Hamid Olimjon she'rlari haqida 10 - sinf - Adabiyot - Slaydlar (maktab darsliklari bo'yicha)

Hamid Olimjon she'rlari haqida 10 - sinf

Yuklangan vaqt:

28.01.2022

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8967.5 KB

Ko'chirib olish

10-sinf adabiyot darsligi asosida 18-mavzu: HAMID OLIMJON SHE`RLARI HAQIDA

O‘RIK GULLAGANDA Derazamning oldida bir tup O‘rik oppoq bo‘lib gulladi... Novdalarni bezab g‘unchalar, Tongda aytdi hayot otini Va shabboda qurg‘ur ilk sahar Olib ketdi gulning totini. Har bahorda shu bo‘lar takror, Har bahor ham shunday o‘tadi. Qancha tirishsam ham u beor Yellar meni aldab ketadi. Mayli, deyman va qilmayman g‘ash, Xayolimni gulga o‘rayman; Har bahorga chiqqanda yakkash, Baxtim bormi deya so‘rayman.

Yuzlarimni silab, siypalab, Baxting bor deb esadi yellar. Etgan kabi go‘yo bir talab, Baxting bor deb qushlar chiyillar. Hamma narsa meni qarshilar, Har bir kurtak menga so‘ylar roz. Men yurganda bog‘larga to‘lar Faqat baxtni maqtagan ovoz: «Mana senga olam-olam gul, Etagingga siqqanicha ol. Bunda tole har narsadan mo‘l, To o‘lguncha shu o‘lkada qol. Umrida hech gul ko‘rmay yig‘lab O‘tganlarning haqqi ham senda. Har bahorni yig‘lab qarshilab Ketganlarning haqqi ham senda...» Derazamning oldida bir tup O‘rik oppoq bo‘lib gulladi...

«O‘RIK GULLAGANDA» SHE’RI HAQIDA Hamid Olimjon ijodiy merosida tabiat lirikasiga bag‘ishlangan she’rlar ko‘plab uchraydi. Ular orasida « O‘rik gullaganda » she’ri alohida ajralib turadi. « Derazamning oldida bir tup o‘rik oppoq bo‘lib gulladi... » satrlari bilan boshlangan she’r o‘zbek diyoriga keluvchi bahor nashidasining madhi sifatida yangr ab keladi. « O‘rik gullaganda » she’ri faqat bahor faslidagi tabiat tasviridan iborat emas. She’rda shoirning ruhiy kayfiyati yetakchilik qiladi. She’rdagi hissiy oqim tabiat tasviridan shoir « men »iga ko‘chadi; shoir bilan yellar orasida kichik bir ziddiyat kuzatiladi. Shoir bahorning nafis qilig‘iga nisbatan o‘zida g‘ashlik sezmaydi va aytadi:

Mayli, deyman va qilmayman g‘ash, Xayolimni gulga o‘rayman; Har bahorga chiqqanda yakkash, Baxtim bormi deya so‘rayman. Ayni banddagi « xayolni gulga o‘rash » ta’biri chinakam shoirona tafakkur mahsulidir. Shoir bu she’rda qiyosiy tasvir ва jonlantirish san’atidan foydalanadi. Natijada o‘rik gullari bilan lirik qahramon o‘rtasida uyg‘unlik bayon qilinadi:

Yuzlarimni silab, siypalab, Baxting bor deb esadi yellar. Etgan kabi go‘yo bir talab Baxting bor deb qushlar chiyillar. Yellar, shabboda, qushlarning chug‘urlashi – barcha- barchasi shoir nazaridan chetda qolmaydi. Quyidagi murojaati ifodalangan band she’rning kulminatsiyasi va yechimidek taass urot uyg‘otib, unda ziddiyatli hayot va ikki xil vaziyat kuzatiladi:

«Mana senga olam-olam gul, Etagingga siqqanicha ol. Bunda tole har narsadan mo‘l, To o‘lguncha shu o‘lkada qol. Umrida hech gul ko‘rmay yig‘lab O‘tganlarning haqqi ham senda. Har bahorni yig‘lab qarshilab Ketganlarning haqqi ham senda...» Mazkur she’rda shoirning tuyg‘ulari shu darajada teran tasvirlanganki, har qanday vaziyatda o‘rik gullashiga doir hodisa tilga olinganida beixtiyor ushbu she’rning mazmun-mohiyati esga keladi. Umuman olganda, Hamid Olimjonning «O‘rik gullaganda» she’rini asr oshib shu kungacha yashab kelgan va bundan keyin ham ko‘plab o‘quvchilar qalbiga bahoriy xush kayfiyat bag‘ishlab yashaydigan asarlar qatoriga kiritish o‘rinli bo‘ladi.

CHIMYON ESDALIKLARI Tog‘da yurar ohu bir juvon, Sochimni taraydi shabboda. Menga bugun yaqindir osmon, Bulutlardan teppamda poda. Qashqa tog‘ning yarqirar qori, Yonbag‘irda х uddi chumoli – O‘rmalayman va borgan sari Ochiladi bu holning foli: Bunda gulning eng asllari, Baxmal gilam, alvon poyandoz, Tabiatning bor fasllari: Bahor va yoz qarshimda peshvoz. Qoyalarda asrlik doston, Daralarda oppoq, mangu qor. Cho‘qqilarda otash saraton, Yonbag‘irlar binafsha bahor.

Go‘zallikda tuganmas buloq, Shamolda o‘ynaydi shalola. Bahor yurar ko‘chib tog‘ma-tog‘, Qo‘llarida lola piyola. Yo‘llarimda zangori ko‘llar Oyna kabi tiniq va bejon. Men umrimda ko‘rmagan gullar... Nom qo‘yishda ojizdir inson. Bu go‘zaldir, bu ajab bir hol, Ham vahshiydir hamda osuda. Bo‘lmasinmi shoir tili lol, Shamol uchib o‘ynasa suvda? Bolaligim tutdi va bir bor, Buloq uzra yotdim uzalib Va san’atga bermasdan ozor, Hovuch-hovuch suv ichdim qonib.

«CHIMYON ESDALIKLARI» SHE’RI HAQIDA Chimyonga chiqqan shoir ushbu she’rida tog‘ manzarasini xuddi rassomdek chizib beradi. Tog‘ga chiqqan odamga osmon yaqin kelgandek, tunda pokiza osmonga qo‘lini cho‘zsa, yulduzlarga ham etadigandek tuyuladi. Osmonga qarasangiz, qudratli qo‘llar bulutlardan turli shakllar yasaydi. Ayniqsa, yozning jaziramasida ham tog‘ daralarida uzoqdan oppoq yo‘l-yo‘l chiziqlar ko‘rinadi.

Ha, ular qishda yog‘gan qorlar. Shunda siz bir vaqtning o‘zida ham yoz, ham qish, barq urib ochilgan gullardan esa bahor tarovatidan bahramand bo‘lasiz. Shuning uchun ham shoir « Bahor va yoz qarshimda peshvoz » deb ta’kidlaydi. Shu zaylda shoirning ko‘z oldida tabiatning bor fasllari bir vaqtning o‘zida namoyon bo‘ladi. Shulardan zavql anadi. Odatda, shoirlarga bahor fasli ko‘proq ilhom beradi. Bahor go‘zalligi shoir so‘ziga, iste’dodiga qanot bag‘ishlaydi va natijada:

Bahor ko‘chib yurar tog‘ma-tog‘, Qo‘llarida lola piyola, kabi hech kimning xayoliga kelmaydigan misralarni yozadi. Bu piyolal arni esa shoir misli bahorning qo‘lida turgandek ta’riȯaydi. Tog‘ lolaqizg‘aldoqlar bilan bezangan. Shoir yura-yura yo‘lida ko‘llarga duch keladi. Bu ko‘llarni esa toshoynaga o‘xshatadi. Ha, balki bu toshoynalarda har bir fasl o‘z aksini ko‘rsatar. Tog‘ tepasida turgan odamning ko‘ziga bir olam narsalar ko‘rinadi. Oyog‘i ostiga qaraydi. Poyida turli-tuman o‘simlik va gullar yastanib yotibdi. Shoir ularning ko‘pchiligini biladi.

Ammo ayrimlariga aslo duch kelgan emas, shuning uchun ularga nom qo‘yishdan ham ojiz. Ko‘rinib turgan tabiat manzarasi ziddiyatli: vahshiy va osuda. Shoir hayron, shoirning tili lol. Shunda u tabiat qoshida bamisoli beg‘ubor bolaga aylanadi: Bolaligim tutdi va bir bor, Buloq uzra yotdim uzanib Va san’atga bermasdan ozor, Hovuch-hovuch suv ichdim qonib. Shoir tabiatga yaqinlashadi. Uning lirik qahramoni san’atning, go‘zallikning qadriga yetadi. Ko‘z oldida namoyon bo‘lgan tengsiz san’at asari – tabiat go‘zalligi poymol bo‘lmasligini istaydi. Bunday vaziyatlarda shoirlarning naqadar tabiatga oshufta, qalblari go‘zallikka qanchalar oshno ekanini idrok qilish lozim bo‘ladi.

G‘AZAL Na bo‘lg‘ay bir nafas men ham yanog‘ing uzra xol bo‘lsam, Labing yaprog‘idin tomgan ki, go‘yo qatra bol bo‘lsam. Butog‘ingga qo‘nib bulbul kabi xonish qilib tunlar, O‘pib g‘unchangni ochmoqliqqa tong chog‘i shamol bo‘lsam. Bo‘yingni tarqatib olamni qilsam mast-u mustag‘riq, O‘zimning san’atimga so‘ng o‘zim hayratda lol bo‘lsam. Sening birla qolib bu mast-u lol olamda men yolg‘iz, O‘zimni ham topolmay, mayliga, oxir xayol bo‘lsam. Agar bog‘ingda gul bo‘lmoq mening-chun noravo bo‘lsa, Kiming bor roziman qasringga, hattokim duvol bo‘lsam. Boshim hech chiqmasa, mayli, malomat birla bo‘htondin, Raqiblar rashkiga ko‘krak keray, mayli, qamol bo‘lsam. Kezib sahro-yu vodiylar yetishsam bir visolingga, Fido jonimni qildim yo‘lingga, mayli, uvol bo‘lsam.

SHOIRNING «G‘AZAL»I HAQIDA Hamid Olimjon she’riyati o‘zbek mumtoz adiblarining pokiza ijod bulog‘idan bahramand bo‘ldi. Yuqorida siz o‘qigan g‘azal shu fikrni isbot qiladi. Bu ishqiy g‘azal yor madhiga bag‘ishlangan bo‘lib, oshiq o‘z ma’shuqasiga yetishmoqni, uning e’tibori va e’tirofiga erishmoqni istaydi. Tasavvur qilish mumkinki, yor bag‘oyat go‘zal. Uning visoliga yetishish uchun oshiq barcha tadbirlarga rozi. Xol, qatra bol, bulbul va shamol bo‘lish oshiqning orzusi. Guldek ochilgan yor bo‘ylarini turli tomonga taratish ham mumkin. Lirik qahramon raqiblarga duch kelishdan ham qo‘rqmaydi. Oxirida:

Kezib sahro-yu vodiylar yetishsam bir visolingga, Fido jonimni qildim yo‘lingga, mayli, uvol bo‘lsam, deganicha xuddi mumtoz adabiyotdagi oshiqlar kabi yor yo‘lida jon fidolikdan ham qaytmaydi. Odatda, sharq adabiyotida g‘azal janri aruz vaznining muayyan bir bahrida yoziladi. Hamid Olimjonning bu g‘azali hazaji musammani solim vaznida yozilgan. G‘azalning ruknlari va chizmasi quyidagicha: V – – – / V – – – / V – – – / V – – – mafoiylun / mafoiylun / mafoiylun / mafoiylun Umuman, Hamid Olimjon she’rlari o‘ziga xos uslubi, go‘zalligi va ko‘plab badiiy san’atlar qo‘llagani bilan ajralib turadi.

O'xshashlar

Hamid Olimjon 10 - sinf

Abdulla Oripov she'rlari 10 - sinf

Muhammad Yusuf she'rlari 8 -sinf

To'ra Sulaymon she'rlari 8 -sinf

Atoyi shoir lirikasi haqida 10 - sinf