Fe’l - Лингвистика - Презентации

Fe’l

Загружено в:

10.04.2023

Скачано:

0

Размер:

964.787109375 KB

Fe’l

 Shaxs yoki narsalarning harakat va holatini ifodalab, nima qilmoq? nima bo‘lmoq kabi so‘roqlarga javob bo‘ladigan so‘z turkumi fe’l deyiladi. Fe’llardan anglashilgan harakat va holat ma’lum shaxs yoki narsa tomonidan bajariladi. Ana shu shaxs yoki narsa harakatning bajaruvchisi sanaladi: Bola o‘qidi. Mashina yurdi. FE’L

 Fe’llar nimani atab kelishiga ko‘ra :§ Fe’lning ma’noviy xususiyatlari Holat fe’llari Harakat fe’llari

 Harakat fe’llari – shaxs yoki narsalarning jismoniy faoliyati natijasida ro‘y beradigan harakatni bildiruvchi fe’llar: sakradi, yiqildi, sindirdi, o‘smoq…  Holat fe’llari – shaxslarning ichki kechinmalari va narsalarning bir holatdan ikkinchi holatga o‘tish jarayonini ifodalovchi fe’llar: titradi, sevindi, o‘yladi, hayajonlandi, xafa bo‘ldi, jimirladi, sarg‘aydi, qizardi, pishdi, undi

T/r Ma’no guruhlari Misollar 1. Nutqiy faoliyat fe’llari gapirmoq, pichirlamoq, demoq, so‘zlamoq, so‘ramoq, yalinmoq, o‘tinmoq, yolvormoq, vaysamoq, surishtirmoq, baqirmoq, o‘shqirmoq, ming‘irlamoq, to‘ng‘illamoq, aytmoq va h.k. 2. Aqliy faoliyat fe’llari o‘ylamoq, fikrlamoq, xayol qilmoq, tasavvur qilmoq, hukm chiqarmoq, o‘yga botmoq, ko‘z oldiga keltirmoq, ko‘z oldida gavdalantirmoq, fikr qilmoq va h.k. 3. Jismoniy faoliyat fe’llari chizmoq, yozmoq, yasamoq, qurmoq, yaratmoq, bino qilmoq, asos solmoq, bo‘yamoq, tozalamoq, yig‘moq, yemoq, artmoq, sayqal bermoq, o‘chirmoq, nobud qilmoq va h.k. 4. Holat fe’llari titramoq, jovdiramoq, sevinmoq, jilmaymoq, jonlanmoq va h.k.(Fe’lning ma’noviy guruhlari, 6- sinf ona tili darsligi )

T/r Ma’no guruhlari Misollar 1. Yumush fe’llari ishladi, mehnat qildi, ter to‘kdi va h.k. 2. Tafakkur fe’llari o‘ylaydi, o‘qidi, kashf qildi va h.k. 3. Sezgi fe’llari sezdi, his qildi 4. Ruhiy holat fe’llari kuldi, xursand bo‘ldi, qayg‘urdi, iztirob chekdi 5. Jismoniy holat fe’llari og‘ridi, isitma chiqdi, xastalandi, sog‘aydi, kuchaydi, charchadi 6. Tabiiy holat fe’llari eridi, muzladi, yetdi, uxladi 7. Ishora fe’llari imo qildi, labini burdi, ko‘zini qisdi 8. Ko‘rish fe’llari qaradi, ko‘rdi, boqdi 9. Nutq fe’llari gapirdi, so‘zladi, bayon qildi, ifoda qildi, ming‘irladi, to‘ng‘illadiFe’lning ma’noviy guruhlari, akademik litsey darsligi

 O‘timli fe’llar tushum kelishigidagi so‘zlarga bog‘lana oladigan fe’llardir. Bu fe’llar kimni? nimani? so‘roqlariga javob bo‘la oladigan so‘zga bog‘lanadi: o‘qidi (kitobni), yozdi (inshoni), bajardi (topshiriqni) va h.k.§ O‘timli va o‘timsiz fe’llar

 O‘timsiz fe’llar tushum kelishigidagi so‘zlar bilan bog‘lana olmaydigan fe’llardir. Bu fe’llar kimni? nimani? so‘roqlariga javob bo‘ladigan so‘zlarga bog‘lana olmaydi: yugurdi, bordi, turdi, qichqirdi, yayradi, uxladi, jiringladi, kuldi, odatlandi, go‘zallashdi, sayradi, termuldi, qaradi va h.k.§ O‘timli va o‘timsiz fe’llar

 Majhul va o‘zlik nisbat qo‘shimchalari o‘timli fe’lni o‘timsiz fe’lga aylantiradi: kiydi (o‘timli) – kiy in di (o‘timsiz), yuvdi (o‘timli) – yuv in di (o‘timsiz).  Orttirma nisbat qo‘shimchasi o‘timsiz fe’lni o‘timli fe’lga aylantiradi: kiy in di (o‘timsiz) – kiyin tir di (o‘timli), qaradi (o‘timsiz) – qara t di (o‘timli)ESLATMA

 Harakat-holatning kuchsizligiga ko‘ra farqlanishi: jilmaymoq – kulimsiramoq – kulmoq.  Ijobiy va salbiy bahoga ega bo‘lishiga ko‘ra: kulmoq – tirjaymoq; so‘zlamoq – to‘ng‘illamoq, ming‘irlamoq.  Uslubiy xoslanishiga ko‘ra: kulmoq (umumiste’moldagi so‘z) – tabassum qilmoq (badiiy uslubga xos); so‘zlamoq (umumiste’moldagi so‘z) – nutq irod etmoq (badiiy uslubga xos) Fe’llarning harakat-holat ma’nosini qanday ifodalashiga ko‘ra bir-biridan farqi

Похожие

Fe’l nisbatlari

Fe’l - so’z turkumi

Fe’l - Fe’lning noaniq formasi

Fe’l so’z turkumi 2

Fe’l so’z turkumi 3