Ifodalilik va o’xshatishlar 11-sinf - Tilshunoslik - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Ifodalilik va o’xshatishlar 11-sinf

Yuklangan vaqt:

13.04.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

884 KB

Ko'chirib olish

Taqdimot 11-sinf Ona- tili darsligi asosida tayyorlangan

21-Mavzu: Ifodalilik va o’xshatishlar

O’xshatishlar nutqda katta badiiy- uslubiy imkoniyatlarga ega bo’lganligi uchun nutqning ifodaliligini ta’minlaydigan alohida vosita vazifasini bajaradi. O’xshatishlar to’rt unsurdan tarkib topadi, ya’ni: 1) o’xshatiladigan narsa (yoki subyekt); 2) o’xshatish etaloni; 3) o’xshatish asosi; 4) o’xshatishning shakliy ko’rsatkichi. Masalan, Yigit musichadek beozor ekan o’xshatishida yigit o’xshatiladigan narsa, musicha o’xshatish etaloni, beozor o’xshatish asosi, -dek qo’shimchasi esa o’xshatishning shakliy ko’rsatkichidir. O’xshatishlarning ikki turi farqlanadi: 1) erkin o’xshatishlar; 2) turg’un (doimiy) o’xshatishlar.

1-topshiriq. Berilgan gaplardagi oltindek (-day) so’zining o’xshatish unsuri sifatida ifodalilikni kuchaytirishdagi ishtirokini izohlang. 1. O’shanda bo’ychan o’spirin otasi bilan birga ekib, parvarishlagan bug’doy oltindek sarg’ayib pishayotgan edi. (G’ulom Karimiy) 2. Yaproq quyosh nurida oltindek tovlanib , yengil tebranganicha ko’kka dadil bo’y cho’zib turardi. (O’. Umarbekov) 3. Bular so’zlab bergan har bir hikoya, O’zi shundoqqina oltinday kitob. (Zulfiya)

103-mashq. N. Mahmudov va D. Xudoyberganovaning «O’zbek tili o’xsha tishlarining izohli lug’ati»dan olingan o’q so’zi ishtirokidagi turg’un o’xshatishlarning ma’nolariga diqqat qiling. O’z mulohazalaringizni bayon qiling. O’qday (kabi, singari) 1. To’g’ri, adil. Asosan, egri bo’lmagan ko’cha, yo’l va boshqa narsalar haqida: Hammasini yer yuzidan sidirib tashlab, o’rniga bog’-rog’ga ko’milgan, ko’chalari o’qday to’g’ri , oppoq, ko’rkam qishloq barpo qildi. (O. Yoqubov, «Diyonat»)

105-mashq. «Hasharda» yoki «Navro’z» mavzusida matn tuzing, unda turg’un va erkin o’xshatishlardan foydalaning.

106-mashq. Gaplarni o’qing. Erkin o’xshatishlarni aniqlab, ularni dafta ringizga ko’chiring, ma’nosini izohlang. 1. Kulmasdan chidab bo’lmaydigan maqomlarda u ham kuladi, lekin u ku lish – kasal odamning kulishiday og’ir, bir xil sovuq hazillarday malol keltiruvchi, yolg’on xushomadlarday ko’ngilga uruvchi bo’lardi. (Cho’lpon) 2. Hamma uyquda. Yangi yoqqan qor oyoq ostlarida g’irchillama etik singari ovoz berib yotardi. To’shakcha ustidagi dumaloq bolish – tepasi qor, ikki yoni quruq – chala bo’yalgan tuxum singari chuchmal va g’alati ko’rinardi. (Cho’lpon) 3. Kun issig’idan anor yuzlari bo’rtinib ketgan. Baxt yo’llariday oq va keng manglayda marvarid donalariday mayda ter. (G’afur G’ulom) 4. Ilon chaqqan kishidek dovdir va besaranjom ko’zlari bilan tevarakka bejo-bejo nazar tashlar edi. (Abdulla Qodiriy) 5. Ko’chada yuk ortilgan tuyalar ko’p. Qing’ir-qiyshiq ko’cha ular uchun go’yo sichqonning qopqoniday bo’lganidan tiqilib qolishgan. (Oybek)

Sh. Rahmatullayevning «O’zbek tilining izohli frazeologik lug’ati»dan olingan quyidagi iboralarning izohlarini esda tuting. Ular ishtirokida gaplar tuzing. qo’ltig’iga suv purkamoq Biror ishni qilishga o’chakishtirmoq, gijgijlamoq. hasratidan chang chiqmoq Ortiq darajada norozilik bildirib gapirmoq

TOPSHIRIQ 1.O’xshatishlarning tarkibiy unsurlarini sanang, ularni misollar bilan izohlang. 2. Erkin o’xshatishlarni ta’riflang. 3.Turg’un o’xshatishlar haqida nimalarni bilasiz? 4.O’xshatishlarning nutq ifodaliligini ta’minlashdagi ishtiroki haqida so’zlang. 5.Turg’un o’xshatishlar va frazeologik iboralarni qiyoslang, ular ning umumiy va farqli jihatlarini tushuntiring .

108-mashq.O’qiyotgan badiiy asaringizdan beshta erkin va beshta turg’un o’xshatishlarga misollar topib, ularni tegishli gaplari bilan ko’chiring. Ular ishtirokida yuzaga kelgan ifodalilik haqida mulohaza qiling.

savollarga javob bering. 1. Til vositalarini ifoda maqsadiga to’la muvofiq tarzda tanlash asosida nutqning qaysi kommunikativ sifati yuzaga chiqadi? 2. Nutqning ifodalilik sifati tilga xos qaysi vazifani butun ko’lami bilan namoyon etadi? 3. Nutqning ifodaliligini ta’minlovchi fonetik vositalar – bir xil tovush bilan boshlanuvchi so’zlar ko’pincha nutqning qaysi shaklida kuzatiladi? 4. Ko’chma ma’no va emotsional- ekspressiv bo’yoq haqida nimalarni bilasiz? 5. Ko’chimlarning qanday turlarini bilasiz? 6. Kinoya deganda nimani tushunasiz? 7. Kinoyaviy qo’llangan so’z yoki iboraning og’zaki va yozma nutqda qo’llanishi to’g’risida nimalarni bilasiz? 8. O’xshatishning qanday turlari bor va u qaysi tarkibiy unsurlardan tashkil topadi?

1-topshiriq. Berilgan so’z va ibora juftliklari ishtirokida gaplar tuzing. Shun dan kelib chiqib so’z va iboraning ifodalilik imkoniyatlarini tavsiflang. 1) xafa – ichiga chiroq yoqsa yorimaydigan; 2) xursand – og’zi qulog’ida; 3) sho’x – yerga ursang ko’kka sapchiydigan; 4) lallaygan – og’zing qani desa qulog’ini ko’rsatadigan; 5) yuvosh – qo’y og’zidan cho’p olmagan; 6) hovliqmoq – o’pkasini qo’ltiqlamoq

2-topshiriq. Matnni o’qing. Ko’chimlarning turini aniqlang, ularning nutq ifodaliligini ta’minlashdagi o’ziga xosligini tavsiflang. Kech kirib, qosh qoraya boshladi. Daraxt shoxlarini shirtillatib uzguday yoqqan yomg’irning tinganiga ancha bo’ldi-yu, osmon pardasi ochilmadi. Qoramtir bulutlar quyuqlashib, tobora pastlamoqda, azim daryodek Sharqqa tomon oqib bormoqda. Havodagi gard- g’uborni yuvib, tanga rohat baxsh etgan asad yomg’irining yoqimli shabadasi uzoqqa bormadi. Havo dim bo’la boshladi. Boyadan beri ko’rpachaga ko’kragini berib, yostiqni quchoqlab yotgan Mahkam aka dimiqib ketdi. (Rahmat Fayziy)

4-topshiriq. Gaplarni ko’chiring. Turg’un o’xshatishlarning nutq ifodaliligiga ta’sirini baholang 1. Bo’ldi-da endi, voy-bo’! Bitta gapni achchiq ichakday cho’zaveradimi! (Sh. Boshbekov) 2. Olomon ichidan bir kosib yigitcha bo’ynini xo’rozday cho’z ib, baralla qichqirdi. (Oybek) 3. Avvallari bunday holga tushgan odamni ko’rganda, xuddi jismiga paykon sanchilgan sherdek o’kirib dunyolarni buzadigan Yusuf hozir miq etmasdi. (Ulug’bek Hamdam) 4. Butun shahar arining uyasidek qaynaydi. (Sh. Boshbekov) 5. Rangi uniqqan chit ko’ylak ustidan nimcha kiyib olgan Umri xola sharpaday unsiz yurib keldi-da, zinadan ayvonga ko’tarildi. (O’. Hoshimov)

E’TIBORINGI Z UCHUN RAHMAT !

O'xshashlar

Ifodalilik va kinoya 11-sinf

Ifodalilik va ibora 11-sinf

Ifodalilik va ko’chimlar 11-sinf

Jo’yalilik va uslublar 11-sinf

Mantiqiylik va grammatik vositalar 11-sinf