Ёнғин хавфсизлигини таъминлаш асослари. Ўзбекистон Республикасининг 2009 йил 30 сентябрдаги “Ёнғин хавфсизлиги тўғрисида”ги қонуннинг мазмун-моҳияти - БЖД - Презентации

Ёнғин хавфсизлигини таъминлаш асослари. Ўзбекистон Республикасининг 2009 йил 30 сентябрдаги “Ёнғин хавфсизлиги тўғрисида”ги қонуннинг мазмун-моҳияти

Загружено в:

09.03.2023

Скачано:

0

Размер:

3538.5 KB

Ёнғин хавфсизлиги.2-нашри./А.Е. Худоев таҳрири остида. –Т.: Ўз.Р. ИИВ ёнғин хавфсизлиги олий техник мактаби. 2007. – 722 б. Yormatov G‘.YO. va boshqalar. Hayot faoliyati xavfsizligi. –T.: “Aloqachi”, 2009 yil. – 348 b. Nigmatov I., Tojieyv M. X. "Favqulodda vaziyatlar va fuqaro muhofazasi" Darslik.-T.: Iqtisod-moliya. 2011. -260 b. G‘oyipov H.E. Hayot faoliyati xavfsizligi. –T.: “Yangi asr avlodi”, 2007 yil. – 264 b. Ёрматов Ғ. Ё. ва бошқалар. Ҳаёт фаолияти хавфсизлиги. -T.: 2005. Безопасность жизнедеятельности. /Под.ред. Михайлова Л.А. Киев – Харьков – Минск, 2007. 301 с. Микрюков В.Ю. Безопасность жизнедеятельности. Ростов – Дон. 2006.

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси. –Т.: "Ўзбекистон", 2004. Ислом Каримов. "Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка таҳдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари". –Т.: "Ўзбекистон", 1997. Долин П.А. Справочник по технике безопасности. М.: Энергоатомиздат, 1985. Азимов Х.А. Бино ва иншоотларда ёнғин хавфсизлиги. Ўқув қўлланма. - T., TАҚИ. 2004 й. Йўлдошев Ў. Р. Ёнғин хавфсизлиги асослари. Тошкент, 1995. Шомирзаев X.X. Tеория процессов горения. Ташкент. TДTУ, 2004. Миркамилов Т.М., Муҳамедгалиев Б.А. Полимерные антипирени. Монография.. Ташкент. TДTУ, 1996. Муҳамедгалиев Б.А. “Ёнғин ҳавфсизлиги” фанидан маъруза матнлари. Ўқув қўлланма. - T., TДTУ. 2011 й. Qudratov A. va b.. "Hayotiy faoliyat xavfsizligi". Ma’ruza kursi. “Aloqachi” -T.: 2005. -355 b.

Пожарная безопасность. Взрывобезопасность: Справочник /Под.ред. А.Н. Баратова. –М.: Химия, 1987. 272 с. Пожарная опасность строительных материалов. /Под. ред. А.Н. Баратова. –М.: Стройиздат, 1988. 380 с. Нурматов Ж. ва бошқалар. Иссиқлик техникаси. Тошкент, “Ўқитувчи”, 1998, 256 б. “ Ёнғин хавфсизлиги тўғрисида”ги қонун. Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатлари тўплами. –Т.: 2009 й., 40-сон. Ўзбекистон Республикасида давлат ёнғин назорати тўғрисида Низом. Ўз.Р. ВМнинг 1993 йил 17 майдаги 227-сон қарори билан тасдиқланган. Мулкчилик шаклларидан қатъи назар, вазирликлар, идоралар, корпорациялар, концернлар, уюшмаларнинг саноат корхоналари ва бошқа объектларидаги кўнгилли ўт ўчирувчилар дружиналари тўғрисида низом. Ўз.Р. ВМнинг 1995 йил 29 июндаги 243-сон қарори билан тасдиқланган.

Ёш ўт ўчирувчилар дружиналари тўғрисида низом. Ўз.Р. ВМнинг 1995 йил 29 июндаги 243-сон қарори билан тасдиқланган. Саноат корхоналари ва бошқа объектлардаги ёнғин-техника комиссиялари тўғрисида низом. Ўз.Р. ВМнинг 1995 йил 29 июндаги 243-сон қарори билан тасдиқланган. Ёнғиндан сақлаш хизмати бўлинмалари томонидан ёнғинларнинг ўчирилишини ташкил этиш тартиби тўғрисида низом. Ўз.Р. ИИВ вазирининг 2010 йил 12 июндаги 66-сон буйруғи билан тасдиқланган. «Ўзбекистон Республикасида ёнғин хавфсизлиги тизимини такомиллаштириш тадбирлари тўғрисида»ги Ўз.Р. ВМнинг 2001 йил 25 июндаги 267/44-сонли қарори.

1. www.mvd.uz - Ички ишлар вазирлиги сайти. 2. www.mchs.gov.uz - Фавқулодда вазиятлар вазирлиги сайти. 3. www.minjust.uz - Адлия вазирлиги сайти. 4. www.uznature.uz - Tабиатни муҳофаза қилиш Давлат қўмитаси сайти. 5. http://otipb.narod.ru/ http://otipb.ucoz.ru/ . - Интернет справочник "Охрана труда и пожарная безопасность". 6.http://fn.bmstu.ru/phys/bib/I-NET - Термодинамика: электронный учебник по физике. 7. http://www.alhimikov.net - Сайт Alhimikov.net: учебные и справочные материалы по химии. 8. http://rushim.ru/books/books.htm - Электронная библиотека по химии и технике.

Бошқарувдан, назорат остидан ва махсус ажратилган зонадан чиқиб кетган ва жуда катта моддий ва бошқа турдаги зарар етказувчи ёниш жараёни ЁНҒИН деб аталади.

* Ёнғин ва портлашлар бизнинг ишлаб чиқаришимизга иқтисодий зарар етказиб қолмасдан, балки инсонларни бахтсиз ходисаларга олиб келади. Натижада у ишлаб чиқариш қувватларини, хосилни , озуқа складларини, ем-хашакларни йўқ қилади.

* Ёнувчи моддалар 3 та агрегат ҳолатда бўлишлари мумкин: газсимон, суюқ ва қаттиқ . * Моддаларнинг ёнғин ва портлаш хавфини аниқлашда уларни агрегат ҳолатларга бўлиш учун қуйидагича тасниф берилади: * Газлар – буғларининг абсолют босими 50 º С температурада 300 кПа ёки ундан катта бўладиган моддалар; * Суюқликлар – эриш температураси 50 º С дан ошмайдиган моддалар; * Қаттиқ моддалар - эриш температураси 50 º С дан катта бўлган моддалар; * Чанглар – заррачаларининг ўлчамлари 850 мкм дан катта бўлмаган майдаланган қаттиқ моддалар. * Моддаларнинг ёнғин хавфи, яъни тенг шароитларда ёниш содир бўлиш эҳтимоли даражаси , турли кўрсаткичлар билан аниқланади.

* Ёнғиннинг асосий қисми – 79 % яшаш секторида юз берган.

* Электр ускуналарининг бузилиши ёки нотўғри ишлатилиши натижасида ўртача 31 % ёнғин келиб чиқади; * Олов билан эҳтиёткор муомала қилмаслик оқибатида ўртача 21 % ёнғин келиб чиқади; * Печкали иситиш тизимларининг нотўғри ишлатилиши натижасида ўртача 15 % ёнғин келиб чиқади; * Технологик ускуналарнинг бузилиши ёки нотўғри ишлатилиши сабабли ўртача 10 % ёнғин келиб чиқади;

* очиқ аланга ва учқунлар; * ҳаво ва жисмлардаги юқори температура; ёниш натижасида пайдо бўлган ўткир заҳарли ва зарарли газлар ва моддалар, тутун; * кислород концентрациясининг пасайиши ; * бино ва иншоотларнинг қулаши ва зарарланиши ; * электр токи ва бошқа иккиламчи зарар етказувчи омиллар.

• Ёниш деб – катта миқдорда иссиқлик ва ёруғлик ажралиб чиқиши билан кечадиган ёнувчи модда ва оксидловчининг ўзаро мураккаб физик – кимёвий таъсирига айтилади. • Ёниш жараёни тизим бўлиб , унинг юзага келиши учун ва кечиши учун ёнувчи модда, оксидловчи ва ёндирувчи манбадан иборат 3 та элемент бўлиши зарур. Ёнувчи модда ва оксидловчи ёнувчи тизимни ташкил қилади, ёндирувчи манба эса ёниш жараёнини содир этувчи импульс ролини ўйнайди.

* Ёнувчи модда сифатида оксидланиши иссиқлик ва ёруғлик ажралиб чиқиши билан кечадиган ҳар қандай газ, суюқ ва қаттиқ модда хизмат қилиши мумкин. * Оксидловчи сифатида кислород, хлор, бром, азот кислотаси, фтор, бертолев тузи ва бошқа моддалар хизмат қилиши мумкин. Асосан ҳаво кислороди оксидловчи бўлиб хизмат қилади.

* Ёндирувчи манба 2 та шаклда бўлади - очиқ шаклда ва берк шаклда: * очиқ шаклдагиларга - учқунлар, ёруғлик оқими, қиздирилган ёки чўғланган буюмлар, зарба, очиқ аланга киради; * берк шаклдагиларга - ишқаланиш, кимёвий ва микробиологик жараёнлар иссиқлиги, ва бошқалар киради.

* Ёниш жараёни давом этиши учун ёнувчи модда ва оксидловчининг миқдорий кўрсаткичларига ҳам маълум бир талаблар қўйилади. Масалан, кимёвий ҳар турли тизимларда ёниш тўхтовсиз давом этиши учун оксидловчи етарли миқдорда тўхтовсиз равишда ёнувчи модда томон қолдиқ газлар орасидан ўтиб реакцияга киришиши керак. * Ҳавонинг таркибида кислород миқдори 21 % дан 15% га пасайса ёниш тўхтайди ва туташ бошланади, агарда кислород миқдори 7 % га камайса туташ ҳам тўхтайди.

Ёниш жараёни реакцияга киришаётган оксидловчининг миқдори бўйича икки гуруҳга бўлинади: * тўлиқ ёниш (бунда оксидловчи етарли ва ортиқча миқдорда мавжуд); * чала ёниш (бунда оксидловчи етарли миқдорда мавжуд эмас). Чала ёнишда ёнувчи ва заҳарли ёниш маҳсуллари (углерод оксиди, альдегидлар ва бошқалар) ҳосил бўлади.

* чақнаш, * алангаланиш, * ўз-ўзидан алангаланиш, * ўз-ўзидан ёниш. * портлаш.

* Чақнаш. Чақнаш қаттиқ ва суюқ моддаларнинг тепасида ҳосил бўладиган буғ фазасининг ёндирувчи манба таъсирида тез ёниб тугаш жараёнидир. * Чақнаш чақнаш температураси билан характерланади. * Ёнувчи модданинг тепасида ёндирувчи манба таъсири остида чақнаб кетадиган буғ ва газлар ҳосил қилувчи шу модданинг энг кичик температурасига - чақнаш температураси дейилади.

* Ташқи ёндирувчи манбанинг, масалан, очиқ аланга ёки учқуннинг маҳаллий таъсири остида ёнувчи модданинг аланга чиқариб турғун ёниши бошланишига алангаланиш деб айтилади. * Ёниш жараёни буғ ҳосил бўлиш жараёни тўхтамагунча, ёндирувчи манба олинганда ҳам, тўхтовсиз давом этади. * Алангаланиш алангаланиш температураси билан характерланади. * Алангаланиш температураси чақнаш температурасидан ЕАС лар учун 2...5 ºС , ЁС лар учун 5...30 ºС га катта.

 Чақнаш температурасига боғлиқ равишда суюқликлар 2 та гуруҳга бўлинади:  1. чақнаш температураси 61 ºС гача бўлган суюқликлар – енгил алангаланадиган суюқликлар (ЕАС) деб аталади;  2. чақнаш температураси 61 ºС дан катта бўлган суюқликлар – ёнувчи суюқликлар (ЁС) деб аталади.  ЕАС га, масалан, ацетон (-17 ºС), бензол (-12 ºС), бензин (-17...+44 ºС), скипидар, керосин, спирт, дизел ёқилғиси ва бошқалар киради. ЁС га ўсимлик мойи, тормоз суюқлиги, мазут ва бошқалар киради.

* Бунда ёнувчи модда олдин ташқи иссиқлик манбаидан (очиқ алангасиз) исийди, маълум бир температурадан бошлаб ўзини-ўзи иситишга ўтади ва кейин эса ёниш жараёни бошланади. * Ўз-ўзидан алангаланиш ўз-ўзидан алангаланиш температураси билан характерланади. * Ўз-ўзидан алангаланиш температураси моддадаги экзотермик реакциянинг бирдан тезлашиб кетишини таъминлайдиган энг кичик температурадир.

* Ўз-ўзидан ёниш - ёнувчи моддадаги экзотермик реакция туфайли ҳосил бўладиган иссиқлик натижасида модданинг исиши ва ўз-ўзидан ёниб кетишидир. * Экзотермик реакция моддадаги физик-кимёвий ва биологик жараёнлар натижасида пайдо бўлади.

* Портлаш - ёнувчи модданинг жуда катта босим ва энергия ҳосил қилиб жуда қисқа вақт давомида ёниш жараёнидир.

1. ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИНИНГ “ЁНҒИН ХАВФСИЗЛИГИ ТЎҒРИСИДА”ги ҚОНУНИ. Қонунчилик палатаси томонидан 2009 йил 24 июнда қабул қилинган. Сенат томонидан 2009 йил 28 августда маъқулланган, 2009 йил 30 сентябрда қабул қилинган. 2. “Ўзбекистон Республикасида давлат ёнғин назорати тўғрисида НИЗОМ”, Вазирлар Маҳкамасининг 1993 йил 17 майдаги 227-сонли қарори. Тошкент, 1993 й. 3. “Мулкчилик шаклларидан қатъи назар, вазирликлар, идоралар, корпорациялар, концернлар, уюшмаларнинг саноат корхоналари ва бошқа объектларидаги кўнгилли ўт ўчирувчилар дружиналари тўғрисида НИЗОМ”. Вазирлар Маҳкамасининг 1995 йил 29 июндаги 243-сон қарори. Тошкент, 1995 й.

4. “Ёш ўт ўчирувчилар дружиналари тўғрисида НИЗОМ”. Вазирлар Маҳкамасининг 1995 йил 29 июндаги 243-сон қарори. Тошкент, 1995 й. 5. “Саноат корхоналари ва бошқа объектлардаги ёнғин- техника комиссиялари тўғрисида НИЗОМ”. Вазирлар Маҳкамасининг 1995 йил 29 июндаги 243-сон қарори. Тошкент, 1995 й. 6 . “Ўзбекистон Республикаси объектларида, шаҳарларида, шаҳар кўринишилаги шаҳарчаларда, туманларнинг марказларида ва аҳоли яшайдиган бошқа жойларда ички ишлар вазирлигининг ёнғин соқчилигини ташкил этиш тартиби тўғрисида”. Вазирлар Маҳкамасининг 112-сонли қарори, Тошкент ш., 1996 йил 20 март 7 .“Ўзбекистон Республикаси ички ишлар вазирлигининг ҳарбийлаштирилган ёнғин соқчилигини мустаҳкамлаш тўғрисида”. Вазирлар Маҳкамасининг 197-сонли қарори , Тошкент, 1997 йил 16 апрель .

9 . “Ёнғинларни ва уларнинг оқибатларини ҳисобга олиш, шунингдек ёнғинларга доир ахборотни тўплаш ҳамда ўзаро алмашиш тартиби ҳақида НИЗОМ”. Вазирлар Маҳкамасининг 2010 йил 3 февралдаги 13-сонли қарори, Тошкент, Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2010 й., 5-сон, 41-модда. 10. “Ёнғиндан сақлаш хизмати бўлинмалари томонидан ёнғинларнинг ўчирилишини ташкил этиш тартиби тўғрисида НИЗОМ”. Ўзбекистон Республикаси ички ишлар вазирининг 2010 йил 12 июндаги 66-сон буйруғи билан тасдиқланган. Тошкент, Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари тўплами, 2010 й., 28-29-сон, 236- модда.

* Қонун Қонунчилик палатаси томонидан 2009 йил 24 июн да қабул қилинган. * Қонун Сенат томонидан 2009 йил 28 августда маъқулланган. * 2009 йил 30 сентябрда тасдиқланган. * Қонун 6 боб ва 40 модда дан иборат. * Ушбу Қонуннинг мақсади: ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборатдир.

1. I – даража. Б ино ва иншоотларнинг ҳамма конструктив элементлари ёнмайдиган ва жуда катта оловга чидамлилик чегарасига (0,5...2,5 соат) эга материаллардан қилинган бўлади. 2. I I – даража. Б ино ва иншоотларнинг ҳамма конструктив элементлари ёнмайдиган, лекин оловга чидамлилик чегарасига кичикроқ (0,25...2,0 соат) бўлган материаллардан қилинган бўлади. 3. I I I – даража. Б ино ва иншоотларнинг конструктив элементлари ёнмайдиган ва қийин ёнадиган материаллардан қилинган бўлади. 4. I V – даража. Б ино ва иншоотларнинг конструктив элементлари қийин ёнадиган материаллардан қилинган бўлади. 5. V – даража. Б ино ва иншоотларнинг конструктив элементлари ёнадиган материаллардан қилинган бўлади.

Ҳамма ишлаб чиқариш жараёнлари ёнғин чиқиш хавфига қараб ҚМҚ I I-90-81 бўйича 6 та категория бўлинган. Бу категориялар А, Б, В, Г, Д ва Е деб аталади. 1. Категория А. Бу категорияга сув, кислород ёки ўзаро таъсир натижасида портлаб ёки ёниб кетадиган қаттиқ моддалар ишлатиладиган; чақнаш температураси 28 ºС гача бўлган суюқликлар; ҳамда алангаланишининг (портлашининг) пастки концентрация чегараси (АПКЧ) 10 % ва ундан кам бўлган ёнувчи газлар, агарда кўрсатилган суюқликлар ва газлар хона ҳажмининг 5 % катта ҳажмида портловчи аралашма ҳосил қиладиган бўлса, ишлатиладиган ишлаб чиқариш жараёнлари киради. Б у категорияга бензин, ёнувчи газлар, карбид, заҳарли моддалар омборлари, газогенератор ва бўяш хоналари ва бошқалар киради.

Категория Б. Бу категорияга АПКЧси 65 г/м3 гача бўлган ёнувчи чанг ёки тола ҳосил бўладиган; чақнаш температураси 28...61 ºС гача бўлган суюқликлар; ишлаб чиқариш муҳитида чақнаш ва ундан юқори температурагача қиздирилган суюқликлар; ҳамда АПКЧси 10 % юқори ёнувчи газлар, агарда кўрсатилган чанглар, суюқликлар ва газлар хона ҳажмининг 5 % катта ҳажмида портловчи аралашма ҳосил қиладиган бўлса, ишлатиладиган ишлаб чиқариш жараёнлари киради. Б у категорияга пичан уни ва ем тайёралаш цехлари, тегирмон ва жувозхоналарнинг туйиш бўлинмалари, электр станциялари ва қозонхоналарнинг мазут хўжаликлари ва бошқалар киради.

* Категория В. Бу категорияга АПКЧси 65 г/м3 дан юқори бўлган чанг ёки тола ҳосил бўладиган; сув, кислород ёки ўзаро таъсир натижасида фақат ёниб кетадиган моддалар; қаттиқ ёнувчи модда ва материаллар; ҳамда чақнаш температураси 61 ºС дан юқори бўлган суюқликлар ишлатиладиган ишлаб чиқариш жараёнлари киради. * Ишлаб чиқаришда бу категорияга дурадгорлик ва ёғоч тилиш цехлари, дон элеваторлари, дон қуриткичлар, дон ва пахтани дастлабки тозалаш цехлари, бензинсиз ёнилғи-мойлаш материаллари сақланадиган омборлар, ёпиқ кўмир омборлари, гаражлар ва бошқалар киради. * 4. Категория Г. Бу категорияга ёнмайдиган моддалар ва материаллар иссиқ, чўғ ва эритилган ҳолатда ишланадиган, технологик жараёнлар эса иссиқлик энергияси, учқунлар ва олов пайдо бўлиши билан кечадиган, қаттиқ, суюқ ва газ ёқилғилар ёқиладиган ишлаб чиқариш жараёнлари киради. * Ишлаб чиқаришда бу категорияга темирчилик- пайвандчилик цехлари, қозонхоналар, иссиқлик генераторлари хоналари ва бошқалар киради.

Категория Д. Бу категорияга ёнмайдиган материаллар совуқ ҳолда ишлов бериладиган ишлаб чиқариш жараёнлари киради. Б у категорияга токарлик, деталларни ечиш- ювиш хоналари, силосхоналар, мева-сабзавот, ғўшт, балиқ маҳсулотларига ишлов бериш цехлари ва омборхоналари, биологик ёки техникавий усулда иситиладиган иссиқхоналар ва бошқалар киради. 6. Категория Е. Бу категорияга сув, кислород ёки ўзаро таъсир натижасида кейинги ёнишсиз фақат портлаб кетадиган моддалар ишлатиладиган; ҳамда суюқ фазасиз ёнувчи газлар ва портлайдиган чанг, улар хона ҳажмининг 5 % катта ҳажмида портлайдиган аралашма ҳосил қилишади ва технологик жараён шароитлари бўйича аралашма кейинги ёнишсиз фақат портлаб кетади, ҳосил бўладиган ишлаб чиқариш жараёнлари киради. Б у категорияга аккумуляторларни ва электр караларни зарядлаш бўлимлари, водородли ёки ацетиленли баллонлар омбори ва бошқалар киради.

* А, Б, ва Е категорияларга кирувчиларга портлаш ва ёнғин чиқиш хавфи бўлган ишлаб – чиқариш жараёнлари дейилади. * В категория кирувчиларга ёнғин чиқиш хавфи бўлган ишлаб – чиқариш жараёнлари дейилади. * Г ва Д категорияларга кирувчиларга ёнғин чиқиш хавфи бўлмаган ишлаб – чиқариш жараёнлари дейилади.

1. Ёниш ўчоғига оксидловчи кириб боришини (концентрациясини) пасайтириш ёки умуман тўсиш; 2. Ёниш ўчоғининг температурасини ўз- ўзидан алангаланиш температурасидан ёки ёнувчи модда температурасини алангаланиш температурасидан паст даражага тушириш; 3. Ёниш ўчоғига ёнувчи модда кириб боришини камайтириш ёки умуман бартараф этиш; 4. Ёнувчи моддаларни ёнмайдиган моддалар билан аралаштириш; 5. Ёниш жараёнидаги кимиёвий реакциялар тезлигини жадал сусайтириш; 6. Алангани механик таъсир (кучли сув ёки газ оқими) билан йўқотиш

Ёнғинни ўчирувчи моддалар ёнғинни ўчириш хусусиятлари бўйича қуйидагича гуруҳланадилар: а) совутувчилар (сув, хлор тўрт углероди ва бошқалар киради); б) кислород йўлини тўсувчилар (кўпиклар, порошоклар ва бошқалар); в) кислород концентрациясини пасайтирувчилар (сув, сув буғи, карбонат ангидирид ва бошқалар); г) ёниш жараёнига кимёвий таъсир қилиб сусайтирувчилар (галоид углеводородлардан бром этил, метил ва бошқалар).

Ёнғинни ўчирувчи моддалар агрегат ҳолати бўйича қуйидагича гуруҳланадилар: а) газсимонлар ( азот, карбонат ангидирид, инерт газлар, сув буғи ва бошқалар); б) суюқ ҳолатдагилар (сув, хлор тўрт углероди, бром этил); в) қаттиқ ёки порошоксимонлар (кальций сода, флюслар, қуруқ қум ва тупроқ) г ) аралаш ҳолдагилар (суюқлик билан газсимон- кўпиклар, қаттиқ моддалар билан карбонат ангидирид гази, ёки порошоксимон моддалар билан ҳаво аралашмаси).

* D.St. 12.1.004-85 асосан объектнинг ёнғин хавфсизлиги: * ёнғиннинг олдини олиш тизими , * ёнғинга қарши муҳофаза тизими, * ташкилий – техник тадбирлар тизими билан таъминланади.

* Ёнғинга қарши сув таъминоти билан бутун ишлаб чиқариш корхоналари ва аҳолиси 50 киши бўлган аҳоли пунктлари таъминланиши лозим . Сув манбалари табиий (ҳовузлар, ариқлар, дарёлар ва бошқа) ва сунъий бўлиши мумкин. * Битта ташқи ёнғинни ўчиришга сув сарфи ишлаб чиқариш категорияси, бино ва иншоотларнинг оловга чидамлилик даражаси ва бино ҳажмига боғлиқ равишда меъёрланган,

Ишлаб чи қ ари ш к атегория ла ри Бино ҳ ажмига бо ғ ли қ равишда сув сарфи (л/сек) 3000 м 3 гача 3000... 5000 м 3 5000... 20000 м 3 20000... 50000 м 3 50000... 200000 м 3 Г, Д А, Б, В Г, Д В Г, Д В 5 10 10 10 10 15 5 10 10 15 15 20 10 15 15 20 20 20 10 20 25 30 30 40 15 30

ё ё у n gT Q 6,3 g - таш қ и ва ички ён ғ ин ўчиришга солиштирма сув сарфи (ю қ оридаги жадвалдан олинади); T - ён ғ иннинг давом эти ш ва қ ти, 3 соатга тенг деб олинади, ёки махсус формулалардан ани қ ланади; n - бир ва қ тда содир бўлувчи ён ғ инларнинг сони, 1...3 тенг деб олинади.

Бу моддалар, физик – кимёвий хусусиятларга ега булиб, ёнгинни тухтатишда шарт – шароитларни яратиш имконини беради.

– ёнгинни бартараф етишга каратилган тадбирлар ва харакатлар мажмуи.

* сув, * купик (кимёвий ва хаво- механик), * инерт газлар, * галогенуглеводородлар, * порошоклар, * аралаш бирикмалар.

* Ёниш учогини хаводан ажратиш ёки хаводаги О 2 (кислород) концентрациясини ёнгин содир булмайдиган ки й матига кадар камайтириш; * Ёнгин учоги хароратини маълум бир чегарадан паст хароратгача совитиш; * Оловдаги кимёвий реакцияларнинг тезлигини интенсив равишда пасайтириш; * Кучли сув ёки газ окими таъсирида оловни механик равишда бузиш; * Ёнгинни олдини олиш учун оловга карши тусиклар яратиш.

* Нисбатан кам сарф билан ёнгинни учиришнинг юкори самарадорлигига эришиш; * Кулланидишида арзон ва хавфсиз булишлиги; * Ёнгинни учиришда модда тамонидан енг кам зарар келтирилишлиги.

* музлаш хароратининг юкорилиги; * бази холларда намлаш хусусиятининг камлиги; * Юкори электр утказувчанлиг, кучланиш остида булган объектларни учириш учун кул келмаслиги; * Нефт махсулотари ёки бошка ёнувчан суюкликларни учиришда самарадарликнинг камлиги ва хато салбий таъсирга ега булишлиги; * Сув билан мулокатга кирганда узидан катта микдорда иссиклик ажратиб чикарадиган моддаларни учиришда куллаб булмаслиги

* Купикнинг купайиши – бу купик хажмининг бошлангич махсулот хажмига нисбати ( 30 гача – кам купайиш; 30…200 – уртача купайиш, 200дан куп – юкори купайиш). * Баркарорлик – купик хосил булгандан унинг бутунлай парчаланиб кеткунча утган вакт.

* Кўпикни ўчириш моддасининг афзалликлари: * сув истеъмолини сезиларли даражада камайтириш; * ёнғиннинг катта майдонларини ўчириш қобилияти; * ҳажмли ўчириш имконияти; * танкерлардаги нефт маҳсулотларини қатлам билан ўчириш имконияти; * ҳўллаш қобилиятини оширди (сувга нисбатан). * кўпик билан ўчиришда бир вақтнинг ўзида бутун ёниш ойнасини қоплаш талаб қилинмайди, чунки кўпик ёнаётган материал юзасига тарқалиши мумкин .

* Ёнғинни ўчириш усуллари. 1. Ёниш ўчоғига оксидловчи кириб боришини (концентрациясини) пасайтириш ёки умуман тўсиш; 2. Ёниш ўчоғининг температурасини ўз-ўзидан алангаланиш температурасидан ёки ёнувчи модда температурасини алангаланиш температурасидан паст миқдорга тушириш; 3. Ёниш ўчоғига ёнувчи модда кириб боришини камайтириш ёки умуман бартараф этиш; 4. Ёнувчи моддаларни ёнмайдиган моддалар билан аралаштириш; 5. Ёниш жараёнидаги кимиёвий реакциялар тезлигини жадал сусайтириш; 6. Алангани механик таъсир (кучли сув ёки газ оқими) билан йўқотиш.

* Ёнғинни ўчирувчи моддалар ёнғинни ўчириш хусусиятлари бўйича қуйидагича гуруҳланадилар 1. Совутувчилар (сув, хлор тўрт углероди ва бошқалар киради). 2. Кислород йўлини тўсувчилар (кўпиклар, порошоклар ва бошқалар). 3. Кислород концентрациясини пасайтирувчилар (сув, сув буғи, карбонат ангидирид ва бошқалар). 4. Ёниш жараёнига кимёвий таъсир қилиб сусайтирувчилар (галоид углеводородлар - бром этил, метил ва бошқалар).

* Ёнғинни ўчирувчи моддалар агрегат ҳолати бўйича қуйидагича гуруҳланадилар 1. Газсимонлар ( азот, карбонат ангидрид, инерт газлар, сув буғи ва бошқалар); 2. Суюқ ҳолатдагилар (сув, хлор тўрт углероди, бром этил); 3. Қаттиқ ёки порошоксимонлар (кальций сода, флюслар, қуруқ қум ва тупроқ) 4. Аралаш ҳолатдагилар (суюқлик билан газсимон- кўпиклар, қаттиқ моддалар билан карбонат ангидирид гази, ёки порошоксимон моддалар билан ҳаво аралашмаси

1. Ёниш ўчоғига оксидловчи кириб боришини (концентрациясини) пасайтириш ёки умуман тўсиш; 2. Ёниш ўчоғининг температурасини ўз-ўзидан алангаланиш температурасидан ёки ёнувчи модда температурасини алангаланиш температурасидан паст даражага тушириш; 3. Ёниш ўчоғига ёнувчи модда кириб боришини камайтириш ёки умуман бартараф этиш; 4. Ёнувчи моддаларни ёнмайдиган моддалар билан аралаштириш; 5. Ёниш жараёнидаги кимиёвий реакциялар тезлигини жадал сусайтириш; 6. Алангани механик таъсир (кучли сув ёки газ оқими) билан йўқотиш .

* Асосий – ўт ўчириш воситалари, ўт ўчириш техникалари; * Махсус – автонарвонлар, махсус насослар, мотопомпалар; * Ёрдамчи – болта, металл арқонлар, челак, белкурак ва ҳ.з.

* * Ўзбекистон Республикасининг 2009 йил 30 сентябр даги « Ёнғин хавфсизли тўғрисида”ги қонунининг мазмун- мохияти. * Ёнғин офати, унинг келиб чиқиш сабаблари, омиллари, турлари. Ёниш фазалари ва хусусиятлари.

* 1-боб. Умумий қоидалар. * 1-модда. Ушбу Қонуннинг мақсади * Ушбу Қонуннинг мақсади ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги муносабатларни тартибга солишдан иборат. * 2-модда. Ёнғин хавфсизлиги тўғрисидаги қонун ҳужжатлари * Ёнғин хавфсизлиги тўғрисидаги қонун ҳужжатлари ушбу Қонун ва бошқа қонун ҳужжатларидан иборатдир. * Агар Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномасида Ўзбекистон Республикасининг ёнғин хавфсизлиги тўғрисидаги қонун ҳужжатларида назарда тутилганидан бошқача қоидалар белгиланган бўлса, халқаро шартнома қоидалари қўлланилади.

• 3-модда. Асосий тушунчалар • Ушбу Қонунда қуйидаги асосий тушунчалар қўлланилади: • ёнғин — одамларнинг ҳаёти ва (ёки) соғлиғига, юридик ва жисмоний шахсларнинг мол-мулкига, шунингдек атроф табиий муҳитга зарар етказадиган, назорат қилиб бўлмайдиган ёниш; • ёнғин назорати — ёнғин хавфсизлиги талабларига риоя қилинишини текшириш ва текширув натижалари бўйича чора- тадбирлар кўриш мақсадида белгиланган тартибда амалга ошириладиган фаолият; • ёнғинлар профилактикаси — ёнғинлар келиб чиқиши эҳтимолини истисно этишга ва уларнинг оқибатларини камайтиришга қаратилган огоҳлантириш чора-тадбирлари мажмуи; • ёнғиндан сақлаш хизмати — одамларнинг ҳаёти ва соғлиғини, юридик ва жисмоний шахсларнинг мол-мулкини, атроф табиий муҳитни ёнғинлардан ҳимоя қилиш, шунингдек объектларда, аҳоли пунктларида ҳамда бошқа ҳудудларда ёнғин хавфсизлигини талаб даражасида сақлаб туриш мақсадида белгиланган тартибда ташкил этилган бошқарув органлари, кучлар ва воситалар мажмуи; • ёнғин хавфсизлиги — одамларнинг, юридик ва жисмоний шахслар мол-мулкининг, шунингдек атроф табиий муҳитнинг ёнғинлардан ҳимояланганлиги ҳолати;

• ёнғин хавфсизлиги талаблари — ёнғин хавфсизлигини таъминлаш мақсадида қонун ҳужжатларида белгиланган ижтимоий ва (ёки) техник хусусиятга эга махсус шартлар; • ёнғин хавфсизлиги талабларининг бузилиши — ёнғин хавфсизлиги талабларини бажармаслик ёки лозим даражада бажармаслик; • ёнғин-техник маҳсулоти — ёнғин хавфсизлигини таъминлашга мўлжалланган махсус техник, илмий-техник ва интеллектуал маҳсулотлар, шу жумладан ёнғинни ўчириш техникаси ва асбоб- ускуналари, ёнғинни ўчириш аслаҳа-анжомлари, оловни ўчириш ва оловдан ҳимоя қилиш моддалари ҳамда материаллари, махсус алоқа ва бошқариш воситалари, электрон ҳужжатлар, электрон ҳисоблаш машиналари учун дастурий маҳсулотлар ва маълумотлар базалари, шунингдек ёнғинларнинг олдини олиш ҳамда уларни ўчиришнинг бошқа воситалари; • ёнғинга қарши режим — ёнғин хавфсизлиги талаблари бузилишининг олди олинишини ва ёнғинлар ўчирилишини таъминлаш юзасидан одамларнинг хатти-ҳаракат қоидалари, ишлаб чиқаришни ташкил этиш ва (ёки) биноларни (ҳудудларни) сақлаш тартиби; • ёнғинга қарши алоҳида режим — ёнғин хавфи юқори бўлган даврда муайян ҳудудларда қонун ҳужжатларига мувофиқ ёнғин хавфсизлигининг қўшимча талабларини белгилаш.

• 4-модда. Ёнғин хавфсизлигини таъминлаш тизими. • Ёнғин хавфсизлигини таъминлаш тизими ёнғинларнинг олдини олиш ҳамда уларни ўчиришга қаратилган ҳуқуқий, ташкилий, иқтисодий, ижтимоий ва илмий-техник чора- тадбирлар, шунингдек кучлар ва воситалар мажмуидан иборатдир. • 2-боб. Давлат органлари ва бошқа органларнинг ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги ваколатлари. Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ёнғин хавфсизлигини таъминлашдаги иштироки. Ташкилотлар ҳамда фуқароларнинг ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари • 5-модда. Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги ваколатлари. • 6-модда . Ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги махсус ваколатли органнинг ваколатлари • 7-модда. Давлат ва хўжалик бошқаруви органларининг ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги ваколатлари: • Давлат ва хўжалик бошқаруви органлари (бундан буён матнда ваколатли органлар деб юритилади) ўз ваколатлари доирасида:

• 8-модда. Маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги ваколатлари • Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари: • ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги давлат дастурлари амалга оширилишида иштирок этади; • ёнғин хавфсизлиги чора-тадбирларининг бажарилишини ташкил этади; • маҳаллий бюджетларнинг ёнғин хавфсизлигига, шу жумладан ёнғиндан сақлаш хизматининг таъминоти харажатларига доир қисмининг ишлаб чиқилиши, тасдиқланиши ва ижро этилишини таъминлайди; • ёнғин ўчирувчилар деполари қурилишини амалга оширади, ёнғиндан сақлаш хизматининг маҳаллий бюджетлар маблағлари ҳисобидан молиялаштириладиган бўлинмаларини белгиланган тартибда сақлайди ва моддий-техника базаси билан таъминлайди; • ёнғин хавфсизлигини таъминлашнинг ижтимоий ва иқтисодий жиҳатдан рағбатлантирилишини амалга оширади; • тегишли ҳудудда ёнғинга қарши алоҳида режим ўрнатади. • Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ваколатларни ҳам амалга ошириши мумкин.

• 9-модда. Фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органларининг ёнғин хавфсизлигини таъминлашдаги иштироки • Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари: • кўнгилли ёнғиндан сақлаш хизматининг ташкил этилишига ва фаолиятига кўмаклашади; • ёнғин назоратининг амалга оширилишига кўмаклашади; • ёнғин хавфсизлиги талабларига риоя қилиниши устидан жамоат назоратини амалга оширади. • Фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа тадбирларда ҳам иштирок этиши мумкин. • 10-модда. Ташкилотларнинг ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги ҳуқуқлари ва мажбуриятлари • Ташкилотлар: • ёнғиндан сақлаш хизмати бўлинмаларини белгиланган тартибда ўз маблағлари ҳисобидан ташкил этиш, қайта ташкил этиш ва тугатиш; • тегишли органларга ёнғин хавфсизлигини таъминлаш бўйича таклифлар киритиш; • белгиланган тартибда ёнғин-техник комиссияларини ташкил этиш; • ўз ҳудудида содир бўлган ёнғинларнинг келиб чиқиш ва кучайиш (тарқалиш) сабаблари ҳамда шароитларини аниқлашга доир ишларни бажариш; • ёнғин хавфсизлигини таъминлашни ижтимоий ва иқтисодий жиҳатдан рағбатлантириш чора-тадбирларини белгилаш; • белгиланган тартибда ёнғин хавфсизлиги масалалари бўйича ахборот олиш, шу жумладан ёнғиндан сақлаш хизматининг бошқарув органлари ва бўлинмаларидан ахборот олиш ҳуқуқига эга.

* Ташкилотлар: * ёнғин хавфсизлиги талабларига риоя қилиши; * ёнғиндан сақлаш хизмати мансабдор шахсларининг қонуний талабларини бажариши; * ёнғин хавфсизлиги чора-тадбирларини ишлаб чиқиши ва амалга ошириши, шунингдек уларнинг бажарилиши устидан доимий назоратни таъминлаши; * ёнғинга қарши тарғибот ўтказиши ва ўз ходимларига ёнғин хавфсизлиги чора-тадбирларини қўллашни ўргатиши; * ўзига қарашли ёнғинга қарши ҳимоя тизими ва воситаларини, ёнғинга қарши сув таъминоти манбаларини, шу жумладан ёнғинни ўчиришнинг бирламчи воситаларини ишга яроқли ҳолда сақлаши, улардан белгиланганидан бошқа мақсадда фойдаланилишига йўл қўймаслиги; * ёнғиндан сақлаш хизмати бўлинмаларига ёнғинларни ўчиришда, шунингдек ёнғин назорати органларига ёнғинларнинг келиб чиқиш ва кучайиш (тарқалиш) сабаблари ҳамда шароитларини аниқлашда, ёнғин хавфсизлиги талабларининг бузилишида ва ёнғинлар келиб чиқишида айбдор шахсларни топишда белгиланган тартибда кўмаклашиши;

* ўз ҳудудидаги ёнғинларни ўчириш чоғида зарур кучлар ва воситаларни белгиланган тартибда бериши; * ёнғиндан сақлаш хизматининг мансабдор шахслари ўз хизмат вазифаларини бажараётганда уларнинг ўз ҳудудига, бинолар, иншоотларга ва бошқа объектларга эркин киришини таъминлаши; * ўзига қарашли объектларнинг ёнғин хавфсизлиги ҳолати тўғрисидаги, шу жумладан ўзи ишлаб чиқараётган маҳсулотнинг ёнғин хавфлилиги ҳақидаги, шунингдек ўз ҳудудида содир бўлган ёнғинлар ва уларнинг оқибатлари тўғрисидаги маълумотларни ҳамда ҳужжатларни ёнғин назорати органлари мансабдор шахсларининг талабига кўра тақдим этиши; * келиб чиққан ёнғинлар, мавжуд ёнғинга қарши ҳимоя тизимлари ва воситаларидаги носозликлар тўғрисида, йўллар ва тор кўчаларнинг ҳолати ўзгарганлиги ҳақида ёнғиндан сақлаш хизматига дарҳол хабар қилиши; * кўнгилли ёнғиндан сақлаш хизматининг фаолиятига белгиланган тартибда кўмаклашиши шарт. * Ташкилотлар қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ҳуқуқларга эга бўлиши ва уларнинг зиммасида бошқа мажбуриятлар бўлиши мумкин.

• 11-модда. Фуқароларнинг ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари • Фуқаролар: • ёнғин келиб чиққан тақдирда ўз соғлиғи ва мол-мулкининг ҳимоя қилиниши; • ёнғин туфайли ўзига етказилган зарарнинг ўрни белгиланган тартибда қопланиши; • ўз соғлиғига ва (ёки) мол-мулкига зарар етказган ёнғиннинг келиб чиқиш сабаблари ҳамда шароитларини аниқлашда иштирок этиш; • ёнғин хавфсизлиги масалалари бўйича белгиланган тартибда ахборот олиш; • ёнғиндан сақлаш хизмати етиб келгунига қадар одамларни, мол-мулкни қутқариш ва ёнғинларни ўчириш юзасидан чоралар кўриш; • ёнғинларни ўчиришда ёнғиндан сақлаш хизматига кўмаклашиш; • ёнғин хавфсизлигини таъминлашда, шу жумладан кўнгилли ёнғиндан сақлаш хизмати фаолиятида иштирок этиш ҳуқуқига эга. • Фуқаролар: • ёнғин хавфсизлиги талабларига риоя қилиши; • ёнғинни сезиб қолганда бу ҳақда ёнғиндан сақлаш хизматига дарҳол хабар қилиши; • ёнғиндан сақлаш хизмати мансабдор шахсларининг қонуний талабларини бажариши; • ўзига қарашли ишлаб чиқариш, хўжалик биноларини, тураржойларни ва бошқа бинолар ҳамда иморатларни белгиланган тартибда ёнғин назоратини амалга ошириш мақсадида кўздан кечириши ва текшириши учун ёнғин назорати органларининг мансабдор шахсларига имконият бериши шарт. • Фуқаролар қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ҳуқуқларга эга бўлиши ва уларнинг зиммасида бошқа мажбуриятлар бўлиши мумкин.

• 3-боб. Ёнғин хавфсизлигини таъминлаш • 12-модда. Ёнғин хавфсизлигини таъминлашни ташкил этиш • Ёнғин хавфсизлигини таъминлаш ташкилотларнинг мансабдор шахслари ва бошқа ходимлари, шунингдек якка тартибдаги тадбиркорлар фаолиятининг таркибий қисмидир. Ёнғин хавфсизлигини таъминлашга доир талаблар мансаб йўриқномаларида ва бошқа йўриқномаларда, зарур ҳолларда эса тегишли шартномаларда акс эттирилиши керак. • Ташкилотларнинг ёнғин хавфсизлигини таъминлаш, агар тегишли шартномада бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса, мазкур ташкилотларнинг раҳбарлари ва улар ваколат берган шахслар зиммасига юклатилади. Ёнғин хавфсизлигини таъминлашга доир вазифаларнинг ваколатли шахслар зиммасига юклатилиши раҳбарларнинг зиммасидан масъулиятни соқит қилмайди. • Хусусий ва давлат уй-жой фондларининг тураржойлари ва бошқа биноларида ёнғин хавфсизлигини таъминлаш, агар бу мулкий ижара (аренда) шартномасида кўрсатилган бўлса, мулкдорлар ёки ижарага (арендага) олувчилар зиммасига юклатилади. • Аҳоли пунктларини ривожлантириш ва уларда иморат қуришни режалаштириш, бинолар ва иншоотларни лойиҳалаштириш, қуриш, кенгайтириш, реконструкция қилиш ҳамда техник жиҳатдан қайта жиҳозлаш чоғида ёнғин хавфсизлигини таъминлаш тегишинча шаҳарсозлик фаолияти соҳасидаги махсус ваколатли давлат органи, буюртмачилар, иморат қурувчилар, лойиҳа ва қурилиш ташкилотлари зиммасига юклатилади.

• 13-модда. Ёнғин хавфсизлиги соҳасида норматив жиҳатдан тартибга солиш • Ёнғин хавфсизлиги соҳасида норматив жиҳатдан тартибга солиш ижро этилиши шарт бўлган ёнғин хавфсизлиги талабларининг ваколатли органлар томонидан норматив-ҳуқуқий ҳужжатларда, шунингдек норматив ҳужжатларда белгиланишидир. • Ваколатли органлар томонидан тасдиқланадиган ёнғин хавфсизлиги талабларини ўз ичига олган норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар, шунингдек норматив ҳужжатлар Давлат ёнғин хавфсизлиги хизмати билан келишиб олиниши керак. • 14-модда. Ёнғин хавфсизлиги чора-тадбирларини ишлаб чиқиш ва амалга ошириш • Ёнғин хавфсизлиги чора-тадбирлари ёнғин хавфсизлигини таъминлашга, шу жумладан ёнғин хавфсизлиги талабларини бажаришга доир ҳаракатлардир. • Ёнғин хавфсизлиги чора-тадбирлари ёнғин хавфсизлиги тўғрисидаги қонун ҳужжатларига, ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги норматив ҳужжатларга мувофиқ, шунингдек ёнғинларга қарши курашиш тажрибаси, моддалар, материаллар, технологик жараёнлар, буюмлар, конструкциялар, асбоб-ускуналар, бинолар ва иншоотларнинг ёнғин хавфлилигига баҳо бериш асосида ишлаб чиқилади. • Моддалар, материаллар, буюмлар, конструкциялар ва асбоб-ускуналарни ишлаб чиқарувчилар (етказиб берувчилар) мазкур моддалар, материаллар, буюмлар, конструкциялар ва асбоб-ускуналарнинг ёнғин хавфлилиги кўрсаткичларини, шунингдек улардан фойдаланишда қўлланиладиган ёнғин хавфсизлиги чора- тадбирларини тегишли техник ҳужжатларда кўрсатиши керак.

* Ташкилотлар, бинолар, иншоотлар ва бошқа объектлар учун ёнғин хавфсизлиги чора-тадбирларини ишлаб чиқишда ва амалга оширишда, шу жумладан улар лойиҳалаштирилаётганда ёнғинлар чоғида одамларнинг эвакуация қилинишини ҳамда юридик ва жисмоний шахсларнинг мол-мулки сақлаб қолинишини таъминловчи ечимлар назарда тутилиши керак. * Аҳоли пунктлари ва бошқа ҳудудлар учун ёнғин хавфсизлиги чора-тадбирлари тегишли маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан ишлаб чиқилади ҳамда амалга оширилади. * 15-модда. Ёнғинларни ўчириш * Ёнғинларни ўчириш одамларнинг ҳаётини асраб қолиш ҳамда соғлиғини сақлаш, юридик ва жисмоний шахсларнинг мол- мулкини, атроф табиий муҳитни асраш ҳамда ёнғинларни бартараф этиш ҳаракатларидан иборатдир. * Ёнғиндан сақлаш хизмати бўлинмалари томонидан ёнғинларнинг ўчирилишини ташкил этиш тартибини Давлат ёнғин хавфсизлиги хизмати белгилайди. * Давлат ёнғин хавфсизлиги хизмати бошқарув органлари ва бўлинмаларининг ёнғиндан сақлаш хизматининг бошқа турлари, ваколатли органлар, авария-таъмирлаш хизматлари ва ўзга хизматлар билан ёнғинларнинг ўчирилишини ташкил этишни таъминлашга доир ҳамкорлиги келишувлар билан тартибга солинади.

• Давлат ёнғин хавфсизлиги хизмати бўлинмаларининг кучлари ва воситаларини фавқулодда вазиятлар оқибатларини бартараф этишга жалб қилиш тартиби фавқулодда вазиятлардан муҳофаза қилиш тўғрисидаги қонун ҳужжатлари билан белгиланади. • Ёнғинларни ўчириш учун ёнғиндан сақлаш хизмати бўлинмаларининг кучлари ва воситаларини жалб қилишнинг минтақалараро ҳамда маҳаллий даражалардаги режалари маҳаллий давлат ҳокимияти органлари томонидан тасдиқланади. • Ёнғин келиб чиққанлиги тўғрисидаги хабарни олгач, Давлат ёнғин хавфсизлиги хизмати бўлинмалари ёнғин жойига дарҳол жўнаб кетиши шарт. • Зарур ҳолларда, ёнғинларни ўчириш чоғида ёнғин кучайишининг (тарқалишининг) ҳамда ёнғин билан боғлиқ бўлган, одамларга, юридик ва жисмоний шахсларнинг мол-мулкига, атроф табиий муҳитга таҳдид солувчи хавфли омилларнинг олдини олиш учун: • ёнғинлар тарқалган (тарқалиш эҳтимоли бўлган) ва хавф келтириб чиқарадиган жойларга кириб боришга доир; • ёнғинларнинг кучайишига (тарқалишига) тўсқинлик қиладиган ва уларни бартараф этишни таъминлайдиган шароитларни яратишга доир; • ташкилотлар ва фуқароларда мавжуд бўлган алоқа, транспорт воситаларидан, асбоб-ускуналардан, ёнғинни ўчириш воситалари ва оловни ўчириш моддаларидан кейинчалик ўрни белгиланган тартибда қопланиши шарти билан фойдаланишга доир; •

• ёнғинларнинг кучайишига (тарқалишига) тўсқинлик қиладиган ва уларни бартараф этишни таъминлайдиган шароитларни яратишга доир; • ташкилотлар ва фуқароларда мавжуд бўлган алоқа, транспорт воситаларидан, асбоб-ускуналардан, ёнғинни ўчириш воситалари ва оловни ўчириш моддаларидан кейинчалик ўрни белгиланган тартибда қопланиши шарти билан фойдаланишга доир; • тегишли хизматларни жалб этган ҳолда жамоат тартибини таъминлаш, ёнғинлар ўчирилаётган жойларни қўриқлаш (шу жумладан ёнғинларнинг келиб чиқиш ва кучайиш (тарқалиш) сабабларини, шароитларини текшириш чоғида), йўл ҳаракатини тартибга солиш, эвакуация қилиш ва (ёки) ёнғин келиб чиққан жойда бошқа тадбирларни амалга оширишга доир ҳаракатлар бажарилади. • Ёнғиндан сақлаш хизмати бўлинмалари ёнғинларни ўчириш, ёнғинлар ва аварияларнинг келиб чиқиши ҳамда кучайишининг (тарқалишининг) олдини олиш билан боғлиқ зарур ишларни амалга оширишда ёнғинни ўчириш мақсади учун табиий ва сунъий сув манбаларидан сув билан бепул таъминланади. • Асосли таваккалчилик доирасида ҳаракат қилган Давлат ёнғин хавфсизлиги хизматининг шахсий таркиби ва ёнғинни ўчиришда қатнашган бошқа иштирокчилар етказилган зарарнинг ўрнини қоплашдан озод қилинади.

* 16-модда. Ёнғинни ўчиришга раҳбарлик қилиш * Ёнғинни ўчиришга раҳбарлик қилиш ёнғин жойига етиб келган ёнғиндан сақлаш хизматининг катта тезкор мансабдор шахси (бундан буён матнда ёнғинни ўчириш раҳбари деб юритилади) томонидан амалга оширилади, у ёнғинни ўчириш ҳаракатларини бажаришда иштирок этаётган ёнғиндан сақлаш хизматининг шахсий таркибини, шунингдек ёнғинни ўчиришга жалб этилган кучлар ва воситаларни яккабошчилик принципи асосида бошқаради. * Ёнғинни ўчириш раҳбари вазифаларнинг бажарилиши, ёнғинни ўчириш ҳаракатларини бажаришда иштирок этаётган ёнғиндан сақлаш хизмати шахсий таркибининг ҳамда ёнғинни ўчиришга жалб этилган кучлар ва воситаларнинг хавфсизлиги учун жавоб беради. * Ёнғинни ўчириш раҳбари ёнғинни ўчириш ҳаракатлари амалга оширилаётган ҳудуд чегараларини, мазкур ҳаракатларни бажаришнинг тартибини ва ўзига хос жиҳатларини белгилайди, шунингдек ёнғин чоғида одамларни, юридик ва жисмоний шахсларнинг мол-мулкини қутқариш бўйича қарорлар қабул қилади. Зарур ҳолларда, ёнғинни ўчириш раҳбари бошқа қарорлар, шу жумладан ёнғинни ўчириш ҳаракатлари амалга оширилаётган ҳудуддаги юридик ва жисмоний шахсларнинг ҳуқуқларини чеклайдиган қарорлар қабул қилишга ҳақли.

• Ёнғинни ўчириш раҳбарининг кўрсатмалари ёнғинни ўчириш ҳаракатлари амалга оширилаётган ҳудуддаги барча ташкилотлар ва фуқароларнинг ижро этиши учун мажбурийдир. • Ёнғин ўчирилаётганда ёнғинни ўчириш раҳбарининг ҳаракатларига аралашишга ёки унинг фармойишларини бекор қилишга ҳеч ким ҳақли эмас. • 17-модда. Ёнғин хавфсизлиги соҳасида ишларни бажариш ва хизматлар кўрсатиш • Ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги ишлар ва хизматлар ёнғин хавфсизлиги талабларини амалга ошириш, шунингдек ёнғинлар профилактикасини таъминлаш ва ёнғинларни ўчириш мақсадида бажарилади ҳамда кўрсатилади. Ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги ишлар ва хизматлар жумласига қуйидагилар киради: • ёнғин хавфсизлиги соҳаси мутахассисларини тайёрлаш, қайта тайёрлаш, уларнинг малакасини ошириш; • аҳолига ёнғин хавфсизлиги чора-тадбирларини қўллашни ўргатиш; • ёнғинга қарши тарғибот ишларини амалга ошириш; • илмий-техник маслаҳатлар бериш ва экспертизалар ўтказиш; • ташкилотларни, аҳоли пунктлари ва бошқа ҳудудларни ёнғинлардан муҳофаза қилиш;

* ёнғин-техник маҳсулотини ишлаб чиқариш, синовдан ўтказиш, харид қилиш ва етказиб бериш; * моддалар, материаллар, буюмлар, конструкциялар ва асбоб-ускуналарни ёнғин хавфсизлиги жиҳатидан синовдан ўтказиш; * лойиҳа, тадқиқот ишларини бажариш; * оловдан ҳимоя қилиш ва печ-мўрикон ишларини бажариш; * ёнғинга қарши ҳимоя тизимлари ва воситаларини монтаж қилиш, уларга техник хизмат кўрсатиш ҳамда уларни таъмирлаш; * ёнғинга қарши аслаҳа-анжомларни, ёнғинни ўчиришнинг бирламчи воситаларини таъмирлаш ва уларга хизмат кўрсатиш, оловни ўчириш моддаларининг сифатини тиклаш. * Ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги ишлар ва хизматлар жумласига қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа ишлар ва хизматлар ҳам киритилиши мумкин.

* 18-модда. Ёнғинга қарши тарғибот ва ёнғин хавфсизлиги чора-тадбирларини қўллашни ўргатиш * Ёнғинга қарши тарғибот аниқ мақсадни кўзлаган ҳолда жамиятни оммавий ахборот воситалари, махсус адабиётлар ва реклама маҳсулотларини нашр этиш ҳамда тарқатиш, муайян мавзуга бағишланган кўргазмалар, кўриклар, конференциялар ўтказиш ва аҳолини хабардор қилишнинг қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа шаклларидан фойдаланиш орқали ёнғин хавфсизлиги муаммолари ва ёнғин хавфсизлигини таъминлаш йўллари ҳақида хабардор қилишдир. * Ёнғинга қарши тарғиботни ёнғиндан сақлаш хизмати, шунингдек ёнғиндан сақлаш хизмати кўмагида ваколатли органлар, маҳаллий давлат ҳокимияти органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, ташкилотлар ва фуқаролар ўтказади. * Ташкилотларнинг ходимларига ёнғин хавфсизлиги чора- тадбирларини қўллашни ўргатиш иш берувчилар (маъмурият, мулкдорлар) томонидан ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги норматив ҳужжатларга мувофиқ, тегишли ваколатли органлар тасдиқлаган ва Давлат ёнғин хавфсизлиги хизмати билан келишилган махсус дастурлар бўйича олиб борилади.

* Мактабгача таълим муассасаларида болаларга ва бошқа таълим муассасаларида таълим олаётган шахсларга ёнғин хавфсизлиги чора-тадбирларини қўллашни мажбурий тарзда ўргатиш мазкур муассасалар томонидан тегишли ваколатли органлар тасдиқлаган ва Давлат ёнғин хавфсизлиги хизмати билан келишилган махсус дастурлар бўйича амалга оширилади. * Умумий ўрта, ўрта махсус, касб-ҳунар таълими муассасаларида болаларга ёнғин хавфсизлиги чора- тадбирларини қўллашни ўргатиш, уларни касбга йўналтириш, ёнғинга қарши тарғибот тизимини такомиллаштириш ҳамда ёнғинларнинг олдини олишга ва ёнғин чоғида тўғри ҳаракат қила билишга қаратилган бошқа вазифаларни амалга ошириш мақсадида қонун ҳужжатларига мувофиқ ёш ёнғин ўчирувчилар дружиналари ташкил этилиши мумкин.

* 19-модда. Ёнғин хавфсизлиги соҳасида ахборот билан таъминлаш * Ваколатли органлар ёнғин хавфсизлиги учун ноқулай шароитлар тўғрисида ўз ваколатлари доирасида Давлат ёнғин хавфсизлиги хизматини дарҳол ва бепул асосда хабардор қилиши шарт. * Фаолияти тўлиқ ёки қисман Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети маблағлари ҳисобидан молиялаштириладиган оммавий ахборот воситалари ёнғин хавфсизлиги масалаларига доир тезкор ахборотни бепул асосда эълон қилиши шарт. * Маҳаллий давлат ҳокимияти органлари ва фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари ёнғин хавфсизлигини таъминлаш юзасидан қабул қилган қарорлари ҳақида аҳолини хабардор қилиши шарт. * 20-модда. Ёнғинларни ва уларнинг оқибатларини ҳисобга олиш * Ёнғинларни ва уларнинг оқибатларини ҳисобга олиш, шунингдек ёнғинларга доир ахборотни тўплаш ҳамда ўзаро алмашиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

* 21-модда. Ёнғинга қарши алоҳида режим * Ёнғин хавфи юқори бўлганда маҳаллий давлат ҳокимияти органларининг қарори билан тегишли ҳудудларда ёнғинга қарши алоҳида режим ўрнатилиши мумкин. * Ёнғинга қарши алоҳида режимнинг амал қилиши даврида тегишли ҳудудларда ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги норматив- ҳуқуқий ҳужжатларда назарда тутилган ёнғин хавфсизлигига оид қўшимча талаблар белгиланади. * 22-модда. Ёнғин хавфсизлигини илмий-техник жиҳатдан таъминлаш * Ёнғин хавфсизлигини илмий-техник жиҳатдан таъминлашни илмий- тадқиқот, тажриба-конструкторлик, лойиҳа ташкилотлари ва бошқа илмий-техник ташкилотлар, шунингдек тегишли таълим муассасалари амалга оширади. * Ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги илмий-техник ишланмаларни молиялаштириш Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети маблағлари, ташкилотларнинг маблағлари, шунингдек қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа манбалар ҳисобидан амалга оширилади. * Ёнғин хавфсизлигини илмий-техник жиҳатдан таъминлашни мувофиқлаштириш Давлат ёнғин хавфсизлиги хизмати томонидан амалга оширилади. * Ташкилотлар янги технологиялар ва маҳсулотлар яратилишида ёнғин хавфсизлигини таъминлаш мақсадида зарур илмий-техник ишланмалар амалга оширилишини таъминлайди .

* 23-модда. Ёнғин-техник маҳсулотини ишлаб чиқариш * Ёнғин-техник маҳсулоти давлат буюртмаси асосида, шунингдек тадбиркорлик фаолияти тартибида ишлаб чиқарилади. * Ёнғин-техник маҳсулотини ишлаб чиқариш белгиланган тартибда амалга оширилади. * 24-модда. Ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги фаолиятнинг айрим турларини лицензиялаш * Ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги фаолиятнинг айрим турларини лицензиялаш белгиланган тартибда амалга оширилади. * 25-модда. Ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги маҳсулотлар ва хизматларни сертификатлаштириш * Ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги маҳсулотлар ва хизматларни сертификатлаштириш қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилади. * Ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги мажбурий сертификатлаштирилиши лозим бўлган маҳсулотлар ва хизматларнинг рўйхати Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланади. * Ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги маҳсулотлар ва хизматларнинг ёнғин хавфсизлиги талабларига мувофиқлигини тасдиқлаш учун улар ташкилотлар ҳамда фуқаролар ташаббусига кўра ихтиёрий сертификатлаштиришдан ўтказилиши мумкин.

* 4-боб. Ёнғиндан сақлаш хизмати * 26-модда. Ёнғиндан сақлаш хизматининг асосий вазифалари * Ёнғиндан сақлаш хизматининг асосий вазифалари қуйидагилардан иборат: * ёнғинлар профилактикасини ўтказиш ва ёнғин хавфсизлиги талабларига риоя қилиниши устидан назоратни амалга ошириш; * ёнғинларни ўчириш, ёнғин зонасида қолган одамларни ҳамда юридик ва жисмоний шахсларнинг мол-мулкини қутқариш. * Ёнғиндан сақлаш хизмати кучлари ва воситаларининг ёнғинлар профилактикаси ҳамда ёнғинларни ўчириш билан боғлиқ бўлмаган ишларни бажаришга жалб қилинишига, агар қонун ҳужжатларида бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса, йўл қўйилмайди. * 27-модда. Ёнғиндан сақлаш хизматининг турлари * Ёнғиндан сақлаш хизмати давлат, идоравий ва кўнгилли ёнғиндан сақлаш хизматларига бўлинади.

* 28-модда. Давлат ёнғиндан сақлаш хизмати * Давлат ёнғиндан сақлаш хизмати ёнғиндан сақлаш хизматининг асосий туридир ва у Давлат ёнғин хавфсизлиги хизмати томонидан амалга оширилади. * Давлат ёнғин хавфсизлиги хизматининг бўлинмалари туманлар, шаҳарлар ва бошқа аҳоли пунктларида, ўта муҳим давлат аҳамиятига молик ёки ёнғин ва портлаш хавфи юқори бўлган объектларда белгиланган тартибда ташкил этилади. * 29-модда. Давлат ёнғин хавфсизлиги хизматининг шахсий таркиби * Давлат ёнғин хавфсизлиги хизматининг шахсий таркиби тегишли штат лавозимларида турган: * сафдорлар, сержантлар ва офицерлар таркибидан бўлган шахсларни (ходимларни); * махсус унвонга эга бўлмаган шахсларни (хизматчиларни) ўз ичига олади. * Давлат ёнғин хавфсизлиги хизматининг ходимларига нисбатан ички ишлар органларида хизматни ўташни тартибга солувчи низомлар амал қилади. * Давлат ёнғин хавфсизлиги хизматининг хизматчиларига нисбатан меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида белгиланган қоидалар амал қилади. * Давлат ёнғин хавфсизлиги хизматининг шахсий таркиби белгиланган намунадаги хизмат кийимига ва фарқлаш белгиларига эга бўлади.

* 30-модда. Давлат ёнғин хавфсизлиги хизмати шахсий таркибини ижтимоий ҳимоя қилиш чора- тадбирлари * Давлат ёнғин хавфсизлиги хизмати шахсий таркибининг ҳаёти ва соғлиғи давлат ҳимоясидадир ҳамда белгиланган тартибда давлат томонидан мажбурий суғурта қилиниши лозим. * 31-модда. Идоравий ёнғиндан сақлаш хизмати * Идоравий ёнғиндан сақлаш хизмати ваколатли органларда ва ташкилотларда уларга қарашли объектларнинг ёнғин хавфсизлигини таъминлаш учун ташкил этилади. * Идоравий ёнғиндан сақлаш хизмати бошқарув органлари ва бўлинмаларининг фаолиятини ташкил этиш, шунингдек шахсий таркибнинг хизматни ўташ тартиби тегишли ваколатли органлар ва ташкилотлар томонидан Давлат ёнғин хавфсизлиги хизмати билан келишилган ҳолда белгиланади.

* 32-модда. Кўнгилли ёнғиндан сақлаш хизмати * Кўнгилли ёнғиндан сақлаш хизмати фуқаролар ва жамоат бирлашмаларининг ташкилотларда, аҳоли пунктлари ва бошқа ҳудудларда ёнғин хавфсизлиги чора-тадбирларини таъминлашда, ёнғинларни ўчиришда иштирок этишининг шаклидир. * Кўнгилли ёнғиндан сақлаш хизмати бўлинмалари дружиналар ва (ёки) командалар тарзида ташкил этилади ҳамда тегишли маъмурий-ҳудудий бирликнинг ёнғин хавфсизлигини таъминлаш тизимига киради. * Кўнгилли ёнғиндан сақлаш хизмати бўлинмаларини ташкил этиш ва уларнинг фаолият юритиш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади. * 33-модда. Идоравий ва кўнгилли ёнғиндан сақлаш хизмати бўлинмаларини ҳисобга олиш рўйхатидан ўтказиш * Идоравий ва кўнгилли ёнғиндан сақлаш хизмати бўлинмалари ҳисобга олиш рўйхатидан ўтказилиши керак. * Идоравий ва кўнгилли ёнғиндан сақлаш хизмати бўлинмаларини ҳисобга олиш рўйхатидан ўтказишни амалга ошириш тартиби Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан белгиланади.

• 5-боб. Ёнғин назорати • 34-модда. Давлат ёнғин назорати • Давлат ёнғин назорати ваколатли органлар, ташкилотлар, уларнинг мансабдор шахслари, шунингдек фуқаролар томонидан ёнғин хавфсизлиги талабларига риоя қилинишини текшириш ва текширув натижалари бўйича чора-тадбирлар кўриш мақсадида амалга ошириладиган назоратдир. • Ўзбекистон Республикасининг чет давлатлардаги дипломатик ва бошқа ваколатхоналарида ёнғин хавфсизлиги талабларига риоя қилиниши устидан давлат ёнғин назорати Ўзбекистон Республикасининг қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилади. • Ўзбекистон Республикасида аккредитация қилинган дипломатик ва бошқа чет эл ваколатхоналари эгаллаб турган объектларда ёнғин хавфсизлиги талабларига риоя қилиниши устидан давлат ёнғин назорати ушбу муассасалар расмий вакилининг Ўзбекистон Республикаси Ташқи ишлар вазирлиги орқали қилган ёзма мурожаати асосида давлат ёнғин назорати органлари томонидан амалга оширилади. • Давлат ёнғин назорати органлари ва мансабдор шахсларининг рўйхати, вазифалари, ҳуқуқ ва мажбуриятлари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси томонидан тасдиқланадиган Давлат ёнғин назорати тўғрисидаги низом билан белгиланади.

* 35-модда. Идоравий ёнғин назорати * Идоравий ёнғин назорати идоравий ёнғиндан сақлаш хизмати, шунингдек қонун ҳужжатларида ваколат берилган мансабдор шахслар томонидан идораларга қарашли ташкилотларнинг ёнғин хавфсизлиги талабларига риоя қилишини текшириш ва текширув натижалари бўйича чора- тадбирлар кўриш мақсадида амалга ошириладиган назоратдир. * Идоравий ёнғин назорати ваколатли органлар томонидан қонун ҳужжатларига мувофиқ амалга оширилади. * Идораларга қарашли ташкилотларда ёнғин хавфсизлиги талаблари ёнғин келиб чиқишига ва одамларнинг хавфсизлигига таҳдид соладиган тарзда бузилганлиги аниқланган тақдирда, идоравий ёнғиндан сақлаш хизмати алоҳида ишлаб чиқаришнинг, ишлаб чиқариш участкасининг, агрегатнинг ишини, бинодан, иншоотдан, хонадан фойдаланишни, айрим турдаги ишларни бажаришни тўлиқ ёки қисман тўхтатиб қўйиш ҳуқуқига эга.

• 6-боб. Якунловчи қоидалар • 36-модда. Ёнғиндан сақлаш хизматининг молиявий ва моддий-техника таъминоти • Давлат ёнғин хавфсизлиги хизмати бошқарув органлари ҳамда бўлинмаларининг, бундан ташкилотлар билан тузиладиган шартномалар асосида ташкил этиладиган бўлинмалар мустасно, молиявий ва моддий-техника таъминоти Ўзбекистон Республикаси Давлат бюджети маблағлари ва қонун ҳужжатларида тақиқланмаган бошқа манбалар ҳисобидан амалга оширилади. • Давлат ёнғин хавфсизлиги хизматининг ташкилотлар билан тузилган шартномалар асосида ташкил этилган бўлинмаларининг таъминоти мазкур ташкилотлар маблағлари ҳисобидан амалга оширилади. • Идоравий ва кўнгилли ёнғиндан сақлаш хизматининг молиявий ҳамда моддий-техника таъминоти, шунингдек шахсий таркибнинг ижтимоий кафолатлари ва компенсацияларини молиявий таъминлаш уларнинг муассислари томонидан ўз маблағлари ҳисобидан амалга оширилади.

* 37-модда. Низоларни ҳал этиш * Ёнғин хавфсизлиги соҳасидаги низолар қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда ҳал этилади. * 38-модда. Ёнғин хавфсизлиги тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузганлик учун жавобгарлик * Ёнғин хавфсизлиги тўғрисидаги қонун ҳужжатларини бузганликда айбдор шахслар белгиланган тартибда жавобгар бўлади. * 39-модда. Қонун ҳужжатларини ушбу Қонунга мувофиқлаштириш * Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамаси: * ҳукумат қарорларини ушбу Қонунга мувофиқлаштирсин; * давлат бошқаруви органлари ушбу Қонунга зид бўлган ўз норматив-ҳуқуқий ҳужжатларини қайта кўриб чиқишлари ва бекор қилишларини таъминласин. * 40-модда. Ушбу Қонуннинг кучга кириши * Ушбу Қонун расмий эълон қилинган кундан эътиборан кучга киради.

Похожие

Ёнғин хавфсизлигини таъминлаш асослари. Ўзбекистон Республикасининг 2009 йил 30 сентябрдаги “Ёнғин хавфсизлиги тўғрисида”ги қонуннинг мазмун-моҳияти

Ёнғин хавфсизлиги. Ёнғин ва портлаш

Ёнғин хавфсизлиги. Ёнғинга қарши кураш

Ёнғин хавфсизлиги. Ёнғинга қарши кураш

Ишлаб чиқариш корхоналарида ёнғин хавфсизлиги