Бадиий асар матнини ўрганиш - Adabiyot - Referatlar

Бадиий асар матнини ўрганиш

Yuklangan vaqt:

11.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

42.5 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz Режа: 1. Бадиий матн устида ишлашда кириш машғулотлари. 2. Бадиий асарни ўқиш. 3. Бадиий ассрни таҳлил қилиш. 4. Б адиий матн устида ишлашда якунловчи машғулотлар.

www.arxiv.uz Умумий ўрта таълим тизимида адабиёт дарсларида матн устида ишлаш асарни ўрганишнинг узига хос кўриниши, асосий шакли бўлиб, тадқиқот характерига эга. У иккита мақсадни назарда тутади: 1. Ўқувчиларнинг асар мазмун-мохиятини ўзлаштиришларига эришиш. 2. Матн таҳлили воситасида ўқувчиларни аҳлокий-эстетик жиҳатдан тарбиялаш. Бадиий матнга, бир томондан, санъат асари, иккинчи томондан адабиётшунослик илми ва педагогик нуқтаи назардан ёндошилиши зарурати уни шаклан ва мазмунан қуйидаги босқичларда ўрганишни тақозо этади. 1. Бадиий матн устида ишлашда кириш машғулотлари. 2. Бадиий асарни ўқиш. 3 . Бадиий асарни таҳлил қилиш. 4. Бадиий матн устида ишлашда якунловчи машғулотлар. Матн устида ишлаш моҳият эътибори билан асар мазмунини ўзлаштириш ғоявий-бадиий ҳусусиятларини ўрганиш ва шу асосда ўқувчиларнинг мустақил фикрлаш малакасини шакллантириш орқали маънавий-аҳлоқий тарбия бериш вазифасига хизмат қилади. Ўқитувчи-ўқувчи хамкорлигидаги бу фаолият матнни равон, туғри, тез, тушуниб, ифодали, ижодий ўқиш, қайта ҳикоялаш, асар мазмунига доир расмлар чизиш, айрим эпизодларга сарлавҳалар топиш, эпиграфлар танлаш, режа тузиш, берилган мавзу буйича бадиий асар, дарслик, адабий-танкидий, илмий-методик адабиётлардан фойдаланиш, тезис тузиш, кўчирмалар олиш, конспектлаштириш, ёзувчининг ўзига хос ижодий услубини аниқлаш, баён, иншо, тақриз, маъруза матни, рефе рат ёзиш, икки ёки ундан ортиқ асарларни мавзуига кўра ва ғоявий бадиий жиҳатдан қиёсий таҳлиллаш, ўз фикрларини оғзаки ва ёзма баён қилиш, саҳналаштирилган ёки экранлаштирилган асарларнинг ижрочилари маҳоратини баҳолаш каби гоят муҳим масалалар доирасида иш кўради. Бадиий матн бошқа турдаги, масалан, илмий матндан образлилиги билан фарқланади. Илмий матнни тушуниш учун маълум даражада билим, малака

www.arxiv.uz талаб қилингани каби, бадиий матннинг мағзини чақиш ҳам жиддий меҳнатталаб ишдир. Айниқса мумтоз адабиёт намуналари, тарихий бадиий матнларни ўқитувчининг махсус изоҳсиз тушунтириш мушкул. Чунки ўқувчи матндаги суз ва ибораларни уз тушунчасидаги мавжуд сўз ва иборалар орқали қабул қилади. Ўқимишли кишиларнинг луғат бойлиги ўртача 10000-12000 сўздан иборат бўлиши назарда тутилса ўқувчилар нутқининг чегараланганини сезиш қийин эмас. Демак, уларнинг бадиий асардаги нафосатини ҳис этишлари, идрок қилишлари, матн тагзаминидаги маънони англашлари ўқитувчи ёрдамисиз қийин кечади. Бу эса ўқувчиларни матн устида ишлашга ўргатишда ёзувчиларнинг ўзига хос хаёт ва ижод йўли, асарларининг яратилиши тарихи, адабиёт тараққиётидаги ўрни, тарихий қаҳрамонлар тақдири, жойномлари ҳақидаги маълумотлардан унумли фойдаланишни тақозо этади. Бундай маълумотлар Махмуд Қошғарийнинг "Девону лугатит турк", Юсуф Ҳос Ҳожибнинг "Қутадғу билиг", Аҳмад Югнакийнинг "Ҳибатул ҳақойиқ", Аҳмад Яссавийнинг "Девони ҳикмат", Алишер Навоийнинг "Ҳамса", Бобурнинг "Бобурнома" сингари мумтоз адабиёт намуналари устида ишлашда ҳам, Маҳмудҳўжа Беҳбудийнинг "Падарикуш", Ҳамзанинг "Йиғла Туркистон", Фитратнинг "Абулфайзҳон", Абдулла Қодирийнинг "Меҳробдан чаён", "Ўтган кунлар", Чўлпоннинг "Кеча ва кундуз" каби XX аср ўзбек адабиёти асарлари билан танишишда ҳам, Софоклнинг "Шох Эдип", Садриддин Айнининг "Судхўрнинг ўлими''', Чингиз Айтматовнинг "Асрга татигулик кун" сингари жаҳон адабиёти дурдоналарини ўрганиш чоғида ҳам яхши са мара беради. Ўқитувчи бу хилдаги маълумотларни ёзувчиларнинг ўз асарларидан, таржимаи холларидан, улар туғрисидаги бадиалардан, тарихий, илмий- оммабоп асарлардан, махсус альбомлардан, замондошлари хотираларидан олиши мумкин. Бобурнинг "Бобурнома", Хасанхожа Нисорийнинг "Музаккири аҳбоб", Насимхон Раҳмоннинг "Турк хоқонлиги", Ҳайриддин Султоновнинг "Бобурнинг тушлари", 3афархон Жўраевнинг "Ғойиблар

www.arxiv.uz ҳайлидан ёнган чироқлар", Набижон Боқийнинг "Қатлнома'', Ҳабибулло Қодирийиинг "Отам хақида", "Абдулла Қодирийнинг "Сўнги кунлари", шунингдек, Алишер Навоий, Абдулла Қодирий, Абдулла Қаҳҳор, Мақсуд Шайхзода ва бошқа ёзувчилар ҳақидаги замондошлари хотиралари ана шундай муътабар манбалар сирасига киради. Матн устида ишлаш юзасидан кириш машғулотларида, зарурат сезилганда, ёзувчининг ҳаёти ва ижодига доир маълумотлар бериш самарали усуллардан хисобланади. Чунончи, ёзувчи таржимаи холи унинг ижоди учун энг яхши шархдир. 1. Бадиий асар матни устида ишлаш қандай босқичларга бўлинади? 2. Матн устида ишлашда якунловчи машғулотларни қандай изоҳлайсиз? 3. Бадиий асар таҳлили олдига қандай масалалар қўйилади? Кириш машғулотлари – матндаги мураккаб бўлган масалалар, шунингдек тарихий жой номлари ва тарихий шахслар ҳақидаги изоҳлар. Якуний машғулотлар – у ёки бу мавзу ўтиб бўлингандан кейин ўрганилган билимларни умумлаштириш машғулотлари. Бадиий матн – бадиий асарнинг ёзувдаги ифодаси бўлиб, ҳар қандай асар таҳлили матн асосида олиб борилади.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. С. Долимов ва бошқалар. Адабиёт ўқитиш методикаси. Тошкент,"Ўқитувчи",1967. 2.С. Матчон. Мактабда адабиётдан мустақил ишлар. Тошкент, "Ўқитувчи" 1997.

O'xshashlar

Бадиий асар композицияси

Бадиий асар ҳақида

Бадиий асар узвлари

Бадиий асар тили

Бадиий асар таҳлили