Nafas olish, nafas olish organlarining tuzilishi. 8 - sinf - Odam va uning salomatligi - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Nafas olish, nafas olish organlarining tuzilishi. 8 - sinf

Yuklangan vaqt:

07.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

22888.788085938 KB

Ko'chirib olish

19-§. Nafas olish, nafas olish organlarining tuzilishi 8-sinf “Odam va uning salomatligi” darsligi asosida. 2014

Ahamiyati va funksiyasi

• Odam va har bir boshqa tirik organizm tashqi muhitdan kislorod qabul qilib, karbonat angidrid gazini chiqarib turishi nafas olish deb ataladi.

Nafas olish jarayoni quyidagi qismlardan iborat: – O‘pka alveolalari va tashqi muhit o‘rtasida kislorod va karbonatangidrid almashinuvi (tashqi nafas olish). – O‘pka alveolalari va o‘pkaning kapillar qon tomirlari o‘rtasida kislorod hamda karbonat angidrid almashinuvi. – Qon va to‘qimalar o‘rtasida kislorod va karbonat angidridalmashinuvi (ichki nafas olish).

Nafas olish organlariga burun bo‘shlig‘i, hiqildoq, kekirdak (traxeya), bronxlar, o‘pkalar va plevra pardalari kiradi

• Burun bo‘shlig‘i to‘siq bilan ikkiga bo‘lingan. Uning ichki yuzasi shilimshiq parda bilan qoplangan. Bu pardada juda ko‘p mayda bezchalar bo‘lib, ulardan havoni tozalash vazifasini bajaruvchi shilimshiq suyuqlik ajraladi. Burun bo‘shlig‘i nafas havosini tozalaydi va ilitib o‘tkazadi. • Hiqildoq IV—VI bo‘yin umurtqalari ro‘parasida joylashgan. • Hiqildoq havo o‘tkazuvchi nafas yo‘li vazifasini bajarishdan tashqari, u tovush hosil qiladigan ovoz apparati hamdir. Uning ichki qavati tukli shilimshiq pardadan iborat, devori esa tog‘ay va muskullardan tashkil topgan. Ichki qavatining o‘rtasida tovush boylamlari va muskullari joylashgan. Ularning harakati, qisqarishi va bo‘shashishi natijasida ovoz teshiklari ochilishi yoki yopilishi orqali tovush hosil bo‘ladi. • Hiqildoqdan havo uning pastki qismiga tutashgan nafas yo‘liga, ya’ni kekirdakka o‘tadi.

• Kekirdak (traxeya) hiqildoqning pastki qismidan, ya’ni VI— VII bo‘yin umurtqalari ro‘parasidan boshlanib, V ko‘krak umurtqasi ro‘parasigacha davom etadi va shu joyda o‘ng va chap bronxlarga bo‘linadi. Uning uzunligi odamning bo‘yiga qarab, 9—13 sm gacha yetadi. Kekirdakning devori 16—20 ta yarimaylanasimon tog‘aylar va paylardan tashkil topgan. Bronxlar V ko‘krak umurtqasi ro‘parasida kekirdakning ikkiga (o‘ng va chap bronxlarga) bo‘linishidan hosil bo‘ladi. Bronxlar o‘pka to‘qimasiga kirib, xuddi daraxt shoxiga o‘xshab, juda ko‘p mayda bronxchalarga tarmoqlanadi va bora-bora alveola pufakchalarini hosil qiladi.

• Kekirdak va bronxlar nafas yo‘li hisoblanib, ular havoni ilitib, namlab, mayda chang zarrachalaridan tozalab, o‘pka alveolalariga o‘tkazadi. • O‘pka bir juft bo‘lib (o‘ng va chap o‘pka), konussimon tuzilgan. Ular ko‘krak qafasining ikki tomonida joylashgan. O‘ng va chap o‘pkaning o‘rtasida kekirdak, qizilo‘ngach, qon tomirlari, ayrisimon bez, nerv tolalari, limfa tomirlari va tugunlari hamda yurak joylashgan. • O‘pkalar pastdan diafragma, orqadan umurtqa pog‘onasi, oldingi tomondan to‘sh suyagi va atrofidan qovurg‘alar bilan chegaralangan. O‘pka to‘qimasi daraxtsimon shakldagi o‘rtacha, mayda va eng mayda bronxchalardan hamda pufakchasimon alveolalardan tashkil topgan. O‘pka alveolalarida gaz almashinuvi jarayoni kechadi. Ularning devori bir qavatli epiteliy to‘qimasidan iborat bo‘lib, atrofi mayda qon tomirlari — kapillarlar bilan to‘rsimon shaklda o‘ralgan. Alveolalarning soni ikkala o‘pkada 750 mln. atrofida bo‘ladi. Alveolalarning umumiy sathi 100 m 2 ni tashkil qiladi. Ular yuzasining bunday katta sathga ega bo‘lishi o‘pka bilan tashqi muhit o‘rtasida hamda alveolalar bilan qon o‘rtasida gazlar almashinuvi tezlashuvini ta’minlaydi.

• O‘pkalar tashqi tomondan plevra pardasi bilan o‘ralgan. U ikki qavatdan (ichki va tashqi) iborat bo‘lib, ular orasida torgina plevra bo‘shlig‘i hosil bo‘ladi. Plevra bo‘shlig‘idagi bosim atmosfera bosimidan past bo‘lib, u nafas olib-chiqarishda o‘pkaning kengayibtorayishiga qulaylik tug‘diradi.

Savol va topshiriqlar • Nafas olish qanday ahamiyatga ega? • Burun va hiqildoqning tuzilishini ayting. • Traxeya va bronxlarning tuzilishi va vazifasini ayting. • O‘pkaning joylashishi, tuzilishi va vazifasini tushuntiring.

O'xshashlar

Sun’iy nafas oldirish. 8 - sinf

Ko‘payishning ahamiyati. Ko‘payish organlarining tuzilishi. 8 - sinf

Ovqat hazm qilish organlarining tuzilishi va vazifasi. 8 - sinf

Sezgi organlarining ahamiyati. Ko‘rish organlari. 8 - sinf

Odam organizmining hujayraviy tuzilishi. 8 - sinf