Nasldan naslga o‘tishning sitologik asoslari. 9 - sinf - Biologiya - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Nasldan naslga o‘tishning sitologik asoslari. 9 - sinf

Yuklangan vaqt:

04.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1498.3505859375 KB

Ko'chirib olish

47- §. Nasldan naslga o‘tishning sitologik asoslari 9- sinf “Biologiya. Sitologiya va genetika asoslari” darsligi asosida. 2014

• Gametalar sofligi gipotezasi. Mendel fikricha irsiy omillar, duragaylar hosil bo‘lishida ajralib ketmaydi, balki o‘zgarmagan holda saqlanadi. Qarama qarshi belgilarga ega bo‘lgan ota ona organizmlarni chatishtirishdan hosil bo‘lgan F 1 duragay o‘zida har ikkala muqobil: dominant va retsessiv belgilarni mujassam qiladi.

• Jinsiy ko‘payishda avlodlar o‘rtasidagi bog‘lanish jinsiy hujayralar — gametalar orqali amalga oshadi. Har bir gameta juft irsiy omillardan faqat bittasiga ega bo‘ladi. Urug‘lanish jarayonida ikkita retsessiv belgiga ega bo‘lgan gametaning qo‘shilishidan retsessiv belgilar fenotipda namoyon bo‘ladi. Dominant belgilarni o‘zida mujassam qilgan yoki har ikki gameta, biri dominant, ikkinchisi retsessiv belgilarga ega bo‘lgan gametalarning qo‘shilishidan dominant belgili organizm rivojlanishiga sabab bo‘ladi.

• Shunday qilib F 2 bo‘g‘inda retsessiv belgili organizmning namoyon bo‘lishi quyidagi ikki shartlarga amal qilinganda paydo bo‘ladi: 1) agar du ragaylarda irsiy omil o‘zgarmagan holda saqlangan bo‘lsa; 2) agar jinsiy hujayra (gameta)lar allellar juftidan faqat bittasiga ega bo‘lsa. Mendel geterozigota organizmlarni o‘zaro chatishtirganda belgilarning ajralishini genetik jihatdan gametalar sofligi va ular allel genlardan faqat bittasini o‘zida saqlashi orqali tushuntirib berdi.

• Gametalar sofligi gipotezasini quyidagicha izohlash mumkin: jinsiy hujayralarning hosil bo‘lishida har bir gametalar juft genlardan faqat bittasiga ega bo‘ladi.

• Gametalar hosil bo‘lishida duragaylardagi gomologik xromosomalar bi rinchi meyoz bo‘linish natijasida har xil hujayralarga o‘tadi. • Bu organizm ikki xil gameta hosil qiladi. Gametalar sofligi gipotezasi ajralish qonuni turli genlarga ega bo‘lgan gametalarning tasodifan qo‘shilib qolishi natijasidir: AA, Aa, aa.

Nasldan naslga o‘tishning sitologik asoslari. • Mendel gametalar sofligi gipotezasini ta’riflab bergan vaqtlarda mitoz haqida, gametalarning rivojlanishi va meyoz to‘g‘risida hali hech narsa ma’lum emas edi. Hozirgi vaqtda sitologiya yutuqlari tufayli Mendel qonunlari mustahkam sitologik asosga ega bo‘lib qoldi.

• O‘simliklar va hayvonlarning har birida xromosomalar ma’lum bir miqdorda bo‘ladi. Oson bo‘lishi uchun faraz qilaylik: o‘rganayotgan organiz mimizda atigi bir juft xromosoma, genlar esa shu xromosomaning qismlari bo‘lsin. Juft genlar gomologik xromosomalarda joylashgan. Meyozda gomologik xromosomalarning har bir jufti gametalarda bittadan qolishini tushunish oson, modomiki, shunday ekan, gametalarda har bir juftda bittadan gen qoladi. Monoduragay chatishtirishda belgilarning ajralishining sitologik asoslari shundan iboratki, meyoz natijasida gomologik xromosomalar tarqalishi va gaploid jinsiy hujayralarning hosil bo‘lishidir.

• Allel genlar. Monoduragay chatishtirishda nasldan naslga o‘tish qonuniyatlari to‘g‘risida yuqorida ko‘rib chiqilgan material genetikani yanada chuqurroq o‘rganishga doir ba’zi tushunchalarni ta’riflash uchun imkon beradi. Bir birini istisno etadigan belgilarning rivojlanishini aniqlab beruvchi genlar juftlarni hosil qilishini no‘xat, namozshomgul va boshqa obyektlardagi nasldan naslga o‘tish misolida ko‘rish mumkin. Masalan, no‘xat donlari rangining sariq bilan yashil rangini belgilovchi geni, gul rangining oq bilan qizil rangini belgilovchi geni va boshqalar ana shunday juftlardir. Juft genlar allel genlar deb ataladi. Demak, no‘xat donlari rangining sariq va yashil rangini belgilovchi genlari allel genlar (allellar) dir. Allel genlar gomologik, ya’ni juft xromosomalardan joy oladi, shunga ko‘ra meyoz jarayonida ular har xil gametalarga o‘tib qoladi.

Savol va topshiriqlar Monoduragay chatishtirish deb nimaga aytiladi? Monoduragay chatishtirishda fenotip va genotip jihatdan ajralishi qan day nisbatlarda bo‘ladi? Mendelning birinchi va ikkinchi qonunini izohlab bering. Oraliq irsiylanish nima? Allel genlar deb nimaga aytiladi?

O'xshashlar

Hayvon va o‘simlik seleksiyasi asoslari. 9 - sinf

Yadro. 9 - sinf

Urug‘lanish. 9 - sinf

Fotosintez. 9 - sinf

Xemosintez. 9 - sinf