2 jildlik «Odam anatomiyasi» qomusnomalari nashr etildi. 1996- yil 4sentabrda Vazirlar Mahkamasi O‘zbekiston Respublikasining ko‘p jildlik Milliy ensiklopediyasini chiqarish to‘g‘risida qaror qabul qildi. 1997- yil 20- martda Vazirlar Mahkamasining qaroriga ko‘ra «O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi» nomi bilan 12 jilddan iborat nashr, unda ismlar va predmet ko‘rsatkichi berish, ismlar ko‘rsatkichida nomlari uchragan shaxslar haqida, mualliflar haqida qisqa biografik ma’lumotlar, ayrim terminlarga izohlar berish belgilab olindi. Bu qomusning terminologik tarkibini kengaytirdi va axborot qismini boyitdi. Unda qariyb 69 ming maqola berildi, 12 mingdan ortiq surat va bezaklar, 1000 ga yaqin xarita, 150 rangli xarita berildi. 800 dan ziyod mualliflar, taqrizchilar qatnashgan. O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi nashriyoti tomonidan chiqarilgan «O‘zbekiston Milliy Ensiklopediyasi» ham universal, ham o‘lkashunoslik xarakterida, «Odam anatomiyasi» nomli 2 jildlik qomusnoma faqat bilimning bir sohasiga va, albatta, uning tor bir yo‘nalishiga bag‘ishlangan. Materiallar alifbo tartibida joylashtirilgan. Mazmuniga ko‘ra qomusnomalar universal, mavzuli, tarmoq va shaxsga oid bo‘ladi. Lotin yozuvida nashr etilgan bir jildlik «Bolalar ensiklopediyasi» ham universal xarakterdagi nashr hisoblanadi. Tarmoq qomusnomalari mazmuni va kitobxonlik guruhiga ko‘ra universal xarakterdagi qomusnomalardan farq qilib, fanning bir tarmog‘iga va aniq kitobxonlar guruhiga ega. «Odam anatomiyasi» qomusnomasi tibbiyotga oid va tibbiyot xodimlariga, talabalarga mo‘ljallangan. O‘lkashunoslik xarakteridagi qomusnomalar ham katta ahamiyatga ega. Ular o‘lkaning tarixi, madaniyati, san’ati, iqtisodi va boshqa sohalarni qamrab oladi, yirik shaharlari, viloyatlari, buyuk va taniqli kishilari haqidagi ma’lumotlarni ham to‘playdi. Milliy ensiklopediya ham universal, ham o‘lkashunoslik xarakteridagi nashrdir. Bundan avval nashr etilgan «O‘zbek sovet ensiklopediyasi», «Sibir ensiklopediyasi», «Ural ensiklopediyasi» kabilarni bunga misol keltirish mumkin.

Shaxsga oid ensiklopediyalardan Moskvada nashr etilgan «Lermontov ensiklopediyasi»ni misol 3 — Bibliografiya qilish mumkin. Bunda Lermontov qalamiga oid va u haqdagi materiallar joy olgan. Uning nomi bilan atalgan joylar haqida ham ma’lumotlar bor. Kutubxona xodimlari, bibliograflar uchun professional bilimlar «Kutubxonachi ma’lumotnomasi»da berilgan. Birinchi marta «Kutubxonachi ma’lumotnomasi» 1930- yilda nashr etilgan. 1985- yilda Moskvada nashr etilgan «Kutubxonachi ma’lumotnomasi» birinchimukammal qo‘llanma bo‘lib, unda katta mutaxassislar jamoasi tomonidan tayyorlangan axborot va tavsiyalar mavjud. Ma’lumotnoma o‘z oldiga kutubxona ishini tashkil etish haqidagi sistemalashtirilgan ma’lumotlar tizimini berishni maqsad qilib qo‘ygan. Ma’lumotnoma 15 ta bo‘limdan iborat bo‘lib, ma’lumotlar mavzular bo‘yicha ichki alifbo tartibida joylashgan. Bo‘limlar so‘ngida tavsiya qilingan adabiyotlar ro‘yxati berilgan. «Kitob savdosi xizmatchilari lug‘at-ma’lumotnomasi» Moskvada 1981- yili nashr etilgan. U bibliografik ma’lumotlarga boy bo‘lib, kitob savdosi, bibliografik faoliyat bilan shug‘ullanuvchilarga mo‘ljallangan. Masalan: 1964-yilgi «O‘zbekistonning yirik kutubxonalari», 1970-yilgi «O‘zbekistonning texnika kutubxonalari», 1982- yilgi «Toshkent shahar kutubxonalari», 2006yilgi Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi ilmiy-uslubiy bo‘limining «O‘zbekiston Respublikasi Oliy o‘quv yurtlari kutubxonalari» ko‘rsatkichlarida har bir kutubxona haqida axborot, uning tuzilishi, asosiy vazifalari, manzili ko‘rsatilgan. 1958-yili birinchimarta E. I. Shamurinning «Kitobshunoslik atamalari lug‘ati» nashr etilib, unda 4500 ta kutubxonachilik, kitobshunoslik, bibliografiya ishi, adabiyotshunoslik, poligrafiya, nashriyot ishiga oid tushunchalar izohi berilgan. 1968- yil K. R. Simonning «Bibliografiya: Asosiy tushuncha va atamalar» izohli lug‘ati, 1976- yil kutubxonachilik ishi sohasidagi terminologik — «Kutubxonachilik terminlari lug‘ati» nashr etildi. Ushbu lug‘at kutubxona xodimlari, kutubxonashunoslar, oliy va o‘rta maxsus bilim yurtlarining talaba va o‘quvchilariga mo‘ljallangan. Lug‘atda 500 dan ortiq tushunchalar berilgan:

kutubxona, kutubxona ishi, kutubxonashunoslik, kutubxona ishini tashkil etish, kutubxona jamg‘armalari va kataloglari, kitobxonlar bilan ishlash, xizmat ko‘rsatish, kutubxona ishiga rahbarlik qilish, boshqarish kabi masalalar qamrab olingan. Tushunchalar alifbo tartibida joylashtirilgan. Tushunchalar tizimini aks ettirish va lug‘atdan foydalanishni yengillashtirish maqsadida lug‘at uyasini (gnezdo) qidirib topish tizimi qo‘llanilgan. Lug‘at mavzuli ro‘yxat bilan ta’minlangan. 10 yildan so‘ng lug‘atning to‘ldirilgan, qayta ishlangan 2- nashri «Kutubxona ishi. Terminologik lug‘at» nomi bilan chiqdi. Bunda leksikografiyaning va terminologiya fanining zamonaviy yutuqlaridan foydalanilgan. Nashrga 200 ta yangi terminlar qo‘shilgan. Lug‘at bibliografik, ilmiy-axborot, nashriyot faoliyatiga oid tushunchalar kiritilishi natijasida kengaygan. Tushunchalarga aniq sharhlar berilgan, so‘zlarning sinonimlari ham keltirilgan. Qidirish tizimi kengaytirilgan, 400 ta nomdan iborat adabiyotlar ro‘yxati berilgan. O‘zbekistonda ham bu sohada ayrim ishlar amalga oshirilgan. 1970- yili A. Qosimova, Y.Qodirovalarning «Kutubxona ishi va bibliografiya bo‘yicha qisqacha izohli terminlar lug‘ati» nomli kichik hajmda bo‘lsa-da, birinchi ishi nashrdan chiqdi. Unda 400 ga yaqin so‘zlar izohi berilgan. 1983- yili TDMI jamoatchiligi H. Abdurahmonov, N. Mahmudov, R. Shukurovlar muallifligida «Madaniyat xodimlari uchun qisqa izohli lug‘at», 1990- yil N. Mahmudov, B. Karimov, I. Yo‘ldoshev, N.Abdug‘afforov tuzuvchiligida «Madaniy-ma’naviy ishlar» nomi bilan lug‘at nashr etildi. Bu lug‘atlarda kutubxonachilik va bibliografik atamalar uncha ko‘p berilmagan, madaniyat, ma’rifat sohasidagi atamalarga ko‘proq o‘rin berilgan. Aynan mana shu ishlar keyinchalik shu sohada yirik ilmiy-tadqiqot ishining yuzaga chiqishiga sabab bo‘ldi. 1987- yili I. Yo‘ldoshev «O‘zbek tilining kutubxonachilikbibliografik atamashunosligi» mavzusida nomzodlik, 2004- yili «O‘zbek kitobatchiligi terminologiyasining shakllanishi» mavzusida doktorlik ilmiy ishini himoya qildi. Respublikamizda kutubxonachilik ishi va bibliografiya sohasida davlat standartlari ishlab chiqilmagan. Shu munosabat bilan TDMI o‘qituvchilari Z. Ne’matova, Sh. Shamsiyev, E.Islomovlar tomonidan 2000yilda «Kutubxonachilik va bibliografiya

atamalarining izohli lug‘ati» nashr etildi. Uni yaratishda rus tilida avval mavjud bo‘lgan lug‘atlar tanqidiy o‘rganib chiqilgan va foydalanilgan. Ba’zi tushunchalar xalqaro so‘z bo‘lganligi va shu sohada keng qo‘llanilayotgani uchun o‘z holicha qoldirilgan. Masalan, katalog, kartoteka, indeks kabi. Ko‘pgina so‘zlar imkon qadar o‘zbekchalashtirilgan. Masalan, «Psixologiya» so‘zi «Kitobxon ruhiyati» shaklida berilgan. Ayrim o‘rinlarda atamaning o‘zbekcha nomidan so‘ng qavs ichida ruscha atamasi ham keltirilgan. Kutubxona nafosati (estetikasi), Kutubxona peshqog‘ozi (plakati) kabi. Shaxs biobibliografik ma’lumotnoma xarakteridagi A. Kormilitsinning nomli asari 2005-yili Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi tomonidan nashr etildi. Bu aynan shu sohada yaratilgan birinchi ish sifatida juda katta ahamiyatga ega. Respublikamizda ko‘zga ko‘ringan kitobshunos hamda kutubxonashunos olim Aleksandr Ivanovich Kormilitsinning bu ishida XX asrda va XXI asr boshlarida faoliyat ko‘rsatgan O‘zbekistonning yirik kutubxonashunos va bibliograf olimlari hayoti va ijodi haqida to‘liq axborot beriladi. Ayrim hamkasblarimiz to‘g‘risida matbuotda deyarli ma’lumotlar berilmagan edi. Ish esa ana shunday ma’lumotlarni umumlashtirgan, yangilagan. Dastlab olim kutubxonachilik kasbi, uning tarixi, shakllanishi, bibliograflik kasbi haqida, Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi faoliyati haqida ma’lumotlar bergan. Jami 40 ta kutubxonashunos va bibliograflar haqidagi ma’lumotlar ular ishlagan kutubxonalar bo‘yicha sistemalashtirilgan. Qomusiy lug‘atlar universal va tarmoq xarakterida bo‘ladi. «Falsafa» qomusiy lug‘ati, «Tarixiy atamalarning izohli lug‘ati», 2001- yil Moskvada nashr etilgan nomli qomusiy lug‘at tarmoq lug‘atidir. Lug‘atlar — biror-bir tilga oid so‘zlar, so‘z birikmalari, tushunchalar, izohlar, belgilarning ma’lum bir tartibga keltirilgan ko‘rinishi. Ular so‘zlarning izohidan yoki tarjimalaridan iborat bo‘ ladi. Shunga ko‘ra ular ikki yoki uch tillik lug‘atlar, izohli lug‘atlar, lingvistik, biografik, taxalluslar lug‘atlari deb ajratiladi. Tarjima (ikki yoki uch tillik) lug‘atlari kitobxonlarni til o‘rganishga, so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qilishga o‘rgatsa, izohli lug‘atlar tanlangan yo‘nalishda terminlarni, tushunchalarni o‘rgatadi, ularning

mazmunini, tarixiy etimologiyasini ochib berishga yordam beradi. 2000- yil nashr etilgan «Kutubxonashunoslik va bibliografiya atamalarining izohli lug‘ati» (tuzuvchilar Z. Nigmatova, Sh. M. Shamsiyev, E. G‘. Islomov) ham aynan mutaxassisligimizga oid so‘zlarning alifbo tartibidagi izohlaridan iborat. «Sotsiologiya» lug‘ati ham faqat sotsiologiya fani sohasida qo‘llaniladigan tushunchalarning izohini bergan. «Ruscha-o‘zbekcha», «Inglizcha-ruscha- o‘zbekcha», «Ruscha-nemischa», «O‘zbekchatojikcha lug‘at» kabilar so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qilish va til o‘rganish maqsadiga xizmat qiladi. Ma’lumotnomalar — (spravochniklar) turli xil ma’lumotlarni aks ettiradi va mazmuniga, maqsadiga va kitobxonlik guruhiga ko‘ra ajratiladi. Bilim sohasining turlari bo‘yicha ko‘plab muammo va masalalarga oid ma’lumotnomalar nashr etiladi. Biografik xarakterda ham spravochniklar mavjud. Turli ishchi mutaxassisliklari bo‘yicha ishlab chiqarish masalalariga oid, fan tarmoqlariga oid ma’lumotnomalar ma’lum bir tizimda joylashtirilgan holda nashr etiladi. Kutubxonachi xodimlar uchun nashr etilgan «Kutubxona-bibliografik jadval» ham (avval ommaviy, bolalar, ilmiy kutubxona xodimlari uchun alohida rus tilida nashr etilgan edi) maxsus ma’lumotnoma nashr hisoblanadi. Keng kitobxonlar ommasi uchun universal mazmunda yoki amaliy xarakterda ham ma’lumotnomalar nashr etilgan. A. Kormilitsinning «O‘zbekistonning mashhur kutubxonashunos va bibliograflari» nomli biobibliografik xarakterdagi ma’lumotnomasi kutubxona xodimlari, talabalar, professor-o‘qituvchilar uchun tayyorlangan. 1996-yilda Toshkent davlat sharqshunoslik instituti tomonidan M. Abdusamatovning «O‘zbekiston sharqshunoslari» nomli biografik ocherklari to‘plami nashrdan chiqdi. U respublikamiz sharqshunosligi haqidagi katta ilmiy ishdir. Dastlab Sharqshunoslik instituti tarixi haqida ma’lumot berilgan. Kitobning asosiy qismini tashkil etuvchi biobibliografik ma’lumotlar 4 ta qismdan iborat. 1- qismida sharq fakultetini bitirib, hozirgi kunda O‘zFA qoshidagi va qardosh respublikalar akademiyalarida faoliyat yuritayotgan muxbir a’zolar, akademiklar, respublikada xizmat ko‘rsatgan fan arboblari ilmiy darajasini olganlar; 2qismida respublika davlat va jamoat arboblari hamda diðlomatik xodimlar; 3- qismida fan

doktorlari va professorlar, 4- qismida fan nomzodlari va dotsentlar haqida ma’lumotlar jamlangan. Maqolalar alifbo tartibida berilgan. Maqolada olimning hayoti va faoliyati, ilmiy darajasi, ilmiy unvonlari, xalqaro anjumanlardagi ishtiroki, davlat mukofotlari, davlat va jamoat ishlaridagi xizmatlari, oxirgi ish joyi, lavozimi haqida ma’lumot berilgan. «Olim haqida» rukni bilan uning hayoti va faoliyati haqida hujjatlar keltirilgan. Bunday biobibliografik ma’lumotnoma nashrlar o‘zbek tilida juda kam. Taqvimlar kitobxonlarni shu yilda yoki yaqin vaqt oralig‘ida nishonlanadigan eng muhim voqealar, sanalar, ular tarixi, mazmuni, ahamiyati bilan tanishtiradi. Bunday taqvimlar, asosan, yirik markaziy tashkilotlar tomonidan nashr etiladi. Masalan, Alisher Navoiy nomidagi O‘zbekiston Milliy kutubxonasi respublika kutubxonalari uchun har yili keyingi yilda nishonlanishi mo‘ljallangan voqealar, sanalar, bayramlar, turli xil tadbirlarning taqvimini tuzadi. Unda tadbirlarning qisqacha tarixi sanalar bo‘yicha to‘g‘ri xronologik tartibda beriladi, ularning mazmuni, shu kun uchun ahamiyati haqida axborot olish mumkin. Yo‘l ko‘rsatkichlari (ïóTåâîäèTåëè) muzeylar, ko‘rgazma zallari, yirik shaharlar, mashhur kishilar hayoti va ijodi bilan bog‘liq tarixiy joylarga mo‘ljallangan bo‘ladi. Bular mazmunmohiyatiga ko‘ra o‘quv adabiyotlariga qo‘shimcha adabiyot sifatida ahamiyatga ega. Ular ham matnli va ham illustratsiyali bo‘lib, kitobxonga o‘sha joy yoki tashkilot haqida to‘la ma’lumot berishda qimmatli manba. Nashrlarni matn tarkibi va tuzilishiga ko‘ra ham turlarga ajratib o‘rganiladi. Ular kichik nashrlar (ìîíîèçäàíèå), to‘plamlar, tanlangan asarlar, asarlar to‘plamlari. Kichik nashrlar tugallangan yaxlit bir asar bo‘lib, eng ko‘p tarqalgan va ommaviy nashrdir. To‘plamlar bir yo‘nalishdagi, bir tizimdagi, bir muallif yoki bir necha muallif ijodiga mansub asarlarning yig‘indisi bo‘lib, ular rasmiy, ilmiy-axborot nashrlari ham bo‘lishi mumkin. To‘plamlarni tayyorlashda uning maqsadi, mavzusi, kitobxonlik guruhi, janr, tarixiy-xronologik, geografik, milliy xususiyatlar hisobga olinadi. Ba’zida bir to‘plamni tayyorlash uchun bir yo‘la bir necha belgiga

asoslanish mumkin. Ayniqsa, badiiy asarlarga oid to‘plamlarda uchratish mumkin. Masalan, «O‘zbek she’riyati antologiyasi» janr xususiyatiga ko‘ra, «Istiqlol umidlari» mualliflarning yoshi va ijod saviyasiga ko‘ra, O‘. Hoshimovning «Daftar hoshiyasidagi bitiklar» ham bir muallif ijodiga oid bo‘lib, faqat hikmatli so‘zlardan iborat. Tanlangan asarlar bir yoki bir necha jildlik bo‘lishi mumkin. Asosan, bir muallif ijodiga oid bo‘ladi. Bu to‘plam mazmunini bir yoki bir necha yo‘nalishdagi eng muhim asarlar tashkil etadi. Masalan, A. Qahhorning 3 jildlik «Tanlangan asarlari», T. Malikning 3 jildlik «Tanlangan asarlari», M. Qoriyevning 3 jildlik «Tanlangan asarlari», Oybekning «Tanlangan asarlari»va hokazo. Ularda muallifning turli yillarda ma’lum bir yo‘nalishda yaratgan asarlari yoki eng sara asarlari jamlanadi. Asarlar to‘plami muallifning jami ijodini yoki uning bir qismini jamlashtiradi. Shunga ko‘ra to‘la asarlar to‘plami, asarlar to‘plami, asarlar deb turlanadi va bir yoki bir necha jilddan iborat bo‘ladi. To‘la asarlar to‘plami qoidaga ko‘ra muallifning butun ijodini yoki adabiy merosini qamrab oladi. Unda tugallangan asarlari, maqolalari, xatlari, tarjimalari, nashrga tayyorlagan materiallari, qo‘lyozmalari, konspektlari, eslatmalari ham beriladi. Bu kitobxonga va tadqiqotchilarga muallif ijodini mukammal o‘rganishga, to‘la tanishishga yordam beradi. Nodavriy nashrlarning asosiy qismi yordamchi ilmiy-ma’lumot apparati bilan ta’minlanadi. U qanchalik ko‘p bo‘lsa, foydalanish shunchalik oson bo‘ladi. Ilmiy-ma’lumot apparatlari kitobxonga nashr tuzilishi, tarkibi, mazmuni bilan chuqurroq tanishish imkonini beradi. Bular kirish so‘zi, so‘zboshi, mundarija, so‘nggi so‘z, izohlar, eslatmalar, sharhlardan iborat. Ilmiy-yordamchi apparatga yordamchi ko‘rsatkichlar kiradi. Bular ismlar, xronologik, predmet, geografik ko‘rsatkichlardir. Ular ma’lumotlarni tez topishga, qidirishga, mazmunni ochib berishga yordam beradi. Vaqtli matbuot nashrlarining klassifikatsiyasi Mamlakatimizda ommaviy axborot vositalari ishiga alohida e’tibor bilan qaraladi, chunki ayni shu to‘rtinchi hokimiyat deb yuritiluvchi vositalar ommani

dunyo miqyosidagi va mamlakatimiz ichidagi siyosiy ahvol, madaniy-ma’rifiy yangiliklar, voqealar, fan, texnika taraqqiyoti, kashfiyot va ixtirolar bilan tanishtiradi, kishilarni ularda faol ishtirok etishga jalb qiladi, badiiy, estetik didining shakllanishiga yordam beradi. Vaqtli matbuot nashrlari ommaviy axborot vositalari va, umuman, axborot resurslari orasida alohida o‘rin tutadi. Mamlakatimizda 120 dan ortiq nomda o‘zbek, qozoq, tojik, rus tillarida gazeta va jurnallar turli yoshdagi iste’molchilarga mo‘ljallanib nashr etiladi. Nashrning har bir chiqishida uning nomi, qachondan boshlab chiqa boshlagani, sanasi, tartib raqami, ta’sischi tashkilot nomi, muharrir ism-sharifi, bosishga ruxsat etilgan sana, har bir chiqish soni uchun javobgar shaxs, nashrning indeks raqami, tahririyat va bosmaxona nomi, manzili, telefon va faks raqami, bahosi ko‘rsatiladi. Gazetalarning chiqish sonlari va vaqti turlicha: haftalik, kunlik, bir haftada bir necha marta chiqadigan gazetalar. Masalan, «Afandi», «Oila va jamiyat», «Ma’rifat», «TàøêåíTñêàÿ íåäåëÿ», «Vatanparvar», «O‘zbekiston Adabiyoti va san’ati», «Darakchi» gazetalari haftalik, «Toshkent oqshomi», «Âå÷åðíûé TàøêåíT», «Xalq so‘zi», «Íàðîäíîå ñëîâî» gazetalari kunlik. Gazetalar hududiy qamrab olish darajasiga ko‘ra respublika, viloyat, shahar yoki tuman gazetalariga, mazmuniga ko‘ra universal va ixtisoslashtirilgan gazetalarga ajratiladi. «Ma’rifat» va «Ó÷èTåëü ÓçáåêèñTàíà» gazetalari o‘qituvchilar uchun mo‘ljallangan va ixtisoslashgan. Gazetalar kundalik voqealar, sanalar, muhim yangiliklar haqida axborot beradi, shuning uchun undagi ma’lumotlar tez eskiradi va tezkor tarqatishni talab qiladi. «O‘zbekiston ovozi» gazetasi O‘zbekiston Xalq Demokratik partiyasining ijtimoiy-siyosiy gazetasi. Haftada 3 marta nashrdan chiqadi, uning rus tilidagi nashri—»Ãîëîñ ÓçáåêèñTàíà» haftada bir marta chiqariladi. Gazetaning dastlabki soni 1918- yil 21iyunda «Ishtirokiyun» («ÊîììóíèñT») nomi bilan nashrdan chiqqan. 1920- yildan «Qizil bayroq», 1922- yildan «Turkiston», 1924- yildan «Qizil O‘zbekiston», 1964- yildan «Sovet O‘zbekistoni», 1991- yildan «O‘zbekiston ovozi» nomi bilan nashr etilmoqda. A. Avloniy, A. Qodiriy, H. Olimjon, G‘. G‘ulom, A. Qahhor, Oybek, M. Shayxzoda, Zulfiyalar gazeta

tahririyatida ishlaganlar. Gazeta hayotimizning barcha sohasiga oid, ichki va tashqi siyosatga oid materiallarni chop etadi. «O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» — O‘zbekiston madaniyat va sport ishlari vazirligi tizimidagi haftalik ijtimoiy-siyosiy gazeta. U 1956- yil 4- yanvardan «O‘zbekiston madaniyati» nomi bilan haftada 2 marta chiqa boshlagan. 1981- yildan 8 sahifada chop etiladi. Sahifalarida adabiyot va san’at masalalari, shunga bog‘liq hayotimizning barcha jabhasi, ma’naviy merosimizga oid tadqiqotlar, adabiy tanqid va adabiyotshunoslik, kitob va kitobshunoslik, nashriyotchilik ishiga oid, ma’naviy ehtiyojga, iymon-e’tiqodga oid, kino san’ati, musiqa, dizaynga oid materiallar ham berib boriladi. «Kitob dunyosi» — O‘zbekiston respublikasi matbuot va axborot agentligi, Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi, Xalq ta’limi vazirligi, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi markazi tomonidan oyda 1 marta chiqadigan axborot-ma’lumot gazetasi. U 2001- yil 8- dekabrdan nashr etiladi. Jurnallar —universal va ixtisoslashgan mazmunga ega bo‘ladi. Jurnallar kitobxonlar guruhi, maqsadi va boshqa belgilariga ko‘ra turlanadi. Ular ilmiy, kasbiy, ishlab-chiqarish, ilmiy-ommabop, adabiy-badiiy deb ham ajratiladi. Ilmiy jurnallar turli bilim sohasidagi ilmiy ishlar, ilmiy tadqiqot ishlari natijalari haqidagi asosiy axborot beruvchi manba bo‘lib, mutaxassislar va olimlarga, ilmiy xodimlarga bag‘ishlanadi. «Tafakkur», «Ijtimoiy fikr», «Fan va turmush» jurnali ilmiy jurnallardir. «Fan va turmush» O‘zFAning ilmiyma’rifiy, ommabop jurnali bo‘lib, turli davrlar vazifasidan kelib chiqqan holda turlicha nomlangan. 1933 — 1935- yillar «Sotsialistik ilm va texnika», 1939 — 1941- yillarda «Sotsialistik Fan va turmush» deb nashr etilgan. 1941- yil iyulidan 1957yil fevraligacha ma’lum bir sabablarga ko‘ra nashr etilmagan. 1957- yildan «Fan va turmush» deb nashr etiladi. Jurnalga dastlab ko‘zga ko‘ringan olimlar, ijodkorlar, birinchi jurnalistlar, ya’ni Otajon Hoshim, Q. Niyoziy, I. Islomov, I. Mo‘minov, M. O‘rozboyev, Y. To‘raqulovlar muharrirlik qilganlar. Jurnal rangli illustratsiyalangan holda nashr etiladi. «Ibn Sino» (Avitsenna) — Ibn Sino Xalqaro jamg‘armasining ilmiy-amaliy jurnali 2000- yildan boshlab Toshkentda bir yilda 4 marta o‘zbek, rus va ingliz

tillarida nashr etiladi. Jurnalning vazifasi — Ibn Sino shaxsiga oid, uning mashaqqatli hayot yo‘li, ilmiyijtimoiy faoliyati, sermazmun va ko‘pqirrali ijodi, sinoshunoslik sohasidagi ishlar, izlanishlar, ilmiy-tadqiqot ishlarining natijalari bilan jurnalxonlarni tanishtirib borish. Jurnal 1000 nusxada nashr etiladi. «O‘zbekiston tarixi» O‘zbekiston FA Tarix institutining ilmiy-tarixiy jurnali bo‘lib, 1998- yili asos solingan. Uning 1- soni 1999- yil yanvarda chiqdi. Har uch oyda 1 marta rus va o‘zbek tilidagi materiallar nashr etiladi. Jurnal tarixchi mutaxassislar, oliy o‘quv yurtlari professor-o‘qituvchilari, talabalari va O‘zbekiston tarixi bilan qiziquvchi kitobxonlarga mo‘ljallangan. «O‘zbekiston davlatchiligi tarixidan», «Tarixiy shaxslar», «Tarixiy atamalar», «Tarixshunoslik» kabi ruknlarda ilmiy maqolalar berib boriladi. Kasbiy ishlab chiqarishga oid jurnallar mutaxassis amaliyotchilarga mo‘ljallangan bo‘lib, shu kasb doirasidagi materiallar haqida axborot beradi. «O‘zbekiston matbuoti», «Kitob dunyosi», «Ibn Sino», «Biblioteka», «ÁèáëèîTåêîâåäåíèå», «Bibliografiya», «Klub», «KPR» kabi jurnallar maxsus jurnallardir. «Inson va qonun» — O‘zbekiston respublikasining huquqiy, ijtimoiy ommabop jurnali Adliya vazirligi tomonidan 1996- yil yanvardan boshlab nashr etiladi. Avval oyda bir marta, 1998yil yanvaridan mustaqil haftalik gazeta sifatida nashr etilgan. Asosiy vazifasi jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni shakllantirish, aholini O‘zbekiston va jahon qonunchiligidagi o‘zgarishlar bilan tanishtirib, tushuntirib, sharhlab borish, jinoyatchilik ildizlarini ochish va bu ishga keng jamoatchilikni jalb etishdan iborat. «O‘zbekiston matbuoti» — O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligi, O‘zbekiston teleradiokompaniyasi, O‘zbekiston jurnalistlari ijodiy uyushmasi ta’sis etgan 2 oyda bir marta chiqadigan ma’naviy-ma’rifiy, ilmiy-siyosiy jurnal. Dastlab «Turkiston matbaachisi» («TóðêåñTàíñêèé ïå÷àTíèê», 1918 — 24- y.) nomi bilan o‘zbek va rus tillarida yaxlit holda oyda 2 marta, 1928 — 38-yillarda uning o‘rniga o‘zbek tilida «Muxbirlar yo‘ldoshi», 1939—1941- yillarda «Bolshevistik matbuot», 1924— 25- yillarda rus tilida «Íàø ðàáêîð», 1927-28-

yillarda «Tðèáóíà ðàáêîðà», 1952—1964- yillarda o‘zbek va rus tillarida «Mahalliy matbuot xodimlariga yordam» («Â ïîìîùü ðàáîTíèêàì ìåñTíîé ïå÷àTè»), 1965 — 68- yillarda «O‘zbekiston matbuoti» («Ïå÷àTü ÓçáåêèñTàíà»), 1969—1990yillarda «Muxbir» («ÊîððåñïîíäåíT»), 1991- yildan boshlab yana «O‘zbekiston matbuoti» nomi bilan chiqa boshladi. Jurnalda respublika ommaviy axborot vositalari, axborot agentliklari, nashriyotlar, bosmaxonalar, kitob savdosi, ijodiy uyushmalar faoliyati haqida materiallar beriladi. «O‘zbekiston tibbiyot jurnali» — O‘zbekiston va Qoraqalpog‘iston respublikasi Sog‘liqni saqlash vazirligi, viloyatlar bo‘limlari, Toshkent shahar Sog‘liqni saqlash Bosh boshqarmasi bir yilda 6 marta o‘zbek va rus tillarida nashr qiladigan ilmiy- amaliy jurnal. 1922- yildan «Turkiston tibbiyot jurnali», «O‘rta Osiyo tibbiyot jurnali», 1926- yildan «O‘zbekiston tibbiyot jurnali» nomi bilan chiqqan. 1941 — 53-yillarda vaqtincha nashr etilmagan. Jurnalning vazifasi O‘zbekistonda sog‘liqni saqlash tizimidagi islohotlarni, ilmiy-amaliy yutuqlarni targ‘ib qilish, epidemiologiya, sanitariya, ekologiya, dorishunoslik masalalari va sog‘lom turmush tarzini yoritib, targ‘ib qilish «O‘zbekiston qishloq xo‘jaligi»ning 1- soni 1922- yil «Yangi qishloq» nomi bilan Turkiston Maorif xalq komissarligining organi sifatida nashr etilgan. 1925 — 71- yillarda «Dehqon», «Qishloq xo‘jaligi turmushi», «Paxta uchun kurash», «O‘zbekiston sotsialistik qishloq xo‘jaligi», «O‘zbekiston kolxoz-sovxozlar ishlab chiqarishi» nomi bilan o‘zbek va rus tillarida nashr etilgan. 1971- yildan hozirgi nomda nashr etiladi. Unda qishloq xo‘jaligining barcha tarmoqlari, fermer xo‘jaliklari faoliyati, qishloq xo‘jaligini zamonaviy texnologiyalar bilan takomillashtirish, qishloq turmush tarziga oid materiallar berib boriladi. 1991- yildan O‘zbekiston Respublikasi qishloq va suv xo‘jaligining agrar-iqtisodiy, ilmiy-ommabop jurnali hisoblanadi. «O‘zbekistonda ijtimoiy fanlar» («ÎáùåñTâåííûå íàóêè â ÓçáåêèñTàíå») — O‘zFAning ijtimoiy- gumanitar fanlar masalalarini yorituvchi ilmiy jurnali. Bir yilda 6 marta o‘zbek va rus tillarida yaxlit holda nashr etiladi. 1957 — 60- yillar «O‘zbekiston FA axboroti. Ijtimoiy fanlar seriyasi», 1960- yil oktabridan hozirgi nomda nashr etiladi. Unda iqtisodiyot, falsafa, huquq, sharqshunoslik va tarix fanlari bo‘yicha

materiallar e’lon qilinadi. «Ilmiy axborot», «Fan yangiliklari», «Tarix sahifalari», «Tarixnavislik», «Manbashunoslik» rukni ostida ilmiy maqolalar berib boradi. Yilning eng oxirgi sonida yil davomida nashr etilgan maqolalarning mavzular va sohalar bo‘yicha ro‘yxati beriladi. Adabiy-badiiy, adabiy-ijtimoiy jurnallar turli-tuman mavzularga oid materiallardan tashkil topadi va keng kitobxonlar ommasiga mo‘ljallanadi. Ular kitobxonlarni mamlakatimiz va xorijiy mamlakatlar mualliflarining eng yangi asarlari, tarjima asarlari bilan tanishtiradi. «Sharq yulduzi», «Guliston», «Teatr», «Sanam», «Saodat», «Jahon adabiyoti» kabi jurnallar shular jumlasidandir. «Muloqot» jurnali — O‘zXDP Markaziy kengashiga qarashli milliy, ijtimoiy- siyosiy va tarixiy-badiiy jurnal. 1991- yil yanvardan nashr etiladi. Jurnal sahifalarida ijtimoiy-siyosiy, siyosiy-madaniy, iqtisodiy-ma’naviy-ma’rifiy hayot yoritiladi. «Sharq yulduzi» — O‘zbekiston Yozuvchilar uyushmasining adabiy- badiiy va ijtimoiy jurnali. 1932- yil iyun-iyul oyida «O‘zbekiston sho‘ro adabiyoti», 1935- yil yanvardan «Sovet adabiyoti», «O‘zbekiston adabiyoti va san’ati» nomi bilan chiqqan. Ikkinchi jahon urushi yillarida moddiy imkoniyat bo‘lmaganligi sababli nashr etish to‘xtatilgan.1946- yildan boshlab «Sharq yulduzi» nomi bilan chiqa boshlagan. Unda o‘zbek, qardosh xalqlar, xorijiy adabiyot namunalari, adabiyotshunoslikka oid materiallar nashr etiladi. Jurnalga Oybek, A. Qahhor, Uyg‘un, A. Muxtor, H. G‘ulom, Mirmuhsin, O‘. Hoshimov, O.Muxtorlar muharrirlik qilganlar. 2005- yildan Minhojiddin Mirzo muharrirlik qilmoqda. Bosma mahsulotlarni nashr etish. Nashriyotlar 1917- yilgi inqilobdan so‘ng hukumat hamma tushunadigan tilda, usulda adabiyotlar nashr qilish, ayniqsa, savodni chiqarish uchun zarur manbalarni nashr etish vazifasini ilgari surdi. Bu esa ana shunday kitoblarni nashr etadigan nashriyotlar zarurligini taqozo qildi. 1918- yili Turkiston Respublikasi Maorif ijroiya qo‘mitasining huzurida matbuot byurosi tuziladi va uning zimmasiga matbaa sanoatiga rahbarlik qilish vazifasi topshiriladi. 1919- yil oktabrida davlat nashriyotini ta’sis etish haqida qaror qabul qilindi. 1920- yil mart oyida u rasman

tasdiqlandi. 1920 — 21yillarda 1100 nomda 5373 ta kitob nashr etiladi. Turkiston davlat nashriyoti negizida 1925- yil fevral oyida O‘zbekiston davlat nashriyoti— O‘zdavnashr tashkil etildi. 1925-yil 3-fevralda sobiq O‘zbekiston inqilobiy qo‘mitasi O‘zdavnashr Nizomini tasdiqladi va u qonuniy kuchga kirdi. Nashriyot poytaxt — Samarqandda joylashgan edi. 1935- yildan ixtisoslashtirilgan nashriyotlar ajralib chiqa boshladi. 1936-yil iyunida O‘zdavnashrning o‘quv adabiyotlari tahririyati negizida O‘quvpeddavnashr, qishloq xo‘jaligi tahririyati negizida Qishloq xo‘jaligi adabiyotlari davlat nashriyoti, 1938- yilga kelib, Meditsina, Bolalar va o‘smirlar adabiyoti nashriyotlari, 1939- yilda yana 3 ta nashriyot hamda badiiy adabiyot nashriyotlari tashkil etiladi. 1939- yilga kelib, O‘zbekistonda 2 ta ko‘p sohali — O‘zdavnashr va Qoraqalpoqdavnashr, 9 ta ixtisoslashgan nashriyot faoliyat olib boradi. Nizomga ko‘ra «O‘zdavnashr»ga 45 kishidan iborat Pravleniye rahbarlik qildi. Pravleniyening raisi sifatida iste’dodli va yetuk bilimli ma’rifatparvar Saidahmad Nazirov ish olib borgan. Undan keyin Ilyos G‘iyosxo‘jayev rahbarlik qiladi. O‘sha davrda respublikamizda aniq fanlarga oid original asarlar yo‘qligi sababli tarjima asarlarni nashr etishga ko‘proq e’tibor beriladi. 1926- yili Ishchi dehqon taqvimini nashr etishga qaror qilindi, O‘rta Osiyoning o‘quv xaritasini chop etish kun tartibiga qo‘yildi, 1931- yilgi nashriyot kengashida bolalar adabiyoti, texnikaga oid adabiyotlar, o‘sha payt uchun zarur bo‘lgan savodsizlikni tugatishga yordam beruvchi adabiyotlar nashrini kengaytirish, atamalarni tartibga keltirish va nashr etish, ularning sifatini yaxshilash maqsadida taqriz berish ishini yo‘lga qo‘yish masalasi ko‘rib chiqildi va mahalliy aholi vakillari ko‘proq jalb etila boshlandi. Natijada o‘zbek, qozoq, qirg‘iz, turkman tillarida arab, adabiyotlar nashr etish boshlandi. Bosma nashrlar avval, 1927- yildan lotin, 1939-yildan yana kirill alifbosida nashr etildi. Davlat rahbarlarining nutqlari, maqolalari, turli ijtimoiy-siyosiy kompaniyalarga bag‘ishlangan rasmiy materiallar, Fitrat, Cho‘lpon, Xurshid, A.Qodiriy, Oltoy, Botu asarlari, qishloq xo‘jaligini rivojlantirish, ayniqsa, paxtachilikka oid adabiyotlar nashr etishga keng o‘rin ajratildi. Qishloq hayoti, undagi o‘zgarishlar, yangiliklar, qishloq aholisi madaniy

saviyasining o‘sishi, turmush tarziga oid adabiyotlar, qishloq xo‘jalik xodimlari, ayniqsa, dehqonlar uchun maslahatlar nashr etila boshlandi. O‘zbekiston xalqlari tarixi, milliy davlatchilik, milliy va madaniy meros, filologiya, tilshunoslik masalalariga oid kitob va risolalar chiqarildi. «Matematika va fizikaga oid atamalar», «Ximiya va botanika atamalari», «Geografiya atamalari» kabi aniq fanlarga oid ruscha-o‘zbekcha lug‘atlar, qishloq xo‘jaligiga oid ruscha-o‘zbekcha lug‘at, onalarga maslahatlar, sog‘liqni saqlash yacheykalari, «Qizaloq» nomli turkum nashrlar, Sharq astronomiyasi tarixi, O‘rta Osiyo tarixi, Fan mo‘jizalari singari nashrlar muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. 1925- yili birinchi o‘zbek romanlari —»O‘tkan kunlar», 1929- yili «Mehrobdan chayon» romani nashr etildi. 1925 — 40- yillarda badiiy tarjima asarlarining nashriga alohida e’tibor berildi. V.Shekspirning «Xamlet», «Otello», M. Gorkiy, Pushkin asarlari nashrdan chiqdi. Urush arafasi yillarida ixtisoslashtirilgan nashriyotlar tugatilib, 3 ta nashriyotga birlashtirildi: O‘zdavnashr, Qoraqalpoqdavnashr va O‘zbekiston FA nashriyoti. Urush boshlanishi bilan asosiy e’tibor mamlakatda siyosiy birlikni mustahkamlash, ommani vatanparvarlik ruhida tarbiyalashga ko‘maklashadigan, jangchilarni yuksak g‘oyaviylik, siyosiy hushyorlikka chaqiradigan hajmi kichik va bichimi qulay asarlarga, omma uchun adabiyotlarga, mudofaa mavzusidagi adabiyotlarga qaratildi. G‘. G‘ulom, H.Olimjon, Oybek, Mirtemir, K.Yashin, Zulfiya, M. Shayxzoda asarlari dastlab shu yillarda nashr etildi. H.Olimjonning «Qo‘lingga qurol ol!» «Ishonch» she’riy to‘plamlari, «Muqanna» nomli tarixiy dramasi, G‘.G‘ulomning «Sen yetim emassan», Zulfiyaning «Hijron kunlarida», «Uni Farhod der edilar», Uyg‘unning «G‘azab va muhabbat», Shayxzodaning «Ko‘ngil deydiki», H.G‘ulomning «Haykal» she’riy to‘plamlari nashrdan chiqdi. O‘zbek tiliga tarjima qilingan A. Gaydarning «Temur va uning komandasi», A. Pervensevning «Volodka — partizan o‘g‘li» kabi asarlari nashrdan chiqarildi. Urushdan keyin xalqning madaniy darajasini oshirishga mo‘ljallangan bilimning barcha sohalariga oid ommabop adabiyotlar nashr etish kuchaytirildi. 1950- yillarga kelib mamlakatda 7 ta nashriyot faoliyat ko‘rsatgan bo‘lsa, 1960- yilda ular soni 10 taga

yetdi. «O‘zdavnashr» zimmasiga endi, asosan, ijtimoiysiyosiy, qisman ishlab- chiqarish, texnika, qishloq xo‘jaligi masalalariga oid adabiyotlar nashr etish topshirildi. 1947- yilda 71 nomda ijtimoiy-siyosiy adabiyot nashr etilgan bo‘lsa, 1958yilda ular 130 taga yetdi. O‘zbekistonni industrlashtirish, elektrlashtirish, respublika tarixi, madaniyati, xalqlar do‘stligi qardoshligiga oid ko‘plab ilmiy- ommabop nashrlar yuzaga keldi. 1950- yillarga kelib mamlakatda texnikaning taraqqiy etishi uchun olib borilgan kurashlar, ixtirolar, kashfiyotlar, yangi texnik ilg‘or ish tajribalarini korxonalarda joriy etish, tarix, falsafa, adabiyotshunoslik masalalariga oid nashrlar ham bosmadan chiqarildi. 1946 — 1958- yillarda qishloq xo‘jaligi masalalariga oid umumiy adadi 10 mln nusxa bo‘lgan 900 dan ortiq kitob va risolalar chiqarildi. «O‘zdavnashr»ning o‘quv-pedagogik adabiyotlari tahririyati negizida O‘quvpeddavnashr tashkil etilgandan so‘ng o‘quv adabiyotlari nashriga e’tibor kuchaydi. 1960- yil u «O‘rta va oliy maktab», 1964- yili «O‘qituvchi» deb ataldi. 1957- yili O‘zbekiston davlat badiiy adabiyot nashriyoti, 1958- yili Meditsina nashriyoti, 1960- yili «Yosh gvardiya» nashriyoti tashkil etildi. 1964- yili O‘zbekiston Davlat Matbuot qo‘mitasining 6- iyundagi buyrug‘iga ko‘ra O‘zdavnashr «O‘zbekiston» nashriyoti deb nomlandi.1970- yilga kelib, undan yana «Mehnat» va «Kamalak» nashriyotlari ajralib chiqdi. Bu yillarga kelib, nashriyotlarda vazifalarni oydinlashtirish, tahririyatlarni ixtisoslashtirish jarayoni nihoyasiga yetdi. Nashriyotlar faoliyatiga kitoblarning mazmuni va badiiy jihatdan sifatini oshirish maqsadida, zarur adabiyotlarni nashr etishni tezlashtirish maqsadida olimlar, jamoat arboblari, san’at arboblari, o‘sha paytdagi hukumat rahbarlari ham jalb etildi. Ijtimoiy-iqtisodiy adabiyotlar tahririyati Tarix instituti, Iqtisodiyot instituti, ToshDU, TDPIning, Xalq xo‘jaligi institutining «Falsafa», «Tarix», «Siyosiy iqtisod» kafedralari bilan uzviy bog‘liqlikda ish olib borishdi. Paxtachilik, qishloq xo‘jaligi adabiyotlari tahririyati Butunittifoq paxtachilik ilmiy- tadqiqot instituti, uzumchilik va vinochilik ilmiy-tadqiqot instituti, O‘rta Osiyo iðakchilik ilmiy-tekshirish instituti va boshqa ilmiy hamda o‘quv muassasalari bilan hamkorlik qildi. Ilmiy-ommabop adabiyotlar tahririyati «Bilim» jamiyati,

FAning tarmoq institutlari bilan hamkorlik qildi. «Targ‘ibotchi kutubxonasi», «Ilg‘orlar minbari», «Fan — qishloq mehnatkashlariga», «Ilg‘or tajriba — ommaga!» «Vatanga ko‘proq paxta beraylik» kabi ruknlar nashr etila boshlandi, ma’lumotnomalar nashri kengaydi. Payvandchilar uchun, haydovchilar uchun, chorvachilikni mexanizatsiyalash bo‘yicha, qishloq xo‘jaligida zaharli ximikatlarni qo‘llash bo‘yicha ma’lumotnomalar chiqdi. 1980- yillarda siyosiy mavzudagi adabiyotlar nashri yana kengaydi, mamlakatda yuz bergan qayta qurish, uning mazmuni, mohiyati, tamoyillari, sabablari, uning ta’siri, demokratiya, oshkoralik kabi kunning muhim, dolzarb masalalariga oid ko‘plab adabiyotlar ham nashr etildi. 1986- yil nashriyotning rejasi qayta ko‘rib chiqildi. «Ijtimoiy adolat uchun», «Xo‘jalik hisobi o‘z amrini o‘tkazmoqda», «Yangilanish», «Dastlabki odimlar» kabi matbuot to‘plamlari chiqdi. 1990-yil Partiya tarixi institutining tarjima bo‘limi butun shtati bilan «O‘zbekiston» nashriyotiga o‘tkazildi. 1991- yildan nashriyot zimmasiga oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari uchun darsliklar va o‘quv qo‘llanmalarini chiqarish vazifasi yuklatildi. Mustaqillik yillarida nashriyot yanada takomillashdi, o‘zini o‘zi mablag‘ bilan ta’minlashga o‘tildi. Tahririyatlar qisqartirildi, tarixiy va madaniy merosni chuqur o‘rganishga oid adabiyotlar chiqa boshladi. O‘zbekiston Respublikasining qonuniy xujjatlar to‘plami, Konstitutsiya bir necha marta, I.A.Karimovning asarlari, ichki va tashqi siyosat, mamlakatimizning boshqa xorijiy mamlakatlar bilan hamkorligiga oid adabiyotlar, «O‘zbekiston respublikasi» nomli ma’lumotnoma o‘zbek va rus tillarida chiqarildi. «Madaniy qadriyatlar», «Ijodiy meros masalasi», «O‘zbek xalq dostonlari» kutubxonasi tashkil etildi. Unda «Alpomish» dostonining 2 ta to‘liq nashri, darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, chet tillarni o‘rganishga oid qo‘llanmalar, masalan, arab tili, fransuz tili, ingliz tili darsliklari, o‘zbek adabiyoti tarixi, O‘rta Osiyoda ijtimoiy-falsafiy fikrning shakllanishi va rivojlanishi, hayot falsafasi, til va madaniyat masalalariga oid adabiyotlar nashr etildi. Nashriyot yangi zamonaviy texnologiya bilan, harf terish mashinasi bilan ta’minlandi. Nashriyotning o‘zida harf terish korxonasi ish boshladi. Chet el korxonalari bilan hamkorlik kuchaydi. Turkiyaning «Remaksa-LTD» shirkati bilan

hamkorlikda «O‘zbek-Remaksa» qo‘shma korxonasi ochildi, uning maqsadi o‘zbek va turk xalqlarini bir-birining madaniy merosi bilan tanishtirish, xorijiy zamonaviy texnologiyalarni kiritish, jahon talablariga mos keladigan adabiyotlarni nashr etishdan iborat. Shunday hamkorlik natijasida Xiva va Qashqadaryo fotoalbomlari Istambulda nashr etildi. Turkiyadan matbaa bo‘yoqlari, Finlandiyadan esa a’lo sifatli qog‘ozlar keltirildi. Kitoblarni tarqatish bo‘yicha «Noshir» jamiyati, «O‘zbek-Remaksa» qo‘shma korxonasi, «Rautar» kichik korxonasi, «Mersedes» qo‘shma korxonasi yordam beradi. Nashriyot oldi-sotdi shartnomalari asosida va naqd pulga kitob tarqatish bilan shug‘ullanadi. Yana zamonaviy usul— mavoza (barter) qo‘llaniladi. «O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi» Davlat ilmiy nashriyoti O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1997- yil 20- martdagi qarori bilan O‘zbekiston respublikasi Matbuot va axborot agentligi tizimida O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi, soha ensiklopediyalari, izohli va ko‘p tillik lug‘atlar, ma’lumotnomalarni tayyorlash va nashr etish maqsadida tashkil etildi. Bundan tashqari nashriyot xalqimizning tarixiga, milliy qadriyatlariga, madaniyati va san’atiga, tibbiyot, sog‘lom avlod, onalik va bolalikni muhofaza qilish masalalariga oid ijtimoiysiyosiy, badiiy va o‘quv adabiyotlarini ham nashr etadi. Vazirlar Mahkamasining 2004- yil 11- iyundagi qaroriga ko‘ra A. Qodiriy nomidagi Xalq merosi nashriyoti va Abu Ali ibn Sino nomidagi Tibbiyot nashriyoti qo‘shildi. Nashriyotda 11 ta ilmiy tahririyat va bo‘lim, shuningdek, o‘quv adabiyotlari va tezkor nashrlar tahririyati, sport va turizm tahririyati, ishlabchiqarish, dizayn, kompyuter va boshqa xizmat bo‘limlari mavjud. Nashriyotga jamoatchilik asosida ishlaydigan Bosh tahririyat ilmiy-metodik rahbarlik qiladi. Uning vazifasi O‘zMEning g‘oyaviy, ilmiy, tahririy va badiiy darajasini oshirishda, maqolalar mezonini belgilashda, so‘zliklarni tasdiqlash, murakkab va munozaraga sabab masalalarni hal etishda qatnashish, har bir jild materiallarini ko‘rib chiqib, nashrga tavsiya etishdan iborat. Har bir ilmiy tahririyat qoshida fan sohalari bo‘yicha ilmiy-maslahat kengashlari tashkil etilgan.

O‘zbekiston Matbuot va axborot agentligiga qarashli Ibn Sino nomidagi Tibbiyot nashriyoti 1959- yil O‘zbekiston davlat Tibbiyot nashriyoti sifatida tashkil topgan. 1964- yildan «Meditsina» nashriyoti deb nomlangan. 1990-yildan Oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari uchun darslik va o‘quv qo‘llanmalari, tibbiyotga oid ilmiy asarlar, shifokorlar uchun amaliy qo‘llanmalar, sanitariya maorifi bo‘yicha ommabop tibbiy adabiyot, lug‘at, ma’lumotnomalar, plakatlar va boshqa turdagi adabiyotlar nashr etadi. 2004- yildan O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi nashriyoti tarkibiga qo‘shildi. Adabiyot va san’at nashriyoti 1957- yilda O‘zbekiston davlat nashriyoti adabiy- badiiy bo‘limlari negizida O‘zbekiston davlat badiiy adabiyot nashriyoti degan nom bilan tashkil etilgan. 1964yilda «Toshkent badiiy adabiyot nashriyoti» nomi berilgan. 1966- yil G‘afur G‘ulom nomi berildi. 1970- yildan o‘zbek adabiyoti va folklor, adabiyotshunoslik masalalariga oid adabiyotlar nashr etadi. O‘zbekistonda badiiy asarlar nashr etishda muhim o‘rin tutadi. Hozirda mumtoz adabiyotimiz namunalarini, xorijiy mumtoz asarlarning o‘zbek tiliga tarjimalarini nashr etishga alohida o‘rin ajratgan. 2010 yildan nashriyot va bosmaxona birlashtirilib, G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi deb atalmoqda. Keyingi yillarda maktab o‘quvchilari, o‘rta-maxsus kasb-hunar kollej va litseylari, oliy o‘quv yurtlari uchun adabiyotlar nashr etmoqda. «Fan»—O‘zFA ilmiy nashriyoti 1934-yilda O‘zbekiston Fan qo‘mitasi huzurida bo‘lim sifatida tashkil etildi. 1943 —63- yillar FA nashriyoti, 1964 — 66- yillar «Íàóêà» nashriyoti, 1966yildan «Fan» nashriyoti deb ataldi. 1940-yil maxsus bosmaxonasi ishga tushirilgan. Nashriyot O‘zFA tizimidagi institutlarning ilmiytadqiqot ishlari natijalari, to‘plamlar, monografiyalar, ilmiyommabop risolalar, mukammal va tanlangan asarlar hamda jo‘r maqolalari tarzida ilmiy jamoatchilikka va ommaga yetkazib beradi. 4 — Bibliografiya Mumtoz va zamonaviy adabiyot namoyondalarining mukammal asarlari, akademik nashrlari, bilimning hamma sohasi bo‘yicha yirik ilmiy nashrlarni chiqaradi. Masalan, Alisher Navoiy asarlarining mukammal 20 jildligi, oldingi 15

jildlik va rus tilidagi 10 jildlik asarlar to‘plami, Oybek asarlari to‘plamini eslatib o‘tish mumkin. Shuningdek, u «Fan va turmush», «Geliotexnika», «O‘zbekiston tarixi», «O‘zbekiston fizikasi», «Mexanika muammolari», «Informatika va energetika muammolari», «O‘zbekistonda ijtimoiy fanlar», «O‘zbekiston biologiya jurnali», «O‘zbekiston Kimyo jurnali», «O‘zbekiston FA ma’ruzalari», «O‘zbek tili va adabiyoti», «Farmatsevtika» jurnallarini nashr etadi. 1986- yil 1- oktabrdan boshlab G‘afur G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyotining bolalar va o‘smirlar adabiyoti bo‘limi bolalar va o‘smirlar uchun adabiyotlar nashr qiluvchi nashriyot sifatida «Yulduzcha» nomi bilan ajralib chiqdi. O‘rta Osiyo respublikalarida birinchi bo‘lib 50 jildlik, har bir jildi 25 —30 bosma taboqqa mo‘ljallangan «Jahon bolalari adabiyoti» rukni tashkil etildi. Pushkin, Lermontov ijodidan, Alpomish dostonlari, Rustamxon asarlari nashr etildi. 1992- yil unga «Cho‘lpon» nomi berildi va 2004- yil nashriyot va bosmaxona birlashtirilib, nashriyot-matbaa ijodiy uyi deb ataldi, «Ming bir sarguzasht», 30 jilddan iborat «Jahon xalq ertaklari» ruknida arab xalq ertaklari, rus xalq ertaklari, hind xalq ertaklari va boshqa adabiyotlar nashr qildi. 1991- yildan o‘zbek adabiyoti, hamdo‘stlik davlatlari xalqlari adabiyoti, tarix va huquqshunoslik, tibbiyot, adabiy tanqid va adabiyotshunoslik, estetika, qishloq xo‘jaligiga oid, ma’lumotnoma adabiyotlari, o‘quv adabiyotlari, «Spitamen», «Ibn Sino» kabi tarixiy romanlar, bolalar uchun adabiyotlar, bog‘cha va boshlang‘ich sinflar uchun «Ertaklar dunyosi», «Qiziq kitobcha», «Bog‘chaga-do‘mboqchaga», «Farzandlar baxti taronasi», «Ma’naviyat va qadriyat» ruknidagi kitoblar, «Bolalar adabiyoti do‘stligi», «Inson axloq-odobi» ruknidagi adabiyotlar nashr etildi. «Sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi—gazetajurnallar, bosma nashrlar chop etadigan kompleks. Respublika miqyosidagi rangli jurnallar, yumshoq va qattiq muqovali kitoblar, risolalar, yorliqlar, fotoalbomlar, tasviriy san’at mahsulotlarini nashr qiladi. 1921- yilda bosmaxona sifatida tashkil topgan va 1924- yilda «Ñðåäàçêíèãà» nashriyotiga va «Qizil O‘zbekiston» gazetasining bosh idorasiga aylantirildi. 1947- yilda bosmaxona bilan birlashtirilib «Qizil O‘zbekiston», «Ïðàâäà ÂîñTîêà» va «O‘zbekistoni Surh» gazetalari birlashgan

nashriyoti deb qayta tashkil topadi. 1991- yildan O‘zbekiston respublikasi Prezidenti devonining Ishlar boshqarmasi huzuridagi «Sharq» nashriyotmatbaa konserniga aylantirildi. 2002- yil oktabr oyidan boshlab «Sharq» nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi deb nomlandi. Kompaniyada 1991- yil 9-sentabrda Bosh tahririyat tashkil etiladi. Kompaniyaning tarkibiga «Andijon» nashriyot-matbaa, «Ishlab chiqarish tijorat markazi» tarmoq aksiyadorlik jamiyati hamda «Ovqatlanish va savdo kombinati» kiradi. O‘zbekiston respublikasi Matbuot va axborot agentligi tizimidagi «O‘qituvchi» nashriyot-matbaa ijodiy uyi 1936- yili «O‘quvpeddavnashr» nomi bilan tashkil etilgan. 1950—59 yillarda yana shu nom bilan, 1941 — 49- yillarda O‘zbekiston davlat birlashgan nashriyoti tarkibida faoliyat yuritgan. 1960- yildan «O‘rta va oliy maktab», 1964- yildan «O‘qituvchi» nomi bilan, 2004- yildan «O‘qituvchi» nashriyoti va Toshkent kitob-jurnal fabrikasi negizida «O‘qituvchi» nashriyot- matbaa ijodiy uyi tashkil etildi. U barcha turdagi umumta’lim maktablari, akademik litseylar, kasb-hunar kollejlari o‘quvchi va o‘qituvchilariga, oliy va o‘rta maxsus o‘quv yurtlari talabalariga, maktabgacha tarbiya muassasalari xodimlariga, ota-onalarga mo‘ljallab darsliklar, o‘quv qo‘llanmalari, uslubiy qo‘llanmalar, turli xil lug‘at va ma’lumotnomalar, bolalar uchun adabiyotlar va boshqa turdagi xilma- xil adabiyotlarni nashr etadi.

Foydalanilgan adabiyotlar 1. Karimov I. A. Barkamol avlod — O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. 1997. 2. Karimov I.A. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot— pirovard maqsadimiz. Asarlar . - „ O ‘ zbekiston“, 2000. 3. Karimov I. A. Xavfsizlik va tinchlik uchun kurashmoq kerak. — 10- jild. O’. „O‘zbekiston“, 2000. 4. Milliy istiqlol g‘oyasi. — O’. „O‘zbekiston“, 2001. 5. Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi // Barkamol avlod — O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. — O’. 1987. 6. Axborotlashtirish to‘g‘risida O‘zbekiston Respublikasi Qonuni: 1993- yil 7- mayda qabul qilingan // „Xalq so‘zi“, 1993. 7. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2002- yil 12apreldagi 123- sonli „Alisher Navoiy nomli O‘zbekiston Milliy kutubxonasini tashkil etish to‘g‘risida“gi qarori // „Xalq so‘zi“. 2002. 8. Respublika aholisini axborot-kutubxona bilan ta’minlashni tashkiletish to‘g‘risida O‘zbekiston Prezidenti qarori // „Xalq so‘zi“, 2006. 9. Mamatraimova H. Bibliografiya // O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasi. 2-jild. — O’., 2001. 10. Mamatraimova H. Bibliografiyashunoslik// o‘sha joyda. 11. Mamatraimova H. Davlat bibliografiyasi//o‘sha joyda.—3- jild.—

O'xshashlar

Bibliografiyaning jamiyat hayotida tutgan o‘rni va ahamiyati

O‘rta osiyoda bibliografiya

Maxsus bibliografik qo‘llanmalar

Tavsiya ko‘rsatkichlarining kichik shakllarini tuzish

Adabiyot nazariyasi fanining predmeti va mazmuni