Z.M.Bobur Boburnoma 10 - sinf - Adabiyot - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Z.M.Bobur Boburnoma 10 - sinf

Yuklangan vaqt:

28.01.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

12870 KB

Ko'chirib olish

10-sinf adabiyot darsligi asosida 11-mavzu: BOBURNOMA ( Asardan parcha )ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR

Muharram oyi o‘zbakni daf qilish maqsadida Xurosonga jo‘nadik. G‘urband va Shibartu yo‘li bilan ravona bo‘ldik. Jahongir mirzo u viloyatdan noxushlik bilan chiqqan edi. « U aymoqni o‘ziga qo‘shib olsa, yana ne yomonliklar-u fitnalar sodir bo‘lishi mumkin », deb o‘yladim. Shuning uchun Ushtur shahrida, uruqdan ayrilib, unga Vali xazinachini va Davlat Qadam qarovulni qo‘yib, aymoqni tezroq qo‘lga olaylik, deya shoshilinch jo‘nadik. O‘sha kuni Zahhok qal’asiga yetib keldik. Undan Gunbazak dovonidan oshib, Soyqon orqali tushib, Dandonshikan dovonidan o‘tib, Kohmard sayxonligiga tushildi. Sayyid Afzal ta’birchiga Sulton Muhammad do‘ldoyni qo‘shib, Kobuldan yo‘lga tushganimiz haqida Sulton Husayn mirzoga maktub yuborildi. Jahongir mirzo keyinroq qolgan ekan. To‘qqiz yuz o‘n ikkinchi (1506–1507) yil voqealari

Bomiyon to‘g‘risiga yetgan chog‘imiz ular yigirma-o‘ttiz kishi bilan Bomiy onga qarab kelayotgan ekan. Bomiyonga yaqin yetganlarida biz ning ortda qolgan uruq chodirlarini ko‘radilar. Ularni biz deb xay ol qilib tezda, qaytadilar. O‘rdalariga borib, hech narsaga qaramay ko‘chadilar. Orqalariga qaramay o‘zlarini Yakka o‘lang yerlariga tortishadi. Shayboniyxon Balxni qamal qilgan edi. Balxda Sulton Qulichoq qo‘rg‘onbegi edi. Shayboniyxon ikki-uch sultonni uch-to‘rt ming kishi bilan Badaxshonga hujum qilish uchun yubordi. U payti Muborakshoh va Zubayr kelib yana Nosir mirzoga qo‘shilgan edilar. Burunroq qasos va keklari bor edi. Kishmning pastida Shohidonda Kishm daryosining sharqiy tarafida lashkar tortib o‘tirganlarida o‘zbaklar tong otmayoq tungi qirg‘inga yopirilib kelib, Kishm daryosini kechib o‘tib, Nosir mirzoning ustiga yurdi. Nosir mirzo darhol o‘zini qirga tortdi. Qirdagi odamlarini yig‘ishtirib, karnay chaldirib, olg‘a siljigancha o‘zbaklarni surib qochirdi. Kishm daryosi katta edi. O‘zbaklar shu suvdan kechib kelgandilar.

Ularning ko‘pchiligi o‘q yedi, qilich ostida qoldi. Juda ko‘p kishisi qo‘lga tushdi. Suvda ham ko‘p kishi o‘ldi. Muborakshoh va Zubayr (Nosir) mirzodan yuqoriroqda – Kishm taraĿda edilar. Ularning ustiga yuborilgan o‘zbaklar ularni qirga qochirdi. Nosir mirzo yovni qochirayotganida bundan xabar topib, o‘sha odamlar ustiga yurdi. Yuqoridan Ko‘histon beklari (Mubor akshoh va Zubayr) ham otliq-yayovini yig‘ib jangga kirishlari bilan, o‘zbaklar turish bera olmadilar, qochdilar. Bu jamoatdan ham ko‘p kishi qo‘lga tushdi, ko‘p kishi o‘q yedi, qilichda chopildi va suvda oqdi. Chamasi ming-ming besh yuz o‘zbak o‘ldi. Nosir mirzoning bir yaxshi zafari mana shu edi. Bu xabarni Kohmard sayxonligida ekanligimizda Nosir mirzoning kishisi keltirdi.

Ushbu yurtda ekanda bizning lashkar borib, O‘g‘riy va Dahonadan don- dun olib keldilar. Bu yerda Xurosonga yuborilgan Sayyid Afzal bilan Sulton Muhammad do‘ldoydan xatlar keldi. Bu – Sulton Husayn mirzo vafotining xabari edi. Ushbu xonadonning nomusini o‘ylab Xurosonga qarab jo‘nadik. Bu yurishda boshqa maqsadlar ham bor edi. Ajar darasining ichi bilan o‘tib, To‘p Mandag‘on va Balxob bilan quyi tushib, Ko‘hi Sofga chiqildi. O‘zbaklarning Son va Chahoryakni talon-toroj qilganidan xabar topib, Qosimbekni lashkar bilan talonchi o‘zbaklar ustiga yubordik. Borib, uchratib, yaxshi yengib, ko‘p bosh kesib keltirdilar. Jahongir mirzoga va aymoqlarga kishilar yubordik. Ulardan xabar olguncha bir necha kun Ko‘hi Sof yaylovida o‘tirdik. Bu yerlarda kiyik juda ko‘p bo‘ladi. Bir marotaba ovladik. Bir-ikki kundan so‘ng aymoqlarning hammasi kelib mulozamat qildilar. Aymoqlarga Jahongir mirzo bir necha martaba kishilar yubordi. Bir safar Imodiddin Mas’udni yubordi.

Bormadilar. Mening qoshimga keldilar. Oxiri Jahongir mirzoga zarurat bo‘ldiki, Ko‘hi Sofdan Darayi Boyga tushganida kelib meni ko‘rdi. Bizning niyatimiz Xurosonga borish bo‘lganidan mirzoga qaramay, aymoqqa parvo qilmay, Gurzivon, Almor va Qaysor, Chechaktu bilan yurib, Faxriddin O‘lo‘midan o‘tib, Bodg‘isga qarashli Darayi Bom degan yerga keldik. Olam serg‘avg‘o edi. Shu sababli har kim viloyat va xalqdan iloji boricha biror narsa tortib olishga, nimadir undirishga harakat qilardi. Biz ham bir yoqdan u yerlardagi aymoq va turklarga soliq solib, narsalar olishga kirishdik. Shu bir-ikki oyning ichida uch yuz tuman kepakiy (pul) olindi, chamasi. Bizdan bir necha kun burunroq o‘zbakning talonchisini Xuroson ilg‘ori (hujumchi qismi) va Zunnunbekning kishilari Pandi, Dah va Marvchoqda yengib, ko‘p o‘zbakni o‘ldiribdilar. Badiuzzamon mirzo, Muzaffar mirzo, Muhammad Burunduq barlos, Zunnun arg‘un o‘g‘li Shohbek Balxda Sulton Qulic hoqni qamal qilgan Shayboniyxonning ustiga yurish maqs adida Sulton Husayn mirzoning barcha o‘g‘illariga kishilar yuborib chaqirtirdilar.

Ushbu harakat bilan Hirotdan ham chiqdilar. Ular Bodg‘isga yetganlarida, Childuxtaronda Abulmuhsin mirzo Marvdan kelib qo‘shildi. Undan so‘ng Ibn Husayn mirzo ham To‘n va Qoyindan keldi. Kepak mirzo Mashhadda edi. Bir necha marta kishilar yuborsal arda, noma’qul so‘zlar aytib, nomardlik qilib kelmadi. Uning gina-kudurati Muzaffar mirzodan5 edi, ya’ni: «U podshoh bo‘lganda, men qanday qilib uning qoshiga boraman?!» – derdi. Shunday bir paytda barcha og‘a-ini bir yerda yig‘ilib, ittifoq bo‘lib, Shayboniyxondek g‘anim ustiga azm-u jazm qilib yurayotganida ana shunday bemaza ginaxonligini qilib kelmadi. Uning bu kelmaganini hozircha ginaxonlikka yo‘yarlar, holbuki, barcha buni nomardlik deb o‘yladi. Bundan maqsad shuki, bu dunyoda kishidan ana shunday narsalar esda qoladi.

Aql egasi bo‘lgan har qanday odam ortidan yomon so‘z bilan eslanadigan ishlarga nega qo‘l urarkin, es-hushi joyida bo‘lgan har bir kishi dunyodan o‘tgach tahsinlar bilan eslanadigan ishlarni qilishga nega urinmas ekan? Ismning yodga olinishini hakimlar ikkinchi umr deganlar. Menga ham elchilar keldi. So‘ngra Muhammad Burunduq barlos ham keldi. Men nega bormayin?! Yuz-ikki yuz yig‘och yo‘lni shu maslahat uchun bosib o‘tibman. Men Muhammadbek bilanoq yo‘lga tushdim. U fursatda Badiuzzamon mirzo va Muzaffar mirzo Murg‘obga8 kelishgan edi. Dushanba kuni jumod ul- oxir oyining sakkizinchisida mirzolar bilan muloqot bo‘ldi.

Abulmuhsin mirzo yarim kuro‘h yo‘l bosib, mening istiqbolimga kelgandi, uchrashdik. Men bu tarafdan otdan tushdim, Abulmuhsin mirzo u tarafdan otdan tushdi. Borib, ko‘rishib, yana otga chiqdik. Ilgari siljiganimizda o‘rdaning yaqiniga Muzaffar mirzo va Ibni Husayn mirzo keldilar. Ular Abulmuhsin mirzodan kichik edilar. Istiqbolimizga burunroq chiqishlari kerak edi. Chamasi, ular kechroq yo‘lga chiqishgan. Bu kechikish takabburlikdan emas, balki xumor tufayli ekan, bu gunoh quduratdan emas, aysh-ishrat sababidan ekan. Muzaffar mirzo mubolag‘a qildi, ot ustida ko‘rishdik. Ibni Husayn mirzo bilan ham ushbu nav ko‘rishildi. Kelib Badiuzzamon mirzoning eshigiga tushdik. Odam behad ko‘p to‘plangan, shunchalik to‘polon ediki, tiqilinchda ba’zi kishining uch-to‘rt qadam yo‘lda oyog‘i yerga tegmas edi. Ba’zi birov ish-kuch uchun qaytmoqni xayol qilsa, beixtiyor to‘rtbesh qadam ortga surib borishar edi. Badiuzzamon mirzoning mahkama uyiga yetdik. Shunga qaror qilingan ediki, men uyga kirgach, ta’zim qilaman.

Badiuzzamon mirzo o‘rnidan turib, poygakka keladi va ko‘rishamiz. Men uyga kirgach, bir ta’zim qildim va to‘xtamay unga qarab yura boshladim. Badiuzzamon mirzo shoshilmay o‘rnidan turib, sustroq yurdi. Qosimbek mening xayrixohim, mening nomusim uning nomusi edi, belbog‘imdan bir tortdi, hushyor tortdim. Sekinroq yurib, belgilangan yerda ko‘rishildi. Bu katta oq uyda to‘rt to‘shak solgan edilar. Badiuzzamon mirzoning oq uylari (oq kigizdan ishlangan katta o‘tov, chodir), albatta, yon eshiklik bo‘lardi. Mirzo doim shu eshikning yonida o‘tirardi. Bir to‘shakni shu eshik yoniga solgandilar. Badiuzzamon mirzo va Muzaffar mirzo shu to‘shakka o‘tird ilar. Yana bir to‘shakni o‘ng tarafga solishgan edilar. Abulmuhsin mirzo va men o‘sha to‘shakda o‘tirdik. Badiuzzamon mirzoning to‘shagidan quyi chap yonda yana bir to‘shak solingan edi. O‘zbak Shayboniy sultonlaridan Qosim Sulton (mirzoning kuyovi, Qosim Husayn Sultonning otasi edi) va Ibni Husayn mirzo ana shu to‘shakda o‘tirdilar.

Boburning toj kiyib Farg‘ona taxtiga chiqishi. «Boburnoma»ga ishlangan miniatyura Kobul va G‘azni1 to‘polonchi va janjalkashlar makoni edi, turk, mo‘g‘ul, aymoq, afg‘on va hazoradan tashkil topgan xilma-xil el va ulus shu yerlarda yig‘ilgan edilar. Yana Xuroson bilan Kobul orasida yaqinroq tog‘ yo‘li bor edi, agar qor va muz kabi narsalar to‘siq bo‘lmasa, bir oychalik, tekis yo‘l bilan esa qirq-ellik kunlik yo‘l edi. Viloyatdan ham hanuz ko‘ngil xotirjam emasdi. Xayrixohlardan hech kim bizning u yerda qishlashimizni ma’qul ko‘rishmadi. Mirzolarga uzr aytdik. Qabul qilmadilar, ko‘proq taklif qildilar. Har qanc ha uzr aytsak-da, taklifni qat’iyroq qo‘ydilar. Oxiri Badiuzzamon mirzo, Abulmuhsin mirzo va Muzaffar mirzo otlanib, mening uyimga kelib, Xurosonda qishlamoq taklifini qildilar. Mirzolar yuzi uchun yo‘q deyolmadik. Bunday podshohlarning o‘zlari kelib, turmoq taklifini qildilar.

To‘qqiz yuz o‘ttiz oltinchi (1529) yil voqealari Muharram oyining o‘n uchinchisida, seshanba kuni Shihobiddin Xisrav bilan Shayx Muhammad G‘avs Gvaliyardan1 Rahimdodning gunohlarini so‘rab keldi. Darveshvash va aziz inson edi. Rahimdodning gunohini u kishiga bag‘ishlab, Shayx Guran bilan Nurbek Gvaliyarga yuborildi. Gvaliyarni bularga topshirib... ... Bularni ko‘makka yubordik. Keyin Muhammad Ali Jang jang jo‘natildi. Ilgari borishi tayinlangan Mullo Muhib Ali askarlari yetib borgunicha, Abdulaziz ularni joyidan quvl ab, bayrog‘ini olib, Mullo Ne’mat, Mullo Dovud, Mullo Opoqning ukasi va yana bir necha kishini qo‘lga tushirib, shahid qilibdi. Boburning «Osoyish», «Oroyish», «Gunjoyish» va «Farmoyish» nomli qayiqlari. «Boburnoma»ga ishlangan miniatyura

Bular yetib borishgach, Muhib Alining tog‘asi Zohir Tabariy bostirib borib jang qiladi, lekin unga yordam yetib bormaydi, Zohirni o‘sha yerdayoq qo‘lga oladilar, Muhib Ali ham urush payti otdan yiqiladi. Boltu yon tarafdan kirib, Muhib Alini olib chiqadi. Bir kuro‘hgacha bularning ortidan quvib keladilar. Muhammad Ali jang-jangning qorasi ko‘ringach, to‘xtaydilar. Bizga dushmanning odamlari yaqin kelib qoldi degan xabarlar ketma-ket kela boshladi. Jiba kiyib, otlarga kejim solib, qurollanib jangga otlandik. Aravalarni tortib kelishlarini buyurdim. Bir kuro‘h yo‘l bosdik. Dushman odamlari orqaga qaytgan ekan. Daryoyi Xo‘rd kattagina ko‘l edi. Suvning tashvishini qilib shu yerda to‘xtadik. Aravalarni oldinga istehkom qilib, zanjirlar bilan ularning gir atrofini bog‘lab chiqdik.

Raana Sanga benihoya ko‘p jangchilari va qo‘shini bilan oldinga yurish boshladi. Hindiston odatiga ko‘ra, yuz mingni bir lak va yuz lakni bir karo‘r deb aytadilar. Uning jangchilari va lashkari ikki mingga, viloyati o‘n karo‘rga yetgan ediki, unga bir lak otliq joylashib, yashashi mumkin edi. Hech bir urushda unga yordam qilmagan, itoat etmagan va va’dalashmagan bosh va boshliqlar unga qo‘shilib, uning hukm-u farmonlarini bajara boshladilar. Uning lashkari tafsiloti mana bunday: Raay Sing va Sarangpur hukumatining egasi Salohiddinda o‘ttiz ming otliqqa yetadigan yer va suv bor edi. Raval Uday Sing Bagariy o‘n ikki ming otliqqa ega edi. Mevatning hokimligi qo‘lida bo‘lgan Hasanxon Mevatiyning o‘n ikki ming, Bahodir Hamloydariyning to‘rt ming va Satraviy Keychiyning olti ming, Jarmal Param Dev va Mevat hokimining to‘rt ming va Bir Sing Dev Chavhanning to‘rt ming otliqqa yetadigan yer-suvi bor edi.

Sulton Iskandarning o‘g‘li Mahmudxonning, garchi viloyati bo‘lmasa ham, sardorlikni havas qilib, o‘n ikki ming otliq lashkarni saqlardi. Bular hisoblab chiqilsa, dushman ikki ming lak kishiga yetib qoladi. Dushmanning kelishini sezib, o‘z qarorimizni qabul qilib, askarlarni shunday safladik. Markazga podshoh huzuridagi xos otliq askarlar qo‘yildi, markazning o‘ng qanotiga Chin Temur Sulton, Mirzo Sulaymon, Xoja Do‘st Hovand, Yunus Ali, Shoh Mansur barlos, Darvesh Muhammad sorbon, Abdullo kitobdor va Do‘st eshikog‘ani boshqa amirlar bilan qo‘yishga qaror qildik. Chap qanotiga sulton Bahovuddin Bahlul Lo‘diy ning o‘g‘li Alovuddin, Shayx Zayn XavoȦy, Nizomiddin Ali xalifaning o‘g‘li Amir Muhib Ali, Qo‘chbekning ukasi Turdibek, Qo‘chbekning o‘g‘li Sherafgan hamda Oroyishxon, Xoja Husayn va boshqa kishilarimizni saadik. O‘ng qanotga o‘zimiz turib, Hinduston amirlaridan Xonixonon Dilovarxon, Malikdod Karaniy va Shayx Guran kabi kishilarni xizmatimizda ushlab turdik.

O'xshashlar

Atoyi 10 - sinf

Abdulla Qodiriy 10 - sinf

Abdulla Oripov 10 - sinf

Ahmad Yassaviy 10 - sinf

Alisher Navoiy 10 - sinf