Rangni ko'rish darajasini aniqlash, tam bilish va hid bilish anazilatorining o'zaro hamkorligi - Медицина - Презентации

Rangni ko'rish darajasini aniqlash, tam bilish va hid bilish anazilatorining o'zaro hamkorligi

Загружено в:

18.08.2023

Скачано:

0

Размер:

391.1044921875 KB

Fan:Yosh fiziologiya Mavzu:Rangni ko’rish darajasini aniqlash, tam bilish va hid bilish anazilatorining o’zaro hamkorligi

Hid bilish • Hid bilish — odam va hayvonlar burun boʻshligʻining yuqori qismida joylashgan maxsus sezgi aʼzolari (hid bilish retseptorlari) orqali hidlarni sezish. Hayvonlarda Hid bilish ovqat qidirish, yoʻl topish, aniq joyni belgilash, qarama-qarshi jinsni izlash, shuningdek, bilish vositalaridan biri hisoblanadi va boshqalar. Odamlarda Hid bilishning ahamiyati hayvonlardagiga qaraganda kamroq, biroq Hid bilishning yoʻqolishi odam uchun azob hisoblanadi (qattiq tumov boʻlganda ovqatning qanchalik bemaza tuyilishini eslab koʻraylik). Hid bilmaydigan odamlar koʻpincha ovqatdan zaharlanishi mumkin, chunki biror ovqatning sifatliligini hididan bila olmaydi. Har bir odamda koʻpgina hissiyotlar hidni sezishga bogʻliq boʻladi. Yomon hid kayfiyatni buzishi, yaxshisi koʻtarishi mumkin.

Analizatorlar

• Koʻrish — organizmlarning koʻrish organlari yordamida tashqi dunyo toʻgʻrisida axborot olishdan iborat murakkab fiziologik jarayon. Koʻrish jarayonida tashqi dunyodagi obyektlardan qaytadigan yoki ular tarqatadigan 300—800 nm diapazondagi elektromagnit toʻlqinlari, yaʼni yorugʻlik nuri Koʻrish organlari uchun taʼsirlovchi boʻladi.

• Odam va koʻpchilik umurtqalilar, bir qancha umurtqasiz hayvonlar rangli koʻrish qobiliyatiga ega. Koʻrish odam va yuksak umurtqalilarda juda mukammal rivojlangan boʻlib, koʻrish analizatori orqali amalga oshadi. Bu analizator periferik ( koʻz ), oʻtkazuvchi (koʻrish yoʻli, poʻstloq osti nervlari ) va markaziy ( bosh miya katta yarimsharlar poʻstlogʻi sohalari) boʻlimlardan iborat. Yorugʻlik nuri qorachiqdan oʻtib toʻr pardaning koʻrish pigmentlariga tushadi. Yorugʻlik taʼsirida toʻr pardada bioelektr potensiallar paydo boʻladi. Ular analizatorning oʻtkazuvchi boʻlimi orqali koʻrish markaziga oʻtkaziladi. Bu joyda har xil analizatorlardan kelayotgan nerv impulyelari tahlil qilinib, odam ongida saqlanib qoladigan muayyan obrazlar shakllanadi.

• Koʻrish organlarining hosil boʻlishi hayvonlar evolyutsiyasida yoruglikni qorongʻilikdan farq qiladigan (yomgʻir chuvalchanglari) yoki yoʻn altirilgan yorugʻlik nurlarini sezadigan (ko'poyoqli mollyuskalar) darajadan tasvirni mukammal tahlil qilib bera oladigan darajagacha boʻlgan murakkab rivojlanish yoʻlini bosib oʻtgan. Qisqichbaqasimonlar va hasharotlar predmetlar shaklida farq qiladi, lekin yaqin masofadan ularni aniq koʻra oladi. Baliqlar ham narsalarni yaqin masofadan koʻradi. Quruklikda yashaydigan umurtqalilar uzoqni koʻruvchilar hisoblanadi; ular orasida qushlar eng uzoqni koʻruvchilardir

Ko’z

Ta’m bilish • Taʼm bilish — turli eriydigan moddalarning taʼm bilish retseptorlariga, asosan, tilga (umurtqalilarda) taʼsir etishi natijasida paydo boʻladigan sezgi. Ta’m bilish retseptorlari tilda, halqumning orqa devorida, yumshoq tanglayda, murtaklarda joylashgan. Til uchi, chetlari va orqa qismida retseptorlar ayniqsa koʻp; til oʻrtasida va uning ostki yuzasida ta’m bilish retseptorlari yoʻq.

• Shirin, nordon, achchiq, chuchuk va shoʻr sezadigan ta’m bilish sezgilari farq qilinadi. Bu sezgi maʼlum moddalarning oʻziga mos keluvchi ta’m bilish retseptorlarini qoʻzgʻatishi natijasida namoyon boʻladi. Ta’m bilish uchun tilning (issiq yoki sovuq ovqat ta’m sezgisini susaytiradi), shuningdek, hidning ahamiyati muhim (kishi tumov boʻlib, hidni yaxshi sezmaganda ovqat mazasini bilmaydi)

• Til va ogʻiz boʻshligʻi turli qismlarining sezuvchanligi bir xil emas, til uchi shirinni, oʻzagi achchiqni, chetlari esa nordon va shoʻr mazani sezadi. Turli ta’mga ega boʻlgan mahsulotlar bir vaqtda yoki ketma-ket isteʼmol qilinganda ta’m bilish kontrasta ovqat taʼmini almashtirib yuborishi mumkin.

• Eshitish — odam va hayvonlar organizmining tovush tebranishlarini qabul qilish xususiyati; mexanik, retseptor va nerv tuzilmalaridan tashkil topgan eshitish analizatorlari faoliyati tufayli roʻy beradi. Tovush taʼsirida odamda tovush signallari parametrini aks ettiruvchi eshitish . sezgisi paydo boʻladi; buning natijasida tovush tebranishlari chastotasi tovush balandligi tarzida qabul qilinadi.

• Tovushni farqlash imkoniyati differensial chegara, yaʼni Eshitish mumkin boʻlgan tovush oʻzgarishining minimal chegarasi (intensivligi yoki chastotasi) bilan belgilanadi. Odamda tovushni farqlash differensial chegarasi (oʻrtacha diapazonda) intensivlik boʻyicha 0,3—0,7 db, chastota boʻyicha 2— 8 gs ga teng. Tovush signallari kuchayishi bilan tovushni farqlash ham kuchayadi, uning differensial chegarasi esa kamayib boradi.

• Boshqa begona tovushlar taʼsirida tovushni qabul qilish xususiyati yomonlashuvi, hatto butunlay yoʻqolishi mumkin (niqoblanish hodisasi). Kuchli tovushlar uzoq vaqt davomida taʼsir etganida eshitish sezgirligi pasayadi (fiziologik adaptatsiya). Eshitish sistemasi ikkala simmetrik joylashgan qismlarining oʻzaro taʼsiri tovush manbaini aniqlashga imkon beradi (binaural effekt). Bir qancha hayvonlar (koʻrshapalaklar, delfinlar, ayrim qushlar) obʼyektlarning fazoda joylashgan oʻrni, shakli, oʻlchamini aniqlashga imkon beradigan maxsus eshitish sistemasi — exolokatsiya xususiyatiga ega. Ular oʻzlari chiqargan va obʼyektdan qaytadigan signallarni qabul qilishadi.

Похожие

Ko'rish o'tkirligini aniqlash

Salomatlik darajasini aniqlash

Yaqindan ko'rish va uni oldini olish

Ko’zning optik kuchi, ko’zning rang ajrata olish qobiliyatini tekshiruvchi uskunalar

Inson tanasining kinestatik sezgisi