Nuklein kislotalar. 9 - sinf - Biologiya - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Nuklein kislotalar. 9 - sinf

Yuklangan vaqt:

04.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6189.095703125 KB

Ko'chirib olish

26- §. NUKLEIN KISLOTALAR 9- sinf “Biologiya. Sitologiya va genetika asoslari” darsligi asosida. 2014

 Tirik organizmlar, shu jumladan viruslar uchun ham nuklein kislotalarning ahamiyati juda katta. Ular irsiy belgilarni saqlash va nasldan naslga o‘tkazish, oqsillar biosintezi kabi muhim hayotiy jarayonlarni amalga oshirishda faol ishtirok etadi.

 Nuklein kislotalar dastlab hujayra yadrosidan ajratib olinganligi sababli nuklein kislotalar (“nukleus” — yadro) deb atalgan. Hozirgi vaqtda nuklein kislotalar faqat yadroda emas, balki xloroplast va mitoxondriyada ham mavjudligi aniqlangan.

 Nuklein kislotalardan biri hisoblangan DNKning tuzilishining kashf etilishi biologiyaning yangi davrini boshlab berdi. Chunki bu kashfiyot tirik hujayralar, binobarin, tirik organizmlar ham qanday qilib xuddi o‘ziga o‘xshash nasl qoldirishining sirlarini ochishga imkon yaratdi.

 Nuklein kislotalarning monomerlari nukleotidlardir. Ulardan uzun dan-uzoq polinukleotidlar hosil qilinadi. Nukleotidlar murakkab tuzilishga ega. Ularning tarkibida fosfor kislotasi, monosaxarid va azo‘t asoslari bo‘ladi. Ular bir-biridan azot asoslarining turiga qarab to‘rtga ajratiladi.

 Bular adenin, guanin, sitozin va timin (urasil) nukleotidlardir. Nuklein kislota tarkibidagi monosaxarid ikki xil: riboza va dezoksiribozadan iborat. Riboza va dezoksiribozaning molekulasida 5 ta uglerod atomi bo‘ladi, glukozada esa uglerod atomlarining soni 6 taga teng.

 Dezoksiriboza tarkibida bir atom kislorod yetishmasligi bilan ribozadan farq qiladi. Bu ikkala monosaxarid bir polinukleotidda va bir nuklein kislota tarkibida bir vaqtda hech qachon uchramaydi.

 Bir-biri bilan har doim faqat ribonukleotidlar yoki faqat dezoksiribonukleotidlar hosil qilib birlashadi. Shunday qilib, bu ikki xil monosaxarid ikki tipdagi polinukleotidni va shu tufayli ikki xil nuklein kislotani hosil qiladi.

 DNK molekula massasi juda katta bo‘lgan qo‘sh zanjirli polimer birikma hisoblanadi. Bitta molekula tarkibida haddan tashqari ko‘p nukleotidlar bo‘ladi. DNK molekulasi qo‘sh zanjirdan iborat. Qo‘sh zanjir bir- biriga to‘la mos keladi va komplementardir.

 Zanjirlarning bir-biriga mos va komplementar bo‘lishi ham bir zanjirdagi purin asosi qarshisida pirimidin asosi bo‘lishi ni talab qiladi. Purin asosida A va G kirsa, pirimidin asosiga TS va T kiradi. Adeninga doim Timin komplementar, guaninga esa tsitozin komplementardir. A-T o‘rtasida ikkita vodorod bog‘, G-TS o‘rtasida uchta vodorod bog‘lar bo‘ladi.

 DNK qo‘sh zanjirining hosil bo‘lishi nukleotidlar o‘rtasidagi komplementarlik bilan bog‘liqdir. DNK molekulasida oqsil sintezi to‘g‘risida axborot joylashgan. Shu bilan birga DNK molekulasi ana shu axborotning nusxasini ko‘paytirish xususiyatiga ega. Bu tirik organizmlar haqidagi irsiy axborotni aniq holda nasldan naslga o‘tkazish demakdir.

 DNK hujayra yadrosida, shuningdek mitoxondriya va xloroplastlarda bo‘ladi. U xromosoma tarkibiga kirib, oqsillar bilan birikkan holda uchraydi. DNKning tuzilishini amerikalik biolog J. Uotson va angliyalik fizik olim F. Krik kashf etganlar.

 Ribonuklein kislotalarning tuzilishi DNKga o‘xshash bo‘ladi. Ularning tarkibiga azot asoslaridan adenin, guanin, sitozin va uratsil uchraydi. Asosiy farqi RNK bir zanjirli molekulalardan iborat.

 Molekular massasi ularning turiga qarab har xil bo‘ladi. Ular transport (t-RNK), informatsion (axborot) — (i-RNK) va ribosomal (r-RNK)ga bo‘linadi. Bunday nomlanish albatta ular bajaradigan vazifalari bilan bog‘liqdir. RNKning barcha turlari oqsil sintezida ishtirok etadi.

SAVOL VA TOPSHIRIQLAR  Nuklein kislota deb qanday moddalarga aytiladi, ularning qanday turlarini bilasiz?  Nuklein kislotalar qanday birikmalardan tashkil topgan?  Nima uchun DNK va RNK deb ataladi?  Tirik organizmlarda nuklein kislotalar qanday vazifani bajaradi?

O'xshashlar

Oqsillar va nuklein kislotalar. 10 - sinf

Yadro. 9 - sinf

Urug‘lanish. 9 - sinf

Fotosintez. 9 - sinf

Xemosintez. 9 - sinf