Turning populatsion strukturasi (davomi). 11 - sinf - Biologiya - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Turning populatsion strukturasi (davomi). 11 - sinf

Yuklangan vaqt:

04.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2860.8369140625 KB

Ko'chirib olish

15-§. Turning populatsion strukturasi (davomi) 11 sinf "Biologiya" darsligi asosida. 2018

• Biotsenozning tur tarkibi. Har qaysi biotsenoz turlarning xilma-xilligi bilan xarakterlanadi. Biotsenoz turlarining xilma-xilligi haqida amalda to‘liq tasavvur hosil qilish mumkin emas, chunki mikroorganizmlarning barcha turlarini hisobga olib bo‘lmaydi.

• Muhit sharoiti qanchalik qulay bo‘lsa, biotsenozda turlar xilma-xilligi shunchalik ortadi yoki aksincha. Masalan, tropik o‘rmonlar flora va faunasi nihoyatda xilma-xil, o‘rta mintaqalarning turlar boyligi, asosan, yopiq urug‘li va ochiq urug‘li o‘simliklar, hayvonot olami, kam hollarda zamburug‘ turlari bilan belgilanadi.

• Har qaysi biotsenozda son jihatdan eng ko‘p bo‘lgan va biotopning katta qismini egallagan turlar bo‘ladi. Bunday turlar dominant turlar deyiladi.

• Inson dominant yoki subdominant turlardan xo‘jalik faoliyati jarayonida biotsenozga zarar yetkazmagan holda foydalanishi mumkin. Kam sonli va noyob turlar muayyan biotsenoz doirasida himoyaga olinishi zarur. Ko‘pgina biotsenozlarning areali doirasida noyob turlar soni juda kamayganda, odatda, ular Xalqaro yoki milliy Qizil kitobga kiritiladi.

• Turning fazoviy strukturasi – populatsiya individlarining o‘zlari egallagan hududda tarqalishi. Turlarning biotopda ham gorizontal, ham vertikal yo‘nalishlarda ma’lum qonuniyat asosida taqsimlanishi biotsenozning fazoviy strukturasini belgilaydi. Biotsenozga vertikal yaruslilik va gorizontal mozaik struktura xosdir.

• Quruqlik biotsenozlarida vertikal strukturaning shakllanishida bo‘yi turlicha balandlikdagi o‘simliklar asosiy rol o‘ynaydi. Yarus – biotsenozda birgalikda o‘sadigan, bir-biridan balandligi bilan farqlanadigan turli guruhlarga mansub bo‘lgan o‘simlik turlaridir.

• O‘simliklarning bunday joylashishi quyosh energiyasini to‘liq o‘zlashtirilishini ta’minlaydi. Birinchi yarusni baland daraxtlar (eman, terak, shumtol, jo‘ka), ikkinchi yarusni unchalik baland bo‘lmagan daraxtlar (yovvoyi olma, nok, chetan) tashkil qiladi.

• Biotsenozdagi hayvon turlarining tarqalishi fitosenozning muayyan yaruslariga bog‘liq bo‘ladi. Birinchi yarusda daraxtlarning barglari bilan oziqlanadigan hasharotlar uchraydi. Ikkinchi yarusni qushlar va daraxtlarning tanasidagi zararkunandalar – po‘stloqxo‘r va mo‘ylovdor qo‘ng‘izlar egallaydi.

• Yaruslilikning paydo bo‘lishi har xil turlarning bir-biriga uzoq muddat davomida moslanishlari va turlararo munosabatlarning shakllanishi natijasi dir. Yaruslilik turlarning yashash joyi, yorug‘lik va oziq manbayiga bo‘lgan raqobatini sezilarli darajada pasaytiradi.

• Biotsenozning gorizontal strukturasi (mozaiklik). Tabiiy populatsiyalar individlari bir tekis, tasodifiy va guruhli tarzda taqsimlanadi

• Guruhli taqsimlanish tabiatda eng ko‘p uchraydi. Organizmlar arealning ma’lum hududlarida to‘plangan bo‘lib, bunday hududlar orasida foydalanilmagan maydonlar bo‘ladi. O‘simliklarning guruhli taqsimlanishi ularning ko‘payish usulining mevasi va urug‘larning tarqalishi bilan bog‘liqdir.

• Etologik (xulq-atvor) struktura – populatsiya individlari o‘rtasida tarkib topadigan munosabatlar tizimi. Bunday struktura hayvonlargagina xosdir. 7- sinfda biologiyani o‘rganish chog‘ida hayvonlarda xulq- atvor reaksiyalarining xilma- xilligi bilan tanishgansiz. Ayrim populatsiyalarda individlar yakka holda yashaydi. Ko‘p hollarda organizmlar guruhlar (oila, koloniya, to‘da, poda va b.) ga birlashadi

• Ayrim hayvonlar, masalan, bo‘rilar va giyena itlari to‘da bo‘lib yashaydi. To‘dada taqlid qilish reaksiyalari rivojlangan va qat’iy tartibga bo‘ysunish bo‘ladi. To‘da a’zolarining xatti-harakatlari ovoz, ko‘rish yoki kimyoviy signallar yordamida amalga oshiriladi.

• Koloniyalar – o‘troq hayot kechiradigan hayvonlar hosil qiladigan guruhlar. Ular uzoq vaqt davomida mavjud bo‘lishi yoki ko‘payish davridagina shakllanishi mumkin. Individlar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarning murakkablik darajasiga ko‘ra koloniyalar har xil bo‘ladi.

O'xshashlar

Turning populatsion strukturasi. 11 - sinf

Ekotizimlarning trofik strukturasi. 11 - sinf

Populatsiya – turning tuzilish va evolutsiyaning boshlang‘ich birligi. 10 - sinf

Biosferaning tarkibi. 11 - sinf

Tabiiy ekosistemalar. 11 - sinf