Sud tizimi va da’volar haqida ta’limot - Медицина - Презентации

Sud tizimi va da’volar haqida ta’limot

Загружено в:

07.05.2024

Скачано:

0

Размер:

269.357421875 KB

Sud tizimi va da’volar haqida ta’limot

REJA: • Huquqni himoya qilish shakllari • Davlat sudining vujudga kelishi • Legisaksion, formulyar va ekstraordinar protsesslar haqida umumiy tushuncha • Iudicia publika, iudicia privata • Protsessning “ius” va “iudicum”ga ajratilishi • Actio (da’vo) va uning turlari. qonun da’volar (legas agere) va formulyar orqali amalga oshiriladigan jarayonlar • Formulaning tarkibiy qismlari • Xususiy nizolarga doir ishlarni yuritish: in jure va in iudicio yuritish, avvalgi holatida tiklash (restitutsiya), protsessual vakillik, interdikt tartibida ish yuritish • Vaqtning huquqlarni amalga oshirish va himoya qilishga ta’siri: huquqda vaqtning ahamiyati, da’vo muddatining o‘tishi

HUQUQNI HIMOYA QILISH SHAKLLARI O’zini o’zi himoya qilish instituti – 1) oila a’zolarini ko’makka chaqirganligi; 2) individual asosda, yovvoyilik, varvarlik usulidagi kurashlar, qarshilik ko’rsatishlar; 3) bu institut asosidagi harakat faqat manfaatdor bo’lgan shaxslar tomonidan o’z foydalariga favqulodda holatlardagina qo’llanilishi lozim bo’lgan harakatlarni anglatganligi; 4) birdaniga tortib olingan mulkni egasiga qaytarilishidek, tez orada bajariladigan munosabatlardan iborat bo’lganligi, O’zini o’zi himoya qilish munosabatlari – 1) buzilgan huquqni tiklash; 2) uning boshqa sodir etilmasligini ta’minlash va sodir etilgan holatlarni yo’qqa chiqarish; 3) uni sodir etadigan harakatlarning oldini olish masalalaridan iborat ekanligi Rim huquqida o’zini o’zi boshqarish instituti – jismoniy kuchiga yoki ma’naviy aqliga tayangan holda huquqbuzarlikni to’xtatishiga aytilgan O’zini o’zi himoya qilish – majburlab kuch ishlatish orqali ifoda etilib, ruxsatsiz, noqonuniy asosda harakatlarning vujudga kelishi natijasida paydo bo’lgan 389-yildan boshlab Rim davlatida huquq buzilgan taqdirda, uni tiklash uchun kuch ishlatish, o’zboshimchalik asosida buzilgan huquqni tiklash man etilgan

HUQUQNI HIMOYA QILISH SHAKLLARI Imperator Mark Avreliy qonunlari ga asosan: Kreditor o’zining huquqiy talabini qondirish uchun qarzdorning mulkini tortib olishni, ya’ni o’zining buzilgan huquqini o’zboshimchalik asosida tiklashni afzal ko’rgan bo’lsa, u mulkni qayta talab qilish olish huquqini to’liq asosda yo’qotgan Kreditor eng avvalo, qarzdor tomonidan to’lanishi yoki qaytarilishi lozim bo’lgan mulkni, ashyoni aniqlab, sudga murojaat qilishi lozim bo’lgan O’zboshimchalik asosida boshqa shaxslarning mulkini egallab olish yoki talab qilib olish huquqiga yo’l qo’yilmagan

DAVLAT SUDINING VUJUDGA KELISHI Rim davlatida huquqni himoya qilish davlat sud magistratlari tomonidan amalga oshirilganligi, sud magistratlari nizoni ko’rib chiqish uchun sudlarni tashkil qilishi mumkinligi Asosiy va ko’proq ishlar Rim shahrining magistratlari tomonidan, ba’zi holatlarda esa fuqarolarning fuqaroligi bo’lgan joyda va istiqomat qilib tugan joylarida ko’rilishi mumkinligi Sud tomonidan ko’riladigan ishlarning turlari: 1) davlat manfaatlarining buzilishi bilan bog’liq bo’lgan ishlarni ko’rish; 2) alohida shaxslarni manfaatlari bilan bog’liq bo’lgan, ya’ni, huquqni buzish asosida vujudga kelgan ishlarni ko’rish Qadimgi davrda Rimda shaxslar, ya’ni fuqarolar o’rtasidagi nizolar xususiy tartibda taraflar tomonidan tayinlangan hakamlik sudlari tomonidan ko’rib chiqilganligi

DAVLAT SUDINING VUJUDGA KELISHI Respublika va prinsipat davriga kelib, fuqarolik jarayoni bosqichlari ikkiga bo’lingan: 1) in iure (in yure); 2) in iudicio (in yuditsio) in iure (in yure) – 1)magistrat buzilgan huquqni sud orqali himoya qilish yoki himoya qilish mumkin emasligini aniqlashi; 2) sudyani tayinlashi; 3) ushbu ishni mazmunan ko’rish bilan bog’liq bo’lgan tashkiliy ishlarni amalga oshirishi in iudicio (in yuditsio) – 1) sudya nizoni mazmunan ko’rib chiqishi va qaror qabul qilishi; 2) dalillarga baho berilishi va ish mazmunan hal qilinishi Respublika davrining boshlarida in iure (in yure) bosqichidagi ishlarni konsullar, keyinchalik peregrinlar o’rtasidagi ishlarni kollegial tartibda ko’ruvchi rekuperator sudi paydo bo’lgan

LEGISAKTSION, FORMULYAR VA EKSTRAORDINAR PROTSESSLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA Legisaktsion jarayon – eng ko’p qo’llanilgan universal xarakterga ega bo’lgan sud protsessidir Legisaktsion protsess qadimgi fuqarolik protsesslaridan biri bo’lib, bu jarayon: in iure (in yure) va in iudicio (in yuditsio) bosqichlaridan iborat bo’lgan In iure (in yure) bosqichida huquqi buzilgan shaxs sudda ish qo’zg’atish haqida magistratga arz qilishi, shikoyat qilgan shaxsning arizasi, da’vosi sudda ko’rilishi mumkinligi ko’rib chiqilishi Legisaktsion jarayon ariza talablarini ko’rib chiqishning turli shakllari bo’lib, ular quyidagilar hisoblangan: 1) protsessda ishtirok etuvchi da’vogar va javobgarlarni aniqlash; 2) sudya tayinlashni talab qilish; 3) ma’lum pul miqdori va narsalarni talab qilishi, garovga qo’yish yoki magistratga topshirib qo’yish Bu protsessda 1) da’vogar javobgarni da’vo qilinayotgan nizo va uning predmeti bilan tanishtirgan, pretor tomonidan tayyorlanishi lozim bo’lgan formulalar uchun asos yaratilishi, ayniqsa da’voning obyekti, uning belgilarini ko’rsatish va boshqa dalillarning hozir bo’lishi lozim bo’lgan, da’vogar o’z da’vosini amalga oshirish uchun pretordan da’vo formulalarini berishni talab etgan va bu formulalar pretor tomonidan berilgan; 2) javobgar esa da’vo bilan tanishish uchun da’vogar bilan kelish, pretor tomonidan tuzilgan formulalarni ko’rib chiqish, sudyani tanlash, nizoni tasdiqlash kabi harakatlarni amalga oshirishi lozim bo’lgan

LEGISAKTSION, FORMULYAR VA EKSTRAORDINAR PROTSESSLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA Agar da’vodagi zararning pul miqdori qat’iy belgilangan bo’lsa, javobgar uni to’lash yoki ishni sudda ko’rmaslik imkoniyatlarini vujudga keltirish yo’llarini o’ylashi lozim bo’lgan. Agar magistrat tomonidan aniqlangan yoki da’vo arizasi orqali aniqlangan miqdor ma’lum bo’lsa, uni to’lash – qoplash uchun javobgarga murojaat etilishi, vaholanki javobgar uni o’z roziligi asosida qoplasa, bu nizo sud protsessida ko’rilmasdan qoldirilishi va nizo hal qilingan deb hisoblanishi Pretor da’voning predmeti va miqdorini aniqlab, yozma ravishda da’vogarga berishi, da’vogar esa javobgarga olgan formulaning nusxasini o’qib eshittirishi, javobgar bu formulani eshitib, hech narsa demasa, u o’zini sud protsessiga yoki ishni sudda ko’rib chiqish uchun topshirgan deb hisoblanishi Gay Institutsiyalarida sud tomonidan ishni mazmunan ko’rib chiqish uchun muddat belgilanganidan keyin, ular uchinchi kuni sudyaga kelishlari lozim bo’lgan Sud protsessi 1) ozod, erkinlik va og’zaki asosda amalga oshirilishi, dalillarni baholash munosabatlari amalga oshirilganligi; 2) guvohlar ko’rsatmalari, voqea joyini ko’zdan kechirish, hujjatlar va qasamyod qabul qilinishi dalillar bo’lib hisoblanishi; 3) da’vogar o’z da’vosini asoslash va dalillar taqdim etish majburiyatini, javobgar esa o’zining e’tirozini asoslaydigan faktlar bo’lishi va ularni taqdim etishi talab etilgan

LEGISAKTSION, FORMULYAR VA EKSTRAORDINAR PROTSESSLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA Sudya protsess yuzasidan o’rtoqlari, mashhur huquqshunoslar bilan maslahat qilishi mumkinligi, ammo hal qiluv qarorini, verdiktni chiqarishda o’zi mustaqil javobgar bo’lishi ; pretor sud qarorlarining ijrosi uchun ham ma’sul bo’lib, sud qarorining aynan Rim shahrida yoki javobgarning turar joyida bajarilishini majburiy bo’lgan normalar bilan biriktirib qo’yishi mumkinligi Qadimgi Rim davlatida sud qarorlaridan norozi bo’lgan taraf pretorga murojaat qilib, sud qarori asosida kelib chiqqan yuridik oqibatlarni yo’qqa chiqarish va harakatni dastlabki holatiga keltirish yoki qaytadan tiklash kabi iltimosnoma yoki murojaat qilgan; bu esa pretorga katta imkoniyat yaratib, hatto bu voqelikka huquqiy normalarni qo’llash mumkin emas deb iqtisodda hukmron bo’lgan sinfninf erki, irodasini va manfaatini ko’zlagan

LEGISAKTSION, FORMULYAR VA EKSTRAORDINAR PROTSESSLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA Rim xususiy huquqida restitutsiya – voqelikni dastlabki holatiga keltirish, uni qaytadan tiklash. Restitutsiya quyidagi hollarda amalga oshirilgan: Voqelik yoki sodir etilgan harakat natijasida yoki vaqtni o’tkazib yuborish asosida mulkiy yoki mulkiy xarakterga ega bo’lmagan shaxsiy zararning yetkazilishi natijasida Restitutsiyani talab qilayotgan shaxsning asoslari bo’lsa, ya’ni shartnomani qo’rqitish, aldash yoki yanglishish va boshqa usullarda tuzilgan ligini isbotlasa O’z vaqtida (kechiktirmasdan) qilingan iltimoslar asosida Yuqoridagi ko’rsatilgan asoslar mavjud bo’lgan holda, pretor ularni asosli deb topsa, sodir etilgan harakat bo’yicha yuridik oqibatlar to’xtalishi va hamma harakat dastlabki holatiga qaytarilishi yoki qaytadan tiklanishi

LEGISAKTSION, FORMULYAR VA EKSTRAORDINAR PROTSESSLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA Rim fuqarolik institutida dastlabki vaqtlarda vakillik instituti qo’llanilmaganligi Alohida hollarda, ya’ni 1) “ozodlik uchun, xalq uchun, vasiylik va homiylik” bilan bog’liq munosabatlarda vakillikka yo’l qo’yilganligi; 2) vakilning harakatini vakolat bergan shaxs qo’llab-quvvatlashi lozimligi; 3) sudyalar o’z qarorlarini vakilga qaratib qabul qilganligi ; 4) vakil esa vakolat bergan shaxsga tushuntirib, to’lanishi lozim bo’lgan miqdorni to’lash, ashyolarni qaytarish kabi masalalarni amalga oshirganligi; 5) keyinchalik vakillik voyaga yetmagan shaxslar o’rtasidagi munosabatlar, xotin-qizlar bilan bog’liq harakatlar, davlat ishlarini bajarish uchun safarga ketgan shaxslarning o’rniga, kasallik asosida o’z huquqlarini himoya qila olmaslik yoki sudda qatnasha olmaslik asosida ham ishlarda vakilning qatnashishiga ruxsat berilganligi

LEGISAKTSION, FORMULYAR VA EKSTRAORDINAR PROTSESSLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA Pari protsessi shaklidagi legisaktsion jarayon: Sud magistratining faoliyati: I bosqich – 1) buzilgan huquqni sudda himoya qilish imkoniyatini o’rnatish; 2) da’vogarning javobgarga da’vo talablarini qo’yishi. 3) Javobgarning da’vogar qo’ygan talablar bo’yicha e’tirozlari. 4) Javobgar va da’vogarning garov mablag’ini qo’yishi. 5) Ishni ko’rish uchun sudyaning tayinlanishi. Ko’rib chiqish: 1) Garov o’ynash jarayoni; 2) Ushlab turish; 3) Sudya tayinlash talabi bo’lgan jarayon; 4) muayyan miqdordagi pul yoki ashyo talabi bo’lgan jarayon; 5) kreditor garov oladigan jarayon Sudyalar faoliyati: II bosqich – 1) nizoni mohiyati bo’yicha ko’rib chiqish; 2) tomonlarning nizo mohiyatini bayon etishi; 2) tomonlarning dalillarni taqdim etishi; 3) himoyachilarning so’zga chiqishi (agar ishda ishtirok etayotgan bo’lsalar); 4) sudyaning nizo yuzasidan qaror chiqarishi

LEGISAKTSION, FORMULYAR VA EKSTRAORDINAR PROTSESSLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA Mil. avv. II asrning o’rtalariga kelib, formulyar jarayon kirib kelgan, bu jarayonda pretor eng asosiy o’rin ni egallagan Ushbu jarayonning boshlanishiga da’vogarning javobgar ustidan o’z arizasini yozma ravishda berishi sabab bo’lganligi, bu “qog’oz” sudya uchun shartli belgi yoki “formula” deb atalanishi, mana shu jarayondan boshlab formulyar sud jarayonlar vujudga kelganligi I bosqichdagi ish yuritish (in yure)ning ahamiyati kuchayib, aynan shu yerda nizoning huquqiy mohiyati o’rganilganligi, formulyar jarayon ikki bosqichdan iborat ekanligi, magistratga javobgarning da’vogar tomonidan chaqirilishi, javobgar esa uzrli, sababsiz kelmagan taqdirda unga jarima solinishi o’ziga xos xususiyatlardan hisoblanishi Magistratga kelishdan avval da’vogar o’z da’vosining asosini va talabini yozma ravishda ifodalaganligi, bu haqida javobgar xabardor qilinganligi, bularni yozishda da’vogarga huquqshunoslar yordam berishganligi, agar javobgar da’voni tan olsa, da’vogar o’z talabini qanoatlantirish huquqini qo’lga kiritganligi, mabodo tan olmasa magistrat: 1) da’vogarning da’vosini tasdiqlagan; 2) javobgarning e’tirozini formulaga kiritgan; 3) sudyani tayin qilgan; 4) ishni ko’rish uchun sudyaga yo’llanma bergan

LEGISAKTSION, FORMULYAR VA EKSTRAORDINAR PROTSESSLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA Yozma formulalarni mashhur huquqshunos Gay asosan 3 qismga bo’ladi: Intentsiya – da’vogarning shikoyatini, javobgarning aybini, talab qismi, da’vo predmeti va huquqiy asosini aniqlash. Huquqiy asos sivil huquqi, XII jadval qonunlari yoki Rim davlatining boshqa qonunlari yoki pretor va yoki bonitorlar huquqi asosida bo’lishini aniqlash lozimligi Ekstseptsiya – 1) e’tiroz bildirish, alohida shart qo’yish, shikoyat, biron-bir voqelikni vujudga kelishi yoki shaxsning biron harakatning sodir etganidan keyin, bu nizoning hal qilinishi kabi munosabatlardan tashkil topishi; 2) javobgar nizo predmeti hal qilinayotgan paytda u bu nizoga e’tiroz bildirishi yoki shikoyat keltirishi, hatto bu nizoni hal qilish uchun biron-bir shartni qo’yishi, ba’zan esa uning tomonidan qilinadigan harakat boshqa shaxslar tomonidan bajarilishini talab etishi; 3 ) formulada ko’rsatilishi lozim bo’lgan harakat albatta dalillarga asoslangan bo’lishi shartligi; 4) da’voni butunlay yo’q qilib yuboradigan, o’chirib tashlaydigan yoki uning bajarish muddatini cho’za oladigan munosabatlarni amalga oshirganligi Kondemnatsiya – 1) xulosa qismi bo’lib, hukm chiqarish yoki qaror qabul qilish bilan bog’liq bo’lib, nizo hal bo’lishining pretor tomonidan sudyaga bergan ko’rsatmasidir; 2) javobgar da’voning talabiga rozi bo’lsa, da’vo bahosi aniqlangan bo’lsa, protsess darrov tugaydi, agar bu munosabatlarning aniq bo’lmasa, ish sud tomonidan ko’rib chiqilishi; 3) bu ish bo’yicha sudning qarori qat’iy bo’lgan va uning ustidan shikoyat qilinishi mumkin bo’lmaganligi; 4) agarda javobgar sudning qarorini bajarmasa yoki o’zining e’tirozini isbotlay olmasa, u 2 barobar qilib pul to’laganligi; 5) qarzdor qarzini to’lagunga qadar qamab qo’yilishi mumkinligi, o’z ixtiyori bilan qarzini to’lamasa, majburlab to’latilganligi, qarzdorning mulki xatlanganligi

LEGISAKTSION, FORMULYAR VA EKSTRAORDINAR PROTSESSLAR HAQIDA UMUMIY TUSHUNCHA III asr boshlariga kelib, respublikaning demokratik belgilarini ko’rsatish hamda imperator hokimiyati sudyalarga ishonmay qo’yganligi sababli huquqbuzarlar bilan imperatorlar o’zlari yoki o’zlarining amaldorlari bilan kurashadigan bo’lganligi Ekstraordinar jarayonlarni imperator amaldorlari amalga oshirishi, imperator shaxsan o’zi har qanday ishni o’zi ko’rishi yoki o’z amaldorlaridan biriga topshirishi mumkinligi Bu jarayonda magistratning o’rni beqiyos ekanligi, u ishni boshidan oxirigacha, ya’ni ishni sudga o’tkazmasdan hal qilganligi, javobgarni sudga olib kelish ham davlat organlari orqali amalga oshirganligi Bu jarayon imperatordan tashqari, 1) shahar politsiyasi boshlig’i, magistrat, provintsiya hokimi va munitsipal magistrate tomonidan amalga oshirilishi; 2) da’vogar sud protsessiga kelmasa, ish yopilgan yoki aksincha javobgar kelmagan taqdirda esa uning ishtirokisiz ko’rilganligi ; 3) taraflardan faqat javobgargina sudga raddiya bera olganligi ; 4) jarayonda ishtirok etuvchi taraflar va advokatlar qasam ichishganligi ; 5) yozma hujjatlar va guvohlarning ko’rsatmalari dalil-isbot bo’lganligi, bitta guvohning guvohligi inobatga olinmaganligi Sud qarorlari 1) mazmunan turlicha pul qiymatini to’lash, ashyoni, mulkni qaytarib berish, biron-bir harakatni amalga oshirishdan iborat bo’lganligi; 2) sudya jabrlanuvchi talabini kamaytirishi mumkinligi; 3) agar sudya ishda noaniqlik bor, degan xulosaga kelsa, ishni yuqori instansiyaga berishi mumkinligi Sud qarori 1) da’vogarning talabiga ko’ra davlat tashkilotlari tomonidan ijro qilinganligi ; 2) qaytarib berilishi lozim bo’lgan mulk bo’lsa, u holda 2 oy mobaynida qaytarilishi lozimligi, aks holda majburiy olib berilishi; 3) belgilangan qiymatdagi pulni qaytarmasa, javobgarni mulki ro’yxatga olinib, qismlarga bo’lib sotilganligi, mol-mulki bo’lmasa, javobgar qamab qo’yilganligi; 4) sudning qarori ustidan shikoyat qilinishi mumkin bo’lganligi, u yozma yoki og’zaki tarzda qaror o’qib eshittirilgandan keyin 10 kun ichida keltirilishi mumkinligi; 5) shikoyat ishni ko’rib chiqqan sudyaga berilganligi va imperatorga yo’llanganligi; 6) shikoyat imperator Kengashida ko’rib chiqilganligi va uning xulosasi qat’iy bo’lganligi

INTERDEKT TARTIBIDA ISH YURITISH Sud ishlarini ko’rishda ularga qo’shimcha sifatida yoki Rim davlati amaldorlarining huquqlarini, manfaatlarini mustahkamlash maqsadida interdekt asosda ham ishlar, nizolar hal qilingan. Interdekt tartibida 1) sud magistrati mutlaq oliy hokimiyatni amalga oshiruvchi va barcha fuqarolarga majburiy bo’lgan buyruqlar va normativ aktlar chiqaruvchi, uni qabul qiluvchi oliy mansabdor shaxs bo’lgan; 2) interdektlar pretorlar tomonidan buyruq xarakteriga ega bo’lgan qadimdan qabul qilinib kelgan hujjatlardir ; 3) interdektlar shartsiz, qat’iy bo’lgan, garovga olish va jarimali jazolarni qo’llash bilan ular boshqa harakatlardan, jarayonlardan ajralib turgan Interdektlarni qo’llash ma’muriy huquqiy munosabatlarni keltirib chiqargan, uni mashhur huquqshunos Gay bu pretorlarning shartli buyrug’i va bu buyruq asosida alohida interdekt jarayonini qo’llash boshlangan deb ta’riflagan Interdektlarning vujudga kelishi 1) davlatni idora etish organlari tomonidan tartibga solinadigan ma’muriy munosabatlarning sud ishlariga aylanib ketishi uchun uchun asos bo’lib xizmat qilganligi; 2) interdektlarning asosiy maqsadi – huquqi buzilgan shaxslarning huquqlarini buzilmasdan oldingi, ya’ni dastlabki holatiga majburiy ravishda tiklashdir; 3) ashyo egasining manfaatlarini himoya qilish mulk egasining huquqini himoya qilish uchun xizmat qiluvchi da’volar yordami bilan emas, balki pretor interdektlari bilan amalga oshirilishiInterdektlar oddiy va ikki tomonlama, muayyan harakatlarni taqiqlovchi yoki ularni qaytadan tashkil etuvchi yoki biror shaxsni, hujjatni ko’rsatishni talab etuvchi turlarga bo’linganligi

INTERDEKT TARTIBIDA ISH YURITISH Interdektning mohiyati – huquqiy munosabatlarda qatnashuvchi qarshi tomon hatto nizolar haqida bahslashmasdan ham pretor yoki magistrat interdektiga so’zsiz bo’ysunganligi, nizolarni sudsiz, ma’muriy asosda ko’rib chiqish va hal qilish, himoya qilish Interdekt ashyo egasining o’z ashyosiga egalik qilish titulini isbotlashning murakkab tartibiga murojaat qilish zaruriyatidan ozod qilgan

SUD JARAYONIDA SUDNING NOTIQLIGI Rimda sud notiqligi – oqlovchi va qoralovchi nutq yuzaga kelganligi. Rimlik mashhur notiq (mil.avv. III-II asrlar, 234- 145-yillar) Mark Portius Katon suddagi bir nutqida davlat xazinasi o’g’irlagan lashkarboshilar kirdikorlarini qoralab shunday degan: “Shaxsiy mulklarni g’orat qilgan o’g’rilar avaxtada, kishanlarda kun kechirad. Jamiyat o’g’rilari esa oltin va yoqutlar ichida”. Sitseron esa Katonga shunday ta’rif beradi: “Hammasini yanada chiroyliroq, yanada nafisroq qilib aytish mumkin emas” Katonning sud notiqligi mahorati quyidagilarda namoyon bo’ladi: 1) muhim masalalarni muxtasar, ixcham, ammo katta ehtiros va ta’sirchanlik bilan bayon etishda muayyan muvaffaqiyatlarga erishganligi; 2) masalani g’oyat keskin tarzda qo’yish; 3) fikrlarni uslubiy jihatdan g’oyat go’zal, ifodali va ta’sirchan shaklda bayon etish; 4) har bir masalani atroflicha o’rganib chiqish, “ishni puxta o’rgansang, so’z quyilib kelaveradi” degan

SUD JARAYONIDA SUDNING NOTIQLIGI Mark Tulliy Sitseron (mil.avv. 106- 43-yillar) – 25 yoshida birinchi marotaba xalq oldida nutq so’zlashga jur’at etgan, sud majlislarida avval fuqarolik, so’ngra jinoiy ish jarayonlari bo’yicha nutq so’zlagan Sud notiqligi nazariyasi: ayblash nutqi va himoya nutqi Sud notiqligining manbai: tabiiy iste’dod, nazariy bilim, amaliy mashqlar Sud notiqligining maqsadi: ishontirish, rohatlantirish, hayajonlantirish; usul esa sud notiqligining nazariy asoslar Sud nutqi matni ustida ishlash jarayoni: 1) materialni topish; 2) materialni joylashtirish; 3) so’zda bayon qilish, yozish; 4) eslab qolish; 5) talqin etish Sud notiqligi uslublari: aniq ishlar, umumiy masalalar Sud nutqining asosiy predmeti – munozara, ya’ni masalaning bir tomondan ma’qullanib, ikkinchi tomondan inkor etilishi Munozarali masalaning qoralovchi tomonidan talqin etilishiga asoslash, ayblanuvchinikiga esa – oqlanish deyilgan, ular kelisha olmagan o’rin esa sud predmeti hisoblangan, munozarada o’z fikrining qat’iyligini isbotlash vositasi dalillar hisoblangan

VAQTNING HUQUQLARNI AMALGA OSHIRISH VA HIMOYA QILISHGA TA’SIRI: HUQUQDA VAQTNING AHAMIYATI, DA’VO MUDDATINING O‘TISHI Vaqtning ahamiyati: 1) faktik holatlarni keltirib chiqarishi; 2) faktlarni huquqqa (talab qilish huquqiga) aylantiradi; 3) huquqni vujudga keltiradi, o’zgartiradi hamda bekor qiladi; 4) shaxslarga huquq beradi, ba’zilaridan esa huquqni olib qo’yadi yoki huquqning harakatini to’xtatadi Qadimgi Rim quldorlik davlati huquqida 1) vaqt o’tishi bilan mulkka bo’lgan egalik huquqi vujudga kelganligi; mulk huquqining subyekti, egasi bo’lishi uchun 25 yil talab qilinganligi; imoratlarni sotgan vaqtida 6 oy davomida uning kamchiliklari, nosozliklari ko’rinib qolsa, oldi-sotdi shartnomasi bekor qilingan yoki uy-joyni qimmat bahoga sotgan bo’lsa, 2 yil davomida bahosini qaytadan ko’rib chiqish lozim bo’lganligi Rim huquqida eslay olmaydigan, eslash qiyin bo’lgan, lekin ehtimoldan xoli bo’lmagan vaqt (davr) muddatlari ham qo’llanilganligi. Masalan, Pomponiy tomonidan qurilgan ko’prik bo’lgan bo’lsa kerak. Vaqtlarni hisoblash kalendar vaqti, yillar, oylar, voyaga yetganlikni tan oluvchi muddatlar, tug’ilgan kunlar kabi vaqtlar va davrlar bilan belgilanganligi Sutkalar, yarim kechalar, yilning oxirgi kuni, bahorning kelishi, diniy bayramlar kuni kabilar Vaqtning tamom bo’lishi – shartnomada ko’rsatilgan shartlarning bajarilishini talab etishi, shartnomada bajarilmagan taqdirda keltirilgan zararlarni undirish munosabatlarini keltirib chiqarishi

VAQTNING HUQUQLARNI AMALGA OSHIRISH VA HIMOYA QILISHGA TA’SIRI: HUQUQDA VAQTNING AHAMIYATI, DA’VO MUDDATINING O‘TISHI Da’vo muddati – Rim xususiy huquqida buzilgan huquqni tiklash uchun ketgan vaqt mobayni Qadimgi Rim huquqiga, ayniqsa, sinfiy davrda da’voni qo’llashda qonuniy muddatlarni qo’llash tushunchasi mavjud bo’lib, uning muddati V asrga kelib, Yustinian tomonidan 30 yil bilan belgilanishi Qonuniy muddatning tugashi da’vo qilishni, da’voga bo’lgan huquqni tugatishi, ammo qarzdor tomonidan qarzni o’z bo’yniga olib iqror bo’lsa, uning uchun qo’llaniladigan da’vo muddati to’xtatilib, yangidan da’vo qilish muddati boshlanishi Da’vo muddatini joriy etishda huquqning buzilgan davrini aniqlash lozim, chunki u da’vo muddatining o’tishi bilan bog’liq bo’lgan. Masalan, oldi-sotdi shartnomasi bo’yicha sotib olingan mulk, haq to’langanidan keyin sotib oluvchiga o’tishi lozim edi, ammo sotuvchi sotib oluvchiga mulkni yetkazib bermaydi. Demak, da’vo qilish muddati shu huquqning buzilganligini bilgan paytdan boshlanadi Qarz shartnomasida esa da’vo muddati qarzning qaytarilish muddatidan, majburiyat huquqiy munosabatlarida esa ba’zan biron-bir harakatni sodir etishni to’xtatib turish to’g’risida kelishilgan bo’lib turib, bunday harakatni amalga oshirgan vaqtdan boshlab da’vo muddati boshlanishi Da’vo muddati o’tishini to’xtatish mumkinligi: majburiyatlarni bajarish uchun tabiiy to’siqlar, hodisalar yoki merosga bo’lgan huquqiy munosabatda mulkni hisoblab chiqish davri bilan bog’liq va boshqa hodisalar

Похожие

Antitelolar haqida ta’limot

Infeksiya haqida ta’limot. Yuqumli kasallikni kelib chiqish sharoitlari. Yuqumli kasallik jarayonini o‘ziga xos xususiyatlari

Muskullar tizimi

Apoptoz haqida

T- va B-Limfotsitlar haqida tushuncha