Nutq madaniyati 11-sinf - Tilshunoslik - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Nutq madaniyati 11-sinf

Yuklangan vaqt:

13.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

167.8759765625 KB

Ko'chirib olish

2-Mavzu: Nutq madaniya ti

Reja: 1. Nutq haqida tushuncha. 2. Nutqning o’qituvchi faoliyatidagi o’rni. 3. Nutq texnikasi: nafas olish, tovush, diksiya, ritmika. 4. O’qituvchining nutq malakasini shakllantirish yo’llari

Nutq – tildagi mavjud ifoda vositalaridan foydalangan holda real likka aylangan fikr bo‘lib ikki xil ko’rinishda namoyon bo‘ladi: 1. Ichki nutq O‘qituvchi ongida hosil bo‘ladigan, hali amalga oshmagan til ele ment laridan tashkil topgan, kishining og‘iz ochmasdan fikrlashi, mulo haza yuritishi, o‘ylashi ichki nutqdir. 2. Tashqi nutq. ( оg’zаki ): mоnоlоg, diаlоg, yozmа : dоklаd, rеfеrаt, аnnоtаtsiya vа bоshqаlаr.

Pеdаgоgik-psiхоlоgik аdаbiyotlаr tаhlili аsоsidа nutqning quyidаgi o’zigа хоsliklаrini аjrаtib ko’rsаtish mumkin: 1. Funktsiyalаri: mulоqоt, shахsgа tа’sir ko’rsаtish, tа’lim vа tаrbiya vоsitаsi. 2. Shаkllаri: tаshqi nutq (оg’zаki): mоnоlоg, diаlоg, yozmа: dоklаd, rеfеrаt, аnnоtаtsiya vа bоshqаlаr; ichki nuqt. 3. Nutq tехnikаsi: pеdаgоg оvоzining kаsbiy sifаti: tеmbr, intоnаtsiya, diksiya, tеmpоritm (bir minudа 120 tа so’z). 4. Nutqiy fаоliyat turlаri: o’qish, yozish, gаpirish. 5. Nutq uslublаri: ilmiy, rаsmiy, so’zlаshuv, bаdiiy, оmmаbоp. 6. Nutqqа qo’yilаdigаn tаlаblаr: tаlаffuzning аniqligi, ifоdаviylik, emоtsiоnаllik, diksiyaning tushunаrligi, tоvushlаrning аniq tаlаffuz qilinishi, оbrаzlilik, nutq mаdаniyati, so’zdаn fоydаlаnish qоidаlаrigа riоya qilish, tеmpоritmgа аmаl qilish. 7. Nutqni egаllаshdа yo’l qo’yilаdigаn kаmchiliklаr: mоnоtоnlik, tеmpоritmning оshib kеtishi, nоto’g’ri diksiya, so’zlаrni nоo’rin qo’llаsh, til qоidаlаrini buzish.

Topshiriq. Matnni o’qing. Guruhlarga bo’linib, ota-onaga murojaat shakllarini tanlash haqida fikrlashing. 5Endi ota-onani tilga olganda ishlatiladigan so’zlarga kelsak , otaga nisbatan «boboy», onaga nisbatan «kampir» singari so’zlarni ishlatish nutq odobidan, xususan va umuman, odobdan tashqaridir. Adabiy tilda otani «otamiz», «padarimiz», «qiblagohimiz» deb, onani «ona miz», «volidamiz», «onayizorimiz», «volidayi mehribonimiz», «oq sut bergan onamiz» kabi so’z va iboralar bilan tilga olinadi. Bular nutq odobiga daxldor ijobiy hodisalardan hisoblanadi. Ammo «boboy», «kampir» kabi so’zlar bolaning beodobligidan nishonadir. Ota oila boshi bo’lgani uchun unga ulug’vorlik ni bildiruvchi sifatlarni, onada bolaga nisbatan mehr ortiqroq bo’lgani va ko’proq ma shaqqat chekkani uchun unga mehribonlik , mushfiqlik va mehnat-u mashaqqat anglatuvchi sifatlar beriladi... Odob juda keng va qamrovli tushuncha bo’lib, u nutqni to’g’ri va o’rnida qo’llash odobini ham o’z ichiga oladi. Buyuk bobokalonimiz Mahmud Koshg’ariy ning «Devonu lug’otit turk» kitobida «Odobning boshi tildir» degan maqol qayd qilingan. Ulug’ alloma Yusuf Xos Hojibning «Qutadg’u bilig» asarida «til ardami» (nutq odobi) haqida bir qancha go’zal hikmatlar mavjud: 1. So’zingga ehtiyot bo’l, boshing ketmasin, Tilingga ehtiyot bo’l, tishing sinmasin.

Odob juda keng va qamrovli tushuncha bo’lib, u nutqni to’g’ri va o’rnida qo’llash odobini ham o’z ichiga oladi. Buyuk bobokalonimiz Mahmud Koshg’ariy ning «Devonu lug’otit turk» kitobida «Odobning boshi tildir» degan maqol qayd qilingan. Ulug’ alloma Yusuf Xos Hojibning «Qutadg’u bilig» asarida «til ardami» (nutq odobi) haqida bir qancha go’zal hikmatlar mavjud: 1. So’zingga ehtiyot bo’l, boshing ketmasin, Tilingga ehtiyot bo’l, tishing sinmasin. 2. Bilib so’zlasa, so’z donolik sanaladi,Nodonning so’zi o’z boshini yeydi. 3. Aql ko’rki so’zdir va til ko’rki – so’z, Kishi ko’rki yuzdir, bu yuz ko’rki – ko’z.

7-mashq. Berilgan gapdagi g’oyani o’z so’zlaringiz bilan ifodalang. Bu g’oyaning to’g’riligini dalillar asosida isbotlashga harakat qiling. O’z fikrini mutlaqo mustaqil, ona tilida ravon, go’zal va lo’nda ifoda eta olmaydigan mutaxassisni, avvalambor, rahbar kursisida o’tirganlarni bugun tushunish ham, oqlash ham qiyin. (I. Karimov)

Aytar so’zni ayt, Aytmas so’zdan qayt. Bug’doy noning bo’lmasin, Bug’doy so’zing bo’lsin. Yomon til boshga balo keltirar, Yaxshi til davlat, dunyo keltirar. Sevdirgan ham til, Bezdirgan ham til. So’zning boyligi – odamning chiroyligi. O’ynab gapirsang ham, o’ylab gapir.8-mashq. Berilgan maqollarni yodda tutishga harakat qiling. Ularda ifodalangan fikrlarni o’z so’zlaringiz bilan bayon qiling . Shunday mazmundagi maqollardan yozib keling.25210D0C 2612 2D 2D 35 261F 35 270F

11-mashq. Abdulla Avloniyning «Turkiy guliston yoxud axloq» asari- dan olingan parchani o’qing, undagi fikrlarga o’z munosabatingizni bildiring. Har bir millatning dunyoda borlig’in ko’rsatadurgan oyinayi hayoti til va adabiyotidur. Milliy tilni yo’qotmak millatning ruhini yo’qotmakdur... Zig’ir yog’i solub, moshkichiri kabi qilub, aralash-quralash qilmak tilning ruhini buzadur. Bobolarimizga yetushg’on va yaragan muqaddas til va adabiyot bizga hech kamlik qilmas... Umumiy milliy tilni saqlamak ila barobar xususiy og’iz orasidagi tilni ham saqlamak lozimdur. Chunki so’z insonning daraja va kamolini, ilm va fazlini o’lchab ko’rsatadurgan tarozusidir. Aql sohiblari kishining dilidagi fikr va niyatini, ilm va quvvatini, qadr va qiymatini so’zlagan so’zidan bilurlar... Boshimizga keladurgan qattig’ kulfatlarning ko’pi yumshoq tilimizdan keladur. Shuning uchun: «Ko’p o’yla, oz so’yla», – demishlar. Tillarning eng yaxshisi – so’zga usta til, so’zlarning eng yaxshisi bilib, oxirini o’ylab so’ylangan so’zdur

10Sh. Rahmatullayevning «O’zbek tilining izohli frazeologik lug’ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ular ishtirokida gaplar tuzing. jon kuydirmoq Ruhan kuchli bezovtalangan holda g’amxo’r bo’lmoq. yuziga oyoq qo’ymoq Behur mat qilish darajasida hisoblashmaslik. Varianti: yuziga oyoq bosmoq; yuziga oyoq tiramoq.

Nazorat savollari 1. Nutq odobi deganda nimani tushunasiz? 2. Ulug’ allomalarimizning so’zni qadrlash, nutq odobining zaruriyati haqidagi qanday hikmatlarini bilasiz? 3. Nutq madaniyati va nutq odobi tushunchalarining o’zaro munosabati haqida gapi ring. 4. Nutq madaniyati jamiyat madaniyatining ko’zgusi ekanligini misollar asosida tu shuntiring. 5. «Nutq madaniyati» terminining ikki ma’nosi haqida so’zlang.

12-mashq . « Yaxshi so’z qand yedirar, Yomon so’z pand yedirar» maqoli dagi g’oyani o’z so’zlaringiz bilan ifodalab, yozma matn tuzing.

Elektron ta`lim resurslari http://www.edunet.uz ; http://www.ziyonet.uz ; http://www.istedod.uzAdabiyotlar: 1. Azizxo’jaeva N.N. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. – Toshkent: Nizomiy nomidagi TDPU, 2006. 2. Sultonova G.A. Pedagogik mahorat. – T.: Nizomiy nomidagi TDPU, 2005. 3. Maxsudova M.A. Muloqot psixologiyasi. Toshkent: Turon- iqbol, 2006. -115 4. Pedagogik texnologiyalar va pedagogik mahorat. Darslik. N.T.Omonov, N.X.Xojaev, S.A.Madiyarova, Ye.I.Eshchonov. T.: “IQTISOD-MOLIYA”, 2009. 5. Xoliqov A. Pedagogik mahorat. – T.: IQTISOD-MOLIYA, 2011. 6. Xodjayev B.X. Umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti. – T., “Sano-standart” nashriyoti, 2017

14E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

Nutq madaniyati va nutq texnikasi 11-sinf

Nutq aniqligi 11-sinf

Nutqning aniqligi va badiiy nutq 11-sinf

Nutqning sofligi va badiiy nutq 11-sinf

Nutq texnikasida urg’u va to’xtam (pauza) 11-sinf