logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. БЖД
  4. Texnosfera havo tarkibidagi chang va zararli moddalarning inson organizmiga tasiri

Texnosfera havo tarkibidagi chang va zararli moddalarning inson organizmiga tasiri

Загружено в:

22.03.2024

Скачано:

0

Размер:

193.7978515625 KB
Скачать
Texnosfera havo tarkibidagi chang va zararli moddalarning inson organizmiga tasiri Reja: 1. Ishlab chiqarish changi va uning insonga ta’siri. 2. Tabiiy changlar va ularning kelib chiqish sabablari. 3. Sun’iy changlar va ularning kelib chiqish sabablari. 4. Havodagi chang miqdorini aniqlash 5. Nafas olish organlarining individual himoya vositalari . Changning hosil bulishi va tarqalishiga qarshi kurashda texnologik jarayonlar avtomatik usullarga o`tkazilgan holda jihozlarning zichligi oshirilib, ma`lum masofadan turib boshqarish tizimlariga o`tish muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Sanoatda, transport vositalarini ishlatishda va qishloq xo`jaligida bajariladigan ishlarning deyarli hammasida chang hosil bulishi va ajralishi ko`zatiladi. Umuman changlar, ularning kelib chiqish manbalarini hisobga olgan holda tabiiy va sun`iy changlarga bo`lib o`rganiladi. Ma`lumki, changlangan havo muhiti insoniyatni qadim zamonlardan beri ta`qib qilib kelgan. • Tabiiy changlar sirasiga tabiatda inson ta`sirisiz hosil buladigan changlar kiritiladi. Bunday changlarga shamol va qattiq buronlar ta`sirida tuproqning erroziyalangan qatlamlarining uchishi, o`simlik va hayvonot olamida paydo buladigan changlar, vulqonlar otilishi, kosmosdan er atmosferasi ta`siriga tushib qolgan meteoritlar , kosmik jismlar ning yonib ketishidan hosil buladigan changlar va boshqa hollarda hosil buladigan changlarni kiritish mumkin. • Tabiiy changlarning atmosfera muhitidagi miqdori tabiiy sharoitga, havoning holatiga, yilning fasllariga va aniqlanayotgan joyning qaysi mintaqada joylashganligiga bog’liq. Masalan, atmosferadagi chang miqdori shimoliy hududlarga nisbatan janubiy hududlarda , o`rmon mintaqalariga qaraganda cho`l mintaqalarida , shuningdek qish oylariga nisbatan yoz oylarida ko`proq bulishi ma`lum. Aniqlanishicha, 1 m 3 havo tarkibida katta shaharlar hududlarida 6000 atrofida (ba`zi bir manbalarda avtomobil vositalaridan ajralgan tutunlarni ham kiritib 30000 ) har xil kattalikdagi chang zarralari bulishi aniqlangan. Dalalar va bog’larda bu miqdor o`n marta kamayadi, tog’li hududlarda esa undan ham kamroq chang zarralari buladi. • Sun`iy changlar : sanoat korxonalarida va qurilishlarda insonning bevosita yoki bilvosita ta`siri natijasida hosil buladi. Masalan, mashinasozlik sanoatida cho`yan ishlab chiqaruvchi domna va marten pechlarida va hamda tosh tsexlarida, issiqlik elektrostantsiyalarida yoqilgan ko`mirning ma`lum qismi kul va tutun sifatida atmosferaga chiqarib yuboriladi. Qurilish ishlarida er qazish, portlatish, tsement ishlab chiqarish, shuningdek tog’lardan ma`danlarni qazib olish va boshqa juda ko`p ishlarda ko`plab miqdorda chang ajraladiki, bu changlarni atrof-muhitga chiqarib yuborish tabiatga haloqatli ta`sir ko`rsatishi mumkin. Sanoatning ba`zi bir tarmoqlarida, masalan, kimyo sanoatida shunday havfli sanoat changlari ajraladiki, ularni tozalamasdan chiqarib yuborish fojiali holatlarni vujudga keltiradi. Kelib chiqishi buyicha organik, mineral va aralashma changlar mavjud. CHangning zararli ta`sirining tavsifi asosan uning kimyoviy tarkibiga bog’liq. Changning kattaligi (ya`ni dispers tarkibi) buyicha uch guruxga bo`lib qaraladi: • a) kattaligi 10 mkm dan katga bulgan changlar yirik chaiglar deb ataladi. Odatda bunday changlar o`z og’irligi ta`sirida erga qo`nadi; • b) katgaligi 10 mkm dan 0,25 mkm gacha bulgan changlar. Bu changlarni mayda changlar yoki mikroskopik changlar deb yuritiladi. Ular erga ma`lum ijobiy sharoitlar bulganda, masalan, yomg’ir, qor va shabnam kabi erga yog’ilayotgan og’ir zarralarga ilashib qo`nishi mumkin; • v) kattaligi 0,25 mkm dan kichiq bulgan changlar ul’tra mikroskopik changlar deb yuritiladi va bu changlar hech qachon erga qo`nmay, betartib harakat qilib, uchib yuradi. Odam o'rta hisob bilan soatiga 350 litrgacha havoni o’pga orqali o'tkazadi va u yerdagı kislorodninng ma'lum miqdorini qon bilan biriktırısh maqsadida o'zida ushlab qoladi. Odam salomatligi uchun yashab turgan va ishlayotgan yeridagi havoning toza va kislorodga boy bo'lishi katta ahamiyatga ega. Agar havo har xil zararli chang va bug'lar bilan ifloslangan bo'lsa, ularning malum miqdori havo bilan o'pkaga qadar yetib borishi mumkin. Chang zarrachalarining dam olish yo'llarida ushlanib qolishi yoki o'tib ketishi ularning o'lchamlariga bog’lik. Agar chang zarrachalarining olchami 10 mkm va o'ndan yirik bo'lsa, ular yuqori dam olish yo'llari burin boshligi, kegirdak va shilimchiq qavatidan keyingi havo o'tgazuvchı - bronxlarda, ushlanib qoladi. Biroq 10 mkm dan kichkina zarrachalar ayniqsa 0, 5 ten 7 mkm ga qadar bolganlari ota qavfli hisoblanib, dam olish yo'llariniing oxirgi bo'lagi hisoblanadigan o'pka olveo devorlariga qadar ya'ni asosiy havo olmashadigan yerga qadar yetib boradi. U yerdan havo bilan qaytib chıqısh imkoniyatı deyarli nolge teng, sababi chang zarrachalari namlangan bo'ladi va setka tárizli tarmoqlanib ketgan bronx devorlaridagi notekis yerlarda shókib qola varadi. Havodagi chang muqdorini anıqlash • asosan anıq asboblar yordamida olchash orqalı amalga oshiriladi. Bu maqsadda qollanadigan bir necha usıllar bor bulıb, ularga xisoblash, fotometrik, absorbciya va tarozi usılları mısol bola aladı. • Xisoblash usılları , konimetr degan asbob yordamida ifloslangan havodan ozgina olıb, unı maxsus namlangan oynaga choktiriladi va mikroskop orqalı undagı zarrachalarni sanab, changnıng miqdorı anıqlanadı. Absorbciya va fotometrik usıllar bulsa chang zarrachalarining sonı va shakllari haqına malumot beradi. • Korinip turǵanınday, bul usıllar shań muǵdarınıń tolıq ólshemi haqqında maǵlıumat bere almaydı. Usıgan baylanıslı olar turmısta oziniń keń qollanıwın taba almadı. Xázirgi kúnde tárezi usılı, óndiris sharayatında shań muǵdarın anıqlawda tiykarǵı usıllardan esaplanadı, sebebi bul usıl standartlastırılǵan, yaǵnıy fizikalıq ólshemler sisteması maslastırılǵan bolıp, sanitariya qadaǵalawı hám qorshaǵan ortalıqtı qorǵaw mamleketlik mekemeleri tarepinen sanaat karxanalarında hawanıń pataslanıw darejesin tekserıwde keń qollanıladı. • Sonlıqtan jumıs ornındaǵı shań muǵdarın tiykarınan tárezi usılında anıqlaydı. Bul usıl menen shańdı REM birligi mg\m 3 - larda anıqlawǵa boladı. Bunıń ushın • M-822 markalı elektrorespirator jardeminde AFA markalı shań tutqısh filtrlerden pataslanǵan hawanı ótkızıw jolı menen belgili waqıt ishinde hawadaǵı shań tutıp qalınadı. Sońınan olardı terezide ólshep 1m 3 hawanıń quramında qansha milligramm shań barlıǵı anıqlanadı. Korxonalarda havonı changdan tozalash uchun har xil chang yutgıch qurollardan foydalanamız. Ularning ishlash usulı, kurinishi, olchamlari va yutısh imkoniyatları har xil. Shuning uchun changning fizik olchamlari va kimyoviy xususiyatlariga qarab kerakli chang yutgich qurılması tanlab olınadı. Sanoatda foydalanıshga tagdim etilgen chang yutgichlarnıng chang zarrachalarin havodan ajratıb olısh uchun ularga korsatiladigan tasir kuchlari buyıcha quyidagi guruxları bor: • Quruq mexanik chang yutgichlar (havo oqimi tasiridan tosıqlarga mexanik toqnashish natiyjasida zarrachalar chokadi) nam chang yutgichlar (havodagı chang zarrachalarin bosım ostıda purkalgan suv yordamida choktırısh yoki suniy yollar bilan yuvish); • elektr zaryadlovchı chang yutgichlar (havodagı zarrachalarni elektr maydonı tasirida elektrolit filtrlarga choktirish); filtr qurılmalar (maxsus gazlamalardan toqılgan yoki oddiy tosıqlardan iborat bolıb, ulardan changlı havo otkazilsa, changnı ushlab qoladı; • aralash usul (har xil chang tozalash usulıdan bir vaqtda foydalanısh). • Tuzilishi tarafidan oddiy va foydalanıshga oson qurılma chang yutgich kameralar bolıb xisoblanadi. Bu kameralardan ifloslangan havo 0,8 m\s dan oshmagan tezlikda quruq yoki nam holda asta xaydalsa chang zarrachalari ozining og’irlik kuchi tasirida kamera quyi qismiga chokadi. Kameralar oddiy va kop tosıqlı labirint korinishida boladı. • Bular nam chang tozalagıch vositalar qatorıga kiradi, tozalash darajasi 50-60 % ni tashkil etadi. Kameranıng chang yutish effektivligin osırısh maqsatida unıng ichiga vertikal yoki gorizontal tosıq devorlar qoyıladı, ularni vaqtı-vaqtı silkinishi natiyjeasida yig’ilib qolgan chang kamera quyi qismiga tushiriladi. SHaxsiy himoya vositalari • O`zbekiston Respublikasining «Mehnatni muhofaza qilish to`g’risida»gi qonuniga muvofiq korxona ma`muriyati ishchi va xizmatchilarni bepul shaxsiy himoya vositalari bilan taminlashi, ularni saqlash, yuvish, quritish, dezinfektsiyalash va ta`mirlash ishlarini bajarishi kerak. • Barcha himoya vositalari ishlatilishiga qarab jamoa himoya vositalari va shaxsiy himoya vositalariga bo`linadi. Ishning xavfsizligini mashinalarning konstruktsiyasi, ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish, arxitektura-rejalashtirish echimlari va jamoa himoya vositalarini qo`llash bilan taminlashning iloji bo`lmagan taqdirda shaxsiy himoya vositalaridan foydalaniladi. • Himoya vositalari texnik estetika, ergonomika talablariga javob berishi, himoya samaradorligi yuqori, ishlatishda qulay, texnologik jarayonda bajarilayotgan ish turiga mos bulishi kerak. SHu ish uchun mo`ljallangan va qabul qilingan tartibda tasdiqlangan texnik hujjatlari bulmagan shaxsiy himoya vositalarini qo`llash taqiqlanadi. Ular vazifasi, ishlash muddati ko`rsatilgan yo`riqnoma hamda saqlash va ishlatish qoidalari bilan ta`minlanadi. SHaxsiy himoya vositalari (SHHV) vazifalariga qarab quyidagilarga bulinadi: • ihotolovchi kostyumlar (pnevmoqostyumlar, namdan ihotolovchi kostyumlar, skafandrlar); • - nafas olish a`zolarini himoya qilish vositalari (gazniqoblar, respiratorlar, havo shlemlari, havo nikoblari); • - korjomalar (kombinezon, yarim kombinezon, kurtka, shim, kostyum, xalat, plash, pustin, fartuk, nimchalar); • - maxsus poyafzal (etik, qo`nji kalta etik, botinka, qo`njli botinka, tufli, kalish, botilar); • - qo`llarni himoya qilish vositalari (qo`lqoplar); • - boshni himoya qilish vositalari (kaska, shlem, shapka, shlyapalar); • - yuzni himoya qilish vositalari (himoya nikoblari); • - ko`zni himoya qilish vositalari (himoya ko`zoynaklari); • - eshitish a`zolarini himoya qilish vositalar; • - ehtiyot moslamalari (ehtiyot kamarlari, dielektrik gilamchalar, qo`l changaklari, manipulyatorlar, tizza, tirsak va elkani ehtiyot qilish moslamalari); • - himoyalovchi dermotologik vositalar (yuviladigan pasta, krem, moylar). SHaxsiy himoya vositalari bilan taminlash, ularni o`z vaqtida almashtirish, ta`mirlash va ularni vazifalari bo`yicha ishlatish yuzasidan korxona ma`muriyatiga quyidagi vazifalar yuklanadi: • 1. Ishchi va xizmatchilarga shaxsiy himoya vositalarini berish bo`yicha nazorat hamda hisobot ishlarini tashkil qilish, ulardan ish paytida to`g’ri foydalanishni, buzilgan, ifloslangan hollarda esa ularni qo`llashni taqiqlashni nazorat qilish. • 2. SHaxsiy himoya vositalarini belgilangan muddatlarda muntazam ravishda sinovdan o`tkazish, uning sozligini tekshirib turish hamda ularning himoya xossalari pasaygan, oyna va boshqa qismlarni o`z vaqtida almashtirish va tekshirilgan vositalarga kelgusi sinov muddati to`g’risida tamg’a qo`yish. • 3. Tozalash, yuvish, ta`mirlash, degazatsiyalash, dezaktivatsiyalash, zararsizlantirish va changsizlantirish ishlarini o`z vaqtida amalga oshirish, ishchi va xizmatchilarni shaxsiy himoya vositalari bilan o`z vaqtida taminlash korxona ma`muriyatiga, nazorat qilish esa kasaba uyushmasi qo`mitasiga yuklanadi. • Ko`zni qattiq zararlardan, changlardan, suyuqliklardan, nurlarni shafaqlantiruvchi yorug’liklardan hamda ul’trabinafsha, infraqizil, lazer, radioto`lqin nurlanishlardan himoyalash uchun ochiq va yopiq ko`z oynaklar, yuzni va buyinni berkitadigan qo`lda ushlanadigan va boshqa boshga kiyiladigan qalpoqchalardan foydalanadi. • Eshitish organlari quloqqa qo`yiladigan quloqchin ko`rinishdagi shovqinni yutadigan qurilmalar yordamida himoyalanadi. Ular shovqinni 8-12 dB ga kamaytiriladi. Darajasi 12 dB gacha bo`lgan yuqori chastotali shovqindan himoyalash uchun VTSNIIOT – 1, VTSNIIOT – 2M, VTSNIIOT – 4A va boshqa quloqchinlardan foydalaniladi. Boshni har xil xavflardan himoyalash uchun maxsus kaskalardan foydalaniladi. • Teri qoplamasini himoyalash. Insonning teri qoplamasini himoya qilish uchun maxsus ust kiyim, oyoq kiyim, qo`lqop, maxsus himoya maz va pastalardan foydalanadi. Funktsional belgilanishi buyicha maxsus ust kiyimlar kislotadan, neftdan, changdan, zahardan, elektrdan himoya qiluvchi buladi. • Oyoqni himoya qilish uchun teridan, rezinadan, plastmassadan va kigizdan tayyorlangan oyoq kiyimlardan foydalaniladi. Qo`lni himoya qilish uchun brezent, yung, paxta, rezina, teri, asbest va kapron materiallardan tayyorlangan qo`lqoplar ishlatiladi. ZAMONAVIY TERINI HIMOYALOVCHI HIMOYA KASTYUMLARI L-1 YENGIL HIMOYA KOSTYUMI • Quyidagilardan himoya qiladi: zaharlovchi, radiofaol va biologik vositalardan, toksik moddalar, ishlab chiqarishda kislota va ishqorlardan, lak, buyoq, moy va boshqalarning uzoq muddatli ta'siridan. • To'plamiga quyidagilar kiradi: kamzul, shim paypoqlari bilan, shlem, qalpoq, ikki barmoqli qo'lqoplar, kostyum solinadigan xalta. • L-1 yengil himoya kostyumi 3 o'lchovda: bo'yi 165 sm gacha bo'lgan harbiy xizmatchilarga birinchi, 165 sm dan 172 sm gacha bo'lganlarga ikkinchi, 172 sm dan yuqori bo'lganlarga uchinchi o'lchovda tayyorlangan bo'ladi. L-1 yengil himoya kostyumi, himoya kombinezoni, plyonkali himoya kostyumi kiyilganda quyidagi ruxsat etilgan vaqtga rioya qilishi kerak: • +300 C va yuqori haroratda15-20 daqiqa • +250 - 290 C gacha haroratda 30 daqiqagacha • +200 - 240 C gacha haroratda 40-50 daqiqa • +150-190 C gacha haroratda 1,5-2 soatgacha • +150 C dan past haroratda 3 soatdan ziyod. KIMYOGA QARSHI HIMOYA KOSTYUMI Kimyoga qarshi himoya kostyumi va gazniqob suyuq zaharlovchi moddalardan 24 soat davomida to'liq himoya qiladi. Himoya kostyumiga benzin, dizel yoqilg'isi va degazatsiyalovchi poroshok tekkanda uning himoyalash qobiliyati kamayib ketadi. Himoya kostyumining tarkibiy qismlari: 1. Kurtka va unga tikilgan bosh kiyimi (yoping'ichi); 2. tasmali shim; 3. himoya etigi. Himoya etigi q xil razmerda bo'lib, o'ng va chap oyoqlari bir-biridan farq qilmaydi; 4. 3 juft ichki qo'lqoplar, Ichki qo'lqoplarning barchasi bir xil o'lchamga ega; 5. 1 juft himoya qo'lqopi. Himoya qo'lqopi 4 o'lchamga ega; Saqlash tartibi: Himoya qo'lqopi va 1 juft ichki qo'lqoplar shimning yon cho'ntaklarida saqlanadi. Kurtka, shim, himoya etigi, 2 juft himoya qo'lqopi va ichki qo'lqoplar maxsus ryukzakda saqlanadi. ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

Похожие

Ishlab chiqarishda zararli nurlanishlar, ularning xususiyatlari va inson organizmiga tasiri
Ishlab chiqarishda zararli nurlanishlar, ularning xususiyatlari va inson organizmiga ta’siri Elektromagnit maydon ta’siri
Radiatsion nurlanishlar, ularning xususiyatlari va inson organizmiga ta’siri
Inson mehnat faoliyatiga ta’sir etuvchi salbiy omillar
Texnosfera xavflaridan himoyalovchi texnikalar, usullar va vositalar