logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)
  3. Iqtisodiyot
  4. Iqtisodiy faoliyat tahlili 9-sinf

Iqtisodiy faoliyat tahlili 9-sinf

Yuklangan vaqt:

15.02.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4405 KB
Ko'chirib olish
9-sinf Iqtisodiy bilim asoslari darsligi asosida 7-mavzu: Firmaning tovarni sotishdan olgan kirimini hisoblashda sotilgan tovar miqdori tovar sotilayotgan paytdagi bozor narxiga ko‘paytiriladi. Firmaning yillik daromadi esa uning mana shunday kirimlarining yig‘indisidan iboratdir. Firmaning joriy yildagi daromadini uning oldingi yillardagi daromadlari bilan solishtirmoqchi bo‘lsak, biz qanday yo‘l tutishimiz kerak bo‘ladi? Inflatsiya natijasida tovarning narxi o‘zgargan. Bu esa o‘z navbatida ishlab chiqarilgan tovar miqdori o‘zgarmagan taqdirda ham firma daromadining o‘zgarishiga olib keladi. Natijada firma foydasining ham o‘zgarishiga olib keladi. Shuning uchun ham real daromad va real foyda tushunchalarini kiritishimizga to‘g‘ri keladi. Firmaning joriy narxlardagi daromadi yoki foydasi firmaning nominal daromadi yoki nominal foydasi deb ataladi. Firma daromadi yoki foydasining narxlar o‘zgarishini inobatga olgandagi qiymatlari firmaning, mos ravishda, real daromadi yoki real foydasi bo‘ladi. Narxlarning o‘zgarishi darajasini aniqlovchi ko‘rsatkich — bu narxlarning o‘zgarish indeksidir. Bu indeks joriy yildagi o‘rtacha narxlarning taqqoslash uchun olingan yildagi o‘rtacha narxlarga nisbatini ifodalovchi maxsus koeffitsientdir. Firma foydasining real miqdori quyidagi formula yordamida hisoblanadi: Bu yerda: P r — foydaning real miqdori; P n — foydaning nominal miqdori; I — narxlarning o‘zgarish indeksi Firmaning ma’lum davr mobaynidagi faoliyatini ko‘rsatuvchi o‘lchovlar bor. Ulardan biri samaradorlik (rentabellik) tushunchasidir. Firma umumiy faoliyatining samaradorligi (rentabellik) deb uning muayyan davrda olgan foydasi miqdorining, shu davrda sarflangan jami xarajatlari nisbatiga aytiladi. Foydaning nominal miqdori – foydaning joriy narxlarda ifodalangan qiymati. Foydaning real miqdori – foydaning biror yildagi narxlarga nisbatan xarid qilish quvvati. Masalan, “Sherdor” firmasi bir oy davomida 30 000 000 so‘m xarajat qilib, 7 500 000 so‘m foyda oldi. Demak, firma faoliyatining bu oydagi foydalilik darajasi R = Pr : TC = 7 500 000 : 30 000 000 = 0,25 yoki 25% ga teng bo‘ladi. Odatda, samaradorlik foizlarda ko‘rsatiladi. Korxona faoliyatining foydalilik ko‘rsatkichi 25% ga teng bo‘lishi yaxshi ko‘rsatkich hisoblanadi. Bu yerda: R — samaradorlik; P r — foyda miqdori; TC — xarajatlar miqdori. Mashq Firma birinchi oyda 20 000 000 so‘m xarajat qilib, 25 000 000 so‘m daromad qildi. Ikkinchi oyda esa 25 000 000 so‘m xaraja t qilib, 30 000 000 so‘m daromad qildi. Qaysi oyda firma faoliyatining samaradorligi yuqoriroq bo‘lgan? Firmaning ma’lum muddatdagi iqtisodiy faoliyatining natijalari uning foyda va zarari haqidagi hisobotida o‘z aksini topadi. Korxona ishlab chiqarish faoliyatining rivojlanishida aylanma mablag‘larning bir maromda aylanib turishi muhim ahamiyatga ega. Bu mahsulotni ishlab chiqarishdan tortib, uni sotishgacha bo‘lgan jarayonni oqilona boshqarishni taqozo etadi. Aylanma mablag‘ miqdorining kamayib ketishi ishlab chiqarish hajmining kamayib ketishiga olib keladi. Aylanma mablag‘ qancha tez aylansa, korxona shuncha ko‘p foyda ko‘radi. 01 1A 02 04 21 1B 04 10 0C0D Shunday qilib, har bir tadbirkorning eng katta muammosi aylanma mablag‘ning bir maromda aylanib turishini ta’minlashdan, imkon bo‘lsa, uning miqdorini ko‘paytirish va aylanishini tezlatishdan iborat, deyish mumkin. Lekin, ko‘p hollarda, uzoqni ko‘zlab ish tutmaslik oqibatida korxona o‘z aylanma mablag‘idan ajralib qoladi. Bunday holatlarda keskin chora-tadbirlar ko‘rilmasa, boshqa moliyaviy manbalar ishga solinmasa, korxonaning ishlab chiqarish faoliyati to‘xtab qolishi mumkin. Firma faoliyatining samaradorligi — firmaning muayyan davrda olgan foydasi miqdorining shu davrda sarflangan jami xarajatlari miqdoriga nisbati. Qarzlar o‘sib shu darajaga boradiki, natijada, korxona bu qarzlarni to‘lash imkoniyatiga ega bo‘lmay qoladi. Bunday holatlarda korxona bankrot (“sindi”) deb e’lon qilinadi. Korxonaga tegishli molmulk sotuvga, odatda, kimoshdi savdosiga qo‘yiladi. Sotishdan tushgan pullar davlat va boshqa firmalar oldidagi qarzlarni qoplashga ishlatiladi. Respublikamizda “Bankrotlik to‘g‘risida”gi qonun 1994- yilda qabul qilingan va unga bir necha marta o‘zgartirishlar kiritilgan. Unda qarzlarini to‘lashga qodir bo‘lmagan korxonalarni “bankrot” deb e’lon qilish yo‘lyo‘riqlari belgilangan. Korxonalar, firmalar ta’sischilar kengashi qaroriga ko‘ra yoki bankrot deb e’lon qilingan taqdirda tugatilishi mumkin. Firmalarni tugatish firma nizomida va amaldagi qonunlarda ko‘zda tutilgan yo‘l-yo‘riqlar asosida amalga oshiriladi. Korxona tugatilayotgan paytda, uning davlat va boshqa firmalar hamda tashkilotlar oldidagi qarzlari to‘langandan so‘ng, qolgan mol-mulk va pul mablag‘lari ta’sischilar o‘rtasida korxona nizomida ko‘zda tutilgan tartibda taqsimlanadi. Korxona shahar (tuman) hokimligi tomonidan tugatilishi haqidagi qaror chiqqandan keyingina tugatilgan hisoblanadi. Bankrotlik – firmaning o‘z xodimlari, boshqa fuqarolar, firmalar va davlat oldidagi qarzlarini to‘lay olmaslik holati.