Simpatik ha’m parasimpatik nerv sistemalarinin’ topografiyasi - Зоология - Презентации

Simpatik ha’m parasimpatik nerv sistemalarinin’ topografiyasi

Загружено в:

28.02.2024

Скачано:

0

Размер:

1312.326171875 KB

Simpatik ha’m parasimpatik nerv sistemalarinin’ topografiyasi • Joba: • 1. Vegetativ nerv sistemasi tarmaqlari • 2. Simpatik nerv sistemasinin’ topografiyasi • 3. Parasimpatik nerv sistemasinin’ topografiyasi

Vegetativ nerv sistemasi’ organizmnin’ wo’siwinde qatnasatug’i’n ag’zalardi’n’ xi’zmetin basqaradi’. Wol ag’zalardi’n’ xi’zmetin ku’sheyttiredi yamasa pa’seyttiredi, na’tiyjede ag’zalardi’n’ tonusi’ wo’zgeredi. Vegetativ nerv sistemasi’ni’n’ simpatik bo’liminin’ worayi’n arqa miydin’ C VIII — thI — LII segmentlerinin’ arali’q lateral u’stinlerindegi vegetativ wo’zekler payda yetedi. Woni’n’ periferik bo’limi qurami’na: 1) won’ ha’m shep simpatik (stvoli’) wo’zeni; 2) qosi’wshi’ talshi’qlar; 3) womi’rtqa bag’anasi’ aldi’nda ha’m iri qan tami’rlar a’tirapi’nda jaylasqan simpatik tu’yinler; 4) vegetativ nerv shuwmaqlari’ ha’m wolardan ag’zalarg’a bari’wshi’ nervler; 5) ag’zalar ha’m qan tami’rlar vegetativ shuwmaqlari’ kiredi.

Simpatik nerv sistemasi’ni’n’ preganglionar talshi’qlari’ arqa miy- din’ qaptal u’stinleri kletkalari’ni’n’ wo’siklerinen ibarat. Bul wo’sikler arqa miyden aldi’ng’i’ tami’r qurami’nda shi’g’i’p, arqa miy nervinen womi’rtqalar arali’q tesikten wo’tkennen keyin aq qosi’wshi’ talshi’q (r. communicantes alba) boli’p aji’raladi’. Bul talshi’qlar qasi’nda jaylasqan simpatik wo’zen tu’yinlerine qosi’ladi’. Aq qosi’wshi’ talshi’qlar VIII moyi’n, barli’q ko’kirek ha’m yeki joqarg’i’ bel nervleri qurami’nda boladi’.

Bul talshi’qlar barli’q ko’kirek (juldi’z ta’rizli tu’yinge de) ha’m yeki joqarg’i’ bel tu’yinlerine birigedi. Simpatik wo’zeninin’ qalg’an tu’yinlerine aq qosi’wshi’ talshi’qlar barmaydi’. Wolarg’a preganglionar talshi’qlar simpatik wo’zeninin’ ko’kirek ha’m bel tu’yinlerinen tu’yinler arali’q talshi’qlar arqali’ u’zilmesten baradi’. Simpatik wo’zeni (truncus sympathicus) jup ag’za boli’p, womi’rtqa bag’anasi’ni’n’ qaptal ta’repinde jaylasqan. Wol basti’n tiykari’nan baslani’p, to’menge qarap bag’i’tlanadi’. Wolardi’n’ to’mengi ushlari’ bir-birine jaqi’nlasi’p, birinshi quyri’q womi’rtqasi’ aldi’ng’i’ ju’zesinde jaylasqan taq tu’yinde (ganglion impar) tamamlanadi’. Simpatik wo’zendi 20 — 25 simpatik tu’yinler ha’m wolardi’ wo’z ara biriktiriwshi tu’yinler arali’q talshi’qlar (r. r. interganglionares) payda yetedi. Simpatik wo’zeni tu’yinleri duk ta’rizli, oval, u’shmu’yeshlik ha’m ko’p mu’yeshli forma- larda ushi’rasadi’.

Topografiyali’q jaqtan simpatik wo’zende to’rt: moyi’n, ko’kirek, bel ha’m segizko’z bo’limleri aji’raladi’. Simpatik wo’zeninin’ moyi’n bo’limi basti’n’ tiykari’nan I qabi’rg’a moyi’ni’na deyin dawam yetedi. Bul bo’limde simpatik wo’zeni moyi’n teren’ bulshi’q yetlerinde, womi’rtqa aldi’ fasciyasi’ni’n’ arqasi’nda jay lasadi’ ha’m u’sh tu’yini aji’rati’ladi’. Bul tu’yinlerge preganglionar tal- shi’qlar arqali’ arqa miydin’ VIII moyi’n ha’m joqarg’i’ 6 — 7 ko’kirek segmentlerinin’ vegetativ wo’zeklerinen tu’yinler arali’q talshi’qlar arqali’ keledi.

Vegetativ nerv sistemasi’ni’n’ parasimpatik bo’limi bas ha’m segizko’z bo’limlerine bo’linedi. Woni’n’ bas bo’limi ko’zdi ha’reketlendiriwshi, ju’z (arali’q), til- jutqi’nshaq ha’m adasqan nervlerdin’ vegetativ wo’zekleri, wolardan shi’g’i’wshi’, preganglionar talshi’qlar, kirpikli, qanat- tan’lay, jaq asti’, qulaq ha’m til asti’ tu’yinleri, sonday-aq, ishki ag’zalar diywali’nda jaylasqan intramural tu’yinler ha’m wolardan shi’g’i’wshi’ postganglionar talshi’qlardan ibarat. Segizko’z bo’limi arqa miydin’ II — IV segizko’z segmentlerinde jaylasqan parasimpatik wo’zekler, ishki ag’zalar shanaq nervleri ha’m tu’yinlerinen ibarat.

1. Ko’zdi ha’reketlendiriwshi nervtin’ parasimpatik bo’limi woni’n’ jup qosi’msha (Yakubovich) ha’m taq parasimpatik (Perlia) wo’zekleri, kirpikli tu’yin ha’m wolarda jaylasqan kletkalar wo’siklerinen ibarat. Bul wo’zekler kletkalari’ aksonlari’ (preganglionar talshi’qlar) ko’zdi ha’reket- lendiriwshi nerv qurami’nda ko’z kesesine kirip wonnan aji’raladi’ ha’m kirpikli tu’yin kletkalari’nda tamamlanadi’. Kirpikli tu’yinnin’ (gang- lion ciliare) uzi’nli’g’i’ 2 mm boli’p, ko’riw nervinin’ si’rtqi’ ta’repinde jaylasadi’. Kirpikli tu’yin parasimpatik nerv sistemasi’ni’n’ yekinshi neyron kletkalari’nan quralg’an boli’p, wonnan shi’qqan postganglionar talshi’qlar qi’sqa kirpikli nervler (n. cilliaris brevis) qurami’nda kirpikli ha’m qarashi’qti’ tarayti’wshi’ bulshi’q yetlerge baradi’. Bunnan ti’sqari’ tu’yinnen u’sh shaqali’ nervtin’ seziwshi talshi’qlari’ ha’m simpatik post- ganglionar talshi’qlar tranzit halati’nda wo’tedi.

2. Ju’z (arali’q) nervinin’ parasimpatik bo’limi joqarg’i’ silekey aji’rati’wshi’ wo’zek, qanat- tan’lay, jaq asti’ tu’yinleri ha’m wolarda jaylasqan kletkalar wo’siklerinen ibarat. Ju’z nervi qurami’nda bag’i’tlang’an joqarg’i’ silekey aji’rati’wshi’ wo’zektin’ preganglionar talshi’qlardi’n’ bir bo’limi nervtin’ dizeshesi bo’liminde u’lken tas nervi (n. petrosus major) boli’p aji’rali’p, usi’nday atali’wshi’ jari’q arqali’ basti’n’ ishine kiredi. Wol sheke su’yegi piramidasi’ndag’i’ qari’qsha boylap bag’i’tlani’p, ji’rti’q tesik arqali’ bastan shi’g’i’p, simpatik nerv penen qosi’li’p, qanat ta’riz-li kanal nervin payda yetedi ha’m qanat- tan’lay tu’yini kletkalari’nda tamamlanadi’.

3. Til jutqi’nshaq nervinin’ parasimpatik bo’limi to’mengi silekey aji’rati’wshi’ wo’zek, qulaq tu’yini ha’m wolarda jaylasqan kletkalar wo’siklerinen ibarat. Til-jutqi’nshaq nervi qurami’nda bag’i’tlang’an to’mengi silekey aji’rati’wshi’ wo’zektin’ preganglionar talshi’qlari’ baraban nervi (n. tympanicus) qurami’nda baraban bosli’g’i’na kiredi. Wonnan kishi tas nervi (n. petrosus minor) ati’ menen usi’nday atali’wshi’ jari’q arqali’ basti’n’ ishine kirip, sheke su’yegi piramidasi’ndag’i’ qari’qshada bag’i’tlanadi’. Bul nerv bastan pana ta’rizli tas jari’g’i’ arqali’ shi’g’i’p qulaq tu’yinine qosi’ladi’. Qulaq tu’yini (ganglion oticum) 3 — 4 mm u’lkenlikte, domalaq formada boli’p, oval tesik tu’binde jaylasqan. Bul tu’yinnin’ kletkalari’nan baslang’an postganglionar talshi’qlar qulaq-sheke nervi qurami’nda qulaq aldi’ bezine baradi’.

4. Adasqan nervtin’ parasimpatik bo’limi nervtin’ dorsal wo’zegi, ag’zalar diywali’nda jaylasqan ko’p sanli’ nerv tu’yinleri ha’m wolardi’n’ wo’siklerinen ibarat. Adasqan nerv qurami’nda bag’i’tlang’an dorsal wo’zektin’ preganglionar talshi’qlari’ ag’zalar qaptali’nda ha’m diywali’ ishinde jaylasqan (intramural) vegetativ tu’yinlerge baradi’. Bul tu’yin- lerde jaylasqan kletkalar aksonlari’ postganglionar talshi’qlardi’ payda yetip, ishki ag’zalardi’n’ silekey bulshi’q yetleri ha’m bezleri xi’zmetin innervaciya yetedi. 5. Parasimpatik nerv sistemasi’ni’n’ segizko’z bo’limi arqa miydin’ II — IV segizko’z segmentleri bo’limindegi arali’q medial wo’zekler, shanaq parasimpatik tu’yinleri ha’m wolardi’n’ wo’siklerinen ibarat.

Paydalanilg’an adebiyatlar A.Gadayev, U.Mirsharapov “ Odam anatomiyasi” Ahmedov A.G’ “ Adam anatomiyasi” Sagatov T.A “ Odam anatomiyasi” Ziyonet.uz Avitsenna.uz Lex.uz

Похожие

As sin’iriw organlarinin’ du’zilisi, formasi ha’m topografiyasi

Nafas olish organlari anatomo-topografiyasi

Baliqlarning markaziy nerv sistemasi

Ishki organlardiń dúzilisi-sindesmologiya as sin’iriw organlarinin’ anatomo-topografiyasi

Aldińǵi artqi hám keyingi bólim ishekleriniń anatomiyaliq dúzilisi hám topografiyasi