logo
  1. Bosh sahifa
  2. Dars ishlanmalar
  3. Mehnat
  4. Bolalar shapkachasini tukishni o’rgatish» mavzusi bo’yicha ochiq darsi

Bolalar shapkachasini tukishni o’rgatish» mavzusi bo’yicha ochiq darsi

Yuklangan vaqt:

01.10.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3153.4052734375 KB
Ko'chirib olish
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI KASBIY TA’LIM FAKULTETI MEXNAT TA’LIMI VA CHIZMACHILIK KAFEDRASI O’QITUVCHISI ABDULLAYEVA KOMILANING « Bolalar shapkachasini tukishni o’rgatish» mavzusi bo’yicha ochiq darsi. Mavzu: « Bolalar shapkachasini tukishni urgatish» BOSHNI О ‘LCHAB OLISH. QALPOQCHANING ASOS ANDOZASI. MODELNING YUQORI QISMIDA PETLYALARNI KAMAITIRISH QOIDASI. AYOLLAR QALPOQCHASI. AMALIY MASLAHATLAR Qulay, chiroyli qalpoqcha t о ‘-qish qiyin emas — unga ma’-lum darajada t о ‘qish texnika-sidan tajriba va ba’zi «sir-larni» bilish kerak. Qanday qilib, qalpoqchani boshga yax-shi yopishib turadigan, ch о ‘zi-lib ketmaydigan va о ‘zingizga yarashadigan b о ‘lishiga eri-shish mumkin (1- rasm) Ishda hisobga olinishi kerak b о ‘lgan asosiy talablar bilan tanishib chiqing. Eng asosiy narsa — andozadan boshlaymiz. U qalpoqcha t о ‘ qish jarayonini yengillashti-radi, «k о ‘rmasdan» ishlashdan qutqaradi. T о ‘qima qalpoqcha uchun boshni о ‘lchab olish (2-rasm). О ‘lchash uchun kizak chizig‘i asos qilib olinadi. U bosh aylanasiga teng b о ‘lib, bosh kiyim raz-merini belgilaydi. Qoshning ustidan peshona b о ‘y lab va eng turtib chiqqan ensa b о ‘ylab о ‘lchab oling. Santimetrli lentani tarang tortib turing. Masalan, bosh aylanasi 56 sm ga teng b о ‘lsin deylik. Endi boshning qoq о ‘rtasidan old tomoni, bosh kiyimning chetigacha (16 sm), ort tomoni (17 sm) va yon tomonini (21 sm) о ‘lchab oling. Oxirgi о ‘lchov (21 sm) ni boshning qoq о ‘rtasidan boshlab, chakka qismi b о ‘ylab о ‘lchang. Keyin quloqning solinchig‘i-dan boshlab, ensa о ‘rtasigacha b о ‘lgan oraliqni (11 sm) aniqlab oling. Eslatma. Boshning qoq о ‘rtasi dan boshlab old tomon qal poqcha chetigacha b о ‘lgan ora - liqni о ‘lchashda, qalpoqcha qanday kiyilishini: peshona-ning hammasini bekitib kiyilishini yoki aksincha peshona ochiq b о ‘lishini hisobga olish zarur. Shunga qarab о ‘lchov har xil b о ‘ladi. Qalpoqchaning asosiy andoza-si. Ulchovga binoan chizma tuzing (3-rasm) — bu asosiy andoza b о ‘ladi. Agar andozaga asosan qalpoqchani pastdan yuqori tomon t о ‘qib, punktir chiziq ustida petlyalarni ka-maytirib, keyin biriktirib tiksangiz, «boshga moye» qal poqcha b о ‘ladi. U boshning shaklini takrorlaydi va unga yopishib turadi. Boshqa shakldagi qalpoqchalar uchun asosiy andozaga yangi chiziqlar belgilab q о ‘yiladi (modellash). Masalan, kichki-na kizakli (3—4 sm) sharsi-mon qalpoqcha boshda bemalol 1-rasm. Qalpotschalar turishi uchun 8—10 sm q о ‘shib, uni bir tekisda taqsimlash zarur, shunda andoza kengligi 66 sm b о ‘ladi (56 sm+10 sm= 66 sm). Qalpoqcha kizagi bosh-ga yopishib turadigan b о ‘lishi uchun uning о ‘lchami о ‘zgarmay-di. Agarda ip «b о ‘sh», pru-jinalanmaydigan b о ‘lsa, uni boshning о ‘lchamidan 2—4 sm kichikroq qilib t о ‘qish kerak. Sharsimon qalpoqcha andoza-ning uzunligi 3—4 sm ga uzaytiriladi. Natijada ish andozasi (4-rasm) hosil b о ‘ladi. Endi gul tanlash, kontrol namunasini t о ‘qib, undan ishni boshlash uchun kerakli petlyalar sonini hi-soblash va qalpoqchaning qoq tepasida petlyalarni qaysi usulda kamaytirishni о ‘ylab k о ‘rishgina qoldi. Petlyalarni kamaytirish va-riantlari juda k о ‘p, chunki u konkret gulga bog‘liq b о ‘la- di, shuning uchun qalpoqlar guli qancha b о ‘lsa, kamayti rish varianti ham shuncha b о ‘ladi. Lenin petlyalarni kamaytirish uchun hisoblashda rioya qilish zarur b о ‘lgan muayyan qoida bor. U quyida-gilardan iborat: qalpoqcha-ning qoq tepa qismida petlyalarni qator oralab kamay tirish kerak. Bu ishni qal poqcha qoq tepasidan 8—10 sm pastroqda boshlash lozim. Yumaloq shakldagi t о ‘qimani 6—7 b о ‘lakka ajratiladi va har birining oxirida 1 tadan petlya kamaytiriladi. Uchli t о ‘qima esa 3—4 b о ‘lakka ajratiladi. Demak, petlya qanchalik siyrak kamaytirilsa, qalpoqcha tepa-si shunchalik uchli b о ‘ladi. Ayollar qalpoqchalari t о ‘qish-ni konkret misollarda k о ‘rib chiqamiz. Soyabonli qalpoqcha (5 -rasm) 55—56-razmer. 100 g jun ip kerak b о ‘ladi (1 ta ipi oq maxer yoki 6 ta ipi 32/2 nomerli va 6 ta ipi shu ipning pushti yoki havo rangi b о ‘lishi kerak). 6- va 8- nomer-li spitsada t о ‘qiladi. T о ‘qish-ning y о ‘nalishi pastdan yuqo-riga soyabondan boshlanadi (6-rasm). 8-nomerli spitsaga 55 ta petlya tering (bu petlyalar 4 ga b о ‘linib, qoldig‘i q о ‘shimcha olinadigan 1 ta petlyaning va milk uchun olinadigan yana 2 ta petlyaning yig‘indisiga teng b о ‘lishi kerak). 1-qator о ‘ng, ters petlyalar bilan t о ‘qiladi va h.k. 2- va 5-qatorlar о ‘ng petlyalar ustida о ‘ng, ters petlyalar ustida ters petlyalar bilan t о ‘qiladi. 4-rasm. Sharsimon qalpotscha uchun ish andoza 6-qatorda 1 ta ters petlya t о ‘qing, keyingi birga olin-gan 3 ta petlyadan 5 ta petlya t о ‘qib chiqaring (ularni shun-day t о ‘qing: 3 tasi birga ters, 1 tasi xomaki petlya, ana shu petlyalarning о ‘zi 3 tasi birga ters, 1 ta xomaki petlya va yana shu petlyalarning о ‘zi 3 tasi birga ters) va h.k. 7- qator о ‘ng petlyalar bilan t о ‘qiladi. * . 321- rayem . Soyabonli salpotscha 6 -rayem. Soyabonli salpotscha an-dozasi 7-rasm. Qaytarmali salpotscha 8-qator ters petlyalar bilan t о ‘qiladi. 9-qator 1 ta о ‘ng, 1 ta ters petlya, 3 ta birga ort devorcha tomonidan о ‘ng petlya, 1 ta ters petlyalar bilan t о ‘qiladi va h.k. Shu qator boshlanishi-dagi petlyalar soni tiklandi. 10-qator 1 ta ters, 1 ta о ‘ng petlyalar bilan t о ‘qiladi va h.k. Bundan keyin 4—5 smni 1X1 li rezina usulida t о ‘qing. Shundan keyin 5 ta ipni ajratib olib, 6- nomerli spi-sada iloji boricha tarang qilib, 1X1 li rezina (5 sm) usulida t о ‘qing. Buning nati- jasida qalpoqcha boshga yopi-shib turadigan b о ‘ladi. Keyin 5 ta ipni q о ‘shib yuboring va 8- nomerli spitsada 8 sm ni paypoq usulda (tersi tekis tomoni qalpoqchaning о ‘ngi b о ‘ladi) t о ‘qib, shundan keyin kamaytirishni boshlang. Bu ning uchun t о ‘qimani 7 ta b о ‘lakka b о ‘lib, rangli ip bilan belgilab oling. Har b о ‘lakning oxirida ters pet lyali qatorning har qatorida 2 tadan petlyani birga ters qilib q о ‘ying. Hamma petlyalarni 2 tadan birga ters qilib t о ‘qib (spitsada 8 ta petlya qoldi) oxirgi kamaytirishni qiling. Ipni uzib, u bilan petlyalar ni tarang tortib tiking va yana shu ip bilan qalpoqchani biriktirib tikib q о ‘ying. Qaytarmali qalpoqcha ( 8 -rasm). 56-razmer. 140 g jun ip (16 ipdan iborat 32/2-nomer-li ipi kerak b о ‘ladi). 4- va 6-nomerli spitsalar bilan t о ‘ qiladi. Qalpoqchaning qay-tarmasi k о ‘ndalang y о ‘nalish-da t о ‘qilgan, qalpoqchaning yuqori qismi — b о ‘yiga t о ‘ - qilgan ( 9 -rasm). Qaytarma gulining namunasi uchun 29 ta petlya tering (bu petlyalar soni 4 ga b о ‘li-nib, qoldig‘i gul simmetriya-sini t о ‘g‘rilash uchun olinadi-gan 3 ta petlyaning va milk uchun olinadigan yana 2 ta pet lyaning yigindisiga teng b о ‘lishi kerak). Rangli ipni har 4 qatordan keyin о ‘zgarti-rib turing. 1- va 3-qatorlar 3 ta о ‘ng petlya va 1 ta petlya k о ‘chiri-lib (ip petlya ortida) t о ‘qi ladi va h.k. 2-qator о ‘ng petlyalar va k о ‘chirilgan petlyalarni k о ‘chi-rib (ip petlya oldida) t о ‘qi ladi. 4-qator о ‘ng petlyalar va k о ‘ chirilgan petlyalarni ters qi lib t о ‘qiladi. 5- va 7-qatorlar 1 ta о ‘ng, * 1 petlya k о ‘chirilib (ip petlya ortida), 3 ta о ‘ng petlyalar bilan t о ‘qiladi. * belgi-sidan boshlab qator oxiriga-cha petlyalar takrorlanadi. Qatorning oxirida 1 ta о ‘ng va 1 ta milk petlya t о ‘qiladi. 6-qator 2-qatordek t о ‘qiladi. 8-qator 4-qatordek t о ‘qiladi. 9- qatordan boshlab 1-, 2- va h.k. qatorlar guli takror lanadi. 6-nomerli spitsaga 25 ta petlya (13 sm) tering, hamma о ‘ng petlyali qatorning oxirida 1 tadan petlya q о ‘shib hamma ters petlyali qatorning oxi rida esa kamaytirib rangli qaytarmani t о ‘qing. Petlyalar homaki petlya yordamida о ‘zi tomon y о ‘naltirib q о ‘shiladi, kamaytirishda esa — milk va yonidagi petlyani birga ters qilib t о ‘qiladi. 324-rasm. Qaytarmali qalpoqcha an-dozasi Qaytarmaning milk petlya-laridan 4-nomerli spitsada (8 qavat ip) 68 ta petlya tering va 3 sm ni tarang qilib 1X1 li rezinka usu lida t о ‘qing. Keyin 8 ta ip q о ‘shing (endi jami 16 ta b о ‘ldi) va 6- nomerli spitsada r о ‘mol usuli bilan 8 sm t о ‘ qing. Shundan keyin kamayti rishni boshlang. T о ‘qimani 6 b о ‘lakka b о ‘lib, qator orala-tib, oxirgi qatordan tashqa-ri, har b о ‘lakning oxirida 2 ta dan petlyani birga t о ‘qing. Spitsada 10—12 petlya qolganda, ularni tarang tor-ting va shu ip bilan qal poqchani biriktirib tikib q о ‘ying. Amaliy maslahatlar Yumaloq va kuloh tipidagi qalpoqchalarni juda y о ‘g‘on jun ipdan (20—25 qavat 32/2 nomerli ip) 5 — 6-nomer li spitsada t о ‘qigan yaxshiroq. Bu modelni kerakli shaklga tushirishda yordam beradi. Bundan tashqari qalin ipdan t о ‘qilgan gul, ingichka ipdan t о ‘qilganga qaraganda chiroy- liroq chiqadi. Moxer qalpoqchalar tagidan trikotaj astar q о ‘yilgani yaxshiroq. Qalpoqcha t о ‘qilayot-ganda moxer ipga shu rang-dagi yoki shunga moye rangdagi jun ip q о ‘shilsa, yanada yax shiroq b о ‘ladi. Beretni о ‘rta y о ‘g‘onlikdagi ipdan (8 qavat 32/2-nomerli ip) b о ‘sh strukturali inglizcha rezinka usulida gul bilan t о ‘qish kerak. Kryuchok bilan t о ‘qilgan qal-poqchalar uzoq vaqt shaklini saqlab turadi. K о ‘pincha ular-ni doyra b о ‘ylab, yuqoridagi markazdan boshlab t о ‘qiydi-lar. Ba’zan qalpoqchalarni rezin-kali kizakdan boshlab t о ‘qiy-dilar. Rezinka juda elastik b о ‘lgani uchun uning atrofi b о ‘ylab petlyalar sonini hi-soblab chiqish oson emas. Buning ustiga kizak tez ch о ‘-zilib ketadi. Shuning uchun oldin qalpoqchaning tepasini (yuqori qismini) kizaksiz t о ‘qib, tikib olinadi va shundan s о ‘ng kryuchokda kizak-ni aylana b о ‘ylab ustunchalar bilan xomaki petlyasiz asos petlyaning ort ipidan t о ‘qi-ladi . Qalpoqchaga gul tanlashda, uning polotnosini ish oxiri-da biriktirib tikilishini hisobga oling. Aks holda chok gulning shaklini buzib q о ‘ya-di. Bu keng vertikal y о ‘l-lardan iborat gullar uchun ayniqsa muhim. O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI KASBIY TA’LIM FAKULTETI MEXNAT TA’LIMI VA CHIZMACHILIK KAFEDRASI O’QITUVCHISI ABDULLAYEVA KOMILANING « Sut va sut maxsulotlarining oziqlik qiymati.Sut turlari. Qaymoq» MAVZUSI BO’YICHA OCHIQ DARSI. Mavzu: Sut va sut maxsulotlarining oziqlik qiymati.Sut turlari. Qaymoq. Reja : 1. Sut va qaymoq. 2. Sut konservalari. 3. Qatiq maxsulotlari. Sut. Bu qimmatbaho mahsulot. Uning tarkibida 200 dan or-tiq komponent b о ‘lib, bularning asosiylari yog‘lar, oqsillar, sut qandi, mineral moddalar, vitaminlar, fermentlardan iborat. (4- jadval). Bu moddalarning hammasini odam organizmi oson hazm qila-di, chunki ular bir-biriga hazm uchun eng qulay nisbatda b о ‘ladi. Sutdagi oqsil moddalar (kazein, ozroq miqdordagi albumin va globulin) ayniqsa qimmatli b о ‘lib, organizm ularning deyarli batamom (96% gacha) hazm qiladi. Oqsillar sut tarkibida 2,7 dan 3,8% gacha b о ‘ladi. Sutdagi yog‘da boshqa yog‘larga nisbatan yog‘ kislotalar turi k о ‘p-roq b о ‘ladi, bu yog‘ning erish harorati odam tanasining harora-tiga yaqin b о ‘lgani uchun, uni organizm yaxshiroq о ‘zlashtiradi. 'Sutda'gi yog‘ mayda-mayda sharchalar shaklida b о ‘lib tarkibpdagi =yog‘—3,0 dan 5,0% gacha b о ‘ladi. Sut tarkibiga uglevodlardan 5% gacha b о ‘lgan sut qandi (lak-tozlar) kiradi. Sut kislotali bakteriyalar ta’sirida laktoza bijg‘ib, sut kislota hosil b о ‘ladi. Sut kislotali bakteriyalar-ning bu xususiyatidan sut-qatiq mahsulotlari (kefir, prostokva sha, smetana, tvorog va h. k.) olishda foydalanadi. Sut mineral moddalarning (1,3% gacha), ayniqsa kalsiy va fosforning man-bai hisoblanadi. Sutda 30 ga yaqin vitaminlar bor: A, V V 2 , V 3 , V 9 , Bi 2 , S, D, N, RR va boshqalar. Vitaminlar miqdori yangi sog‘ilgan sutda eng kup b о ‘ladi. Bundan tashqari, yangi sog‘ilgan sutda ferment-lar va immunitetli jismlar b о ‘lib, shular sababli sut sog‘ib olingandan keyingi 3—5 soat ichida bakteritsid xususiyatli, ya’ni -unda bakteriyalar rivojlanishiga t о ‘sqinlik qiladigan (bakte-riyalarni о ‘ldiradigan) b о ‘ladi. Bakteritsidlik davri tugagandan keyin sutda k о ‘p bakteriyalar hech qanday qarshiliksiz rivoj to-pib, bu sutning tez buzilishiga olib keladi. Shuning uchun sutni sotuvga pasterilizatsiya qilib (63—80°S issiqlikda 30—40 min. qizitib) yoki sterilizatsiyalab (112—120°S da 20—30 min. qizi tib) chiqariladi. Pasterizatsiya qilingan sut sovuq (0... + 4°S) ;joyda saqlanib, bir sutka mobaynida soxib yuboriladi. Savdoga asosan sigir suti pasterizatsiya qilib chiqariladi. .Uni quyidagi turda ishlab chiqariladi. Sof tabiiy sut. Bunday sut normallashtirilgan, tarkibidagi yog‘ 3.2% ga yetkazilgan va tiklangan, butunlay yoki qisman quruq sigir sutidan hosil qilingan (bunda xam yog‘i 3,2%) b о ‘lishi mum-kin. Yog‘i k о ‘paytirilgan sut tabiiy yoki tiklangan sutdan, yog‘liligi-'ni qaymoq q о ‘shib 6% ga yetkazib va gomogenlab (bir jinsli qi lib) tayyorlanadi. Qaynatilgan sut deb, yog‘liligi qaymoq q о ‘shib 6% ga yetkazi-lib, gomogenlangan va uzoq vaqt davomida yuqori haroratda ter min ishlov berilgan sutni aytiladi. Serok,sil sut deb, tarkibida quruq yog‘sizlantirilgan modda-lari k о ‘p sutni aytiladi. Uni normallashtirilgan sutga quruq yoki quyultirilgan sof sut q о ‘shib ishlab chiqariladi. Uning yog‘ liligi 2,5% b о ‘ladi. Vitaminlangan sut — bu pasterizatsiya qilib, S vitamini q о ‘-shilgan sof yoki yog‘siz sut. Yog‘siz sut sutni butunlay separatordan о ‘tkazib olingan sut-Dir. Qaymoq. Bu sutning eng yog‘li qismi. Qaymoq tabiiy—sof si gir sutini seperatordan о ‘tkazib olingan va tiklangan—quruq qaymoqdan hosil qilingan b о ‘lishi mumkin. Qaymoqni pasterizatsiya qilib, sterilizatsiyalab va kuvlab— pasterizatsiya qilingan sutga qand, kakao, vanilin, h о ‘l meva-re-zavor meva sharbati q о ‘shib kuvlab chiqariladi. Sotuvga yog‘liligi 10, 20, 35% b о ‘lgan qaymoq chiqariladi. Qaymoq butilkalarda, qo- g‘oz paketlarda, umumiy ovqatlanish tarmoqlari uchun esa sis-ternalarda j о ‘natiladi. Sutning va qaymoqning sifat k о ‘rsatkichlari. Sutning va qay- mog‘ining sifati tashqi k о ‘rinishiga, ta’mi va hidiga, konsis-tensiyasi, yog‘liligi, kislotaliligiga va boshqa k о ‘rsatkichlariga k о ‘ra belgilanadi. Sut bir xil konsistensiyali, ch о ‘kindisiz b о ‘lishi kerak. Qay natilgan va seryog‘ sut qaymoq tutib qolmagan b о ‘lishi kerak. Sut ning rangi salgina sarg‘ish oq, qaynatilgan sut oq-sariqroq, yog‘ siz sut esa k о ‘kishroq b о ‘ladi. Sutning ta’mi va hidi yangi sutga xos b о ‘lmagan begona ta’m va hid aralashmagan b о ‘lishi kerak. Qaynatilgan sutda yuqori darajadagi pasterizatsiya mazasi yaxshi sezilib turadi. Sutning yog‘liligi va kislotaliligi 5-jadvalda keltirilgan normalarga muvofiq b о ‘lishi kerak. 5- j a d v a l Sutning ta’rifi Tarkibidagi yog‘. Nomi kamida % his. Kns.yutaliligI kupi bilin ot Sof sut: normallashtirilgan va sersg‘...... . qaynagilgan ... . seroqskl ...... Vitaminlangan sut: sof..... 3,2 6,0 6,0 2,5 3,2 21 20 21 25 21 21 21 Qaymoq turlarining har biri konsistensiyasi bir xilda, yog‘i va oqsil moddalari dumaloqlanib qolmagan, rangi sarg‘ishlik aralash oq, ta’mi salgina shirinroq, begona ta’m va hid ara lashmagan bо‘lishi kerak. Kislotaliligi kupi bilan 17— 19°T. Ta’mi va xidida bironta kamchiligi bor (ta’mi achchiq, taxir, yem-xashak mazasi aralashgan, moy, mog‘or hidi keladigan va h. k.), konsistensiyasi chо‘ziluvchan, joylashtirganda nuqsoni bor (usti iflos, sizib chiqayotgan joyi bor, paketi deformatsiya bо‘lgan, paketning kо‘ndalang va uzun choklari, sirti ivib qolgan) sut va qaymoq sotuvga chiqarilishi mumkin emas. Sutni va qaymokni joylashtirish, tamg‘alash va saqlash. Sut qadoqlangan va quyib beradigan qilib, qaymoq esa faqat qa-doqlanib sotuvga chiqariladi. Sutni og‘ziga alyumin kapsula q о ‘-yib tiqinlanadigan; hajmi 2, 0,5 va 0,25 l shisha butilkalarga, 0,5 litrli paketlarga yoki 0,5 va 1 litrli polietilen xaltalarga quyib chiqariladi. Sterilizatsiyalangan sutni hajmi 0,5 l, germe-tik tiqinlangan, og‘zi tor butilkalarga va hajmi 0,5 l polieti len paketlarga joylashtiriladi. Qaymoqni 0,5 va 0,25 litrli butilkalarga quyib chiqariladi. Quyib beriladigan sut rezina qistirmali qopqog‘i znch yopilib, plombalangan flyagalarda keladi. . SUT KONSERVALAR Sutning tarkibida suv k о ‘p b о ‘ladi, shuning uchun yaxshi saqlash va mamlakatning olis joylarini ta’minlab turish maqsadida sutni konserva qilinadi. Sut konservalarining asosiy turlari quyidagilar: t о ‘ldirgich-lar solingan yoki t о ‘ldirgichsiz, qandli quyultirilgan sut va qay moq; quyultirilgan va sterilizatsiyalangan sut; quruq sut va qu ruq qaymoq. Quyultirilgan sut konservalar. Bunday konservalar tarkibi da 45—55% uglevodlar, 7—10% oqsillar va 7—19% sut yog‘i b о ‘-lad.A Qand solingan quyultirilgan 100 g sut kaloriyaliligi 345 kkal yoki 1445 kJ, qand solingan quyultirilgan 100 g qaymoqning kaloriyaliligi esa 407 kkal yoki 1706 kJ b о ‘ladi. Quyultirilgan sut konservalar kislotaliligi 20°T dan ortiq b о ‘lmagan yangi sog‘ilgan sigir sutidan yoki kislotaliligi 26°T dan k о ‘p b о ‘lmagan qaymoqdan (qaymoqli konservalar) olinadi. Hosil qilingan aralashma normallashtiriladi, pasterizatsiya qi linadi, vakuum-apparatlarda kakao tolqoni yoki kofe ekstrakti q о ‘shiladi, sovitiladi va qadoqlanadi. Quyultirilgan sterili zatsiyalangan sut konserva yangi pasterizatsiya qilingan sutdan uning tarkibidagi sutni bug‘lantirib yuborish va sterilizatsiya-lab konserva qilish y о ‘li bilan ishlab chiqariladi. Quyultirilgan sut konservalar ikki turda chiqariladi: qand li quyultirilgan sut va sterilizatsiyalangan quyultirilgan sut. Qandli quyultirilgan sut konservalar: qandli quyultiril gan sof sut; Qandli yog‘siz quyultirilgan sut; Qandli quyultiril gan qaymoq; q о ‘shimchalar q о ‘shilgan qandli quyultirilgan sut kon servalar esa: Quyultirilgan sutli va qandli kakao; Quyultiril gan sutli va qandli kofe turlarida ishlab chiqariladi. Quyultirilgan sut konservalarning sifat k о ‘rsatkichlari. Quyultirilgan sut konservalarning konsistensiyasi massasining hamma joyida bir xil jinsli, yopishqoq, qand kristallari sezi-lib turmaydigan b о ‘lishi kerak. K о ‘p vaqt saqlangan taqdirda bankaning tagida ozroq ch о ‘kindi b о ‘lishi va konsistensiyasi qumoqroq b о ‘lib qolishi mumkin. Rangi — sarg‘ishroq oq yoki k о ‘kish-roq oq, butun massasi b о ‘ylab bir tekis. Quyultirilgan sutli ka kao konservasining rangi jigar rang. Quyultirilgan sutli ko fe konservasining rangi esa t о ‘q jigar rang b о ‘ladi. Bu konser valarning ta’mi shirin, pasterizatsiya qilingan sut mazasi hech qanday begona ta’m va hidsiz aniq sezilib turadi. Sterilizatsiyalangan sutning ta’mi sh о ‘rtangroq shirin, kofeli va kakaoli quyultirilgan sutning ta’mi esa tabiiy kofening yoki tabiiy kakaoning ta’miday b о ‘ladi. Standartlarda bu mahsulotlarning fizikaviy-ximiyaviy si fat k о ‘rsatkichlari: namligi, tarkibidagi saxaroza, kislotali-lik, quruq moddalarning umumiy miqdori va h. k. ham beril-gan. Mahsulot tarkibida suv: sof sutda—26,5%; quyultirilgan yog‘ siz sutda—30%; kakao q о ‘shilganida—27,5%; kofe q о ‘shilgani-da—29% va qaymoqda—26% dan ortiqroq b о ‘ladi. Saxaroza miq dori: quyultirilgan qaymoqda—37%; kofe q о ‘shilgan yog‘siz va sof sutda—44%, boshqa turlarida—43,5%. Quyultirilgan sutli va qandli kakao tarkibidagi kakao tolqoni—7,5% b о ‘ladi. Quyulti rilgan sutli va qandli kofedagi tabiiy kofe ekstraktiv modda-larining va sikoriy о ‘simligi quritilgan ildizining miqdori— 5% b о ‘ladi. Konservalarda q о ‘rg‘oshin tuzlari b о ‘lishiga y о ‘l q о ‘-yilmaydi. Tunuka bankaning tubida va qopqog‘ida litografik usulda shifr (shartli belgilar) b о ‘rttirib bosilishi kerak. Masalan, Quyultirilgan qandli qaymoq bankasi qopqog‘idagi 208V87 bel-gisi quyidagilarni bildiradi: 2—smena nomeri (zavod bir sme-nada ishlaydigan b о ‘lsa, bu raqam q о ‘yilmaydi); 08—mahsulot tayyorlangan kup: V — mahsulot tayyorlangan oy (harflar alfa vit tartibida q о ‘yiladi: A—yanvar, B—fevral, V—mart, 3 ra-qami bilan adashtirish mumkin b о ‘lgani uchun 3 harfi hisoblan-maydi); 87—qandli quyultirilgan qaymoqning assortiment nomeri (76— Qandli quyultirilgan sof sut; 77—Quyultirilgan sutli va qandli tabiiy kofe; 80— Sterilizatsiyalangan quyultiril gan sut). Bankaning tubidagi M232 belgisi shunda yoyib о ‘qiladi: M— S ut yoki g о ‘sht konserva (R—baliq, K—sabzavot, meva va h. k.); 23—tayyorlagan zavod nomeri; 2—konservaning chiqarilgan yili (shifrdagi s о ‘nggi belgi). Qandli quyultirilgak sut 1 dan 0°S gacha b о ‘lgan haroratda 12 oy saqlanadi. Qandsiz sterilizatsiyalangan quyultirilgan sut 20°S dan ortiq b о ‘lmagan haroratda 1,5 yil saqlanadi. Quyulti rilgan sut konservalar 20°S dan ortiq b о ‘lgan haroratda saqlan-sa, ular quyuqlashib qota boshlaydi, ularning rangi juda ham oq-sariqdan t о ‘q-q о ‘ng‘ir tusga kiradi, kislotaliligi va yopishqoq-ligi ortadi, ta’mi о ‘zgaradi. Quruq sut mahsulotlar. Bularga: quruq sof sut, quruq yog‘i olingan sut, Smolenskiy quruq suti, qand solingan yoki qand so-linmagan quruq qaymoq, bolalar ovqati uchun quruq sut mahsu-lotlar va morojniy uchun quruq aralashialar kiradi. Bu mahsu-lotlar ta’mi yaxshi, t о ‘yimli va saqlash hamda tashish uchun qu- laydir. Quruq sut normallashtirilgan yoki yog‘i olingan pasterizatsiya qilingan sutdan uni vakuum-apparatda quyultirib, keyin nam-ligini 4—7% ga kelguncha quritish y о ‘li bilan olinadi. Sutni purkash (havo puflash) yoki plyonkalash (kontakt) usulida quri-tiladi. Eruvchanligi va ovqatlik qimmati purkab quritilgan sutda (uning eruvchanligi 89—99%) plyonkalash usulida olingan sut-dagidan k о ‘ra (eruvchanligi 70—85%) yaxshiroq b о ‘ladi. Tiklangan sut ozroq miqdordagi iliq suvda 25—35 g quruq sutni toki bir jinsli yopishqoq massa hosil b о ‘lguncha ezib, keyin suvning qolgan qismini (jami suv 200 g) q о ‘shish y о ‘li bi lan olinadi. Hosil b о ‘lgan aralashmani yaxshilab qorishtirila-di va pasterizatsiya qilinadi. Tez eruvchan QURUQ sut quritilgan sutdan zarralarni yirik-lashtirish va zarralar tuzilishini g‘ovakli qilish maqsadida uni t о ‘yingan bug‘ yordamida namlab, keyin standart namlik da-rajasiga kelgunicha quritiladi. Quritilgan qaymoq yangi pasterizatsiya qilingan qaymoqdan tayyorlanadi, buning uchun oldin unga sut q о ‘shib suyultiriladi, ba’zan esa qand q о ‘shib olinadi. Quritilgan qaymoqda yog‘ k о ‘p: qandli qaymoqda—44%, qandsizida esa—kamida 42% b о ‘ladi. Pasterizatsiya qilib quritilgan va gomogenizatsiya (bir jinsli) qilingan qaymoqdan namligi 2% dan oshmaydigan qaymoq chiqa- riladi. Hozirgi vaqtda quritilgan prostokvasha va quritilgan smeta na ham chiqariladi. Quritilgan prostokvasha atsidofil va bol gar tayoqchalardan (bakteriyalardan) hamda termofil streptokok-dan iborat tomizg‘i solib achitilgan sutni purkagich qurilma-larda quritib olinadi. Bolalar ovqatiga ishlatiladigan quruq sut mahsulotlari-ning t о ‘yimlilik va biologik qimmati yuqori b о ‘ladi. Bolalar ovqatiga ishlatish uchun quyidagi quruq mahsulotlar chiqariladi: amadigan bolalar uchun Vitalakt degan quruq sut; emadigan bolalar uchun Vengriya Respublikasida Linolak va Robolakt nomli sut aralashmasi chiqariladi; yorma (guruch, suli, grechixa) qaynatmalari bilan sut aralash-malari sof sut, shakar va k о ‘rsatilgan yormalardan birining qu ruq qaynatmasidan tayyorlanadi; Malish sut aralashmasi sutdan, qaymoq, о ‘simlik moyi, yor erituvchi A, D, YE vitaminlari, yorma qaynatmalari, shakar, RR, V va S vitaminlardan iborat, asosan sutga boyitilgan mahsu-lotlardan tayyorlanadi. Malyutka sut aralashmasi asosan quruq sut, qand, S, RR va V 6 vitaminlari, temir glitserofosfat, dekstrinmaltozani qorishti-rush y о ‘li bilan tayyorlanadi. Xonaki plombir uchun quruq aralashma sof sut yoki yog‘i olin gan sut, qaymoq, qand va stabillagichning pasterizatsiya qilingan aralashmasini quritish y о ‘li bilan olinadi. Quruq sut mahsulotlarning sifat k о ‘rsatkichlari. Sifat ji-hatidan quruq sof sut, qand solingan quruq qaymoq va qandsiz quruq qaymoq oliy va 1-navlarga b о ‘linadi. Oliy navli quruq sut va oliy navli quruq qaymoq — bu yuma-loqlanib qolgan- u, lekin osongina sochilib ketadigan joydari kamdan-kam miqdorda b о ‘lgan mayda quruq tolqon. Quritilgan sutning va qaymoqning ta’mi bilan hidi begona ta’m hamda hid aralashmagan yangi pasterizatsiya qilingan sutda qanday b о ‘lsa shunday b о ‘ladi. Purkalib quritilgan sut va qaymoqning rangi— salgina oq-sariq aralash oq, plyonkali quritilganining rangi esa—oq-sariq b о ‘ladi. Tunuka yoki karton-metall bankalarning tubida va qopqog‘ida ikki qator tamg‘a bosilgan belgilar b о ‘ladi: ustki qatorda—M (sut sanoati tarmog‘ining indeksi), zavod nomeri, assortiment nomeri (bir—uch belgi), smena nomeri (bitta raqam); ostki qa torda tayyorlangan vaqti. Banka yoki pachka korpusiga mahsulotni tayyorlagan zavodning nomi, mahsulot nomi, og‘irligi, navi, re-septurasi, tayyorlash usuli, GOST nomeri va chakana narxi k о ‘rsa tilgan yorliq yopishtiriladi. Quruq sut mahsulotlar 0 dan 10'S gacha b о ‘lgan harorat va nisbiy namligi 75% b о ‘lgan germetik joylashgan idishda 8 oy-gacha, germetik b о ‘lmagan idishda esa kupi bilan 3 oy saqlanadi. Takrorlash uchun savollar 1. Sutni konserna qilish usullarini va quyultirilgan sut konservalar tu-rini aytnb bs-ring. 2. Quyultirilgan sut nonservalari sifatiga qanday talablar q о ‘yiladi? 3. Quyulgirilgan sug konservalar qanday joylashtiriladi va tamg‘alanadn? 4. Quruq sut konservalarning qanday turlari chyqariladi? 13. Quruq sut va qaymoqning sifat k о ‘rsatkichlarini aytib bering.^ 6. 1\uruq sut konservalarini saqlash sharti va muddatlari qanday? QATIQ MAHSULOTLARI Qatiq mahsulotlarga sut kislotali bijg‘ish asosida ishlab chiqariladigan sut mahsulotlari kiradi. Bu tvorog, tvorogli mah-sulotlar, smetana, kefir, prostokvasha, atsidofilin, qimiz va boshqalar, Sutga nisbatan tarkibida S va Bi 2 vitaminlari kо‘p- roq bо‘lgani uchun, ovqatni yaxshi hazm bо‘lishiga yordam beradi. Sut kislotasi va karbonat angidrid gazi (kefir, qimiz) Yо‘l-gani sababli bu mahsulotlarda ovqatlik qimmati yuqoriligi bilan birga parhezlik va shifobaxshlik xususiyatlari ham bor. Ichaklarda kislotali muhit hosil qilib, sut kislotasi ovqat hazm qilish jarayoniga yaxshi ta’sir kо‘rsatadi. Sut kislota kon-servalash ta’siri bо‘lgani uchun, qatiq mahsulotlarning saqla-nish muddatini uzaytiradi. Qatiq mahsulotlari ximiyaviy tar- kibiga kо‘ra smetana, tvorog, tvorog mahsulotlari va parhezbop mahsulotlarga bо‘linadi. Smetana. Bu rus milliy mahsuloti. Boshqa mamlakatlarda buni cheklangan miqdorda rus qaymog‘i nomi bilan chiqariladi. Smetana pasterizatsiya qilingan qaymoqdan uni sut kislota ho sil qiladigan bakteriyalarning sof о ‘zi yordamida ivitib, keyin yetiltirib q о ‘yish y о ‘li bilan olinadi. Qaymoqni 18—20°S haro-ratda bir necha soat mobaynida ivitiladi, bunda kislotalilik 65°T gacha ortadi. Smetana 3 —5°S haroratda bir sutka mobayni da yetilib tayyor b о ‘ladi. Bunda yog‘ sharchalari qotib, oqsillar shishib, mahsulot yoqimli, mazali va xushb о ‘y hidli b о ‘ladi. Oddiy smetana — bu sanoat ishlab chiqaradigan smetananing asosiy turi. Bunday smetana tarkibida kamida 30% yog‘li qilib, oliy (kislotaliligi 65—90°T) va 1- (kislotaliligi 65—110°T) navda chiqariladi. Yeg‘liligi 36% oddiy smetana ham b о ‘lishi mum-kin. Uni navlarga b о ‘linmaydi. Havas bilan tayyorlangan smetana seryog‘ qaymoqdan va sut-oq-sil asosda tayyorlanadi. Uning konsistensiyasi juda quyuq b о ‘lib, bu uni qog‘oz qutichalarga qadoqlash imkonini beradi. Havas bi lan tayyorlangan smetana tarkibida kamida 40% yog‘i b о ‘ladi, uni navlarga ajratilmaydi. Yeg‘liligi 20% oshxona smetanasi va yog‘liligi 10% parhezbop. smetana yog‘li ovkat yeyish mumkin b о ‘lmagan iste’molchilarga m о ‘l-jallangan. Bu tur smetanalar navlarga b о ‘linmaydi. Yog‘liligi 25% smetana konserva qilingan xom ashyodan olina di, uni navlarga ajratilmaydi. T о ‘ldirgich q о ‘shilgan smetana yangi turlarga kirib, bular 14% yog‘li smetana, 18% yog‘i bor Kres-tyanskiy smetana va 23% yog‘li xonaki smetanalardan iborat. Bu tur smetanalar ovqatbop kazeinat natriy solib boyitilgan qay moqdan ishlanadi, ular bevosita tanovul qilishga m о ‘ljallangan b о ‘ladi. Smetana sifatining ahamiyati katta. Yaxshi sifatli smetana pasterizatsiya qilingan mahsulotga xos ta’m va xushb о ‘ylik sezi-lib turadigan ivitilgan sutning sof ta’mi va hidi, bir jinsli konsistensiyali, bir meyorda quyuq, yaltiroq k о ‘rinishli b о ‘ladi. Yog‘liligi 20, 25 va 30% smetana unchalik quyuq b о ‘lmasligi, sal yopishqoq b о ‘lishi mumkin, yog‘liligi 20% smetanada bitta-yarimta pufakchalar b о ‘lishi mumkin. Yog‘liligi 40% smetananing konsis tensiyasi juda quyuq, oqib ketmaydigan b о ‘ladi. 1-nav smetana konsistensiyasi unchalik quyuq emas, sal dumaloqlangan, mayda donadorroq, bir qadar ch о ‘ziladigan b о ‘lishi, yog‘liligi 14% smetana esa sezilar-sezilmas oqsil parchalari bor b о ‘lishi mumkin. Havasga tayyorlangan smetanadan tashqari hamma smetana turla-rida ozroqqina yem- xashak hidi kelib turishi mumkin. Smetana ning rangi butun massasi b о ‘ylab bir takiye, oq-sariq tue ara-lash oq b о ‘lishi kerak. Havasga tayyorlangan va oliy nav smeta nadan tashqari hamma smetana turlarida idishning hidi sal-pal kelib turishi, salgina achchiqlik qizitilgai saryog‘ning ozroq hi di b о ‘lishi mumkin. Smetananing kislotaliligi 65 dan 125 S T gacha b о ‘ladi; 40% yog‘i bor Havasga tayyorlangan smetanada 55—85°T kislotalilik, yog‘liligi 14% smetanada esa 120°T gacha kislotalilik b о ‘ladi. Taxir, dimiqqan, mog‘or ta’mi va hidi bor, yem- xashak ta’mi qat-tiq sezilib turadigan, ifloslangan smetanani sotuvga chiqarish man etiladi. Smetanani joylashtirish, tamg‘alash va saqlash. Yog‘liligi 30% smetanani yog‘och bochkalarga kupi bilan 50 kg dan, temir flyagalarga 30—35 kg dan alyumin bidonlarga kupi bilan 10 kg dan qilib joylashtiriladi. Yog‘och bochkalar og‘zigacha t о ‘ldiri-ladi, ustiga pergament yopib, qopqog‘ini zichlab yopib q о ‘yiladi. Flyagalar va bidonlarni rezina yoki pergament qistirmali qop-qoqlar bilan tiqinlab, plombalab q о ‘yiladi, Smetana shisha bankalarga, polistirol stakanchalarga 50 g dan 500 g gacha qilib qadoqlanadi. Yog‘liligi 40% b о ‘lgan Havasga tayyorlangan smeta na fergament bilan kashirovka qilingan folgaga 100 g dan, parhezbop smetana va desert smetana esa parafinlangan karton stakanchalarga 100, 200, 300 g dan qadoqlanadi. Idishlarga korxona nomini va tovar belgisiii, mahsulot nomi, og‘irligi gramm hisobida, chiqarilgan vaqti, narxi, stan dart belgisini k о ‘rsatib belgi q о ‘yiladi. Smetanani 4—8°S ha roratda chiqarilgan paytidan boshlab kupi bilan 72 soat saq- lanadi. Tvorog. Bu oqsilli qatiq mahsulot. 'Unda t о ‘laqimmatli sut oqsillaridan tashqari, yana odam uchun muhim mineral moddalar ham bor. Tvorog keksa yoshli kishilarga (yog‘sizi), shuningdek о ‘p-ka va suyak sili kasalliklariga, oshqozon, buyrak xastaliklari-ga duchor b о ‘lganlarga foydali b о ‘ladi. Ishlab chiqarilish usuliga k о ‘ra tvorog pasterizatsiya qilin-gan sutdan olingan kislota-shirdonli tvorog k о ‘p kislotali pas terizatsiya qilingan sof yoki yog‘i olingan sutdan olingan kislo tali tvorog, pasterizatsiya qilingan sutdan olingan atsidofil- achitqili tvorog b о ‘ladi. Pasterizatsiya qilingan sutdan olingan tvorogni bevosita tanovul qilaverish mumkin, pasterizatsiya qi-linmagan sutdan esa yarim fabrikatlar ishlab chiqarilib, is-te’mol etishdan oldin ularga termik ishlov beriladi. Kislota-shirdonli tvorog olishda sutni sof sut kislota bak-teriyalar solib ivitiladi va shirdon fermenti q о ‘shiladi (shir-don fermenti q о ‘zilar, buzoqlar me’dasining bir b о ‘limidan— shirdonidan olinadi), oqsil moddasi ivigandan keyin zardobi ajratib olinadi. Kislotali tvorog ishlab chiqarilayotganda zar-dob ajralishini tezlatish uchun hosil b о ‘lgan quyuqlikni isitib turiladi. Atsidofil-achitqili tvorog faqat saryog‘ qilib chiqa-riladi, u sal surkaladigan konsistensiyali va achitqi hidi kelib turadigan b о ‘ladi. Tarkibidagi yog‘iga qarab seryog‘ tvorog—18% yog‘i, kam yog‘ tvo rog—9% yog‘i bor va yog‘siz tvorog b о ‘ladi. Yumshoq parhezbop tvo rog yog‘i olingan sutga qaymoq q о ‘shib olinadi. Unda yog‘ 11% dan kam b о ‘lmaydi. Krestyanskiy tvoroga ham yog‘siz sutga qaymoq q о ‘ shiladi. Unda yog‘ 5% dan kam b о ‘lmaydi. Xonaki pishloq yoki qay-moq aralash donador tvorog tarkibidagi oqsillari, yog‘i, namligi jihatidan kamyog‘ tvorogga yaqin b о ‘ladi, lekin tuzilishi donador b о ‘ladi. Tarkibida 8% yog‘i, 1% tuzi b о ‘ladi. Tvorogning sifat k о ‘rsatkichlari. Seryog‘, kamyog‘ va yog‘siz tvo rog oliy va 1-navlarga b о ‘linadi. Tvorogning boshqa turlari navlarga b о ‘linmaydi. Tvorog yumshoq b о ‘lishi kerak; konsisten-siyasi bir xil b о ‘lmasligi mumkin, yog‘siz tvorog esa qumoq, oz-roq dona-dona tvorog b о ‘lishi, ozroq zardob ajralib turishi mumkin. Parhezbop tvorog konsistensiyasi salgina surtiladigan mayin, begona ta’msiz va hidsiz b о ‘lishi, 1- nav tvorogda sezi-lar-sezilmas yem-xashak ta’mi, idish mazasi kelib turishiga, sal gina achchiqlik b о ‘lishiga y о ‘l q о ‘yiladi. Tvorogning rangi oq-sa-riqroq aralash oq yoki sal sarg‘ish b о ‘lishi kerak. Tortib sotiladigan tvorog yog‘och bochkalarga 50 kg gacha, temir flyagalarga 35 kg dan, alyumin bitonlarga 10 kg gacha qilib joy-lanadi. Idishni og‘zigacha t о ‘ldiriladi, ustidan pergament yopi-ladi, qopqog‘ini zichlab yopiladi va tamg‘alanadi, qadoqlangai tvorog yog‘och va polimer yashiklarga yoki karton qutichalarga 12 kg dan qilib joylanadi, yog‘och va polimer yashiklar plombalanib, karton idishlarga esa qog‘oz lenta yopishtirib q о ‘yilishi kerak. Sovitilgan tvorog magazinlarda 8°S li haroratda kupi bilan 36 soat saqlanadi. Uzoq vaqt saqlash uchun tvorogni—25°S li haroratda muzla-tib, harorat— 18°S b о ‘lgan joyda: qadoqlangan tvorog—4 oygacha, tortib sotiladigan tvorog—6 oygacha saqlanadi. Tvorogli mahsulotlar. Bu seryog‘, kamyog‘ va yog‘siz tvorogdan olingan oqsilli mahsulotlar b о ‘lib, pasterizatsiya qilingan sut dan qand, saryog‘, qaymoq, tuz, shuningdek ta’m beradigan va xushb о ‘y moddalar (sukatlar, mayiz, kakao tolqoni, vanilin va h. k.) q о ‘shib hosil qilinadi. Massalarning retsepturasi va ishlov berilishiga qarab ular sirki va massalarga, tortlar, kremlar, pastalarga b о ‘linadi. Sirki va tvorog massalar tvorogni maydalab va ta’m bera digan hamda xushb о ‘y t о ‘ldirgichlar bilan birga yaxshilab ara-lashtirib olinadi. Sirki shirin va sh о ‘r, yog‘i k о ‘paytirilgan (20 dan 40% gacha), seryog‘ (13 dan 17% gacha), kamyog‘ (5 dan 9% gacha) va yog‘siz qilib chiqariladi. Sotuvga quyidagi yog‘i k о ‘paytirilgan mahsulotlar chiqariladi: massa va Osobiye sirki, Detskiye sirki, Qoplamali sirki, Slavyanskiye sirki. Kremlar konsistensiyasining mayinroqligi bilan boshqa tvo rogli mahsulotlardan farq qiladi, ularning tarkibida ta’m* beradigan va xushb о ‘y moddalar b о ‘ladi. Ular tarkibida 5 dan 18% gacha yog‘, kislotaliligi esa 160°T dan oshmaydigan b о ‘ladi. Tvorogli tortlar tarkibida 36% namlik qolguncha presslan-gan tvorogdan unga saryog‘, ta’m beradigan va xushb о ‘y moddalar q о ‘shish y о ‘li bilan olinadi. Tortlar yuzasi qaymoqli krem, su katlar, shokolad qoplamalar va h. k. bilan bezatiladi. Bezatil-magan mahsulot tarkibida yog‘ 21 dan 26% gacha b о ‘ladi. Kislota-ligi 170° T dan oshmaydi. Tvorogli pastalar shirin va sh о ‘r qilib tayyorlanadi. Shirin pastalarga asal va boshqa t о ‘ldirgichlar q о ‘shiladi. Ular tarki bida kamida 25% yog‘ bor, kislotalilik shirin pastalarda— 120°T, sh о ‘r pastalarda—180°T. Tvorogli mahsulotlarni joylashtirish, tamg‘alash va saklash. Tvorogli massa sotuvga tortib sotiladigan va qadoqlangan holda chiqariladi. Tortib sotiladigan massa ozoda yog‘och bochka-larda 50 kg gacha, temir flyagalarda 35 kg gacha, alyuminiy bi-donlarda 10 kg gacha qilib chiqariladi. Idishni og‘zigacha tvorog solib t о ‘ldiriladi, ustiga pergament q о ‘yib, qopqog‘i zichlab yopi-ladi. Flyagalar rezina qistirmali va plombalangan b о ‘lishi kerak. Qadoqlangan tvorog yupqa pergamentga, yorliq yopishti-rilgan alyumin folgaga sirkilar 50, 100 g dan, tvoroglar 250, 500 g dan qilib joylashtiriladi, keyin massasini 12 kg dan, balandligini uch qatordan oshirmay karton qutilarga, yog‘och yoki polimer yashiklarga taxlanadi. YOG ‘ OCH va polimer yashiklar plom-balanib, karton qutilarga esa qrg‘oz lenta yopishtirib q о ‘yi-ladi. Tvorogli yarim fabrikatlar. Bunday yarim fabrikatlar tvo rog bilan undan ishlanadi. Iste’mol qilishdan oldin q о ‘shimcha qorib ishlanadi va termik ishlov beriladi. Yarim fabrikat-larning: sirniki qilinadigan xamir, sirniklar, vareniki qi- linadigan xamir va tvorogli vareniklar, yog‘siz tvorogli blin--chiklar, mayizeiz va mayizli tovlab pishiriladigan turlari chiqariladi. Sirniklar silindrik yoki dumaloq shaklda: tvorogli vareniklar—varaqi shaklida^ tvorogli blinchiklar va qadoqlangan toblab pishiriladiganlar t о ‘g‘ri burchak shaklida b о ‘ladi. Sir niklar unga bulg‘alab olingan b о ‘lishi kerak. Hamma mahsulotlar yopishib qolmaydigan yoki ezilmagan, vareniklarning cheti esa yaxshilab bukib ishlangan b о ‘lishi kerak. Muzlatilgan varenik lar silkitilganda tiniq tovush chiqadi. Tvorogli yarim fabri katlar begona ta’msiz va hidsiz, toza b о ‘lishi kerak. Parhezbop qatiq mahsulotlar Parhezbop qatiq mahsulotlarga prostokvasha, kefir, qimiz. y о ‘gurt, atsidofil ichimliklari kiradi. Prostokvasha. Prostokvasha sigir sutini pasterizatsiya qilib, sterilizatsiyalab yoki pishirib, uni sut kislota hosil qiladigan sof bakteriyali tomizg‘i solib ivitish y о ‘li bilan olinadi. Prostokvashani achitqi, ta’m beradigan va xushb о ‘y moddalar va S vitaminni q о ‘shib yoki bularni q о ‘shmasdan ishlab chiqari ladi. Oddiy prostokvasha sof va yog‘i olingan sutdan sut kislota hosil qiladigan sof bakteriyali tomizg‘i solib ivitiladi. Un-da mayin qatiq ta’mi b о ‘ladi, quyuqligi juda yuqori, gaz hosil qilmaydi. Mechnikov prostokvashasi oddiy prostokvashaga qaraganda ach-chiqroq, nordon ta’mli b о ‘ladi, chunki tomizg‘isiga bolgar qa-lamchasi q о ‘shiladi. Tarkibida 3,2 yoki 6% yog‘i b о ‘ladi. Atsidofil prostokvasha sutdan sut kislota hosil qiladigan sof bakteriyali va atsidofil qalamchali tomizg‘i solib iviti ladi. Quyuqligi -— sal ch о ‘ziluvchan, ta’mi — yoqimli nordon, tar kibida 3,2% yog‘i b о ‘ladi. Qatlam prostokvasha sutni sut xreil qiladigan sof bakteriyali va bolgar qalamchali tomizg‘iga jem yoki murabbo q о ‘shib ivitiladi. Prostokvashaning quyuqligi buzilmagan, bir meyorda va yuza-sida ozroq zardobi ajrab turgan b о ‘lishi, Atsidofil prosto kvasha va Yujniy prostokvashaning quyuqligi sal ch о ‘ziluvchan, ryajenka bilan qatiqning qaymoqsimon konsistensiyali quyuqli gi sal buzilgan, qatlam prostokvashadagi murabbo yoki jem qatlami bonkachaning tubida b о ‘lishi kerak. Prostokvashaning ta’mi va hidi sof, qatiqsifat, begona ta’m va hidlar aralash-magan b о ‘lishi, ryajenka bilan qatiqda esa pasterizatsiya qilin-ganlik ta’mi aniq sezilib turishi kerak. Rangi—sutday oq yoki sal oq-sariqroq b о ‘ladi. Ryajenka bilan Mechnikov prostokvasha-sidan tashqari hamma tur prostokvasha tarkibidagi yog‘—3,2%, yog‘i k о ‘paytirilgan ryajenkada —4 va 6%, Mechnikov prostokva-shasida—3,2 va 6% yog‘ b о ‘lishi mumkin. Kislotalilik—70 dan 140°T gacha b о ‘ladi. Begona ta’mi va hidi bor, konsistensiyasi shishib chiqqan va suyulib qolgan, ifloslangan, joylanishi bu-zilgan prostokvasha sotuvga chiqarilmasligi kerak. Kefir. Bu qatiq mazasi sal keskinroq va konsistensiyasi suyuq qaymoqni eslatadigan, chanqoqbosti mahsulot. U aralash bijg‘igan (sut kislotali va spirtli tomizg‘ida ivitilgan) mah-sulotlardan hisoblanadi. Kefirni pasterizatsiya qilingan yoki yog‘i olingan sutdan kefir q о ‘zikrrini solib yoki sut kislota hosil qiladigan sof bakteriyalar bilan kefir q о ‘ziqorini so lib ivitish y о ‘li bilan olinadi. Bir kunlik yoki ikki kunlik kefir salgina surgilik ta’siri k о ‘rsatadi, yog‘siz kefir orga-nizmning suyuqlik chiqarishini kuchaytiradi, shuning uchun u qand kasaliga chalingan, yurak va buyrak kasalliklari bor kishilar-ga foydalidir. Qanday xom ashyo ishlatilganiga qarab tarkibida 1; 2,5; 3,2 va 6% yog‘i bor, yog‘li kefir va yog‘siz kefir b о ‘ladi. Yog‘siz kefir yog‘i olingan sutdan ishlab chiqariladi: Tallinn kefiri — tarkibidagi yog‘ 1 % va yog‘siz; Mevali kefir — tarki bidagi yog‘ mikdoriga qarab, yog‘li 1; 2,5; va 3% (normallashti-rilgan sutdan, h о ‘l meva va rezavor meva sharbati q о ‘shib tayyor-lanadi) va yog‘siz; Detskiy kefir chaqaloqlarni sun’iy emizishga va aralash (sun’iy va tabiiy) emizishga m о ‘ljallangan b о ‘ ladi. Buning oddiy kefirdan farqi shundaki, uni yuqrri sifat-li xom ashyodan( 90—95 S S gacha b о ‘lgan haroratda 20 min. mo-baynida qizdirilgan sutdan) ishlanadi. Tarkibidagi yog‘i—3,2%, kislotaliligi—80—100°T. Kefirning kislotaliligi 85—120°T ni, tarkibidagi spirt 0,2—0,6% ni tashkil etadi. Kefir 0,2; 0,5 va 1,0 l b о ‘lgan shisha butilkalarga yoki maxsus paketlarga joylanadi. Uni texnolo-gik jarayon tugagan paytdan boshlab 8°S dan oshmagan haroratda kupi bilan 36 soat saqlanadi. Qimiz. Bu biya sutidan yoki yog‘i olingan sigir sutidan olin gan ichimlik. Kefir singari bu ham spirtli va sut kislotali bijg‘ish mahsuli b о ‘lib, tarkibida antibiotiklar va V, S vita-minlari borligi uchun shifobahsh ahamiyatlidir. Uni sil, jigar, buyrak, oshqrzon-ichak kasalliklari bor kishilarga tavsiya etiladi. Biya sutidan tayyorlangan qimiz sigir sutidan tayyor-langan qimizga nisbatan S vitaminga uch baravar boy b о ‘ladi. Pishib yetilishiga k о ‘ra qimiz tarkibida spirt 1% gacha va kislotaliligi 70— 80°T b о ‘lgan kuchsiz (bir kunlik), spirt» 1,75% gacha va kislotaliligi 81—100°T b о ‘lgan о ‘rtacha kuchli (ikki kunlik), spirti 2,5% gacha va kislotaliligi 101—120°T b о ‘lgan kuchli (uch kunlik) b о ‘ladi. Yogurt. Bu yog‘i olingan sutdagi quruq moddalari k о ‘p b о ‘lgan qatiqli ichimlik. Boshqa qatiqli ichimliklarga nisbatan t о ‘la qimmatli oqsillar tarkibida k о ‘proq b о ‘lgani uchun, u ayniqsa qimmatlidir. yogurt olish uchun sof sut va yog‘i olingan sut ish-latib, unga quruq sut, qaymoq, h о ‘l mevali-rezavor mevali shar bat q о ‘shiladi. - Q о ‘shilgan q о ‘shimchalariga qarab tarkibida 1,5; 3,2; 6,0% yog‘i b о ‘lgan shirin va h о ‘l mevali-rezavor mevali yogurt chiqariladi. yogurtning energetik qimmati juda yuksak va ta’m sifatlari juda yaxshi b о ‘ladi. yogurtning tashqi k о ‘rinishi qaymoqqa о ‘x-shab ketadigan bir jinsli suyuqlik. Ta’mi va hidi — sof, qa tiqsimon, begona ta’m va hid aralashmagan; shirin yogurtda shirinlik mazasi yaxshi sezilib turadi, mevali yogurtda esa q о ‘ shilgan sharbatning ta’mi va xushb о ‘yligi kelib turadi. Yogurt ning rangi — sutday oq, mevali yogurtning rangi q о ‘shilgan sharbatning rangiga о ‘xshaydi. Tarkibidagi qand shirin yogurtda 5%, mevali yogurtda esa kamida 6% b о ‘lishi kerak; kislotali lik—80—140°T. Iogurtni 200 g li butilkalarga solinadi.

O'xshashlar

Kiyim haqida umumiy ma’lumot. Tikiladigan kiyim uchun gazlama va fason tanlash. To’y va bayram kechalari uchun liboslar ansamblini yaratish