Jismlarning muvozanatda bo‘lish shartlari 10 - sinf - Fizika - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Jismlarning muvozanatda bo‘lish shartlari 10 - sinf

Yuklangan vaqt:

26.04.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

799 KB

Ko'chirib olish

10-sinf fizika darsligi asosida 17-mavzu:Jismlarning muvozanatda bo‘lish shartlari

Uyning shiftiga osilgan qandil misolida qo‘yilgan kuchlarni qaraylik (4.1- rasm). Buning uchun, avvalo, 6-sinfda o‘rganilgan jismlarning massa markazi haqidagi tushunchani eslaylik. Massa markazi deyilganda jismning barcha massasi mujassam bo‘lgan xayoliy nuqta tushuniladi.

Shunga ko‘ra jismga ta’sir etayotgan kuchlarni massa markaziga nisbatan olamiz. Osib qo‘yilgan lampaga pastga yo‘nalgan og‘irlik kuchi ta’sir qiladi. Natijada uni tutib turuvchi ip tarang bo‘lib tortiladi.

Ipda hosil bo‘lgan taranglik kuchi va og‘irlik kuchi massa markazidan o‘tuvchi to‘g‘ri chiziqda yotadi va yo‘nalishi jihatidan qarama-qarshi bo‘ladi. Bu kuchlar son qiymati jihatidan teng bo‘ladi.

Bu kuchlarni vektorlarni qo‘shish qoidasiga binoan qo‘shilsa, natijaviy kuch nolga teng bo‘ladi. Shunga ko‘ra lampa muvozanatda qo‘ladi. Biror-bir jism qiya tekislikda muvozanatda turgan holni ko‘raylik (4.2-rasm). Bunda jismga qo‘yilgan kuchlarni massa markaziga nisbatan qaraylik. Jismga avvalo og‘irlik kuchi mg→ ta’sir qiladi.

Bu kuchni F 1 va F→ 2 tashkil etuvchilarga ajrataylik. Bunda F→ 1 kuch jismni qiya tekislik bo‘ylab pastga sirpantirishga harakat qiladi. F→ 2 -kuch qiya tekislik yuzasiga beradigan bosim kuchini hosil qiladi. Bu kuch yuza tomonidan jismga reaksiya kuchi N→hosil bo‘lishiga olib keladi.

Jism sirpanishiga qarama-qarshi yo‘nalishda ishqalanish kuchi F→ 3 ta’sir qiladi. Bu holda ham jismga ta’sir etayotgan barcha kuchlarning vektor yig‘indisi nolga teng bo‘ladi.

Yuqoridagilardan kelib chiqib quyidagi xulosani chiqarish mumkin: Aylanish o‘qiga ega bo‘lmagan jism yoki jismlar sistemasi muvozanatda qolishi uchun unga ta’sir etayotgan kuchlarning vektor yig‘indisi nolga teng bo‘lishi kerak. Muvozanat turlari.

Agar biror jism muvozanatda turgan bo‘lsa, uni doimo shunday holatda qoladi deb bo‘lmaydi (4.3-rasm). Chunki real sharoitlarda unga tashqaridan tasodifi y turtkilar berilib turiladi. Bunday turtkilardan jismlarni to‘la xoli qilishning imkoni yo‘q.

Muhimi shunday turtkilardan so‘ng jism muvozanatda qoladimi yoki muvozanat buziladimi shuni bilish kerak. Buning uchun tashqi turtki vositasida muvozanat vaziyatidan chetlashgan jismga ta’sir etuvchi natijaviy kuch yo‘nalishini aniqlash kerak. Hosil bo‘ladigan natijaviy kuch yo‘nalishiga ko‘ra muvozanat uch turda bo‘ladi.

1. Turg‘un muvozanat. Jismni muvozanat holatidan chetga chiqarilganda, uni dastlabki vaziyatiga qaytaruvchi kuch hosil bo‘ladigan muvozanatga turg‘un muvozanat deyiladi (4.4-a rasm). Bunda yarim sfera ichiga qo‘yilgan sharcha muvozanat vaziyatidan chetlashtirilganda, unga ta’sir etayotgan kuchlarning teng ta’sir etuvchisi uni yana muvozanat holatiga qaytaradi.

2. Turg‘unmas muvozanat. Jismni muvozanat holatidan chetga chiqarilganda, uni dastlabki vaziyatidan uzoqlashtiruvchi kuch hosil bo‘ladigan muvozanatga turg‘unmas muvozanat deyiladi (4.4-b rasm). Bunda yarim sfera ustiga qo‘yilgan sharcha muvozanat vaziyatidan chetlashtirilganda, unga ta’sir etayotgan kuchlarning teng ta’sir etuvchisi uni muvozanat holatidan yanada chetlashtiradi.

3. Farqsiz muvozanat. Jismni muvozanat holatidan chetga chiqarilganda, uning holatini o‘zgartiradigan hech qanday kuch hosil bo‘lmasa farqsiz muvozanat deyiladi (4.4-d rasm). Gorizontal sirt ustiga qo‘yilgan sharchaga tashqi turtki berilganda, joyidan siljiydi. Lekin unga ta’sir etayotgan kuchlarning teng ta’sir etuvchisi nolga teng bo‘ladi.

4.5-rasmda keltirilgan jismga o‘girlik markazidan quyida joylashgan B nuqtaga F 1 kuch ta’sir ettirilsa (F 1 > F ishq . · F ishq . – ishqalanish kuchi), jism ilgarilanma harakatga keladi. Kuch kattaligini o‘zgartirmagan holda uni A nuqtaga ko‘chirilsa, jism qiyshaya boshlaydi. Og‘irlik markazidan pastga yo‘nalgan G vektor bilan jism pastki asosi konturining chetki nuqtasi orasidagi masofa l kamaya boshlaydi.

Kuch ta’sir ettirish davom etsa, G vektor jism asosini chegaralovchi kontur ichidan chiqadi va jism ag‘dariladi. Shunday qilib jismning turg‘unligi (barqarorligi): 1) jism og‘irligiga; 2) jism asosi yuzining kattaligiga; 3) ag‘daruvchi kuchning og‘irlik markazidan qanchalik quyiga qo‘yilganligiga bog‘liq.

Masala yechish namunasi 1. Massasi 10 kg bo‘lgan jism ikkita cho‘zilmas arqonga osilgan. Ular o‘zaro 60° burchak hosil qilgan holda muvozanatda qoladi. Arqonlarning taranglik kuchlarini hisoblang.

O'xshashlar

Jismlarning muvozanatda bo‘lish shartlari 10-sinf, 16-mavzu

Jismlarning vertikal harakati. 10-sinf 3-mavzu

Jismlarning zaryadlanishi 8 - sinf

Jismlarning absolyut elastik va noelastik to‘qnashishi 10-sinf, 14-mavzu

Masalalar yechish 10-sinf, 26-mavzu