logo
  1. Bosh sahifa
  2. Kurs ishlari
  3. Informatika va AT
  4. Quick sort saralash algoritmi

Quick sort saralash algoritmi

Yuklangan vaqt:

13.05.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

447.7392578125 KB
Ko'chirib olish
MUNDARIJA I. KIRISH. II. ASOSIY QISM. 1. Massivlar tushunchasi. 2. Massiv elementlarini saralash va saralash usullari haqida. 3. Quicksort saralash algoritmi. III. XULOSA. IV. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR VA TA’LIM SAYTLARI RO’YXATI. 1 Kirish Dastur so‘zi ham komandalarning alohida blokini (berilgan kodini) aniqlovchi so‘z, ham yaxlit holdagi bajariluvchi dasturiy mahsulotni belgilovchi so‘z sifatida ishlatiladi. Dasturlashga talabni o‘zgarishi nafaqat tillarning o‘zgarishiga balki uni yozish texnologiyasini ham o‘zgarishiga olib keldi. Dasturlash evolyusiyasi tarixida ko‘pgina bosqichlar bo‘lishiga qaramay biz bu kursimizda protsedurali dasturlashdan ob’ektlarga mo‘ljallangan dasturlashga o‘tishni qaraymiz. Keyingi yillarda amaliy dasturchilarga juda ko‘p integratsion dastur tuzish muhitlari taklif etilayapti. Bu muhitlar u yoki bu imkoniyatlari bilan bir–biridan farq qiladi. Aksariyat dasturlashtirish muhitlarining fundamental asosi C++ tiliga borib taqaladi. Vaqt o‘tishi bilan dasturchilar oldiga quyilgan masalalar o‘zgarib boryapti. Bundan yigirma yil oldin dasturlar katta hajmdagi ma’lumotlarni qayta ishlash uchun tuzilar edi. Bunda dasturni yozuvchi ham, uning foydalanuvchisi ham kompyuter sohasidagi bilimlar bo‘yicha professional bo‘lishi talab etilardi. Hozirda esa ko‘pgina o‘zgarishlar ro‘y berdi. Kompyuter bilan ko‘proq uning apparat va dasturiy ta’minoti, haqida tushunchalarga ega bo‘lmagan kishilar ishlashyapti. Kompyuter odamlar tomonidan uni, chuqur o‘rganish vositasi emas, ko‘proq o‘zlarining oldilariga qo‘yilgan, o‘zlarining ishlariga tegishli bo‘lgan muammolarini echish instrumenti bo‘lib qoldi. Foydalanuvchilarning ushbu yangi avlodini dasturlar bilan ishlashlarini osonlashtirilishi bilan bu dasturlarning o‘zini murakkabligi darajasi oshadi. Zamonaviy dasturlar - foydalanuvchi bilan do‘stona munosabatni yuqori darajada tashkil qiladigan ko‘p sondagi oynalar, menyu, muloqot oynalari va vizual grafikaviy muhitlardan tarkib topgan interfeysga ega bo‘lishi lozim. 2 1. Massivlar tushunchasi. Ko’p hollarda, bir necha sonlarni yoki o’zgaruvchilarni bitta nom ostida tizib chiqishga to’g’ri keladi. Buning uchun quyidagicha tartibda ish bajariladi. Bu sonlar bitta to’plamga (massivga) tizib chiqiladi va unga biror nom beriladi. Bu to’plam (massiv)ga kirgan har bir o’zgaruvchi massivning elementi deb yuritiladi. Massivning elementlari massivda tizilgan o’rniga qarab nomerlab chiqiladi va bu nomerlar massiv elementlarining indeksi deb yuritiladi. Massivga murojaat qilinayotganda, massiv nomi ko’rsatiladi va uning yoniga [] qavslar ichiga bu massivning jami elementlar soni ham yozib qo’yiladi. Massivga kirgan har bir o’zgaruvchi ham massiv nomi bilan yuritiladi va nom yoniga uning bu massivdagi tartib raqami ham yozib qo’yiladi. Massivlardan dastur tuzishda foydalanish uchun ularni dastlab e&#39;lon qilish va kerak bo&#39;lsa massiv elementlarini initsalizatsiya qilish, ya’ni tavsiflash kerak bo’ladi. Massiv e&#39;lon qilinganda, kompilyator elementlar soniga teng miqdorda xotiradan joy ajratadi. Masalan, char tipidagi o’zgaruvchili, m nomli massiv quyidagicha e&#39;lon qilinadi: Massivlar dasturlashda eng ko&#39;p qo&#39;laniladigan ma&#39;lumot turlari hisoblanadi. Bundan tashqari ma’lumot tuzilmalari turlicha o&#39;zgaruvchilardan tashkil topgan bo&#39;lishi mumkin. Bunday ma’lumot tuzilmasi klass deb nomlanadi. Masalan bunday tuzilmada odam ismi va yoshi bo&#39;lishi mumkin. Massivlar xotirada ketma-ket joylashgan, bir tipdagi o&#39;zgaruvchilar guruhidir. Alohida bir o&#39;zgaruvchini ko&#39;rsatish uchun massiv nomi va kerakli o&#39;zgaruvchi indeksini yoziladi. C++ dasturlash tilida massivlardagi elementlar indeksi har doim noldan boshlanadi. [] qavslar ichidagi indeks butun son yoki butun songa olib keluvchi ifoda bo&#39;lmog&#39;i kerak. Oxirgi element indeksi n-1 bo&#39;ladi (n - massiv elementlari soni). Bir vaqtning o’zida bir necha massivni e&#39;lon qilish ham mumkin: Massiv bu bir tipli nomerlangan ma’lumotlar jamlanmasidir. Massiv indeksli o’zgaruvchi tushunchasiga mos keladi. Massiv ta’riflanganda tipi, nomi va indeksi chegarasi ko’rsatiladi. Misol uchun long int a[5]; char w[200]; double f[4] [5][7]; char [7][200]. Massiv indekslar har doim 0 dan boshlanadi. C++ tilida standarti bo’yicha indekslar soni 31 tagacha bo’lishi mumkin, lekin amalda bir 3 o’lchovli massivlar qo’llaniladi. Bir o’lchovli massivlarga matematikada vector tushunchasi mos keladi. Massivning int z[3] shaklidagi ta’rifi, int tipiga tegishli z[0], z[1], z[2] elementlaridan iborat massivni aniqlaydi. Massivlar ta’riflanganda inistilizatsiya qilinishi, ya’ni boshlang’ich qiymatlari ko’rsatilishi mumkin. Misol uchun: float C[]={1,-1,2,10,-12.5};Bu misolda massiv chegarasi avtomatik aniqlanadi. Agar massiv inistilizatsiya qilinganda elementlar chegarasi ko’rsatilgan bo’lsa, ro’yhatdagi elementlar soni bu chegaradan kam bo’lishi mumkin emas. C+ + tilida massivlar quyidagicha berilishi mumkin so’zlar massivlari, ko’rsatgichlar massivlari, funksiya va massivlar, simvolli massivlar, satrli massivlar, ko’rsatgich va massivlar.C++ tilida so’zlar massivlari ikki o’lchovda simvolli massivlar sifatida ta’riflaadi. Misol uchun :Char name [4][5].Bu ta;rif yordamida har biri5 ta harfdan iborat bo’lgan 4 ta so’zli massiv kiritiladi.So’zlar massivlari quyidagicha inistilizatsiya qilinishi mumkin:Chat Name [3][8]={“anvar”,”mirkomil”,”yusuf”}. Bu ta’rifda har bir so’z uchun hotiradan 8 bayt joy ajratiladi va har bir so’z ohiriga ‘\0’ belgisi qo’yiladi so’zlar massivlari inistilizatsiya qilinganda so’zlar soni ko’rsatilmasligi mumkin . 2. Massiv elementlarini saralash va saralash usullari haqida Saralash deb , berilgan obyektlar ketma – ketligini ma’lum mantiqiy tartibda qayta joylashtirish jarayoniga aytiladi. Saralash bir necha ko`rsatkichlarga bog`liq bo`lishi mumkin. Misol uchun jismoniy tarbiya darslarida talabalar bo`ylariga qarab safda turadi, lekin o`quv jurnalida esa ularning universitetga qabul qilingan 4 o`rni bo`yicha joylashgan. Shu yerning o`zida ikkita saralashdan foydalanilayapti. Birinchisi bo`y uzunligi bo`yicha , ikkinchisi esa o`quv jurnalidagi yozilgan o`rinlari bo`yicha. Saralash jarayoni qanday bo`ladi degan savolga javob berishga urinib ko`ramiz. Saralash jarayoni taqqoslashga asoslangan jarayon hisoblanar ekan. Bu jarayonni his qilish uchun miyamizdagi tezlik bilan kechayotgan jarayonlarni birma – bir tahlil qilib chiqamiz. Buning uchun saralanmagan (tartiblanmagan) sonlar ketma ketligini olamiz: Quyidagi sonlar berilgan bo`lsin: 23, 54, 3, 22, 1, 45; 1. Eng kattasini boshiga o`tkazamiz: 23, 3, 22, 1, 45, 54; 2. Yana 1 da qilgan ishimizni takrorlaymiz: 3, 22, 1, 23, 45, 54; 3. Yuqoridagi amalni yana bajaramiz: 3, 1, 22, 23, 45, 54; 4. Oxirgi marta almashtiramiz: 1, 3, 22, 23, 45, 54; Demak miyamiz xuddi shu jarayonni takrorlar ekan. Endi bizga ma’lumki, bizning miyamiz o`zi qulay hisoblagan yo`nalish bo`yicha ketadi va biz uchun faqat bitta saralash algoritmi mavjud. Ammo dasturlashda bu mulohazamiz noto`g`ri hisoblanar ekan. Dasturlashda saralash usullarining bir qanchasi mavjud. Dasturlashga talab ortib bu soha rivojlanib borgani sari unda bir qator sohalardagi kabi tezlikni oshirish mjuammosi paydo bo`ldi. Chunki ilk kompyuterlarda kompyuter tizimining 30% tezligi, operativ xotirasini saralashga sarflanar edi. Shu o`rinda savol tug`iladi, operatsion tizimlarda ham saralashdan foydalaniladimi? Bu savolga javob berish uchun hozirda keng foydalanilayotgan Total Commander dasturi ishlash prinsipini eslashimiz kifoya. Unda bir necha xil saralash mavjud: fayl turi, nomi, o`zgartirilgan sanasi va o`lchami. Har birini o`sish yoki kamayish tartibida saralash mumkin. Hozirgi tizimlarda esa 30% emas anchagina kamroq tezlik va xotira sarflanadi. Chunki tezlik masalasi tobora yuqoriga chiqayotgan va ishlanayotgan ma’lumotlar o`lchami oshib borayotgan bir paytda sekin ishlovchi algoritmlardan foydalanish maqsadga muvofiq emas. Ma’lumotlar o`lchami juda katta, shu sababli ularni aniq va tez saralashga ehtiyoj mavjud. Buni amalga 5 oshirish uchun esa yangi algoritmlarga ehtiyoj tug`ila boshladi. Buni yechimi sifatida bir necha turdagi algoritmlardan foydalaniladi. Ular quyidagilar: 1. Bubble sort saralash algoritmi 2. Selection sort saralash algoritmi 3. Insertion sort saralash algoritmi 4. Quick sort saralash algoritmi 5. Merge sort saralash algoritmi Saralash – bu berilgan to’plam elementlarini biror bir tartibda joylashtirish jarayonidir. Saralashni maqsadi tartiblangan to’plamda kerakli elementni topishni osonlashtirishdan iborat. Saralash dasturlarni translyasiya qilinayotganda, ma’lumotlar majmuasini tashqi xotirada tashkil qilinayotganda, kutubxonalar, kataloglar, ma’lumotlar bazasi yaratilayotganda tadbiq qilinadi. Ma’lumki, saralashning turli hil algoritmlari mavjud. Sababi, bitta masalani saralash uchun juda ko’plab turli hil algoritmlardan foydalanish mumkin. Berilgan masalani hal qilishda ba’zilari mukammal bo’lishi mumkin. Shuning uchun saralash masalasida algoritmlarni qiyosiy tahlilini o’tkazish zarurati paydo bo’ladi. Saralash masalasini qo’yilishini quyidagicha yozish mumkin . Faraz qilaylik, a 1 , a 2 ,…, a n , elementlar ketma-ketligi berilgan bo’lsin. U holda saralash algoritmi elementlarni massivga shunday joylashtiradiki, natijada ular qandaydir munosabatga nisbatan f(a k1 ) f(a k2 )  …  f(a kn ) tartibga ega bo’ladi . Odatda f tartiblash funksiyasi qandaydir maxsus qoida bilan hisoblanmasdan, balki elementni kalit qiymati bo’yicha massiv elementlari tartiblanadi. Ma’lumotlarga qayta ishlov berilayotganda ma’lumotni informasion maydonini hamda uni mashinda joylashishini (adresini) bilish zarur. Saralashni ikkita turi mavjud:  ichki saralash – bu operativ xotiradagi saralash ;  tashqi saralash – tashqi xotirada saralash . 6 Saralash bu ma’lumotlarni kalitlari bo’yicha xotirada regulyar ko’rinishda joylashtirishdir . Regulyarlik deganda ma’lumotlar kalit qiymatlari bo’yicha massivda boshidan oxirigacha o’sishi yoki kamayishi tushiniladi. Agar saralanayotgan yozuvlar xotirada katta xajmni egallasa, u holda ularni almashtirishlar katta sarf (vaqt va xotira ma’nosida) talab qiladi. Ushbu sarfni kamaytishi maqsadida, saralash kalitlar adresi jadvalida amalga oshiriladi. Bunda faqatgina ma’lumot ko’rsatkichlari almashtirilib, massiv o’z joyida qoladi. Yuqoridagi usul adreslar jadvalini saralash usuli deyiladi. Saralanayotganda bir hil kalitlar uchrashi mumkin, bu holda saralanagandan keyin bir hil kalitlilar boshlang’ich tartibda qanday joylashgan bo’lsa, ushbu tartibda qoldirilishi maqsadga muvofiq bo’ladi (Bir hil kalitlilar o’zlariga nisbatan). Bunday usulga turg’un saralash deyiladi. Saralash samaradorligini bir necha mezonlar bo’yicha baholash mumkin:  saralashga ketgan vaqt . saralash uchun talab qilingan operativ xotira ;  dasturni ishlab chiqishga ketgan vaqt . Birinchi mezonni qarab chiqaylik . Saralash bajarilganda taqqoslashlar yoki almashtirishlar soni hisoblash mumkin. Faraz qilaylik, N = 0,01n 2 + 10n – taqqoslashlar soni. Agar n < 1000 bo’lsa,   u holda ikkinchi qo’shiluvchi katta, aks holda ya’ni, n > 1000 bo’lsa, birinchi qo’shiluvchi katta bo’ladi. Demak, kichkina n larda taqqoslashlar soni n ga teng bo’ladi, katta n larda esa n 2 ga teng bo’ladi. Saralashda taqqoslashlar soni quyidagi oraliqlarda bo’ladi: 0(n log n) dan 0 (n 2 ) gacha; 0 (n) – ideal holatda. 7 Saralashni quyidagicha usullari bor :  qat’iy ( to’g’ridan-to’g’ri ) usullar . yaxshilangan usullar . Qat’iy usullar : 1. to’g’ridan-to’g’ri qo’shish usuli . 2. to’g’ridan-to’g’ri tanlash usuli . 3. to’g’ridan-to’g’ri almashtirish usuli. Yuqorida keltirilgan uchala usulda ham almashtirishlar soni deyarli bir hil bo’ladi. To’g’ridan-to’g’ri qo’shish usuli bilan saralash Bunday usul karta o’yinida keng qo’llaniladi. Elementlar (kartlar) hayolan “tayyor” a(1),...,a(i-1) va boshlang’ich ketma-ketliklarga bo’linadi. Har bir qadamda (i=2 dan boshlanib, har bir qadamda bir birlikka oshirib boriladi) boshlang’ich ketma-ketlikdan i-chi element ajratib olinib tayyor ketma-ketlikning kerakli joyiga qo’shiladi. Taklif qilinayotgan usulni quyidagi misolda ko’rib chiqamiz. Faraz qilaylik, kalit qiymati 4, 5, 3, 8, 1, 7 bo’lgan elementlar berilgan bo’lsin. Kerakli joyni qidirish jarayonini quyidagi tartibda olib borish qulay bo’ladi. Taqqoslashlar amalga oshirish mobaynida, navbatdagi a(j) element bilan solishtiriladi, keyin esa x bo’sh joyga qo’yiladi yoki a( j ) o’nga suriladi va jarayon chapga “ketadi”. Shuni e’tiborga olish lozimki, saralash jarayoni quyidagi shartlarni birortasi bajarilganda yakunlanadi: 8  x elementi kalitidan kichik kalitli a(j) element topildi .  tayyor ketma-ketlikning chap tomoni oxiriga yetib borildi . algoritm samaradorligi Faraz qilaylik, taqqoslashlar soni S, o’rinlashtirishlar soni M bo’lsin. Agar massiv elementlari kamayish tartibida bo’lsa, u holda taqqqoslashlar soni eng katta bo’lib, u Cmax = n(n−1) 2 ga teng bo’ladi, ya’ni O(n2) . O’rinlashtirishlar soni esa M max =Cmax +3(n−1) ga teng bo’ladi, ya’ni O(n2) . Agar berilgan massiv o’sish tartibida saralangan bo’lsa, u holda taqqoslashlar va o’rinlashtirishlar soni eng kichik bo’ladi, ya’ni Cmin =n−1 , M min =3(n−1) . To’g’ridan-to’g’ri tanlash usuli bilan saralash Faraz qilaylik, a 1 , a 2 , … , a n elementlar ketma-ketligi berilgan bo’lsin. Mazkur usul quyidagi tamoyillarga asoslangan: 1. Berilgan elementlar ichidan eng kichik kalitga ega element tanlanadi . 2. Ushbu element boshlang’ich ketma-ketlikdagi birinchi element a 1 bilan o’rin almashadi . 3. Undan keyin ushbu jarayon qolgan n-1 ta element, n-2 ta element va xokazo, toki bitta eng “katta” element qolguncha davom ettiriladi . A lgoritm samaradorligi : Taqqoslashlar soni M = n 2(n− 1)= n2− n 2 . Almashtirishlar soni C min = 3(n - 1), C max = 3(n - 1) n 2 (n 2 tartib ). Ushbu usul bo’yicha saralash bajarilsa, eng yomon xolda taqqoslashlar va almashtirishlar soni tartibi n 2 bo’ladi . To’g’ridan-to’g’ri almashtirish usuli bilan saralash ( pufaksimon ) 9 Ushbu usulni g’oyasi quyidagicha: n - 1 marta massivda quyidan yuqoriga qarab yurib kalitlar jufti-jufti bilan taqqoslanadi. Agar pastki kalit qiymati yuqoridagi jufti kalitidan kichik bo’lsa, u holda ular o’rni almashtiriladi. Pufaksimon usulni yaxshilangan usuli bu sheyker saralash usuli bo’lib, har bir o’tishdan keyin sikl ichida yo’nalish o’zgartiriladi . A lgoritm samaradorligi : taqqoslashlar soni M = n 2⋅n 2= n2 4 , almashtirishlar soni C max = 3 n2 4 . Quyida biz ushbu saralash algoritmlaridan bir nechtasini ko`rib o`tamiz, shuningdek quick sort saralash algoritmiga keying rejamizda alohida to`xtalib o`tamiz va tushunishga harakat qilamiz. Bubble sort saralash algoritmi qanday usulda saralash? Ushbu so`z pufakcha usulida saralash degan ma’noni anglatadi. Bu saralash usulida massiv elementlarining ikki qo`shni elementlari taqqoslanadi va agarda noto`g`ri joylashgan bo`lsa ularnung o`rinlari almashtiriladi. Umumiy n-1 marta ushbu jarayon bajariladi. Har safar ikkita qo`shni element taqqoslanadi. Yuqoridagi jarayonda har bir element o`z o`rniga siljib boradi xuddi suvdagi pufakchaga o`xshab. Shu sababli ham uning nomi pufakcha usulida saralash deb nomlanadi. Bu algoritmning asosiy g‘oyasini yozish uchun tartiblanishi kerak bo‘lgan yozuvlar vertikal joylashgan massivda saqlanadi deb faraz qilamiz. Kalit maydonning kichik qiymatli yozuvlari «yengil» va shuning uchun pufakcha kabi 10 ular yuqoriga «suzib chiqadi». Massiv bo‘ylab birinchi o‘tishda massivning birinchi yozuvi olinadi va uning kaliti navbatma-navbat keyingi yozuvlarning kalitlari bilan solishtirib boriladi. Agar nisbatan «og‘ir» kalitli yozuvlar uchrasa, u holda bu yozuvlar joyini almashtiradi. Nisbatan «yengil» yozuvlar uchraganda bu yozuv taqqoslash uchun etolon bo‘ladi va keyingi barcha yozuvlar shu kalit bilan solishtiriladi. Natijada eng kichik qiymatli kalit massivning eng yuqorisiga chiqadi. Massiv bo‘ylab ikkinchi o‘tishda massivning massivni birinchi o‘tishda topilgan yozuvdan keyin joylashgan og‘irligi bo‘yicha ikkinchi kalit olinadi. Massiv bo‘ylab ikkinchi va keyingi o‘tishlarda oldingi o‘tishlarda topilgan yozuvlarni ko‘rib chiqish shart emas, chunki ular qolgan yozuvlarga qaraganda kichik kalitlarga ega. Quyida bubble sort algoritmining c++ tilidagi dasturini keltiramiz: #include <iostream> using namespace std; int main(){ int a[100], i, j, n, t; cin>>n; for(i=0; i<n; i++) cin>>a[i]; for(i=n; i>=1; i--) { for(j=0; j<i-1; j++) if(a[j]>a[j+1]) { t=a[j]; a[j]=a[j+1]; a[j+1]=t; } } for(i=0; i<n; i++) cout<<a[i]<<&#34; &#34;; return 0; } Yana bir saralash usuli insertion sort bo`lib, u ham massiv elementlarini saralashda qulay usullardan biri hisoblanadi. Insertion sort saralash algoritmida asosan boshidan boshlab 2 ta elementini keyin 3 ta so`ngra 4 ta va hakozo n ta elementni tartiblanadi. (1) - qadamda dastlabki 2 ta element tartiblanganda faqat 2 ta element, (2) - qadamda 3 ta element tartiblanganda esa 3 - element dastlabki 2 11 tasi bilan, (3) - qadamda 4 ta element tartiblanganda 4 - element dastlabki 3 tasi bilan va hakozo ( n -1) - qadamda n ta element tartiblanganda n - element dastlabki n tasi bilan taqqoslanadi. Bizning maqsad ham shu oxirgi qadamda bajarilgan vazifa ya’ni n ta elementni saralashdan iborat edi. Buni osonroq tushunish uchun quyidagi misolni keltiramiz: Endi esa ushbu saralash algoritmining dasturini keltiramiz: #include <iostream> using namespace std; int main() { int *a, i, n, j, m; 126 7 3 84 6 7 3 84 (1) 6 7 3 84 (2) 3 6 7 84 3 6 7 84 (3) 3 4 6 87 3 4 6 87 (4) 3 4 6 8734 2E 34 2E 2C 2C 34 2E 2C 34 2E 2A 2C 2A 34 2E 2C 2A 34 2D 2E 2C 2A 34 2D 2E cin >> n; a=new int [n]; for(i=0; i<n; i++) cin>>a[i]; for(i=1; i<n; i++) { j=i; while(j>0&&(a[j]<a[j-1])) { m=a[j]; a[j]=a[j-1]; a[j-1]=m; j--; } } for(i=0; i<n; i++) cout << a[i] << &#34; &#34;; delete []a; return 0; } Selection sort alagaritmi – bu tanlash algoritmidir. Tanlash algoritmi saralash algoritmlarining eng oddiy saralash usuli hisoblanadi. Ushbu saralash algoritmi ro’yhatning ikki qismga bo’linadigan qismi, chap tomonning oxiridagi qismi va o’ng tomonning ajralmas qismiga bo’linadigan joylarda taqqoslashga asoslangan saralash algoritmidir. Dastlabki holda, tartiblangan qism bo’sh va sarlavha qilinmagan qism butun ro’yhat hisoblanadi. Eng kichik eliment unsorted qatordan tanlanadi va eng chap element bilan almashtiriladi va bu element tartiblangan qatorning bir qismiga aylanadi. Ushbu jarayonni bajarish tartibsiz qator qatorni o’nga bir element bilan harakat qilishni davom ettiradi. Uishbu saralash algaritmi juda katta malumotlar majmui uchun mos emas, chunki urtacha va eng yamon vaziyat murakkabligi O(n 2 ) , bu yerda n saralaniyotgan massivning elementlar sonini bildiradi. Quyida tanlash asosida saralash algoritmining dastur matnini C++ dasturlash tilida keltirib o’tamiz: #include <iostream> 13 using namespace std; int main() { int *a, i, j, buf, n, t; cin>>n; a=new int[n]; for(i=0; i<n; i++) cin>>a[i]; for(i=0; i<n-1 ; i++) { t=i; for(j=i+1; j<n; j++) { if(a[t]>a[j]) { t=j; } } buf=a[t]; a[t]=a[i]; a[i]=buf; } for(i=0; i<n; i++) cout << a[i] << &#34; &#34;; delete []a; return 0; } Dastur izohi: dastur C++ dasturlash tilining kompyuterlar uchun mo’ljallangan versiyalarida ishga tushirilgach hosil bolgan qora fondagi doskaga dastlab massiv elementlari soni n so’ngra n ta massiv elementini kiritamiz. Massivning birinchi elementi bilan qolgan barcha elementlarni taqqoslab chiqamiz. Agarda massivning birinchi elementi qolgan barcha elementlarni ixtiyoriysidan katta bo’lsa u holda bu elementlar urni almashadi. Kiyingi qadamda ikkinchi element bilan undan kiyin turgan elementlarni taqqoslaymiz. Kiyingi qadamda 14 uchinchi element va hakozo oxirgi qadamda n-1 birinchi element bilan n-element taqqoslanadi. Har qadamda taqqoslash sharti bajarilsa taqqoslangan elementlar o’rni almashadi va bu jarayon taqqoslash sharti bajarilmay qolguncha davom etadi Dastur natijasi quyidagicha bo’ladi: 3. Quicksort saralash algoritmi Quicksort saralash algoritmi bu tezkor saralash degan ma’noni anglatadi. Tezkor saralash ( Quick sort ) algoritmi 1964 - yilda Charlz Hoar tomonidan taklif qilingan. Charliz Hoar ingliz olimi, informatika va hisoblash texnikasi sohasida yetuk mutaxassis. Uning “ Tezkor saralash ” algoritmi saralash bo`yicha eng 15 ommabop algoritm. –––– 169 3 7 5 2 1 4 4 3 7 5 2 1 99 3 7 5 2 1 4 4 3 1 5 2 7 9 4 3 1 2 5 7 9 4 3 1 2 5 7 9 2 3 1 4 2 1 3 4 1 2 3 436 2C 2E 2B 23 1B 2A 2A 2C 2E 2B 23 1B 36 36 2C 2E 2B 23 1B 2A 2A 2C 1B 2B 23 2E 36 2A 2C 1B 23 2B 2E 36 2A 2C 1B 23 2B 2E 36 23 2C 1B 2A 23 1B 2C 2A 1B 23 2C 2A Bu algoritm ham “ Bo`lib tashla va hukmronlik qil “ ( Bu metod algoritmlarni qurishning asosiy metodlaridan biri. Murakkab masalani yechish uchun uni oddiyroq bo`laklarga ajratish kerak. Massivni ham xuddi shunday saralash mumkin . buning uchun uni ikki bo`lakka ajratamiz, bo`laklarni alohida saralaymiz, saralangan massivlarni birlashtiramiz ) metodiga asoslanadi. Algoritmining g`oyasi: Massivda bo`luvchi element x dan kichik yoki teng bo`lgan elementlar joylashsin, keyin undan katta bo`lgan elementlar joylashsin. Keyin ularni alohida saralaymiz. Agar a massivda n ta element bo`lsa, bo`luvchi element sifatida x=a[n/2] ni olamiz. Chap tomondan x dan kichik katta yoki teng bo`lgan birinchi elementni topamiz, o`ng tomondan esa x dan katta bo`lmagan birinchi elementni topamiz va ikkalasining o`rnini almashtiramiz. Ana shu jarayonni bo`luvchi element x ning chap tomonida undan kichik elementlar, o`ng tomonida esa undan katta bo`lgan elementlar joylashb qolgunicha davom ettiramiz. Shundan so`ng yuqoridagi jarayonni chap tomon uchun alohida o`ng tomon uchun alohida bajaramiz va hakozo. Ko`rinib turganidek bu rekursiya jarayoniga to`g`ri keladi. Quyida quicksort saralash algoritmining c++ tilidagi dastur matnini keltiramiz: #include <iostream> using namespace std; int a[1000]; void qsort(int l, int r) { int m, x, j, t, i; m=(l+r)/2; x=a[m]; i=l; j=r; while(i<=j){ while(a[i]<x) i++; while(a[j]>x) j--; if(i<=j) { t=a[i]; a[i]=a[j]; a[j]=t; 17 i++; j--;} } if(l<j) qsort(l,j); if(i<r) qsort(i,r); } int main() { int i, n; cin>>n; for(i=0; i<n; i++) cin>>a[i]; qsort(0,n-1); for(i=0; i<n; i++) cout << a[i] << &#34; &#34;; return 0; } Dastur natijasi quyidagicha bo’ladi: 18 X ulosa. Xulosa qilib shuni aytishim mumkinki, bu mavzuda men massiv elementlarini saralash usullarining ichida quicksort ya’ni tez saralash algoritmining qaysidir sohalarda boshqa usullarga nisbatan qulaylik tomonlari bilan ajralib turishini ko`rsatishga harakat qildim. Bundan tashqari, ya’ni quicksort algoritmidan tashqari saralash algoritmlaridan bubble sort saralash algoritmi, insertion sort saralash algoritmlarini tushuntirishga harakat qildim. Ushbu saralash algoritmlarining dasturlarini c++ tilida yozganligim uchun bu saralash algoritmlariga yanada ko`proq ko`nikma hosil qildim. 19 Hali sanashni bilmay turib sonlar ustida arifmetik amallar bajarib bo`lmaganidek, men ham ushbu kurs ishidagi asosiy qismning birinchi bo`limida massivlar haqida kengroq to`xtalib o`tdim. Ikkinchi bo`limda esa saralsh algoritmlarining turlari va ularning bir - biridan farqi haqida kengroq tushunchalar keltirib o`tdim. Va nihoyat uchinchi bo`limda kurs ishining asosiy qismini, quick sort saralash algoritmi va uning dasturini yozdim. Foydalaniladigan adabiyotlar rо‘yxati : 1. Bjarne Stroustrup . The C++ Programming Language (3th Edition). Addison- Wesley, 1997. 2. Gerbert Shildt. &#34;Java. Polnoye rukovodstvo&#34; 8-ye izdaniye. Yazik russkiy. - M.: Izdatelskiy dom &#34;Vilyams&#34;, 2012, — 1104 s. 3. D.S. Malik. C++ Programming: From Problem Analysis to Program Design. Fifth Edition. Course Technology, 2011. 4. Madraximov SH.F., Gaynazarov S.M. C++ tilida programmalash asoslari// Toshkent, О‘zMU, 2009, 196 bet. 5. Madraximov Sh.F., Ikramov A.M., Babajanov M.R. C++ tilida programmalash boyicha masalalar to’plami. O’quv qo’llanma // Toshkent, O’zbekiston Milliy Universiteti, “Universitet” nashriyoti, 2014. - 160 bet. Qо‘shimcha adabiyotlar : 20 6. Bjarne Stroustrup . The C++ Programming Language (4th Edition). Addison- Wesley, 2013. 1363 page. 7. Bjarne Stroustrup . Programming: Principles and Practice using C++ (Second Edition)&#34; Addison-Wesley , 2014, 1305 page. 8. Pavlovskaya T.A. C++. Programmirovaniye na yazike visokogo urovnya – SPb.: Piter. 2005.- 461 s. 9. Xorstmann K.S., Kornell G. - Java 2. Tom 1. Osnovi Java. M.: Vilyams, 2007. - 896 s. (7 izdaniye) . Biblioteka professionala. Per. s angl. 10. Xorstmann K.S., Kornell G. - Java 2. Tom 2. Tonkosti programmirovaniya, M.: Vilyams, 2014. -1874s. - 9-ye izd. 11. P.J. Deitel, H.M. Deitel. Java: how to program. NJ:Prentice Hall, --9th edition. 2012 12. Pavlovskaya T.S. Shupak Y.S. S/C++. Strukturnoye programmirovaniye. Praktikum.-SPb.: Piter,2002-240s 13. Glushakov S.V., Koval A.V., Smirnov S.V. Yazik programmirovaniya C++: Uchebniy kurs.- Xarkov: Folio; M.: OOO «Izdatelstvo AST», 2001.-500s. 14. Kultin N.B. C++Builder v zadachax i primerax.-SPb.: BXV-Peterburg, 2005.-336 s. 15. Abramov S.A., Gnezdelova Kapustina YE.N. i dr. Zadachi po programmirovaniY. - M.: Nauka, 1988. Internet saytlari : 1. http://cppstudio.com – C++ tilida programmalash b о‘ yicha namunalar izo h lari bilan keltirilgan. 2. http://cplusplus.com – C++ tilida mavjud konstruksiyalar ta’rifi, ishlatish namunalari bilan keltirilgan. 3. http://www.compteacher.ru/programming - dasturlash bо‘yicha video darsliklar mavjud. 21 4. http:// www.intuit.ru – internet universitet, dasturlash bо‘yicha yozma va video ma’ruzalar о‘qish, test sinovlaridan о‘tish va sertifikat olish imkoniyati mavjud. 5. http:// www.ziyonet.uz – dasturlash asoslari bо‘yicha referatlar topish mumkin. 22

O'xshashlar

Tanlash yoki ajratilgan oraliq asosida saralash usullari
Algoritmlаr, ulаrning хоssаlаri. Bеrilish usullаri vа strukturаlаri
Korxona xodimlari tarif jadvalini yaratish dasturiy vositasi
Algoritmik tillar va dasturlash amaliyot hisoboti
EHM larda axborotni tashuvchi vositalar