Ona tili darslarini mantiqiy fikllashga o’rgatish asosida tashkil etish. - Tilshunoslik - Dars ishlanmalar

Ona tili darslarini mantiqiy fikllashga o’rgatish asosida tashkil etish.

Yuklangan vaqt:

01.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

232.5 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI XALQ TA’LIMI VAZIRLIGI Shahrisabz tumani 16-o’rta maktabning boshlang’ich ta’lim fani o’qtuvchisi Xudoyqulova Jamilaning Ona tili fanidan ochiq Qarshi- 2010

Mavzu: Ona tili darslarini mantiqiy fikllashga o’rgatish asosida tashkil etish . Reja: I.Kirish. a) Mantiqiy fikrkashga o’rgatish asosida tashkil etish darslarning mazmun-mohiyati. II.Asosiy qism: a) Mantiqiy fikrkashga o’rgatish asosida tashkil etish darslarda tarqatma materiallar ustida ishlash. b) Noan’anaviy darslarda test usuli. s) Noan’anaviy darslarda didaktik o’yinlarning o’rni. d) «So’z turkumlari» mavzusini o’tishda trening-mashg’ulot loyihasi. III.Xulosa Kalit so’zlar: «So’z turkumlari», fonetika, grammatika, tovushlar, harflar, mustaqil ish, og’zaki bayon, bellashuv, lug’at diktant, test. O’quvchilarning o’zaro hamkorligi asosida dars samaradorligini oshirishi, mustaqil fikrlash, fikr-mulohaza yuritish, munosabat bildirish ko’nikmasini shakllantirish, ya’ni interfaol tushunchasini yuzaga keltirishi kerak. Bu usulda o’quvchi o’zi faol ishtirok etgan holda, yakka juftlikda, guruhlarda muammo va savollarga javob topishga harakat qiladi, fikrlaydi, baholaydi, yozadi, so’zga chiqadi, dalil hamda asoslar orqali qo’yilgan masalani yoritib berishga harakat qiladi. Bu esa o’quvchilarning xotirasida uzoq saqlanadi. Yangi mavzuni o’zlashtirishda tanqidiy, tahliliy yondosha oladi. O’qituvchi faqat yorug’ ko’rsatuvchi, kuzatuvchi vazifasini bajaradi, xolos. Boshlang’ich ta’limda ona tili o’qituvchi asosiy o’rinni egallaydi. Ona tili dasturi quyidagi bo’limlarni ichiga oladi: 1. Savod o’rgatish, sinfdan tashqari o’qish va nutq o’stirish. 2. Sinfda, sinfdan tashqari o’qish va nutq o’stirish. 3. Fonetika, grammatika, imlo va nutq o’stirish. Ona tili darslari o’quvchilarda nutq faoliyatining asosiy turlarini o’stirish bilan bir qatorda, ularda ahloqiy va estetik tassavvurlarni shakllantirish, nafosat hissini tarbiyalash, mantiqiy tafakkur yuritishga o’rgatish, bilim manbai bo’lgan kitobni sevish kabi muhim masalalarni ham hal etishini nazarda tutadi.

«Fonetika, grammatika, to’g’ri yozuv va nutq o’stirish» dasturi, «Tovushlar va harflar», «So’z», «Gap», «Bog’lanishli nutq» va «Husnixat» bo’limlarini o’z ichiga oladi. Mana shu bo’limlarni o’tish, o’quvchiga singdirish jarayonida o’qituvchi o’zining bor mahoratini ko’rsatib, ona tili darslarini noan’anaviy tarzda o’tib, o’quvchilarni qiziqtira olishi, shu bilan birga ularning grammatik savodini rivojlantirib borishi lozim. Ilg’or pedagogik texnologiyaning juda ko’p usullari mavjud bo’lib, ular seminar darslar, konferentsiya darslari «Aqliy hujum», «Kichik guruhlarda ishlash», «BBB» (Bilar edim, bilishni hoxlayman, bilim oldim), «Mantiqiy tafakkur» va boshqalardir. Bu sullardan o’quvchining yoshi, psixologik xususiyati, bilim darajasiga qarab foydalanish mumkin. Ona tili o’qitishda noan’anaviy dars usuli yuqori samara bermoqda. Bu usul o’z ichiga bir qancha metodlarni oladi. Masalan: ma’ruza, suhbat, test, og’zaki bayon, mustaqil yoki amaliy ish, lug’at bilan ishlash, diktant, uy ishi, bellashuv, musobaqa, sayohat krossvordlarni tuzish va yechish, savol-javob va boshqalar. O’qituvchi bir soatlik dars davomida mana shu metodlarning bir nechtasidan samarali foydalana olsa, u ilg’or pedagogik texnologiya asosida noan’anaviy dars o’tgan bo’ladi. Ona tili darslarining tuzilishi mavzusi, maqsad, metod, jihoz, darsning borishi qismlaridan iborat bo’ladi. O’qituvchi dars o’tish jarayonida darsning mavzusi, maqsadi, metodi, jihozi qismi shundayligicha qoldiradi, ammo darsning borishi qismiga mustaqil o’zgartirishlar kiritsa bo’ladi. Ya’ni ish: 1. Mustaqil ish. 2. O g’ zaki bayon. 3. Bellashuv. 4. Lu g’ at diktant. 5. Test. 6. Kitob bilan ishlash. 7. Yangi mavzu. 8. Dars yakuni va uyga vazifa jumlalari bilan almashtirsa bo’ladi. Bunday darslarda o’quvchi o’zini erkin tutadi, mustaqil fikrlaydi, og’zaki va yozma nutqi o’sadi, yangi mavzuni o’zlashtirishi oson bo’ladi, dars qiziqarli bo’lganligi uchun o’tilgan mavzu uzoq vaqt xotirasida saqlanib qoladi.

Noan’anaviy darslarni o’tish uchun o’qituvchi, o’quvchi ham puxta tayyorgarlik ko’rishlari kerak. Ya’ni bir mavzuga o’qituvchi ko’rgazmali qurol, rangli rasmlar, tarqatma materiallar (kartochkalar), kesma harflar, testlar, boshqotirmalar olib kelishi zarur. Jumladan, kesma harflar bilan ishlash 1-sinfda kesma harflardan tovush va harf tanish, bo’g’in, so’z yozishda foydalansa, 2-, 3-, 4-sinflarda ulardan so’zlarni tg’ri yozishda bo’g’in ko’chirishda foydalanadi. Lekin bu kesma harflar faqat o’qituvchigina emas, balki har bir o’quvchida ham bo’lishi lozim. Ular mana shu harflar bilan 2, 3 daqiqa ishlari davomida 5 ta, 6 ta so’zni to’g’ri yozilishini bilib oladilar. Ona tilidan noan’anaviy darslarda boshqotirma rebuslardan foydalanilsa, ular o’quvchining tafakkurini charxlaydi, o’ylashga fikr bildirishga o’rgatadi. Bular albatta oddiydan murakkabga qarab borishi lozim. Rebus boshlang’ich sinf o’quvchilariga juda sodda ko’rinishda berilib, surat belgilar asosida yechiladigan boshqotirmalardir. Rebuslarni hal etish uchun avvalambor suratda nima tasvirlanganini topish lozim bo’ladi, shundan so’ng shartli belgilar asosida yangi so’z hosil qilinadi. Shu tariqa rebus yechiladi va nima so’z yozilganligi topiladi. Krossvord o’yinini o’tkazish uchun o’quvchilar yoshiga mos holda juda sodda ko’rinshda krossvordlar tuzib olinadi. O’quvchilar mustaqil ravishda javoblarni topib yozadilar. Dastlab krossvordlar o’qituvchi boshchiligida hal etiladi. O’quvchilarda krossvordlarni hal etish ko’nikmalari paydo bo’lgandan keyin o’qituvchi nazorati ostida mustaqil yozadilar. “Krossvord” o’yini o’quvchilar dunyoqarashini o’stirish bilan birga, ularga so’zlar imlosini yodda saqlab qolishlariga ham imkoniyat yaratadi. Boshlang’ich sinflarda krossvordlar suratlar asosida ham berilishi mumkin. Suratlar asosida berilgan boshqotirma quyidagicha yechiladi: O’qituvchi: 1-suratda nima tasvirlangan? O’quvchilar: Anor. O’qituvchi: “Anor” so’zi nechta harfdan iborat? O’quvchilar: To’rtta. 2-suratda nima tasvirlangan? Shu tarzda katakchalar to’ldirib boriladi. O’yin avvalida katakchalarga so’zlarni o’qituvchi yozib bergan bo’lsa, keyingi so’zlarni o’quvchilar navbat bilan yozishlari ham mumkin. Katakchalarni to’ldirishda o’quvchilarning bevosita ishtiroki ularning qiziqishlarini

oshiradi. Katakchalar to’ldirib bo’lingach, o’qituvchi ajratib ko’rsatilgan (yo’g’on chiziq bilan chegaralangan) katakchalarda yozilgan so’zlarni o’qituvchi o’quvchilar bilan birgalikda o’qiydi. Krossvordlardan darsda va darsdan tashqari mashg’ulotlarda foydalanish mumkin. Fikrlash doirasini kengaytirishda testlardan foydalanish ham katta samara beradi. Chunki test o’quvchini bilim saviyasini aniqlash bilan bir qatorda, uni o’ylashga, izlanishga, fikrlashga da’vat etadi. Boshlang’ich sinfdanoq testlarni tahlil qilish, javobini belgilashga odatlangan o’quvchi yuqori sinflarga o’tganda test topshiriqlarini hech ikkilanmay, bemalol bajara oladi. Test vaqtini tejash, dars mohiyatini yaxshi o’zlashtirishga yordam beradi. Shuning uchun test savollarini avvalo og’zaki tarzda butun sinf o’quvchilari bilan yechish kerak bo’ladi. Og’zaki muhokama etilgan mavzudan o’quvchi mustaqil xulosa chiqaradi. Bunda ham ko’rsatma harflardan foydalansa bo’ladi. Test javoblari 4 ta variantda beriladi. Ya’ni AVSD. O’quvchi qo’lida ham shu harflar yozilgan ko’rsatma xattaxtachalar bo’ladi. U o’zi to’g’ri deb bilgan harfni ko’rsatadi. Noan’anaviy darslarda qo’llanadigan usullardan biri tarqatma materiallar bilan ishlashdir. Tarqatma materiallar kartochkalari o’tilgan mavzularni takrorlash, mustahkamlash, olingan bilimlarni sistemalashtirish maqsadida ishlatiladi. Kartochkalarni tarqatishdan avval o’quvchilar o’qituvchi bilan birgalikda darslikda berilgan mashqlarni bajarib, mashqlar shartini tushunish, bajarilish tartibini va yo’llarini o’rganadilar. Tarqatma materiallarning afzalligi shundaki, o’qituvchi har bir o’quvchining individual bilim darajasini, bilimlarni o’zlashtirish darajasini, ularning har bir mavzu yuzasidan o’zlashtirgan bilim darajalarini alohida tarzda qayd qilib borish imkoniyatiga ega bo’ladi. Bundan tashqari, tarqatma materiallardan foydalanishda bo’sh o’zlashtiradigan o’quvchilar bilan alohida ishlash, o’quvchilarning mustaqil ishlarini izchil ravishda murakkablashtirib borish imkoniyati ham juda keng. Boshlang’ich sinflarda dars samaradorligini yanada oshirish uchun mana shu metodlarning barchasini AKT asosida o’qitilsa maqsadga muvofiq bo’ladi. Darsning mavzysi : So’z turkumlari “ (“Baliqchi va baliq haqidagi ertak” asоsida)

Darsning ta'limiy maqsadi: 1. "Ot", "Sifat", "Son", "Fe’l ” so'z turkumlari yuzasidan o'quvchilar bilimini sinab ko'rish. 2. "Ot", "Sifat", "Son", "Fe’l “ so'z turkumlarini alohida tahlil qilish. 3. Guruhlarga bo'lingan o'quvchilarning bilish darajasini bir-biri bilan taqqoslash. Darsning tarbiyaviy maqsadi: 1. O'quvchilarning mustaqil fikrlash qobiliyatini shakllantirish. 1. O'zgalar fikrini anglash, hurmat qilshga o'rgatish. 3. "Baliqchi va baliq haqidagi ertak" asosida o'quvchilami mehnatsevarlikka, nafsni tiyishga o'rgatish. Kutilayotgan natija: 1. O'qituvchi tomonidan berilgan bilim bilan birga bolalarning aqliy va mustaqil fikrlay olish faoliyatini oshirish. 1. O'quvchilar faolligi orqali "Ot", "Sifat", "Son", "Fe’l “ mavzulariga oydinlik kiritish. Darsning turi : O'qitishning "Interfaol" usuli. Darsning uslubi: Suhbat, savol-javpb, klaster va rezyumi texnologiyalari orqali erkin fikrlashga o'rgatish. Darsning jihozi: "Baliqchi va baliq haqidagi ertak" rasmi, so'z turkumlari ko'rsatilgan mulyaj. Darsning borishi; /. Tashkiliy qism. 1. Salomlashish. 2. Uy ishini tekshirish. 3.Husnixat. 1."Bb" harfini husnixatga rioya qilgan holda yozish; 2."Baliqchi" so'zini husnixatga rioya qilgan holda yozish va so'zni fonetik tahlil qilamiz: "Baliqchr so'zida 7 ta tovush, 7 ta harf bor. Ulardan 3 tasi unli tovush (ular a,i,i), 3tasi undosh tovush (ular b,l,q) va ch harf birikmasi; "Baliqchi" so'zi 3 bo'g'indan iborat (ba-liq-chi); 3. O'zak hamda so'z yasovchi qo'shimchasini topish. Baliq- o'zak, -chi bu so'z yasovchi qo'shimcha; 4. "Baliqchr so'zi qatnashgan gap tuzish va gapdagi bosh bo'laklarni topish. "Baliqchi baliq tutdi", Kim baliq tutdi?- "Baliqchi" gapning egasi, tagiga bir chiziq chizamiz. Baliqchi nima qildi? - baliq tutdi gapning kesimi, tagiga ikki chiziq chizamiz; //. Asosiy qism. O'qituvchi: "O'quvchilar hozir sizlarni 4 guruhga bo'lib olamiz va har bir guruhga so'z turkumlarining nomini beramiz": 1-guruh "Ot" 2-guruh "Sifat" 3-guruh "Son" 4-guruh "Fe'l" "Baliqchi va baliq haqidagi ertak"ni hammamiz juda yaxshi bilamiz, to'g'rimi? Darsimiz davomida bu ertakni yana bir marotaba eslab olamiz. Hozir har bir guruh a'zolari o'z nomlariga tegishli bo'lgan so'z turkumiga ta'rif beradi. Marharnat; (1- guruh a'zolari gapiradilar) - Shaxs va narsani nomini bildirib kim?, nima?, qayer? So'roqlariga javob bo'lgan so'zlar ot deyiladi. - Men atoqli turdoshman, kelishiklarga boshman Kitob, daftar, qalamman, o'zim sirli olamman. O'ylab top-chi o'quvchim, o'zi nima ekanman? - Bu men bo'laman, nomim ot. Mensiz ism - nom, qirqilgan qanot.

O'qituvchi: (1-guruh a'zolariga) Barakalla bolalar endi sizlarga beriladigan vazifa quyidagicha bo'ladi. Ertakdan ot so'z turkumiga oid so'zlarni topamiz va "klaster" usulidan foydaianasizlar. O'qituvchi: (2-guruh a'zolariga) "Ikkinchi guruh a'zolari, sizlar menga aytinglarchi, sifat ded nimaga aytiladi?" O'quvchilar: - Shaxs va narsani belgisini bildirib qanday?, qanaqa? So'roqlariga javob bo'lgan so'zlar sifat deyiladi. - Yaxshi bo'lsang, sifating soz, yomon bo'lsang maqtoving oz. To'g'ri o'qi, chiroyli yoz, ofarin deb chalaylik soz. - U qizil, ko'k, ham qora, go'zal chiroyli sara. Shirin, lazzatli doim, chaqqon, epchil, muloyim. Bu men bo'laman nomimdir sifat, Men-la go'zallik qalblarga payvand. O'qituvchi: (2-guruh a'zolariga) Endi bolajonlarim sizlarga beradigan topshirig'imni diqqat bilan tinglang."Baliqchi va baliq haqidagi ertak"da 3 ta asosiy qahramon bor, sizlar ulaming sifatlarini Baliqchi Kampir Baliq Halol Badjaxl Oltin Sofdil Badnafs Hushmuomal a Mehnatkash Noshukur Sehrgar Sodda Dangasa Chiroyli Rahmdil Qari Vafodor " rezyumi " usuli orqali aniqlab berasizlar ; O ' qituvchi : (3- guruh a ' zolariga ) Uchinchi guruh a ' zolari , endi sizlar son so ' z turkumiga tarif beringlar marxamat : O'quvchilar: - Shaxs va narsani sanog ' ini bildirib qancha ?, nechanchi ? so ' roqlariga javob bo ' lgan so ' zlar son deyiladi .

- Son, son, son qanday son? - Bir, ikki, uch sanoq son. - Birinchi, ikkinchi, uchinchi o'ylamasdan biling-chi? - Bularmi?- tartib son oxiri yo'q go'yo- kon. - Nechanchida o'qiysan? - Uchinchida o'qiyman - So'zlardan gap to'qiysan? - To'qiyman, to'qiyman. - Bu - men bo'kaman aytilmagan son O'qib o'rgansang sen bilimga kon. O'qituvchi: (3-guruh a'zolariga) Endi bolajonlarim sizlarga beradigan topshirig'imni diqqat bilan tinglang: 1."Baliqchi va baliq haqidagi ertak"da nechta qahramon bor? - Ertakda 3 ta qaxramon bor. 2. "O'ttiz uch yil umr surgandi" - bu misrada "o'ttiz uch" qanday son? - "O'ttiz uch" sanoq son. 3. Kampir cholni baliq oldiga necha marta jo'natdi va nima uchun jo'natdi? 4. Sonlar oldidagi chiziqlar nimani bildiradi? - Bu chiziqlar -inchi, -nchi qo'shimchasini yani tartib sonlarni bildiradi. O'qituvchi: (4-guruh a'zolariga) To'rtinchi guruh a'zolari, sizlar menga aytinglarchi fe'l ded nimaga aytiladi? O'quvchilar: - Shaxs va narsani harakatini bildirib nima qildi?, nima qilyapti?, nima qilmoqchi? so'roqlariga javob bergan so'zlar fe'l deyiladi. - Juft savolim bor sizga, ham o'g'ilga, ham qizga! Nima qildi- Gulnora? - Qalam oldi qop-qora. - Nima qilyapti Doston? - Chizyapti bog'u-bo'ston. - Barakalla do'stlarim, sochilgan yulduzlarim. Javobingizga borman, doimo sizga zorman. - Uch zamonga sarbon u, harakat u, holat u. Keldi, yozdi, o'qidi, ishladi ham to'qidi. - Men bo'laman bilsang, nomim mashhur fe'l. A'lochi bo'lay desang, meni o'qi, o'rgan, bil! O'qituvchi: (4-guruh a'zolariga) Endi bolajonlarim sizlarga beradigan topshirig'imni diqqat bilan tinglang: Kampir cholni Baliq oldiga 5 marobata Jo’natdi 1- marta tog’ora uchun 2- marta uy so’rash uchun 3- marta begoyim bo’lish uchun 4- marta malika bo’lish uchun 5- marta suv osti saltanatining malikasi bo’lishni, Baliq uning xizmatiga bo’lishini aytish uchun

"Baliqchi va baliq haqidagi ertak"dan fe'l so'z turkumiga oid so'zlarni topib, ularni 3 zamonda tuslaysizlar va bo'lishsiz fe'lga aylantirasiz, qani boshladik. O’tgan zamon Hozirgi zamon Kelasi zamon Bordi Boryapti Bormoqchi Tutdi Tutyapti Tutmoqchi G’ azablandi G’azablanayapti G’azablanmoqchi T o’ l q inlandi T o’ l q inlanayapt i T o’ l q inlanmo q chi Keldi Kelayapti Kelmo q chi Yashaydi Yashayapti Yashamo q chi - Agar ish harakati bajarilmasa bunday fe'llar bo'lishsiz fe'llar deyiladi. B o’ lishli fe’l B o’ lishsiz fe’l Bordi Bormadi Tutdi Tutmadi G’azablandi G’azablanmadi T o’ l q inlandi T o’ l q inlanmadi Keldi Kelmadi Yashnaydi Yashamaydi O'qituvchi : "Barakalla o'quvchilar sizlar ertakni ham, so'z turkumlarini ham yaxshi bilib olibsizlar, darsni yakunlashdan oldin sizlardan yana bir narsa haqida so'ramoqchiman. Har bir guruh ertak mazmuniga mos maqol topa olarmikan qani bir o'ylab ko'ringlarchi?" 1-guruh: - Ochko'zlik yomon odat, Keltiradi falokat. 2-guruh: Sabr qilsang g'o'radan holvo bitur. 3-guruh: Xato qilmoq bordir, Tuzatmaslik ordir. 4-guruh: Bardoshliga yog'liq osh, Bardoshsizga osh ham tosh. III. Yakuniy qism. Darsda faol qatnashgan oquvchilarni rag'batlash va ball qo'yish.

Uyga vazifa: So'z turkumlarini mustahkamlash, takrorlab o'qib kelish. Ilova ТЕСТ. 1. Qaysi qatorda ot yasovchi qo’shimchalar ko’rsatilgan? A. li, kor, dosh, zor B. kor, dosh, zor, siz S. chi, kor, dosh, loq D. illa, dor, chi, kor 2. Sifat yasovchi qo’shimchalar yozilgan qatorni ko’rsating? A. li, siz, dor B. li, kor, zor S. li, loq, la D. li, siz, dor, zor 3. Fe’l yasovchi qo’shimchalar yozilgan qatorni ko’rsating. A. la, illa B. chi, la S. illa, siz D. zor, kor 4. “Son” so’z turkumining xususiyatlari. A. Narsa va shaxsning belgisini bildiradi B. Narsa va shaxsning sanog’ini, tartibini bildiradi S. Narsa va shaxsning nomini, sanog’ini bildiradi D. Narsa va shaxsning harakatini bildirib nechanchi so’rog’iga javob bo’ladi 5. Bo’lishli va bo’lishsiz fe’llar mavzusi nechanchi sinfda o’rgatiladi. A. 2-sinfda B. 4-sinfda S. 3-sinfda D. 2-sinf, 2-yarim yillikda 6. Tuslanish deb nimaga aytiladi? A. Fe’llarni shaxs, son qo’shimchalari bilan o’zgarish tuslanish deyiladi

B. Fe’llarni so’z o’zgartiruvchi qo’shimchalar bilan o’zgarishi tuslanish deyiladi S. Fe’llarda zamon qo’shimchalarini qo’llash tuslanish deyiladi D. To’g’ri javob ko’rsatilmagan. 7. Egalik qo’shimchalari qaysi so’z turkumi bilan bog’liq holda o’rganiladi? A. Fe’l so’z turkumi bilan B. Ot so’z turkumi bilan S. Sifat so’z turkumi bilan D. Son so’z turkumi bilan 8. Tuslanish deb nimaga aytiladi? A. Otlarni kelishik qo’shimchalari bilan o’zgarishi tuslanish deyiladi B. Otlarni egalik qo’shimchalari bilan o’zgarishi tuslanish deyiladi S. Fe’llarni shaxs, son qo’shimchalari bilan o’zgarishi tuslanish deyiladi D. Fe’llarni so’z o’zgartiruvchi qo’shimchalar bilan o’zgarishi tuslanish deyiladi Foydalanilgan adabiyotlar: 1. 1-sinf. Ona tili. G’. G’afforova, E. Shodmonov, G. Eshturdiyeva. 2. 2-sinf. Ona tili. K. Qosimova, S. Fuzailov, A. Ne’matova. 3. 3-sinf. Ona tili. S. Fuzailov, M. Xudoyberganova. 4. 4-sinf. Ona tili. R. Ikromova, A. Azizova, Sh. Yo’ldosheva, X. G’ulomova, D. Shodmonqulova. 5. Umumiy o’rta ta’limning yangi tahrirdagi DTS va o’quv dasturi.

O'xshashlar

Ona tili darslarini mantiqiy fikllashga o’rgatish asosida tashkil etish

ona tili. 3-sinf

Ona tili darslarida noan’anaviylik

Ona tili fanidan yoriqnoma boshlangich

So’z turkumlari 4-SINF ONA TILI