6-sinf sifat yasalishi - Tilshunoslik - Dars ishlanmalar

6-sinf sifat yasalishi

Yuklangan vaqt:

01.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

203.5 KB

Ko'chirib olish

ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi 6-sinfda ona tili fanidan bir soatlik Sifatlarning yasalishi 6-sinf (Bir soatlik dars ishlanma)

Darsning ta’limiy maqsadi: sifatlarning yasalishi, sifat yasovchi qo‘shimchalar haqida ma’lumot berish. Tarbiyaviy: o‘quvchilarda oilaga va ona tabiatga mehr-muhabbat tuyg‘usini uyg‘otish, insonparvarlik xususiyatlarini shakllantirish. Rivojlantiruvchi: o‘quvchila r ning og‘zaki va yozma nutqini o‘stirish, ijodiy qobilyatlarni rivojlantirish, erkin fikrlashga, muammoli vaziyatlar yechimini topishga o‘rgatish. Darsning jihozi: sinf taxtasi, darslik, elektron darslik, rangli rasmlar, flomaster, gul, kompyuter. Darsning usuli: “ Aqliy hujum”, “Tushunchalar tahlili” usuli Mashg‘ulot “Bahor valsi” kuyi bilan boshlanadi. Salomlashilgandan so‘ng uyga vazifa tekshiriladi. “Tong” mavzusidagi matnni o‘qib berish bilan dars davom etadi. Tong. Tonggi shudring, tonngi shabada, tonggi shabnam – soflik ramzi. Quyosh nurlarning porlab turishi hayotning yer yuzida davom etayotganidan darak beruvchi elchidir. Maysalarning, gullarning, barglarning ustiga tushgan shudring tomchilar olmos kabi yaltirab, ko‘ngilni shod etadi… O‘quvchilar matnni diqqat bilan eshitib, matnda keltirilgan sifatlarni eslab qilishga harakat qiladi. Matnni tuzishda ijodkorlik bilan yondashib, badiiy so‘z san’atidan mohirlik bilan foydalana olgan va matndagi sifatlarni yaxshi eslab qolgan o‘quvchilar rag‘batlantiriladilar. “Aqliy hujum” metodi. Sinf o’quvhilari bunda gurhularga bo’linadi, o‘tilgan mavzulari yuzasidan har bir guruhga 2 tadan savol beriladi. Savollar quyidagilar bo‘lishi mumkin: 1-guruh: Qanday so‘zlar sifat so‘z turkumiga oid bo‘ladi? Sifatlar gapda qanday gap bo‘lagi bo‘lib keladi? 2-guruh: Sifatlar qaysi so‘z turkumiga bog‘lanadi? Mustaqil so‘zlar bilan yordamchi so‘zlar qanday farqlanadi? 3-guruh: Sifatlar qanday so‘roqlarga javob bo‘ladi? Sifatlarning qanday turlarini bilasiz? 4-guruh: Qanday so‘z yasovchi qo‘shimchalarni bilasiz? 5-guruh: So‘z tarkibi nimlardan iborat bo‘ladi? Qo‘shimchalar vazifasiga ko‘ra necha turga bo‘linadi? 2

“Aqliy hujum”dan so‘ng musobaqada faol qatnashgan o‘quvchilar rag‘batlantiriladi. G‘olib guruh e’lon qilinadi. O‘tilgan mavzuni mustahkamlash maqsadida “Zanjir” o‘yini o‘tkaziladi. Har bir guruh a’zosi o‘z ismlarining bosh harfi bilan boshlanadigan sifatlarga misollar topib, gulni bir-birlariga tezkorlik bilan uzatishadi. Ikkilanib qolgan yoki xato qilgan o‘quvchi zanjirni uzgan hisoblanadi va o‘yindan chetlashtiriladi. 2-o‘yin sifatlardan atoqli otlarga o‘tgan sifatlarga navbat bilan misollar keltirish. Yangi mavzu bayoni: muammoli vaziyat paydo qilish bilan boshlanadi. O‘quvchila r ning qo‘llariga yelimli yopishqoq qog‘ozga so‘z yasovchi qo‘shimchalar yozilgan holda tarqatiladi va doskaga o‘tilgan mavzulari: OT - FE’L yoziladi. O‘quvchila r ning qo‘lidagi so‘z yasovchi qo‘shimchalarqaysi so‘z turkumiga oid bo‘lsa, os`ha so‘z turkumining tagiga qog‘ozda yozilgan so‘z yasovchi qo‘shimchalar yopishtiriladi. Har ikkalasiga ham mansub bo‘lmagan qo‘shimchlar doska chetiga yopishtiriladi. Taxminan, doskada shunday ko‘rinish hosil bo‘ladi: OT FE’L -don -la -li -dosh -lan -dor -chi -lash no- -bon -ira -choq -boz -sira -iq -chil Chetga yopishtirilgan qo‘shimchalar qaysi so‘z turkumiga oid ekanligi dars so‘ngida yechiladi. Shundan so‘ng xatolar bo‘lsa, tuzatilib, darslikdagi topshiriqlarga e’tibor qaratiladi. Topshiriqdagi berilgan so‘zlar tarkibiy qismlarga ajratiladi: shirin, oq, katta, shirali, mazmun-dor, ser-unum, kam/hosil, ko‘ylak/bop, xush/fe’l. o‘quvchilarga Sifatlarning yasalishi “slayd” orqali tushuntiriladi. Sifatlar ikki xil usul bilan yasaladi: 3

Slaydga – gulli mato, tadbirkor kishi, serhasham uy, g‘amxo‘r qiz suhbatlashayotgan holati tasvirlanadi. Sifat+ot= sofdil Ot+ot= sheryurak Ot+fe’l= tinchliksevar Son+chi = yoqvayron Ravish+fe’l= ertapishar o`rikRavish+ot = kamhosil yer So`zga so`z qo`shish orqali Sifatlarning yashlishi Fe’l+choq= erinchoq Fe’l+iq=yopiq Ravish+chil = kamchil Modal +li = kerakli Son+chi= ikkichiNo+ sifat= noto`g`ri Ot+Dor= ( hosildor) Ot+li=Chiroyli Sifatlarning qo`shimchlar qo`shish orqali yaslishi 4

O‘sha rasmlarga so‘z yasovchi qo‘shimchalar qo‘shilib, sifat hosil qilinishi tushuntiriladi. Masalan: mato, tadbirkor kishi, serhasham uy, g‘amxo‘r so‘zlari tasnif qilinadi. So‘z yasovchi qo‘shimchala r ning vazifasi, asosga qo‘shilib, sifat hosil qilishi boshqa so‘z turkumlaridan sifatlarning yasalishi tushuntiriladi. Shu o‘rinda shakldosh, ma’nodosh, zid ma’noli qo‘shimchalar haqida ham ma’lumot berib o‘tiladi. (Omonim) shakldosh qo`shimchasi -ma Fe’ldan sifat yasaydi (qo`shma, terma, ko`chma) Fe’ldan ot yasaydi (O`sma, tortma) Lug`aviy shakl yasovchi qo`shimcha (kelma) (Sinonim) ma’nodosh qo`shimchalar -li, -dor Aybli, aybdor Mazmunli, mazmundor Jarangli, jarangdor 5

BILIB OLING. Sifatlar tarkibiga ko‘ra tub va yasama sifatlarga bo‘linadi. Tarkibiy qismlarga bo‘linmaydigan sifatlar tub sifatlar, asos va so‘z yasovchi qismdan iborat bo‘lgan sifatlar esa yasama sifatlar hisoblanadi. Yasama sifatlar asosga qo‘shimchalar qo‘shish yoki so‘z qo‘shish yo‘li bilan hosil qilinadi. Yangi mavzuni mustahkamlash uchun “328-mashq” yozma bajariladi. To‘g‘ri va xatosiz bajargan o‘zuvchilar rag‘batlantiriladilar. O‘zlashtirishga qiynalgan o‘quvchilar o‘qituvchining diqqat markazida bo‘ladi. Ularga individual yordam ko‘rsatiladi. O‘quvchilar qo‘llarida oldindan tayyorlangan quyidagi: Yasama Tub sifat sifat Shaklidagi ko‘rsatkichlar bo‘ladi. O‘qituvchi tomonidan aralash o‘qilgan sifatlarni (katta, shirin, shiroyli, odobli, guldor, sariq, oq, serdaromand, qizil, bezarar, shinam, yaxshi, basavlat, nodon, unumsiz, sho‘x, vijdonsiz, tetik, ziyrak, sirdosh, shaxsiy, oddiy, zulmkor, achchiq) tezlikda tub yoki yasama sifatlarga ajratilib qaysi sifatga oid ekanligini qo‘lidagi ko‘rsatkichlar orqali ko‘rsatib boradilar. Yuqoridagi ko‘rsatkichlar orqali ajratib beradilar. Bu o‘yin ham o‘qituvchi tomonidan ziyraklik bilan kuzatib boriladi. Faol qatnashgan o‘quvchilar rag‘batlantiriladi. O‘zlashtirishga qiynalayotgan (Antonim) zid ma’noli qo`shimchalar -li, -siz Mazmunli, mazmunsiz Jarangli, jarangsiz Ko`rimli, ko`rimsiz 6

o‘quvchilar ham o‘qituvchi nazaridan chetda qolmasligi kerak. 3-4 martagacha xato qilgan o‘quvchiga qo‘shimcha topshiriq – tarqatma materiallar beriladi. Ballar yig‘ilib, g‘olib guruh e’lon qilinadi. Dars so‘ngida o‘quvchilar bahosi eshittiriladi. Shundan so‘ng muammoli vaziyat o‘quvchilar bilan birgalikda hal qilinadi, demak, yozuv taxtasi chetiga yopishtirilgan so‘z yasovchi qo‘shimchalar sifat so‘z turkumiga oid ekanligini o‘quvchilar o‘zlari xulosalab beradi va ajratilgan so‘z yasovchi qo‘shimchalar tepasiga “Sifat” deb yozib qo‘yiladi. Yozuv taxtasida qo‘yidagi ko‘rinish hosil bo‘ladi. OT FE’L SIFAT -don -la -li -dosh -lan -dor -chi -lash no- -bon -ira -choq -boz -sira -iq -chil Muammo shu tarzda yechiladi. Darslikdagi 328-mashq yozma daftarda, 330-mashq kompyuterda bajariladi. Uyga vazifa qilib “329-mashq” beriladi, dars so‘ngida baholar eshittirilib, g‘olib guruh e’lon qilinadi, faol qatnashgan o‘quvchilar rag‘barlantiriladi. O‘zlashtirishga qiynalgan o‘quvchilar qo‘shimcha darslarga jalb qilinadi. 7

O'xshashlar

Sifatlarning yasalishi

Sifat

Sifat – so’z turkumi

Qo’shma so’zlarning yasalishi va imlosi

Sifat mavzusidagi dars ishlanma