20 йиллар ўзбек адабиётининг ўзига хос хусусиятлари - Adabiyot - Referatlar

20 йиллар ўзбек адабиётининг ўзига хос хусусиятлари

Yuklangan vaqt:

08.09.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

44.5 KB

Ko'chirib olish

20 йиллар ўзбек адабиётининг ўзига хос хусусиятлари Режа: 1. Даврнинг ижтимоий-сиёсий тасвири; 2. Жадидизм адабиёт; 3. 20 йиллар шеърияти; 4. 20 йиллар прозаси, драматургияси.

XX аср бошларига келиб халқимиз такдирида тарихий ўзгаришлар содир бўлди. Хусусан, 1917 йил феврал тўнтарилиши Туркистонга ҳам кучли таъсир кўрсатди. Аникроги мазкур воқеа “Шўрои ислом” ва “Шўрои уламо” сингари ташкилотларнинг фаолиятини жонлантириб юборди. 1917 йилнинг 27 ноябирида Қўконда бўлиб ўтган “Шўрои ислом”нинг 4- қ урултойи Туркистонни мухтор жумҳурият деб эълон килди. Демак, Туркистон мухторияти ташкил этилди. Бироқ, шўро ҳоқимияти уни қуролли куч билан йи қ итди. 20 йилларда ўтказилган ер-сув ислоҳоти аҳолининг мутла қ о мулксиз кисмига муайян имкониятлар ту ғ дирди, буни инкор этмаслик керак. Бироқ, бу тадбир кўп ўтмай хусусий мулкчиликнинг барҳам топишига олиб келувчи номатлуб жараённи бошлаб берди. Натижада ер-сув билан унинг ҳа қ и қ ий эгаси деҳкон ўртасидаги ўзилиш йилдан-йилга кучайди. 20 йиллар давомида саноатни ривожлантиришга аста-секин киришиш бошланди. Аммо Ўзбекистонни хомашё базасига айлантиришга алоҳида эътибор берилди. Миллий чегараланиш сиёсати натижасида Ўзбекистон алоҳида республикага айланди. Бироқ бу ҳодиса Туркистонда минг йиллардан буён кондош ва жондош бўлиб яшаб келаётган халқни бўлиб юбориш ва шу йўл билан буюк империя манфаатларини амалга оширишига қ аратилган эди. Аммо истибдод, қ ай даржада пар ч аланмасин, тараққиёт бир жойда тўхтаб қ олмади. Бу йиллардаги адабий жараён ҳам ҳаётдаги сингари ўзининг хилма- хиллиги билан ажралиб туради. Бу даврда хилма-хил мафкўравий, бадиий- услубий о қ имларнинг юзага келиши (масалан, “назарий” романтик оқим, сентиментал оқим, ҳажвий оқим, реалистиқ оқим). Сўфизода, Фитрат, Қодирий, Чўлпон, Элбек, Боту сингари санъаткорлар ижоди 20-йиллардаёқ ўзбек адабиётида октябрни, шўролар тўзумини мадҳ этиб колмай, уларга қарши кўрашувчи йўналиш ҳам бўлганини кўрсатади. Ҳ амза, Авлоний, Фитрат, Қодирий, Чўлпон каби адибларнинг янги адабиёт ривожи, янги

адабиёт эстетик принципларни ишлаб чиқишдаги хизматлари катта бўлди. Бироқ, умуман олганда, бу давр адабиётининг етакчи йўналишларидан бирини улкан тўнтаришдан иборат бўлган инқилобни, янги жамиятни бошқараётган шўроларни мадҳ этиш ташкил этади. Фозил Йўлдош, Пўлкан шоир, Ў.Ў.Ниёзий, С.Айний, Чўлпон ва А.Авлонийнинг катор шеърлари, Ойбек, ў.ўулом, Ў.Олимжоннинг янги тўзумни улугловчи асарлари ана шулар жумласига киради. Мустабид тўзум ўз гояларини ҳимоя қилиш, халқ онгини ўзгартиришга адабиётнинг роли бениҳоя эканини инобатга олиб, уни ўз йўригига солишга жуда катта куч сарфлади. Комфирканинг адабий жараённинг турли боскичларида кабул килинган карорлари худди шу максадга йўналтирилади. Орадан сал ўтиб, 30-йилларнинг аввалидаёқ социалистиқ реализм методи замиридаги адабиёт деб номланажак адабиётнинг назарий ва гоявий мезонларига шу 20-йилларда асос солинди. Шундай қилиб адабий жараёнда мафкўравий кўраш авж олди. Натижада кўпгина миллатпарвар ижодкорларга миллатчи, халқ душмани деган там ғ а ёпиштирила бошлади. Октябрни улу ғ лаш, Ленинни мадҳ этиш, янги тўзумни кўкларга кўтариш, тўнтаришдан аввалги ҳаётни буткул қ оралаш 20-йиллардаги аскар ёш ижодкорлар учун хос хусусият бўлди. 20- й иллар адабиётида жадидчилик анъаналари, асарларда ўзликни англаш, маърифатчилик, инсон эрки, юрт истиқлоли гоялари янгича ифода этилди. Етук реалистиқ ҳикоя, кисса, роман, драма намуналари ва янгича шеърий шакллар пайдо бўлди. Ўамза, Чўлпон каби шоирларнинг шеърларини бунга мисол қилиб келтириш мумкин. Шунингдек, шахсий майллардан устун турувчи ҳакконий, холис юксак асарлар (“Уй ғ ониш”, “Було қ лар”, “Тонг сирлари”, “ Ў тган кунлар”, “Абулфайзхон”, “Паранжи сирлари...” кабилар) пайдо бўлди. Бу хилдаги асарларда совет воқеалигининг ички зиддиятлари умуминсоний қ адриятлар акс эттирилди. 20-йиллар адабиётининг муҳим хусусиятларидан бири классик адабиёт, айниқса фольклордан ўрганишнинг кучайганлигидир. Айтиш мумкинки,

фольклор, маълум даражада ҳатто ёзув адабиётидан ҳам илгарилаб бориб, ҳаёт воқеаларини йирик асарларда биринчи бўлиб акс эттирди. Ва ниҳоят, тарихий мавзунинг етакчи ўрин олиши бу давр адабиётининг муҳим хусусиятидир. Бош қ ача айтганда замонавий мавзу ёритилганда ҳам, ўтмиш ҳаётидан олиб ёзилганда ҳам тарихийлик ва ҳодисаликка амал қилиш бу бос қ ич адабиётининг муҳим тамойилидир.

Адабиёт: 1. Каримов И.А. Истиклол ва маънавият-Т.:Ўзбекистон , 1994. 2. Белинский В.Г. Танланган асарлар. -Т: Уздавнашр, 1955- б. 322-365. 3. Храпченко Б.М. Творческая индивидуальность писателя и развитие литературы.-М. Сов. Пис., 1970- ст. 3-59. 4. Брюсов В. Свобода слова. Лит. Газета, 23 августа 1990. 5. Каримов Н.Ф. Ўзбек адабиётнинг жалладлар. Фан ва турмуш, 1991 , №1.2.3. 6. Худойберганов Н. Партиявийлик чексизми?. Мулокот , 1991, -№2-б.38-43. 7. www.eduportal.uz 8. www.e-lib.uz

O'xshashlar

20 йиллар узбек адабиётининг узига хос хусусиятлари

20-йиллар адабиётининг етакчи тамойиллари

Янги ўзбек адабиётининг асосий хусусиятлари

Ҳозирги ўзбек романларининг ўзига хос томонлари

30-йиллар танқидчилигининг ўзига хос тамойиллари ҳақида. Иккинчи жаҳон уруши даври ва 50-йиллар ўзбек танқидчилиги муаммолари