Аҳмад Яссавий 5 - Adabiyot - Referatlar

Аҳмад Яссавий 5

Yuklangan vaqt:

20.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

47 KB

Ko'chirib olish

АҲМАД ЯССАВИЙ Аҳмад Яссавий XII-XIII асрлар ўзбек тасаввуф адабиётининг йирик намояндаси, яссавия (жаҳрия) номли тариқатнинг асосчисидир. У Сайрам шаҳрида туғилган, аммо унинг туғилган йили аниқ эмас. Отаси Шайх Иброхим Ясси (Туркистон) ва Сайрамда кўп йиллар шайхлик қилган. Аҳмад етти ёшга кирганда отаси ўлиб, етим қолади. Унинг болалик йиллари Сайрамда ўтади. У Яссида ўз даврининг йирик шайхи Арслонбобдан таҳсил олади. Арслонбоб вафот этгач, у таҳсилини Бухорода йирик мутасаввуф Юсуф Ҳамадонийдан олади. Юсуф Ҳамадоний вафотидан кейин бир неча вақт унинг ўрнида ўтиради, сўнгра Туркистонга қайтиб, шайхлик қилади. Мана шу даврда унинг шуҳрати ортиб кетади, у ҳақда турли ривоятлар пайдо бўлади. Х алқ орасида у ҳақда «Мадинада Муҳаммад, Туркистонда Хожа Аҳмад» каби юксак эътирофли иборалар юзага келади. Аҳмад Яссавийнинг қанча умр кўрганлиги ҳам маълум эмас. Аммо кўпгина илмий рисолаларда у 1166-1167 йилларда вафот этган деб кўрсатилади. Сайрам, Туркистон шаҳарлари атрофларидаги кўпгина муқаддас жойлар Аҳмад Яссавийнинг отаси Шайх Иброҳим, онаси Қорасочмомо, ака- укалари Латиф ота ва Мустафоқули оталарнинг номлари билан боғланади. Жаҳонгир саркарда ва ҳукмдор Амир Темур 1395-1397 йилларда Аҳмад Яссавий дафн этилган жойга муҳташам мақбара қурдирган. Бу мақбара собиқ иттифоқ ҳукмронлиги йилларида анча қаровсиз қолган. Мустақиллик йилларида бу даргоҳни ободонлаштириш ишларига катта эътибор берилди. Аҳмад Яссавий шеъриятнинг таъсирчанлиги ва қудратидан фойдаланиб, ўзининг сўфиёна, яъни Оллоҳни ва шу асосда борлиқни, жумладан, инсонни тарғиб этувчи шеърий асарлар яратди. Улар бизга қадар бир оз ўзгарган ҳолда «Ҳикматлар» номи билан, яхлит ҳолда «Девони ҳикмат» номи билан етиб келди.

Сўфийлик тасаввуф деб, шу руҳда ёзилган адабиёт эса « тасаввуфий адабиёт », « тасаввуф шеърияти » каби атамалар билан юритилади. Тасаввуф ўзининг тарихий келиб чиқиши нуқтаи назаридан кишиларнинг ҳукмдорлар томонидан ортиқча эзилишига, ҳаётда ҳақсизлик, имонсизлик, зўравонликнинг кучайиб кетишига қарши билдирилган норозилик сифатида юзага келган. Унинг моҳиятини диний, эътиқодий поклик орқали бутун жамиятни поклаш ғояси ташкил этади. Шунинг учун ҳам Аҳмад Яссавий таълимотига кўра, инсон фаолияти ва ҳаётининг барча босқичлари «шариат», «тариқат», «маърифат» ва «ҳақиқат»дан иборатдир. Бундай тасаввуфона ғоя унинг ҳикматларида ўз ифодасини топган. «Девони ҳикмат»га киритилган асарларда золимлар ва ҳақсизл ик , адолат ва ҳақиқат, донолик ва нодонлик ҳақидаги ғоялар халққа жуда ҳам яқин тил ҳамда шаклда баён этилган. Ҳикматларда таъкидланишича, инсоннинг руҳий поклиги жамият ҳаётининг кечиш тарзини, унинг равнақи ва давомийлигини таъминлайди, инсон фақат руҳи й поклик орқалигина ягона яратувчи – Оллоҳнинг жамолига – ҳақиқатга етади. Руҳий покликка эса маърифат орқали эришилади. Маърифат инсоннинг барча илми асрорларини, ҳунар ва тажрибаларини тўлиқ ўрганиб, ўзлаштириб камолга етказишдан иборат. Шунинг учун Аҳмад Яссавий ўз ҳикматларида доноликни улуғлаб, нодонлар билан бўлмасликка чақиради. У ўз қарашларини шунчаки назарий жиҳатдан баён этмайди, балки бошидан кечирган аччиқ тажриба, ҳақиқат шаклида ифодалайди. Шунинг учун ҳам ҳикматлар билан танишган ҳар бир шахс уларда ифодаланган ғояларнинг тўғрилигига, ҳаққонийлигига шубҳа қилмайди. Аҳмад Яссавий кўпгина ҳикматларини бевосита шеърхонга, у орқали барча инсонларга мурожаат қилиш шаклида ярат ган . Қуйидаги бир ҳикматда у нодон билан яқинлашиб, нодон билан улфат ва ҳамсуҳбат бўлиш киши бошига бало, фалокат, ёмонлик, ғам-алам келтиришини таъкидлаб, комил инсонни имкони борича нодонлардан узоқроқ юришга даъват этади:

Аё дўстлар, нодон бирла у лфат бўлиб, Бағрим куйиб, жондан тўйиб ўлдим мано. Тўғри айтсам, эгри йўлда бўйин тўлғор, Қонлар ютиб, ғам заҳрига тўйдим мано. Ислом динида агар ғайридин киши бемор бўлиб, ўлим тўшагида ётган бўлса, инсон дину мазҳабидан қатъи назар, унга қўлидан келган ча ёрдамини бериши зарурлиги таъкидланади. Аҳмад Яссавий нодонларни инсон ўрнида кўрмайди. Шу сабабли у ҳикматларидан бирида «агар нодон бемор ётган бўлса ҳам, унинг ҳолини сўрамайман» деб жаҳолатга, нодонлик ва калтабинликка қарши исён кўтаради: Дуо қилинг, нодонларнинг юзин кўрмай, Ҳақ таоло рафиқ бўлса, бирдам турмай, Бемор бўлса, нодонларнинг ҳолин сўрмай, Нодонлардан юз минг жафо кўрдим мано. Нодонликнинг муҳим белгиси мол-дунёга, тахт-мансабга, ҳирс- ҳавасга меҳр қўйиш, нафсга эрк беришдир. Шунинг учун ҳам Аҳмад Яссавий ҳикматларида инсонларни нафсга эрк бермасликка, нафснинг қули бўлиб, гуноҳ ишларни қилмасликка даъват этади. Бу ғоялар унинг ҳикматларида ўзига хос, халқчил шаклда ифодаланган: Нафсинг сани охир дамда гадо қилғай, Дин уйини ғорат қилиб, адо қилғай. Ўлар вақтда имонингдан жуд о қилғай Оқил эрсанг, нафсибаддин бўлғил безор. Аҳмад Яссавий ҳикматлари туркий халқлар шеърияти учун хос бўлган тўртликлар шаклида ёзилган. Шунинг учун уларнинг ҳар бири ўзига хос тартибда қофияланган. Масалан, қуйидаги тўртлик а-а-а-б шаклида қофияланган: Дунёдорлар молни кўриб ҳаво қилур, Манманликдин ул даъвати худо қилур,

Ўлар вақтда имонидин жудо қилур, Жон берурда ҳасрат бирлан кетур, дўстлар. Унинг қуйидаги ҳикматида халқ оғзаки ижодига хос оч қофия тўртликнинг биринчи, иккинчи ва тўртинчи мисраларида қўлланилган, учинчи мисра эса қофияланмаган: Аё дўстлар, қулоқ солинг айдуғумга, Ул сабабдин олтмиш учда кирдим ерга. Меърож узра ҳақ Мустафо руҳим кўрди, Ул сабабдин олтмиш учда кирдим ерга. Хуллас, ўзбек тасаввуф адабиётининг йирик вакили бўлган Аҳмад Яссавий ўз ҳикматларида кишиларни ҳалол, имонига содиқ бўлишга, инсон ҳаётининг моҳиятини теран англаб яшашга чақиради. Муҳими шундаки, Аҳмад Яссавий ҳикматларининг тили халқнинг жонли сўзлашув тилига яқинлиги билан диққатга сазовор. Савол ва топшириқлар: 1. Аҳмад Яссавийнинг ҳаёти ва ижоди ҳақида нималарни биласиз? 2. Нега шоир асарлари «Ҳикматлар» деб номланган? 3. Шоир ҳикматларининг ғоявий кучи нимада? 4. Аҳмад Яссавий ҳикматлари бизнинг замонамизда қандай аҳамиятга эга? 5. Яссавий ҳикматларидан бир нечтасини ёд олинг.

O'xshashlar

Саид Аҳмад ижоди

Аҳмад Табибий ижоди ва адабий мероси

Аҳмад Табибий ҳаёти ва ижоди (1869-1911 ЙИЛ)

Зулфия 5

Ғафур Ғулом 5