Kelishik shakllari - Лингвистика - Презентации

Kelishik shakllari

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1174 KB

Kelishik shakllariKelishik shakllari Kelishik shakllariKelishik shakllari

Reja: Kelishiklar haqida ma’lumot Kelishiklar va ularning turlari Kelishiklarga doir misollar

 Ismlarni boshqa so’zlarga tobelantirib bog’lash uchun xizmat qiluvchi qo’shimchalar kelishik shakllari sanaladi.  Kelishik shakllari doimo tobe so’zga qo’shiladi.  O’zbek tilida oltita kelishik mavjud bo’lib, ularning har qaysisining o’z nomi va shakli bor.

Isimlarning egalik qo’shimchalari bilan Shaxs va sonda hamda kelishik qo’shimchalari bilan o’zgarishi turlanish deyiladi.

Bosh kelishik  Ismlarning bosh kelishik shakli maxsus qo’shimchaga ega emas.  Bu shakl kim?,nima?,qayer?, so’roqlarining biriga javob bo’ladi va gapda ko’pincha ega, ot kesim, undalma vazifalarida keladi.  Masalan: Men 7-sinf o’quvchisiman.

Qaratqich kelishigi shakli. Qaratqich kelishigi shaklidagi so’z-qaratqich, qaratqich bog’lanib kelgan so’z esa qaralmish deyiladi . Qaratqich kelishigi qaratqichni qaralmishga tobelashtirib bog’lab keladi va qaralmishda ifodalangan narsa-hodisa,belgi-xususiyat, harakat-holatlarning qaratqich shaklidagi ismlarga qarashli ekanini bildiradi.

• Qaratqich va qaralmish yonma-yon kelganda ko’p hollarda qaratqich kelishigi tushib qolishi mumkin. • Lekin qaratqich va qaralmish o’rtasida boshqa so’z qo’llansa, qaratqich qo’shimchasi tiklanadi. • SHuningdek , qaratqich kelishigi atoqli otlar, olmoshlar, sifatdoshlarga qo’shilganda, tushib qolmaydi.

Tushim kelishigi shakli  Tushim kelishigi shaklini olgan so’z doimo o’timli fe’lga bog’lanadi.  Tushum kelishigidagi so’z bilan o’timli fe’l yonma-yon turganda, ko’pincha tushum kelishigi qo’shimchasi tushib qoladi.

 Tushum kelishigidagi so’z bilan o’timli fe’l o’rtasida boshqa bir so’z ishlatilsa, tushum kelishigidagi so’z atoqli ot, olmosh yoki sifatdosh bo’lsa, tushum kelishigi qo’shimchasi tushib qolmaydi.  Tushum kelishigidagi so’z gapda doimo to’ldiruvchi vazifasida keladi.

 Egalik qo’shimchasini olgan ismlarga bog’lanuvchi so’z qaratqich kelishigi shaklida, o’timli fe’llarga bog’lanuvchi so’z tushum kelishigi shaklida keladi.

Jo’nalish kelishigi shakli.  Jo’nalish kelishigi qo’shimchasi o’rin-joy otlariga qo’shilib, qayerga? So’rog’iga javob bo’ladi va gapda o’rin holi vazifasida keladi.  Payt otlariga qo’shilib qachon? So’rog’iga javob bo’ladi va gapda payt holi vazifasini bajaradi.  SHaxs va narsa otlariga qo’shilib, kimga?, nimaga? So’rog’iga javob bo’ladi va gapda to’ldiruvchi vazifasida qo’llanadi.

Jo’nalish kelishigi qo’shimchasi k,q tovushlari bilan Tugagan so’zlariga qo’shilganda, -ka, -qa, shaklida talaffuz qilinadi va shunday yoziladi.

O’rin-payt kelishigi shakli.  O’rin-payt kelishigi qo’shimchasi o’rin-joy otlariga qo’shilib, qayerda? So’rog’iga javob bo’ladi va hokim qismda ifodalangan harakatning o’rnini bildiradi. Bunday otlar gapda o’rin holi vazifasida keladi.  Payt otlariga qo’shilib, qachon? So’rog’iga javob bo’ladi va hokim qismda ifodalangan harakatning paytini bildiradi.  Bunday so’zlar gapda payt holi vazifasida keladi.

CHiqish kelishigi shakli.  CHiqish kelishigi qo’shimchasi o’rin- joy otlariga qo’shilib, qayerdan? So’rog’iga javob bo’ladi va o’rin holi vazifasini bajaradi.  Payt otlariga qo’shilib, qachon? So’rog’iga javob bo’ladi va payt holi vazifasida keladi.  Ba’zan tushum kelishigi o’rnida chiqish kelishigi shakli ishlatilishi mumkin.  Lekin ularning ma’nosida ma’lum farq bor.  Tushum kelishigidagi so’z butunni, chiqish kelishigidagi so’z qismni bildiradi.

 Kelishiklarga doir misollar:Kelishiklarga doir misollar:  Anvar, qorni och bo’lsa kerak, dasturxonni Anvar, qorni och bo’lsa kerak, dasturxonni Muhayyoning qo’lidan olib, uni buzuq avtobusga Muhayyoning qo’lidan olib, uni buzuq avtobusga boshladi. Dasturxonni darrov ochdi. Ovqat boshladi. Dasturxonni darrov ochdi. Ovqat ko’pligini ko’rib, Muhayyoning ijozati bilan ustasi, ko’pligini ko’rib, Muhayyoning ijozati bilan ustasi, oqsoq cholni chaqirdi. oqsoq cholni chaqirdi.

 Nargizaning ukasi va akasi doim Nargizaning ukasi va akasi doim Nargizaga g’amxo’rlik qilishga harakat Nargizaga g’amxo’rlik qilishga harakat qiladi.qiladi.  Navoiy g’azalni shavq bilan tovush Navoiy g’azalni shavq bilan tovush chiqarib o’qidi.chiqarib o’qidi.  O’zbekistonning poytaxti-Toshkent.O’zbekistonning poytaxti-Toshkent.  Toshkent, munchalar go’zalsan.Toshkent, munchalar go’zalsan.  Biz yoshlar har doim o’zimizga yaratib Biz yoshlar har doim o’zimizga yaratib berilgan imkoniyatlardan oqilona berilgan imkoniyatlardan oqilona foydalanishga harakat qilamiz. foydalanishga harakat qilamiz.

• Hozir mening aytgan gaplarimni hech qachon yodingdan chiqarma. • Dadasining aytgan har bir so’zini tinglab Qodirning o’ylagan gaplari yodidan chiqdi. • O’qituvchining aytgan gaplarini o’quvchilar tinglashib so’ng o’z fikrlarini bildirishdi.

 U o’qish niyatida shaharga yo’l oldi.U o’qish niyatida shaharga yo’l oldi.  Saodat sekin atrofga razm soldi.Saodat sekin atrofga razm soldi.  Sayohatga yo’l olgan sayyohlar o’zlari bilan Sayohatga yo’l olgan sayyohlar o’zlari bilan kerakli barcha anjomlarini olishdi.kerakli barcha anjomlarini olishdi.  Biz bugun qishloqqa buvimlarnikiga Biz bugun qishloqqa buvimlarnikiga boramiz.boramiz.  Maktabga har kuni shu yo’ldan qatnaymiz.Maktabga har kuni shu yo’ldan qatnaymiz.  Uyga vazifani bajarib bo’lib, ko’chaga Uyga vazifani bajarib bo’lib, ko’chaga o’ynashga chiqaman.o’ynashga chiqaman.

• Inson umri davomida o’ziga sodiq do’stlar orttiradi. • Adolat kuchda emas, kuch adolatdadir. • Dunyoda o’zbek zaminiga teng keladigan zaminning o’zi yo’q. • Vatan har bir insonning yuragida, qalbida bo’lmog’i lozim.

 Uydan maktabgacha hali ancha Uydan maktabgacha hali ancha bor.bor.  Dadamdan uyga vazifalarimga Dadamdan uyga vazifalarimga yordam berishlarini so’radim.yordam berishlarini so’radim.  O’qituvchi har birimizdan uyga O’qituvchi har birimizdan uyga vazifani so’radi.vazifani so’radi.  Ukamdan mashg’ulotlarga qay Ukamdan mashg’ulotlarga qay darajada qatnashayotganini darajada qatnashayotganini so’radim.so’radim.

Похожие

Kelishik (dars ishlanma)

Zamon shakllari

Nutqiy muomala shakllari

Fe’llarning vazifadosh shakllari

Til oilalari shakllari