Genlarning birikkan holda irsiylashishi. 9 - sinf - Biologiya - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Genlarning birikkan holda irsiylashishi. 9 - sinf

Yuklangan vaqt:

04.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1412.98828125 KB

Ko'chirib olish

9- sinf “Biologiya. Sitologiya va genetika asoslari” darsligi asosida. 201459- §. Odamdagi irsiy kasalliklar

• Genetika tibbiyot uchun katta ahamiyatga ega bo‘lib bormoqda. Odatdan tashqari o‘zgarishlar va kasalliklar genotipga bog‘liqdir. Odamlar popula tsiyasida 2000 dan ortiq irsiy kasalliklar nasldan naslga o‘tishi aniqlangan. Odamdagi irsiy kasalliklar va ularning paydo bo‘lish sabablarini hamda davolash usullarini tibbiyot genetikasi o‘rganadi. Irsiy kasalliklar shartli ravishda ikkiga: gen va xromosoma kasalliklariga ajratiladi.

• Gen kasalliklari — dominant va retsessiv hollarda namoyon bo‘ladi. Dominant gen kasalliklari fenotipda aniq yuzaga chiqadi. Bunday kasalliklarni davolash imkoni bo‘ladi. Retsessiv gen kasalliklari gete rozigota holda fenotipda namoyon bo‘lmay, yashirin holda faoliyatsiz bo‘lib, kasallik rivojlanmaydi. Retsessiv gen genotipda geterozigota holatida yashirincha saqlana borib, uning keyingi avlodlarida gomozi gota holatiga kelib, gen kasalligini paydo bo‘lishiga sabab bo‘ladi.

• Gen kasalliklariga fenilketonuriya, albinizm, gemofiliya, daltonizm kabi lar ni misol qilish mumkin. Fenilketonuriya yangi tug‘ilgan cha qal oqlar ning 10000 tasidan bittasida uchraydi. Agar o‘z vaqtida aniq tashxis qo‘ yib, chaqaloq ovqati tarkibidan fenilalanin ajratib tashlanmasa, miya shakllanishi buzilib, mikrotsefaliya rivojlanadi, aqliy zaiflik belgilari paydo bo‘ladi.

• Albinizm kasalligi retsessiv genlarni gomozigota holatga o‘tishi natijasida paydo bo‘ladi. Bu kasallik odamlar orasida 10000 tadan bittasida yoki 200000 tadan bittasida uchrashi mumkin. Bu kasallik terida pigmentlar bo‘lmasligi, sochlari oq va ko‘rish qobiliyatida kamchiliklar bo‘lishi, qu yosh nuriga juda ta’sirchan bo‘lishi bilan farqlanadi. Gemofiliya va dalto nizm kasalliklari jinsiy X xromosomaga birikkan holda nasldan naslga o‘tadi.

• Xromosoma kasalliklariga — Daun sindromi, Klaynfelter sindromi, Shershevskiy Terner sindromlarini misol qilish mumkin. Xromosoma kasalliklari xromosoma soni va tuzilishining o‘zgarishi bilan bog‘liq. Daun sindromi erkaklarda ham ayollarda ham uchraydi. Bu kasallikning kelib chiqishiga aso siy sabab 21 juft xromosomaning bittaga oshib ketishi natijasida diploid to‘plam 47 ta bo‘lib qolishidir. Bu kasallikning asosiy belgisi, bemorning boshi nomutanosib kichik, yuzi keng, ko‘zlari kichik va bir biriga yaqin joylashgan bo‘la di.

• Og‘zi ya rim ochiq, aqliy zaif, odatda bepusht, uzoq yashamaydi. Bunday kasallarda yurak va yirik qon tomirlari nuqsoni ko‘p uchraydi. Klaynfelter sindromi kasaliga uchragan bemorlarda jinsiy xromosomalar XXY, XXXY bo‘lishi mumkin. Bu kasalga chalingan odamlarning odatda qo‘l oyoqlari uzun, yelka chanoqqa nisbatan tor, skelet tuzilishi ayollar skeletiga o‘xshash bo‘ladi, bunday kasallik faqat erkaklarda uchraydi. Bu kasallikning XXY, XXXY holati o‘rtacha 500 ta boladan bittasida uchraydi.

• ShershevskiyTerner sindromi ayollarda uchraydi. Bunday kasalga chalingan ayollarda jinsiy xromosoma soni bittaga kamayib, XO bo‘lib qoladi. Natijada diploid to‘plamdagi xromosomalar soni 45 ta bo‘ladi. Bunday ayollar ning bo‘yi juda past bo‘ladi. Ularda tuxumdon rivojlanmagan, ikkilamchi jinsiy belgilar juda sust namoyon bo‘ladi. Shershevskiy—Terner sind romi kasalligi o‘rta hisobda yangi tug‘ilgan 5000 ta qizdan bittasida uchraydi.

• Tibbiygenetikmaslahat berish. Tibbiy genetika uchun turli irsiy kasalliklar bo‘yicha geterozigota tashuvchilarni aniqlash katta ahamiyatga ega. Chunki geterozigota tashuvchi organizm irsiy kasalliklar bilan o‘zlari og‘ri maydi. Agar geterozigota tashuvchilar bir xil irsiy kasallikka ega bo‘lsa, bun day kishilar nikohidan tug‘ilgan bolalarning irsiy kasallik bilan tug‘ilish ehtimoli ko‘pdir.

• Buning oldini olish uchun maxsus tibbiygenetik maslahat markazlari tashkil etilib, oila qurishga qaror qilgan yoshlarga, ular oilasida tug‘iladigan farzandlar salomatligi haqida tushuntirish ishlari olib borilmoqda.

Savol va topshiriqlar • Tibbiyot genetikasining vazifasi nimalardan iborat? • Odamdagi xromosoma kasalliklari haqida ma’lumot bering. • Odamdagi gen kasalliklarining sabablari nimadan iborat?

O'xshashlar

Genlarning o‘zaro ta’siri. 9 - sinf

Genlarning o‘zaro ta’siri. 10 - sinf

Jins bilan bog‘liq holda irsiylanish. 10 - sinf

Yadro. 9 - sinf

Urug‘lanish. 9 - sinf