Temir yetishmovchiligi paydo bo’ladigan kamqonlik - Медицина - Презентации

Temir yetishmovchiligi paydo bo’ladigan kamqonlik

Загружено в:

14.11.2024

Скачано:

0

Размер:

1128.9677734375 KB

TEMIR YETISHMOVCHILIGI PAYDO BO'LADIGAN KAMQONLIK

Anemiya Reja: 1. Anemiyaning kelib chiqish sabablari 2. Anemiyaning turlari, tasnifi, klinikasi, davosi, profilaktikasi 3. Anemiya kasalligi bilan og`rigan bemorlarda hamshiralik parvarishi

Anemiya kasalligi bilan og‘rigan bemorlarda hamshiralik parvarishi • Anemiya - bu qonda gemoglobin miqdori kamayishi bilan kecha- digan patologik holat bo‘lib, ba’zan eritrotsitlarning ham soni kamayib ketadi. • Anemiyaning sabablari: ko‘p miqdorda qon yo‘qotish, qizil suyak ko‘migi funksiyasini pasayishi, organizmga qon hosil qiluvchi raoddalarning tushmasligi, ya’ni terair va sianokobalaminni, shuningdek, suyak ko‘migini infeksion-toksik zararlanishi. • Qonni rang ko‘rsatgichiga qarab gipoxrom va giperxrom anemiya farqlanadi. Giperxrom anemiya - qonda rang ko‘rsatkich yuqori bo‘lishi bilan xarakterlanadi (1,2). Gipoxrom anemiya - qonda rang ko'rsatkich juda kam, eritrotsitga nisbatan (0,9). Ko‘pgina anemiyalarning rivojlanishi mexanizmida qizil suyak ko‘migini regenerativ qobiliyatini susayishi yotadi, bu hoi anemiyani tez rivojlanishiga sabab bo‘ladi.

ANEMIYALAR • Hozirgi vaqtda klinik manzarasi o‘ziga xos boigan anemiyalarning ko‘p uchraydigan quyidagi turlari farq qilinadi: • Postgemorragik anemiya, qon yo'qotish natijasida paydo bo‘ladi. • Temir moddasi yetishmaydigan anemiya, organizmda temir tanqisligi sababli rivojlanadi. • Pemitsioz anemiya (sianokobalamin) yetishmasligiga bog‘liq. • Gemolitik anemiya, eritrotsitlar parchalanishidan paydo bo‘ladi. • Gipoplastik anemiya, suyak ko‘migi funksiyasi pasayib ket- ganda rivojlanadi

Qon yo‘qotish oqibatida kelib chiqadigan kamqonlik • Kamqonlikning bu xili nihoyatda ko‘p uchraydi. Xilma-xil ix- tisoslikdagi hamshiralar bu turdagi kamqonlikni kuzatishadi. Kamqonlikka olib keladigan qon oqishining eng ko‘p uchraydigan sabablariga jarohatlanish, abort yoki tug‘ish, bachadon raki yoki fibromasi, me’da, ichaklar raki, me’da yoki o‘n ikki barmoqli ichak yarasi, bavosir, o‘pka sili yoki to‘qimaning zo‘r berib parchalanishi bilan o‘tadigan boshqa o‘pka kasalliklari, gemorragik diatezning har xil turlari kiradi. Qon oqqandan keyin kuzatiladigan kamqonlikning klinik manzarasi va o‘tishiga qarab, uni ikkiga ajratish kerak: • 0‘tkir qon yo‘qotish natijasida paydo bo‘ladigan kamqonlik. • Og‘ir hodisalarda komatoz holat boshlanib, odam qattiq hansiraydi, tana harorati 34—33°C gacha pasayib ketadi, yurak urishi arang bilinadi, mushaklar tortishib, sianoz paydo boiadi. Bu og‘ir o‘zgarishlarning kelib chiqishi bosh miya va yurak singari a’zolarga kislorod yetishmay qolishi bilan bog‘liq.

Temir yetishmovchiligidan paydo bo`ladigan kamqonlik • Qonda temir miqdori 3,6—5,4 mkmol/l.ga tushadi. Bu davrda qonda eritrotsitlar kamayadi, leykotsitlar, trombotsitlar soni o‘zgarmaydi. Kamqonlikning 80 % ga yaqinini temir yetishmas- ligidan kelib chiqqan kamqonlik tashkil qiladi. Bunda qon zardobi va suyak ko'migida temir miqdori kamayib ketadi. Kasallik erkaklarga nisbatan ayollarda ko‘p uchraydi. Temir o‘n ikki barmoqli ichak va ingichka ichakning yuqori qismida so‘riladi, uning so‘rilishi ikki bosqichda kechadi: • Temiming ichak shilliq qavati hujayralari orqali so‘rilishi. • Temirning hujayralardan zardobga o‘tishi. • Temir yetishmasligidan kelib chiqadigan kamqonlikning rivojlanishida oshqozon-ichak yo‘lidan qon yo‘qotish ham katta o‘rin egallaydi, bu hoi ko‘proq erkaklarda uchraydi. Siydik yo‘li orqali qon yo‘qotish kamqonlikka olib kelmasa-da, siydik orqali doimo eritrotsitlarni yo‘qotish temir tanqisligiga olib kelishi mumkin. Doimiy qon topshirib yuruvchi donorlarda ham temir yetishmasligidan kelib chiqadigan kamqonlik uchrab turadi.

• Klinik manzarasi. Klinik belgilari har xil va turli sabablarga bog‘liq bo‘ladi. Temir yetishmasligining belgilari birdaniga bilinmaydi. Qondagi gemoglobin miqdori keskin kamayib ketganda, to‘qimalarning kislorod bilan yetarli ta’minlanmaslik belgilari paydo bo‘ladi. Temir yetishmasligidan kelib chiqqan kamqonlikda bemor umumiy holsizlik, tez charchash, bosh aylanib, quloqlarda shovqin borligi, havo yetishmasligi va yuragining tez urishidan shikoyat qiladi. Ba’zan bemor yurak sohasida og‘riq sezadi. Bemorning teri qoplamlari oqargan bo‘lib, ba’zan yashil tusda boiadi (xloroz so‘zi shundan kelib chiqqan). Bemorni tekshirilganda, yurak tomonidan taxikardiya, yurak cho‘qqisi sohasida sistolik shovqin qayd qilinadi, qon bosimi pasayishi mumkin. EKGda T tishcha izoelektrik chiziqda yoki manfiy bo‘lishi mumkin.

• Kamqonlikning boshqa turlaridan farq qilib, temir yetishmas ligidan kelib chiqqan kamqonlikda sideropeniya belgilari bo‘ladi. Bunda bemorning teri qoplamlari, tirnoqlari va sochlarida o‘zgarishlar qayd qilinadi. Teri qoplamlari quruq boiib, oyoq va qo‘lida yorilishlar paydo bo‘ladi. Bemorlaming 10—15 % ida og‘iz burchaklari yorilgan bo‘ladi. • Temir tanqisligi anemiyasining belgilaridan yana biri — mushaklaming bo‘shashishi, yosh qizlarda tunda siydik tutolmaslik. Bemor qattiq kulganda, yo‘tolganda siydik tutolmay qoladi.

• Laboratoriya tekshirishlari. Qonni tekshirganda, eritrotsitlar soni o‘rtacha kamayganda, gemoglobin miqdori ancha pasaygan- ligi aniqlanadi. Anemiyaning bu turi gipoxrom anemiyalar qato- riga kiradi. Surtmadagi eritrotsitlar yomon bo‘yalgan, ularning diametri kamaygan, leykotsitlar soni normadabo‘ladi. Ertaxloroz yoki kamqonlik gormonal buzilishlar, xususan, tuxumdonlar gor- monlarining suyak ko‘migiga rag‘batlantiruvchi ta’sirining pasayi- shi natijasi hisoblanadi. Temir yetishmasligidan paydo bo‘ladigan kamqonlikda qon zardobidagi temir miqdorini aniqlashning ahamiyati katta. Bunda bemor tekshirishga qon topshirish uchun 5 kungacha tarkibida temir bo‘lgan preparatlami qabul qilmay turishi kerak. Qon zardobidagi temir miqdori normada 70—170 mkg % yoki 12,5—30,4 mmol/1 bo‘ladi. Temir yetishmasligidan kelib chiqadigan kamqonlikda esa qon zardobidagi temir 10—30 mkg (1,8— 5,4 mkmol/l)gacha pasayib ketishi mumkin.

• Davolash. Bemorga tarkibida temir moddasi ko‘p bo‘lgan ovqat- lami ko‘proq iste’mol qilish tavsiya qilinadi. Temir miqdori go‘sht, . jigar, tuxumda ko‘p bo‘ladi. • Temir yetishmasligidan kelib chiqqan kamqonlikni davo- lashda temir preparatlari ishlatiladi. Preparatlar, asosan, ichishga buyuriladi. Ichakda so'rilish buzilgandagina temir preparatlari parenteral yo‘l bilan yuboriladi: Temir preparatlaridan ferrokal yaxshi natija beradi, sutkasiga 6 tabletka ichiladi, shuningdek, fer- ropleks, konferen, orferon, ferramid, ferbitol, ferkoven, ferrumlek kabi dorilar qo‘llaniladi. Davolash muddati 2— 3 oy.

Addison-Birmer kasalligi. B n vitamini va folat yetishmasligidan kelib chiqadigan kamqonlik • Bu turdagi kamqonliklarda B n vitamini va folat kislota yetish masligidan, qon ishlab chiqarishda va, asosan, eritropoyezdagi DNK va RNK sintezi buzilishida kuzatiladi. Ko‘pincha alohida B n vitamini yetishmasligi va kam hollarda alohida folat kislota yetishmasligi uchraydi. • B I2 vitamini yetishmasligi sabablari: • B n vitamini so‘rilishining buzilishi: • oshqozon fundal qismi bezlarining atrofiyasi (Addison- Birmer kasalligi); • me’da raki; • ichak kasalliklari (spru, terminal ileit, ichakning surunkali yaralari, o'smalari); • oshqozon va ichakdagi jarrohlik amaliyotlari.

• B l2 vitaminining yuqori darajada sarflanishi va ilikda o‘zlashtirilishining buzilishi: • ichakning gijja kasalliklari; • jigar kasalliklari (surunkali gepatit, jigar sirrozi); • gemoblastozlar (o‘tkir leykoz, eritromiyeloz). • Folat kislota yetishmasligi sabablari: • ichakda qilinadigan jarrohlik amaliyotlari; • ba’zi dorilarni uzoq muddat qabul qilish; • ichak disbakteriozi; • alkogolizm; • homiladorlik; • ichak kasalliklari; • alimentar yetishmaslik.

• Sabablari va rivojlanishi. Kasallik rivojlanishi B n vitaminini o‘zlashtirishda ishtirok etuvchi ichki omil — ishlab chiquvchi me’da fundal qismi bezlari atrofiyasi bilan bog‘liq. Kasallik autoimmun o‘zgarishlar, irsiy omillar, me’da shilliq pardasiga zaharli ta’sirotlar, keksalikdagi atrofik jarayonlar natijasida ham rivojlanishi mumkin. Ichki omil yetishmasligi ichakda B l2 vitamini so‘rilishining buzilishiga olib keladi va qonda B n vitamini yetishmasligi rivojlanadi. Natijada folat kislotaning o‘z aktiv formasi folin kislotaga o‘tishi amalga oshmay qoladi.

• Klinik ko‘rinishi. Kasallik kechishi siklik bo‘lib, remissiyasi retsidiv davri bilan almashinib turadi. Remissiya davrida qon ishlab chiqarish normoblast bo‘lib, kasallikning klinik belgilari kuzatilmadi. Kasallikka xos klinik belgilar va periferik qondagi o‘zgarishlar retsidiv vaqtda kuzatiladi. • Addison-Birmer kasalligi, asosan, keksa yoshdagi erkaklarda uchraydi. Kasallik bilintirmay rivojlanadi.Uning boshlang‘ich belgi lari quwatsizlik, tez toliqish, og‘iz qurishi, dispeptik o‘zgarishlardan iborat. Kam hollarda kasallik asab a’zolaridagi o‘zgarishlar, paresteziya va sezuvchi nerv ildizlaridagi og‘riqlar bilan boshlanadi. Xastalik qaytalaganda uch sindrom (kamqonlik, oshqozonichak va nevrologik) belgilar kuzatiladi.

• Laborator tekshiruvi natijalarida qondagi o‘zgarishlar o‘ziga xos, pernitsioz anemiya giperxrom boladi: rang ko‘rsatkichi birdan yuqori (eritrotsitlar umumiy miqdori kamayganda, ulardagi ge- moglobin miqdori oshgan boladi), yirik eritrotsitlar— makrotsitlar, shuningdek, poykilotsitlar (odatdagi yumaloq eritrotsitlar emas, balki noto‘g‘ri shakldagi — silindr, ovalga o‘xshash va h. k., eritrotsitlar uchraydi. Leykotsitlar miqdori kamaygan (leykopeniya), EChT oshadi. • Davolash. Kasallik muayyan sikl bilan kechadi, aksariyat ba- horda qo‘ziydi. • 1948-yilda jigardan B n vitamini ajratib olindi, bu vitamin ane- miyaga qarshi juda yaxshi ta’sir ko‘rsatadi. Unda 4% kobalt bor. Kasallik qaytalaganda, B ]2 vitamini mushak orasiga 200—400 mkg dan, har kuni — 4—6 hafta davomida gematologik remissiyaga erishguncha yuboriladi. So‘ngra mustahkamlovchi davo B l2 vita mini bilan haftasiga bir marta 2 oy davomida, so‘ngra oyiga 2 marta yarim yil davomida 400—500 mkg.dan o‘tkaziladi.

Gemolitik anemiya Bu turning kelib chiqish sabablari xususida bir necha nazariyalar mavjud. Bir nazariyaga binoan, uning negizida qon yaratilishidagi anomaliya yotib, bunda eritrotsitlaming qobiqlari patologik o‘tkazuvchanligi, o‘ta mo‘rtligi bilan ajralib turadi. Boshqa nazariyaga ko‘ra, gemolitik anemiya eritrotsitlar gemolizi ro‘y beradigan a’zolar funksiyasining oshishi natijasida rivojlanadi. Bu eritrotsitlarning jadal parchalanishiga sabab bo‘ladi. Gemolitik kamqonlikning asosiy belgisi eritrotsitlaming yuqori darajada parchalanishi va ular yashash davrining qisqarishidir.

• Fiziologik sharoitlarda eritrotsitlarning yashash davri 100— 120 kunni tashkil qiladi. Qarib borayotgan eritrotsitlar taloq sinus- larida va ilikda sekvestratsiya (o‘lik etga aylanish) ga uchraydi. Gemolitik kamqonlikda eritrotsitlarning yashash davri 12—14 kungacha qisqaradi. Kechishiga qarab, gemoliz o'tkir va surunkali boiadi. Barcha gemolitik kamqonliklar ikkita katta guruhga bo‘linadi: irsiy va orttirilgan.

• Irsiy gemolitik kamqonlik eritrotsitlardagi turli genetik yetishmovchiliklarning natijasi sifatida rivojlanadi. Bunday eritrotsitlar funksional jihatdan sifatsiz va zaif boiadi. • Orttirilgan gemolitik kamqonlik eritrotsitlarning yemirilishiga sabab boiadigan turli omillarning ta’siri natijasida rivojlanadi (antitanalarning paydo boiishi, gemolitik zaharlar, mexanik ta’sirlar va boshq.). • Klinik manzarasi. Ba’zan kasallik bola hayotining dastlabki kunlarida, biroq ko‘pincha balog‘atga yetish davrida aniqlanadi. Bemor darmoni qurishi, mehnat qobiliyatining pasayib ketayotganligi, o‘ng va chap qovurg‘alari ostida og‘riq borligi, vaqt- vaqtida eti junjikib, harorati ko‘tarilib turishidan shikoyat qiladi. Teri qoplamlari oqargan, ozgina sarg‘ish, taloq kattalashgan va palpatsiya qilganda og‘riydi, kasallik uzoq vaqt kechganida jigarning ham kattalashganligi qayd qilinadi.

• Gemolitik sariqlik uchun laboratoriya tekshiruvi ko‘rsatkich- laridagi muayyan o‘zgarishlar xos. Qon tahlili gemoglobinning sezilarli pasaygani (deyarli 50 % ga) va eritrotsitlar miqdorining biroz kamayganini (gipoxrom anemiya) ko‘rsatadi, qon zardo- bi tillarang, undagi bilirubin (bilvosita) miqdori litriga 290,8— 307,9 mkmolr/1 gacha oshgan (normasi—litriga 17,1 mkmolr/1). • Siydik va axlat normadan ko‘ra anchagina intensiv bo‘yalgan (urobilin ajralishi kuchaygan). Teri qoplamlarining o'rta darajada sarg'ayganligi, axlatning aniq-ravshan bo‘yalganligi,taloqning kattalashganligi qayd qilinadi. Davolash. Gemolitik anemiyaga, agar eritrotsitlaming oshgan gemolizi intoksikatsiya (qo‘rg‘oshin) yoki infeksiya (bezgak) sababli ro‘y bergan boisa, simptomatik davo qilinadi. Bunday qon yara- tilish anomaliyasi sababli anemiya rivojlansa, taloq olib tashlana- di. Buning uchun aniq yuzaga chiqqan anemiya ko‘rsatma boiib xizmat qiladi. Kamqonlik kuchli bo‘lgan bemorlarga operatsiyadan oldin eritrotsitar massa quyish lozim boiadi. Glukokortikoid gor- monlar foyda bermaydi.

Hamshiralik Parvarishi. Kamqonlik kasalligining parvarishi anemiyaning turiga bog‘liq. 0‘tkir postgemorragik anemiyada parvarishi, asosan, qonni to‘xtatish va jarohat joyida ikkilamchi infeksiya kelib chiqishining oldini olish bilan bog‘liq. Temir moddasi yetarlicha o‘zlashtirilmasligi tufayli, kelib chiqadigan anemiyada davo katta dozada temir preparatlari berib turishdan iborat bo‘ladi. Temirning o‘zlashtirilishi yaxshilanishi uchun uni askorbinat kislota bilan birga berib borish kerak. Buni hamshira doimiy nazorat qilib boradi. Ovqat xilma-xil, vitaminlarga boy va to‘la qiymatli oqsillari serob bo‘lishi kerak. Bemor kasalxonadan chiqib kelganidan keyin ambulatoriyada haftasiga bir yoki ikki marta B n vitaminini inyeksiyalar holida olib turadi. Hamshira bemorning vaqtida poliklinikaga kelib turishini kuzatib boradi.

Похожие

Somatik kasalliklarda paydo bo’ladigan ruhiy o’zgarishlar

Yurak yetishmovchiligi

Buyrak yetishmovchiligi

Surunkali va o'tkir buyrak yetishmovchiligi

Anemiya 2 (анемия)