Паразитлик, трансмиссив ва табиий манбали касалликларнинг биологик асослари. Тиббиёт протозоологияси ва гельминтологияси - Медицина - Презентации

Паразитлик, трансмиссив ва табиий манбали касалликларнинг биологик асослари. Тиббиёт протозоологияси ва гельминтологияси

Загружено в:

04.12.2024

Скачано:

0

Размер:

9885.609375 KB

Паразитлик, трансмиссив ва табиий манбали касалликларнинг биологик асослари. Тиббиёт протозоологияси ва гельминтологияси01 02 0F06 11

Маърузада ўрганиладиган саволлар: 1.Паразитизм. Паразит ҳайвонлар таснифи, паразитизмнинг пайдо бўлиши.Паразит ва хўжайин организмлараро муносабати. 2.Трансмиссив ва табиий манбали инвазион ва инфекцион касалликлар. 3 . Тиббиёт протозоологияси. Одамларда паразитлик қилувчи хивчинлилар,споралилар,саркодалилар ва инфузорийлар. 4. Тиббиёт гельминтологияси.Одамларда паразитлик қилувчи ясси чувалчанглар типи: сўрғичлилар ва тасмасимон чувалчанглар синфи 5.Одамларда паразитлик қилувчи тўгарак чувалчанглар. 6.Овогельминтоскопия01 01 1A 01 17 1D 22 1A 28 27 2C 2D

Паразитизм – биологик феномен бўлиб иккита турнинг ўзаро ҳамкорликда яшашидир. Бунда паразит бошқа организмдан озиқ манбаи ва яшаш муҳити сифатида фойдаланади. Паразитология – биологик фанлар комлекси бўлиб, паразитлар биологияси ва экологиясини паразитизм хилларини, паразитлар қўзғатадиган касалликларни ҳар томонлама ва организмга патоген таъсирини ўрганадиган фан. Паразитлилик биотик боғланишнинг бир шакли хисобланади. Паразитизмнинг биологик асослари

Паразитология ривожланишига ҳисса қўшган олимлар01

Тиббиёт паразитологиясининг предмети ва вазифалари. Этиологиясига қараб касалликларни қуйидагича классификацияланади: Тирик организмлар келтириб чиқарадиган касалликлар, уларга қуйидагилар киради: Паразитар (инвазион касаллик) – паразит ҳайвонлар келтириб чиқаради;Инфекцион касалликлар , уларни вируслар, бактериялар, спирохеталар, риккетсиялар ва замбуруғлар келтириб чиқаради;1E 0203040305 2006 09 2F0A 14 0B040C 20 27 220B 09 13 0D 17 11 0507 06 27

Тиббиёт паразитологияси қуйидагиларни ўрганади: Тиббиёт паразитологияси 3 та соҳани ўз ичига олади: Тиббиёт протозоологияси Тиббиёт гельминтологияси Тиббиёт арахноэнтомологиясиПаразитларнинг тузилишини Паразит – хўжайин тизимидаги ўзаро боғлиқлигини Паразитар касалликларнинг диагностикасини, даволашни ва профилактикасини Паразитларнинг ҳаётий циклини Ҳар бир шифокор ўз иш фаолиятида паразитар касалликларни учратади, шунинг учун ҳам паразитар касалликларнинг клиникаси, диагностикаси ва профилактикаси учун, паразитлар морфологияси ва ҳаёт цикли хақидаги билимлар зарур ҳисобланади. Ҳозирги вақтда 60000 га яқин паразитлар тури маълум, шундан 1000 дан ортиқ тур одам организмида паразитлик қилади.1F05 13 1F051616 110710 1F05 1F05 1F 02 01 06 01 0605 1607 01 1A 23 01 10

Паразитизм ва паразитлар классификацияси. Паразитизмнинг қуйидаги турлари мавжуд: Ёлғон паразитизм – тасодифий ҳолат бўлиб, табиатда эркин яшовчи турнинг айрим организми, тасодифий равишда хўжайин организмига тушиб вақтинча паразитлик қилади (масалан: одамнинг бурун бўшлиғи ёки бурун ҳалқумида зулукнинг паразитлик қилиши). Хақиқий паразитизм – эволюцияда пайдо бўлган, турнинг махсус белгиси. Облигат паразитизм – бу тур учун паразитлик ҳаёт тарзи бўлиб, паразитлар ҳаётининг кўп қисмини хўжайин организми билан боғлаб ўтади ва паразитлик улар учун турнинг махсус белгиси ҳисобланади. Факультатив паразитизм – табиатда эркин яшовчи турнинг айрим организми, тасодифий равишда хўжайин организмига тушиб вақтинча паразитлик қилади ( М: пашшанинг личинкаси одам ичагига тушса факультатив миаз чақиради ).

Хўжайин ва паразитнинг ўзаро муносабатлари даврига кўра:Вақтинчалик паразитлар – ҳаётининг асосий қисмини эркин ташқи муҳитда ўтказади, қолган қисмини эса хўжайин организми билан боғлаб ўтказади, бу асосан озиқланиш жараёнидир (М: қон сўрар бўғимоёқлилар). Доимий паразитлар – ҳаётининг кўп қисмини хўжайин организмида ўтказади, улар қуйидагиларга бўлинади:Стационар доимий паразитлар – бутун ҳаётини хўжайин организмида ўтказади ёки хўжайин алмаштириши мумкин Даврий доимий паразитлар – ҳаёт циклининг бир қисмини паразитлик билан ўтказади, қолган қисмида эркин яшайди (М: ичак угрицаси). Лаврал паразитизм – личинкалари паразитлик қилади, вояга етганлари эркин яшайди (М: Вольфарт пашшаси). Имагинал паразитлар – вояга етганлари паразит ҳаёт кечиради, личинкалари эса эркин яшайди (М: эгри бошли гижжанинг вояга етгани 12 бармоқ ичак паразити, личинкаси эса тупроқда яшайди).27 16 0D1C0B 09 2E 2F0A 0B 08 26 17 0E 11 2F 2F0A 20 1808 17 30 2F0A 17 1808 091C 2F 2F0A 21 17 24 31 2F0A 14 31 22 2F0A 1F 1007 31 011D0A 31

Эктопаразитлар – тана юзасида паразитлик қилади (қон сўрувчи ҳашаротлар, каналар). Эндопаразитлар – хўжайин организми ичида паразитлик қилади, эндопаразитлар қуйидагиларга бўлинади: Тана бўшлиғи паразитлари – ташқи муҳит билан боғланган органларда паразитлик қилади (аскарида, трихомонада, жигар қурти, ўпка сўрғичлиси ва б.қ.) Ички муҳит тўқималари паразитлари – ришта, безгак паразити, лейшмания ва б.қ.Организмда жойлашувига кўра паразитлар 2 га бўлинади:3209 0A 36 3426 20 320B 0A 0E051504 26 26

Эктопаразитлар Қичима касаллиги қўзғатувчиси - Қўтир канаси Кийим бити Урғочи Эркаги Қов бити Бурга1011

Тана бўшлиғи паразитлари Одам аскаридаси20

Ички муҳит тўқималари паразитлари Мембрананинг ҳаракатчан қисми Мембрананинг хивчинли қисми Хивчин 22 1A 33 1A 35 27

Зоопаразитлар барча паразитларнинг 6-7 % ни ташкил қилади. Паразитлар содда ҳайвонлар, чувалчанглар ва бўғимоёқлилар ичида энг кўп тарқалган. Паразит ҳаёт кечиришга мослашиш (адаптация). Паразит ҳаёт кечиришга ўтиш ҳисобига паразитларда бир қатор мослашишлар (адаптация) бўлиб, хўжайин организмида яшашни, кўпайиш ва ривожланишни енгиллаштиради. Бу мослашишлар хилма-хил, уларнинг айримлари абсолют универсал ҳисобланади. I. Жинсий системасининг ўзига хослиги ва серпуштлиги, кўпайиш интенсивлиги эркин яшовчиларга нисбатан жуда юқори, чунки паразитларнинг хўжайин организмига тушиши жуда кам. Содда ҳайвонга – шизогония ҳисобига битта паразитдан минглаб, спорогония ҳисобига эса ўн минглаб паразит ҳосил бўлади. Кўп ҳужайрали паразитларда қуйидагича эришилади: Жинсий системасининг кучли ривожланганлиги ҳисобига; Кўп сонда жинсий маҳсулотлар пайдо бўлиши ҳисобига; Ясси чувалчангларда бирламчи гермофротидизм борлиги, юмалоқ чувалчанг ва ҳашаротларда серпуштлик ҳисобига Cўрғичлилар личинкасининг партеногенез, айрим тасмасимон чувалчангларда куртакланиш йўли билан кўпайиши ҳисобтга. 390E0E14 0B040C 03 361301 380409 120411 3E 05 3D1814 14 3F 17 11 40 040C 0C

II. Барча экто ва эндопаразитларда хўжайин организмига ёпишиб олиш аппарати (мосламаси) бор: Лямбляда сўрувчи диски бор; Ясси чувалчангларда сўрғичлар, илмоқчалар; Тўгарак чувалчангларда хитинлашган оғиз аппарати Паразит бўғимоёоқлиларда ўзига хос бўғимли оёқлари бор;36 200D

III. Ички органлар эндопаразитларида танаси антифермент хусусиятли қоплам билан қопланган, улар тез регенерацияланади ёки хўжайин организм ферментларини ўтказмайди. IV. Қон сўрар эктопаразитларда қуйидаги мосламар бор: Санчиб-сўрувчи оғиз аппарати; Чўзилувчан хитин қоплами; Тармоқланган ҳазм системаси; Антикоагулянт хусусиятли сўлак; Ҳазм органлар ферментларининг консерватив хусусияти V. Эктопаразитларда мўлжал олиш органлари мавжуд: Кўзчалар, термо ва хеморецепторлар ва ҳаракат органлари363636 28 1E 363A 3A

Паразитларнинг ривожланиш цикллари Паразитларнинг ҳаётий цикли – бу паразит онтогенезининг барча босқичлари йиғиндиси ва паразитнинг битта хўжайиндан бошқасига юқиш йўлини ўз ичига оладиган жараёндир. Паразитнинг хўжайини деб – паразит томонидан озиқланиш, вақтинчалик ва доимий яшаш учун фойдаланиладиган организмга айтилади. Оралиқ хўжайин организмида паразит личинкали босқичида яшаб, жинссиз йўл билан кўпаяди, оралиқ хўжайин: Асосий хўжайинга юқиш манбаси ҳисобланади; Паразит тарқалиши функциясини бажаради; Асосий хўжайин вақтинча йўқ бўлган ҳолатда паразит популяцияси яшаб қолишини таъминлайди; Баъзи паразитлар икки ва ундан ортиқ оралиқ хўжайинга эга бўлади; Асосий ёки дефенитив хўжайин организмида, паразит жинсий етук шаклида яшаб, жинсий йўл билан кўпаяди. Унга паразит контакт орқали ёки оралиқ хўжайин истеъмол қилинганда юқади. Паразитларда асосий, оралиқ ва резервуар (манба) хўжайинлар бўлади:03 290403 0E051504 17 3D 0A 1D18 0E 1B 26 02

Узоқ яшаши мумкин; Кўпаяди, аммо ривожланмайди; Йиғилиши ва атроф-муҳитга тарқалиши мумкин;Резервуар хўжайин организмида – паразит: Резервуар хўжайин бўлиб кўп ҳолларда оралиқ хўжайин роль ўйнайди; Паразитларнинг ҳаёт цикли давомийлиги хилма-хилдир: Аргас каналар – 20-25 йилгача; Қон сўрғичлилари – 40 йилгача; Острица ва пакана гижжа – 2 ойгача яшайди; Ҳаётий цикли давомийлигини билиш профилактик ишлар олиб бориш учун зарур; 3E 3E 03 450423

“ Паразит – хўжайин” организми ўртасидаги муносабатлар : Паразит хўжайин организмига икки хил таъсир кўрсатади: 1. Механик 2.Токсик2E 01 14180E07 1E 01 0703 0602 302B0B31 32

I. Механик таъсирида:Тўқималар жароҳатланади – эхинококк жигарни сиқиб қўяди. Паразитлар ичак бўшлиғига тиқилиб қолади – тасмасимон чувалчанглар, аскарида. Паразитлар ўт йўлини ёпиб қўяди – жигар қурти, мушук сўрғичлиси.Личинкалари қон томирлар, нафас йўлларини жароҳатлайди – аскарида личинкасиШистосома тухумлари сийдик пуфаги, ичак девори қон томирларини жароҳатлайди.4A020A 08 1E18 1B 31 1B 26 03040504 17 26 08 27 04 03040504 0C 26 26 1118052B 4107 08 0C 1B 04 1007 4B 08 14 16 08 1B

II.Токсик таъсирида: Паразит чиқарган токсик моддалар тана ҳароратини кўтаради – безгак паразити Иштаҳа пасаяди, тана массаси йўқотилади, меҳнат қобилияти пасаяди – гельминтозларда Болалар жисмоний ва ақлий ривожланишдан орқада қолади – анкилостомозда IV. Организмда аллергик реакциялар пайдо бўладиIII. Ичак паразитлари – организм ҳолатининг кескин пасайишига олиб келади. V. Нейро-гуморал тизими фаолияти бузилади.01 06 06 17 23 34 06 1913 12 0920 35 0C 03 07 020E

Факультатив трансмиссив юқиш – ҳашоротларнинг чақиши ва бошқа йўллар билан ҳам юқиш; М: ўлат қўзғатувчи – a) Бурга чаққанда; b) Тери ва шиллиқ парда орқали; c) Нафас қўллари орқали; d) Алиментар йўл билан юқади. Касаллик қўзғатувчи паразитларнинг юқиш йўллари: 1. Алиментар йўл билан – оғиз орқали, ифлосланган қўл ва озиқ-овқатлар билан (финнали гўшт, токсоплазма) 2. Контакт ёки касал организмдан бевосита тўғридан-тўғри юқиш(эгри бошли гижжа личинкаси, қичима кана). 3. Трансмиссив йўл билан – қон сўрар бўғимоёқлилар орқали, 2 хил усулда амалга ошади: a) Инокуляция – касаллик қўзғатувчиси хўжайин организм қонига тушувчи оғиз аппарати орқали қон сўрганда юқади. b) Контаминация – касаллик қўзғатувчи терига тушиб, у ердан тери жароҳатлари орқали юқади. Облигат трансмиссив юқиш – фақат қон сўрар ташувчилар орқали юқиш. Паразитларнинг юқиш йўлларини ўрганиш паразитар касалликларга қарши умумий ва шахсий профилактика ишларини олиб боришда зарур.2A 2F0A 0B04 4C 4D350A 4E 50350A 40 01020A 3D 2F0A0E 3412 1D020A 1007 22020A 14 2F 0E19 4121 220B 2F 04 4221 01 40 2F0A 36 29 2F0A 03 0D

Безгак паразитининг ташувчиси - урғочи Анофелес чивиниЛейшманиянинг ташувчиси – искабтопар чивини Трипаносома ташувчиси - Це-це пашшаси Ичак-меъда касаллиги қўзғатувчиларининг механик ташувчиси – уй пашшасиМахсус (облигат) ташувчилар23 0E 25 27 28 20 2B1605 0719 0E 2E

Хўжайин организмининг паразит таъсирига жавоб реакцияси 3 хил бўлади:Ҳужайравий реакцияда – ҳужайра размери катталашади. Тўқима реакциясида – тиним ҳолатидаги паразит атрофида бириктирувчи тўқимали капсула ҳосил бўлади.Гуморал реакцияда – паразит ажратган антигенларга қарши махсус ҳимоя антитаналар ажратилади.271E2D 12 16 07 2D 04180309 3506 45 051F 0B1C 20 1E1826 051F 08 14 17 08 0B0E 51 05 14 040F 26 0B07 040F 04

Паразитоценозни ўрганиш даволаш самарасини ошириш учун муҳим ҳисобланади. Паразитоценоз – бу бир вақтда битта орган ёки организмда яшовчи ҳар хил турга кирувчи паразитлар жамоасидир. Бу атама Е.Н. Павловский томонидан киритилган.Бактериялар замбуруғлар юқишини сусайтиради; Ичакда аскарида ёки эгри бошли гижжа бўлса, лямблия юқиши 2-4 марта камаяди; Дифиллиоботриоз, гименолипедоз бор одамларда лямблиоз 2-3 марта кўп учрайди; Болаларда гельминтоз бўлса бактериал дизентерия, сил, Боткин касаллиги ва ичтерлама оғир кечади.0304050406 02 2F0A17 17 23 0B0405 14 30 4413 0203 08 20 30 06 36 11 5227 31 17 36 20 5307 1507 0E 1D3A220A 1C27 30 15 17 16 30 07 20

Организм даражасидаги паразитизмда: Организмга зарар етказади Хўжайин организмини нобуд бўлишига олиб келиши мумкинОрганизмнинг ҳаёт фаолиятини сусайтиради

Паразитар касалликларнинг табиий манбалилиги Академик Е. Н. Павловскийнинг паразитар касалликларнинг табиий манбалилиги ҳақидаги таълимоти биология ва паразитологиянинг энг юксак ютуқларига киради. Е. Н. Павловский бўйича трансмиссив касалликларнинг табиий манбаалилиги ҳолати қуйидагилардан иборат, яъни одамга боғлиқ бўлмаган ҳолда маълум бир географик ландшафт ҳудудида одамга юқиши мумкин бўлган касаллик манбалари мавжуд бўлади. Бундай касаллик манбалари биоценозларнинг узоқ эволюцияси жараёнида шаклланган бўлиб, уларнинг таркибига қуйидаги 3 та: • касаллик қўзғатувчилари популяцияси; • ёввойи ҳайвонлар популяцияси – табиий резервуар хўжайинлар (донорлар ва реципиентлар); • қон сўрар бўғимоёқлилар популяцияси – касаллик қўзғатувчиларнинг ташувчиларидан иборат ўзаро боғлиқ жараёнлар киради .

Е.Н.Павловский та биий манбали касалликлар бўлишини тушунтирди ва табиатдаги манбанинг асосий компонентлари деб қуйидагиларни кўрсатади:1. Касаллик қўзғатувчи 2. Касал қўзғатувчини қабул қилувчи ҳайвон – резервуар организм 3. Ташувчи 4. Ташувчи ва резервуар организм яшовчи ҳудуд 5. Манбадан касаллик қўзғатувчилари тарқалиши учун керакли ташқи муҳит омиллари.32 0E 1F 11 1F 0E 0E 0518 0B 11 30 12 32 12 12 10 03 07 24 3B 03 07 10 3C 17 12 06 17 14

Бу маълумотларсиз аниқ клиник ташхис қўйиш ва профилактика ишларини олиб бориб бўлмайди. Шифоко р билиши шарт:Одамнинг муҳим паразитлари систематик ҳолатини Уларнинг қайси турга киришиниПаразитларнин г морфологияси ва экологиясининг ўзига хос томонларини.35 23 36 0D 1F 21 37 14 23 1105 10 2D 12 06 17 01 09 14 0C02 27 13 060714

Содда ҳайвонлар типи – Protozoa Содда ҳайвонларнин г 25000 тури маълум, одамларда 25 та тури паразитлик қилади Бир ҳужайрали тузилишга эга мустақил организмла р содда ҳайвонларда махсус функцияли органоидлар, ҳаракат органоидлари, ҳазм ва қисқарувчи вакуолалари бор ҳаракат органоидлари- псевдоподияла р, хивчинлар, киприкчаларозиқланиши пиноцитоз ва фагоцитоз йўл билан боради, озиқ ҳазм вакуоласига тушади, айримларида цитостоми борқисқарувчи вакуол осмотик босим ва кислород билан таъминлайди Кўпайиши жинссиз ва жинсий йўл билан боради, ноқулай шароитда циста ҳосил қиладиТип 4 та синфга: Саркодалилар(Sarcodi na), хивчинлилар(Flagellat a), споралилар(Sporazoa) ва киприклилар(Ciliata) га бўлинади.3A 0D05 0D05 16 0E 0F 1D05 12

Висцерал лейшмани я қўзғатувчи си – Leishmania donovani Дастлаб тери ости ёғ клетчаткасининг ретикуло- эндотелиал ҳужайраларида. Кейин жигар, талоқ ва суяк кўмиги ҳужайраларида яшайди Географик тарқалиши Ўрта ер денгизи мамлакатлар и, Кавказ орти ва Марказий Осиё мамлакатлар и морфологияс и – одам ва ҳайвон организмида хивчинсиз (ҳужайрачи) шакли яшайди ҳаётий цикли – касаллик манбаи касал одам ва сут эмизувчилар(ит, чиябўри, кемирувчилар) ҳисобланади. Махсус ташувчиси Plebatomus авлодига кирувчи қон сўрар искабтопар. Одамни искабтопар чаққанда юқади. Лейшмания ички органлар ҳужайраларида кўпаяди. Периферик қонда паразит топилмайдиПрофилактикаси – шахсий – искабтопар чақишидан сақланиш, умумий – искабтопарларни, кемирувчилар ва дайди итларни йўқ қилишлаборатория диагностикаси – тўш ёки лимфа безларидан пунктат олиб текширилади. Лейшмания сунъий озуқа муҳитида ҳам ўстирилади патоген таъсири висцерал лейшманиоз билан 12 ёшгача бўлган болалар касалланади. Касаллик тана ҳароратининг кўтарилиши, камқонлик, жигар, талоқ, лимфа тугунларининг катталашиши билан характерланади 1 765 4 3 2

Тери лейшманиоз и (Боровский касаллиги) қўзғатувчиси – Leishmania tropicaиккита шакли Leishmania tropicamajorва Leishmania tropicaminorмав жуд жойлашиши – хивчинсиз шакли одам ва ҳайвон териси ҳужайралари цитоплазмасида, хивчинли шакли искабтопар организмида яшайди тарқалиши – Европа, Осиё, Америка, Марказий Осиё ва Кавказ орти мамлакатларида морфология си – висцерал лейшманияда н фарқланмайд и Табиий манбали касалликларг а кирадиТери лейшманиозид а турғун иммунитет ҳосил бўладиПрофилактика си – шахсий искабтопар чақишидан сақланиш, умумий – эмлаш, искабтопар ва кемирувчиларга қарши курашлаборатори я диагностик а – ярадан суртма таёрланиб, микроскопда кўрилади патоген таъсири – тананинг очиқ қисмида узоқ вақт битмайдиган яра ҳосил бўлади ҳаётий цикли – манба касал одам, чўл кемирувчилари (қум сичқон, қўшоёқлар, юмронқозиқлар). Одамга искабтопар чаққанда юқади. Тери лейшманиози тарқалишида одамнинг роли катта эмас 1 109 87 6 5 432

Суяк кўмиги суртмасида лейшмания доновани(а) ва ярадан олинган суртмада лейшмания тропика(б). а: 1. Эркин ётган лейшмания, 2. Ҳужайра ичидаги лейшмания, 3. Эритроцит, 4. Нормобласт, 5. Промиелоцит, б: 1. Эркин ётган лейшмания, 2. Ҳужайра ичидаги лейшмания, 3. Эритроцит, 4. Нейтрофил, 5. Лимфоцит4A 18 0535 10 03 4F 1F 10 03 4F

Тери лейшманиясининг сурункали туберкулоид шакли Бирламчи – зооноз тери лейшманиози(2,5 ойда)1F20 11 35 0820

Трипаносомалилар авлоди(Trypanosoma) Бир неча тури мавжуд: Trypanosoma gambiense – гамбия типидаги трипоносомоз (африка уйқу касаллиги) қўзғатувчисижойлашиши : қон плазмаси, лимфа, лимфа тугунлари, орқа мия суюқлиги, бош ва орқа мия тўқималарида тарқалиши : экваториал Африкада, типик трансмиссив табиий манбали касаллик антропооноз морфологияси : паразитнинг характерли белгиси пелликула ва хивчини ўртасида тебранувчи мембранасининг борлигидир ҳаётий цикли: Касаллик манбаи касал одам, қўй, эчки, чўчқа ва итлар. Ташувчиси Clossina palpalis авлодига кирувчи Це- це пашшаси. Хўжайин алмаштириш йўли билан мураккаб ривожланади, кўпайиши жинссизпрофиллактикас и: шахсий доривор моддалар ичиш, умумий Це-це пашшасини йўқ қилишлаборатория диагностикаси: перифери к қон, лимфа тугунлари ва орқа мия суюқлиги микроскопда текширилади. Шу билан бирга биосинов ва серологик текширувлар ўтказиладипатоген таъсири : мускуллар бўшашади, уйқу босади, касаллик 7-10 йил давом этиб ўлим билан тугайди 1 2 76 5 431F0305 1402 51 53 04 0E 0E 2F 11 07 49 1E 12 08 0618 07 111859 0C 0613 0E 1E 27 61 06 0603 0602 14 17 02 170C 1E 23 2602 16 23 26050C 0620 14 1607 43 2A 3A 14 12 0506 51 02 1D 02 1605 03 17 12 0835 0F 14 1814 23 12 14 0B 23 17 07 14 0620 1605 1120 1306 12 0E 1E 14 16130F 16 17 190508 1308 06

Trypanosoma crusi – америка трипаносомоз и (Чагас касаллиги) қўзғатувчиси Жойлашиши: макрофаглар, юрак ва скелет мускулларида Тарқалиши: Жанубий, Марказий ва Шимолий Америка. Табиий манбали касаллик Морфология си: шакли юмалоқ, хивчини биттаПрофилактикас и: ташувчиларни йўқотишДиагностикас и – қонни микроскопда текшириш Ҳаётий цикли: манбаси майда сут эмизувчилар ва одам. Ташувчиси уч атом қандалалар, кўпайиши жинссиз. Одамга жароҳатланган терига қандала нажаси тушганда юқади 4 5 6 2 3151 48 05 0E0D 08 2F 11 07 69 14 59 14 1F 69 310203 6805 61 14 17 3107 11 59 26 16 01 05 06 19 5205 05 14 06 2A 14 27 1F 12 17 371A 0D0203 12 06

а: қон суртмасидаги трипаносома гамбиензи б: қон суртмасидаги трипаносома крузи02 16

Трихомонадалар оиласи (Trickomonadidae) Урогенитал (қин) трихомонада си (Trixomonas vaginalis, урогенитал трихомонози қўзғатувчиси Жойлашиши: эркакларда сийдик йўлида, сийдик пуфагида, аёлларда қинда, сийдик йўли ва пуфагида Тарқалиш и: ҳамма жойда Морфологияси: ичак трихомонадасидан фарқли ўлчами катта, орқа қисми ўткирлашганРивожланиш цикли: жинсий йўл билан кўпаяди. Фақат одамда паразитлик қилади – антропоноз. Манба касал одам, юқиши – жинсий йўл билан, ички кийим, ўрин бош ва ифлосланган тиббий жиҳозлар (урологик, гинекологик) орқалиЛаборатория диагностикас и: сийдик – таносил органларидан суртма олиб текшириладиПрофилактика си: шахсий ва умумий, жинсий ҳолат гигиенаси 456 32 11F

Қин трихомонадаси Қин трихомонадасининг электрон микроскопик кўриниши15 15 57 11

Трихомонадалар оиласи (Trickomonadidae) Лямблия – Lamblia intestinalis лямблиоз касаллигинин г қўзғатувчиси Жойлашиши: ингичка ичак (12 бармоқли ичак), ўт йўлларига ўтиши мумкин Морфологияси: ноксимон шаклда, олдинги томони тўмтоқ, орқа томони ўткирлашган, билатерал симметрияга эга, 2 та ядро ва 3-4 жуфт хивчинли, дисксимон сўрғичи бор. Йўғон ичак 4 ядроли циста ҳосил қилади Ривожланиш цикли: инвазион босқичи циста, манба касал одам, одамга ифлосланган сабзавот ва мевалар, сув ва қўл орқали юқадиПатоген таъсири: ичакда деворолди ҳазм бўлиши ва сўрилиши бузилади. Баъзида симптомсиз циста ташувчилик кузатиладиЛаборатория диагностикаси: нажас текширилиб вегетатив шакл ёки циста топилади. 12 бармоқли ичак ширасидан зондлаш йўли билан вегетатив шакл топиладиПрофилактика си: шахсий ва умумий гигиеник қоидаларга риоя қилиш6 5 4 1 3220

Лямблиянинг дорсовентрал ва ён проексияси (а), унинг икки ва тўрт ядроли цистаси(б).5A 0C

Споралил ар синфи –Sporazoa Бошқа содда ҳайвонларда н содда тузилиши билан фарқланади Ҳужайра ичи паразитлар и ҳисоблана ди Уларда ҳужайра ичи паразитизмига мослашиши ҳисобига ҳаракат органоидлари, ҳазм ва қисқарувчи вакуолалари бўлмайдиРивожланиш цикли мураккаб, жинсий ва жинссиз кўпайиши галланадиКоцидиялар ва қон споралилари туркумлари тиббий аҳамиятга эга

Кокцидиялар туркуми – Coccidia Токсоплазм аToxoplasma gondiiтоксо плазмоз қўзғатувчис иЖойлашиши: одам, сутэмизувчилар ва қушларнинг бош мия, жигар, талоқ, лимфа тугунлари ва мушак хужайраларида Тарқалиш и: ҳамма жойда Морфологияси: шакли яримойсимон апельсин бўлагига ўхшаш; танаси бир томони тўмтоқ иккинчиси ўткирлашган. Орқа томонида хўжайин ҳужайрасига бирикишга хизмат қиладиган коноид бўлади Ҳаётий цикли: мураккаб, дефинитив хўжайини мушук ва мушуксимонлар, оралиқ хўжайини қушлар, сутэмизувчилар ва одам. Токсоплазмоз табиий – манбали касаллик, антропозооноз; дефинитив ва оралиқ хўжайин учун инвазион босқичи ооциста ҳисобланади. Дефинитив хўжайин организмида кетма-кет шизогония, гаметогония, жинсий жараён ва спорогония кечади; ооцисталар мушук организмидан ахлати, сийдиги, бурун суюқлиги ва сўлак билан чиқадиОралиқ хўжайинга ооциста ифлосланган озиқ билан юқади, трансплацентар йўл билан ҳам юқиши мумкинОралиқ хўжайин организмида спорозоитлар ички органлар ҳужайраларига кириб эндогония усулида кўпаяди, циста ва псевдоцисталар ҳосил қилади, уларнинг организмида цисталар деярли бир умр сақланадиЛаборатория диагностикаси: қон ва лимфа тугунлари суюқлигини микроскопда текшириш, биосинов, серологик ва аллергик синовлар Профилактикас и: шахсий гигиена, ҳомиладор аёлларни токсоплазмозга текшириш27 6 5 8 1 4 33A 01 051E0B 09 10 02 06 06

Токсоплазма гондий: а- моноцитдаги(псевдоцисталар), трофозоитлар б-мия тўқимасидаги циста(брадизоитлар) с-мушукнинг нажасидаги етилмаган ооциста д-инвазион ооциста Токсоплазманинг ривожланиш цикли схемаси: 1. Мушукнинг ичагидаги ривожланиш босқичи 2-4. Токсоплазма ооцисталар 5. Сичқон организмида пролифератив ривожланиш босқичи 6. Сичқон бош миясидаги токсоплазма цистаси. 7. Токсоплазма трансплацентар йўл билан юққан сичқон боласи

Гемоспоридийла р туркуми – Haemosporidia Одамда безгак плазмодийсининг 4 та тури паразитлик қилади: Pl. vivax - тропик ва иссиқ мамлакатларда кўп тарқалган, Pl. falciparum - иссиқ иқлимда тарқалган, энг хавфли; Pl. malriae - кам учрайди; Pl. ovale - МДҲ мамлакатлари ҳудудида учрамайди Тиббий жиҳатдан плазмодийлар авлоди муҳим, бу авлодга безгак қўзғатувчилари киради Ривожланиш цикли: плазмодийларнинг дефинитив хўжайини ва ташувчи Анофелес авлодига мансуб чивинлар. Оралиқ хўжайини одамОдам органзмида плазмодий шизогония усули билан жинсий кўпаяди ва мерозоитлар, шизонтлар ва гамонтлар ҳосил қиладиЧивин организми да жинсий жараён ва спорогония кечадиОдамга чивин чаққанда спорозоитлар юқади, спорозоит одам учун инвазион Спорозоитлар қон билан жигар ва ретикулоэндотелиал системаси ҳужайраларига келади, спорозоитлар юмалоқлашиб шизонтга айланади ва проэритроцитлар шизогония бошланиб 6-8 кун давом этади, шизогония натижасида битта шизонтдан 1000-1500 гача мерозоитлар ҳосил бўлади ва жигар хужайраларини ёриб қон тушади 16 4 7 5 3 253 03 71 37 23 06 3E 14 06 0511110512 27 17 31 10 1F 0D0510 23 02 16 16 12 17 6D 1D 23 1A 26 06 02 1B 26 37 23 0F 16 17 14 0F 09 12 73050C 07 1A 0D02 1123 17 37 1B 1123 59 1123 18 3D 0D0509 03 11051106 17 59 02 23 16 27 0E 0F 14 0C 22

Чивин Қон Жигар Одам Плазмодиум вивакс, пл. овале, пл.малариянинг ҳаётий цикли: 1. Спорозоитларнинг чивин сўлагидан чиқиши ва жигар ҳужайраларига йўналиши; 2-4. Жигар ҳужайраларидаги шизогония; 5-9. Эритроцитлардаги шизогония; 9-14. Гаметогония; 15. Урғочи гаметалар; 16. Микрогаметаларнинг ҳосил бўлиши; 17. Уруғланиш; 18. Зигота; 19. Оокинета; 20,21. Ооциста; 22. Ооцистанинг ёрилиши ва спорозоитларнинг чиқиши; 23. Сўлак безидаги спорозоитлар; 24-27. Кечиккан тўқима босқичи.31 0A 43 04 4C 1812

Қон суртмасида Плазмодиум вивакснинг ривожланиш цикли босқичи: 1-2. ҳалқа(ёш трофозоитлар); 3-12. етилган трофозоитлар; 13-15. ёш шизонтлар; 16. етилган шизонт (морула); 17. битта эритроцитдаги иккита ёш трофозоит; 18. битта эритроцитдаги иккита етилган трофозоит; 19-20. битта эритроцитдаги иккита меруляция; 21-22. микрогаметоцитлар; 23-24. макрогаметоцитлар.74 16 30 22 27 0517 14

Саркодалила р (Sarcoidina)си нфи:энг примитив содда ҳайвонла р характерли белгиси ҳаракат органоиди ва озиқни ушлаш учун хизмат қиладиган псевдоподийларн инг борлигидир юпқа мембрана билан ўралган, кўпчилиги бир ядролиголозой йўл билан озиқланади, озиғи вакуолаларда парчаланади, қисқарувчи вакуоли борЖинссиз йўл билан кўпаяди, ноқулай шароитда циста ҳосил қилади Тиббий нуқтаи назардан амёбалар (Amoebina) туркуми аҳамиятли3D 03 45 0E 27 23 11071A 10 03 26 16 0703 0704 18 12 23 05 59 14 16050802 13 17 160503 09 16050802 0704 07 0C02 23 12 0C02 69 16050802 17 0E 0F 1D 12 1F05 0E 0E 02 45 0618 02

Дизентерия амёбаси(Entoamoeba histolitica)ҳамма жойда, кўпроқ иссиқ иқлимли мамлакатларда тарқалган. амёбиаз касаллигининг қўзғатувчиси. йўғон ичакларда паразитлик қилади ҳаётий цикли мураккаб, тўртта шакли бор: циста, кичик ва каттавегетатив шакл(formaminutaetm agna) ва тўқима шакли.Ривожланиш цикли:организм резистентлиги пасайганда, кичик вегетатив шакл(forma minuta) размери катталашади(30 – 50 мкм) ва ичак деворига кириб, тўқима шаклига ўтади ва қон томирлар жароҳатланиб, қон кетадиичакда циста эриб кетиб битта цистадан 4 та, диаметри 10 – 15 мкм бўлган кичик вегетатив шакл пайдо бўлади, улар ичакдаги озиқ билан озиқланади, хеч қандай зарар келтирмайди, ичакнинг пастки қисмида цистага айланиб, нажас билан чиқариб юборилади;инвазион босқичи 4 ядроли циста, алиментар йўл билан юқади 1 6 5 4 32 7 53 04 5C 0B0409 20 07 09 08 0409 20 26 0C 07 14 26 0B 09 19 20 20 19 4C6357 19 21 0E 14 19 20 07 19 08 20 07 21 09 19 07 0E 20 26 0F 36 07 17 24 21 04 0C 36

Дизентерия амёбасининг ҳаётий цикли: 1. Ичак бўшлиғидаги шакли, 2. Тўқима шакли, 3-5. Цисталар.52 16

Ичак балантидийси ( Balantidium coli) – балантидиоз касаллигининг қўзғатувчисиЖойлашиш и: йўғон ичак Тарқалиши: ҳамма жойда, иссиқ иқлимли мамлакатларда кўпроқ Морфологияси: ўлчами 200 мкм, ташқи томондан киприклар билан қопланган. Цитоплазмасида 2 та ядро (макро ва микронуклеус). 2 та қисқарувчи вакуол, цитостом, цитофарикс ва цитопрокти бор. Бўлиниш йўли билан кўпаяди Ҳаётий цикли ва патоген таъсири: ичак бўшлиғида яшайди, ичакдаги озиқ билан озиқланади. Ноқулай шароитда ичак шиллиқ қаватига кириб, қонайдиган яра ҳосил қилади, эритроцитлар билан озиқланади. Қон томири билан жигар, ўпка ва бошқа органларга бориб абцесс чақириши мумкин. Ичакнинг қуйи қисмида цистага айланадиБалантидий одамдан ташқари каламуш ва чўчқа организмида учрайди ва улар асосий манба ҳисобланади, у одам организмига ифлосланган озиқ, сув ва сабзавот- мевалар билан юқади. Чўчқачилик фермаси ходимлари ичида циста ташувчилар учрайдиЛаборатория диагностикас и: нажасдан микроскопда вегетатив шакллар ёки цисталар топиладиПрофилактикаси: шахсий гигиенага риоя қилиш, циста ташувчиларни аниқлаш, фермалар гўшт комбинатларида санитария даражасини кўтариш 2 7 5 6 4 3 1

Балантидийнинг вегетатив шакли(а) ва цистаси(б): 1. Макронуклеус; 2. Ҳазм вакуоласи; 3. Цитостом; 4. Қисқарувчи вакуола; Балантидийнинг циста олди шакли35 0F 30 31 0C02 24 0C02 35

* Тиббиёт гельминтологияси • Одамларда паразитлик қилувчи гельминтларнинг тузилишини, ривожланиш циклини, улар чақирадиган касалликларни, диагностикасини ва профилактикасини ўрганади. • Гельминтлар кўп ҳужайрали, 3 қават ҳомила варағидан ривожланувчи бирламчи оғизли, икки томонлама симметрияли ҳайвонлар. • Гельминтларнинг танаси чўзинчоқ шаклли бўлиб, тери-мускул халтаси силлиқ ва кўндаланг-тарғил мускуллардан ҳамда қопловчи тўқималардан иборат. • Тиббий нуқтаи назардан одам гелминтозлари ясси чувалчанглар ва юмалоқ чувалчанглар типи вакиллари ҳисобланади. • Гельминтлар одамнинг хамма органларида паразитлик қилади, шу нуқтаи назардан уларнинг организмга юқиши касаллик белгилари ва диагностикаси ҳар хил.

Ясси чувулчанглар типи – PlathelminthesБилатераль (икки томонлама) симметрияг а эга уч қават эмбрион варағидан ривожлана ди Тери мускул халтаси мавжуд мускул, айириш, ҳазм, нерв ва жинсий системалари ривожланган кўпчилик турларида облигат паратизмга мослашиши ҳисобига тузилиши соддалашганфарқли белгиларидан бири серпуштлидир; кўп ясси чувалчангларнинг личинкалари партеногенез йўли билан кўпаядисўрғичли ва тасмасимон чувалчанглар тиббий аҳамиятга эга кўп тури гермафродит; ясси чувалчанглар 3 та синфга бўлиб, ўрганилади Киприкли чувалчанглар(Turbellaria) Сўрғичлилар (Termatodes) Тасмасимонлар (Cestoidea) 28 6 7 4316218 160F 0E 63 350508 45 06 11 02 18 27 0C 03 1A 1F 14 26 14 14 02 10 0D050E 11 03 17 06 07 23 14 10 06 1107 1C 16 16 1120 0A 1B 08 23 16 1113 06 1B 06 02 27 17 09 0A 1B 06 16 13 3D07 27 4218 1E

Сўрғичлилар синфи – Trematodes4000 га яқин тури маълум, барчаси паразит ҳаёт кечиришга мослашган тана шакли баргсимон, оғиз ва қорин сўрғичи бор, оғиз сўрғичи билан озиқланади, қорин сўрғичи эса ёпишиш органи ҳисобланади тана бўшлиғи бўлмайди, ҳазм системаси: ҳалқум, қизилўнгач, 2 та тармоқланган учи берк ичакдан иборат. Анал тешигийўқ айириш системаси: протонефридиал типидаНерв системаси: ҳалқум олди нерв ҳалқасидан ва ён нерв устунларидан иборатЖинсий системаси: шистосомалардан ташқари барчаси гермафродит. Эркак жинсий системаси жуфт уруғдон, уруғ йўли,копулятив орган(циррусга) очилувчи уруғ отувчи каналдан иборат. Уруғланган тухуми бачадонга тушиб, жинсий тешик орқали чиқариладиҲаётий цикли: жинсий етук шакли умуртқалилар организмида, личинкали босқичи умуртқасизлар организмида ўтади40 га яқин турлари одамда паразитлик қилади 54 6782 3130 0C 46 28 08 17 0B 09 08 17 26 0E 0E 11 23 0B 08 17 1107 2607 08 17 07 08 040C 11 14 08 4F 0B 0F 0D 1C 07 3E 190711 17 1B 1C 0C 0E 1C 0717 17 08 45 1B 1C 0E 100727 1C 0E 28 08 0E 14 2607

Жигар қурти – Fasсiola hepatica фациолоз касаллигининг қўзғатувчисижойлашиши: жигарнинг ўт йўлида, ўт қопида. Кам ҳолларда ошқозон ости безида паразитлик қилади тарқали ши: ҳамма жойда морфологияси: бачадони қорин сўрғичи орқасида жойлашган. Уруғдони, сариқлиги, тухумдони тармоқланган ҳаётий цикли: Дефинитив хўжайин ўтхўр ҳайвонлар ва одам, оралиқ хўжайин кичик сув шиллиғи; Асосий хўжайин организмидан паразит кўп тухум ажратади, тухум нажас била ташқи муҳитга чиқиб ривожланиш учун сувга тушади, сувда тухумдан оралиқ хўжайин учун инвазион бўлган личинка мирацидий чиқади. Оралиқ хўжайин организмида мирацидий партеногенез йўли билан кетма – кет спорациста, редия ва церкарийга айланади. Церкарий молюска организмидан чиқиб, асосий хўжайин учун инвазион бўлган аделоскарийга айланади.Одамга ифлосланган сув, сабзавот ва кўкат орқали ўтадипатоген таъсири: жигар ҳужайралари парчаланади , цирроз ривожланадилаборатория диагностика си: нажасдан тухумлари топиладипрофилактикас и: қайнатилган сув, яхшилаб ювилган сабзавот ва кўкатларни истеъмол қилиш 1 2 34 5678

Жигар урти – Fasciola hepaticaқ Асосий хўжайин - йирик, майда шохли айвонлар ва одам ҳ Орали хўжайин - кичик сув шилли и қ ғ Жигар уртининг тара иёт цикли қ ққ Жигар қуртининг айириш системаси

Мушук (сибир) сўрғичлиси – opisthorchis felineus описторхоз касаллигининг қўзғатувчисижойлашиши: ошқозон ости бези, жигар, ўт пуфаги географик тарқалиши: ғарбий Сибир, ғарбий Европа, шарқий Қозоғистон ҳудудида морфологияси: Ичаги тармоқланмаган, тухумдони юмалоқ, танасининг орқа томонида 2 та уруғдони тармоқланмаган. Танасининг олдинги қисми орқасидан торроқ ҳаётий цикли: асосий,оралиқ ва кўшимча хўжайин иштирокида ўтади. Асосий хўжайини гўштхўр ҳайвонлар (ит, мушук, бўри ва ҳ.к.) ва одам; оралиқ хўжайини чучук сув молюскасида(Bithynia leachi), қўшимча хўжайини карпсимон балиқлар. Асосий хўжайин организмидан нажас билан чиққан тухум сувга тушади, ундан мирацидий чиқиб молюска организмига тушади ва партеногенез йўли билан спорациста, редия, церкарийга айланиб сувга чиқади. Церкарий карпсимон балиқ организмига кириб метацеркарийга айланади. Метацеркарий асосий хўжайин организми учун инвазион ҳисобланади. Одамга яхши пиширилмаган, янги музлатилган ёки дудланган метацеркарийли балиқ гўшти орқали юқади.Описторх оз табиий – манбали касалликпатоген таъсири: ичак, жигар функцияси бузилади, хатто ўлим билан тугаши мумкинлаборатория диагностикаси: нажасдан ёки 12 – бармоқли ичак суюқлигидан тухуми топилади профилактикаси: Шахсий – яхши пиширилмаган, дудланган,хом балиқ гўштларини истеъмол қилмаслик, умумий санитария – маориф халқ ўртасида олиб бориш 2 1 3 45 6 7 8

Ланцетсимо н сўрғич – Dicrocelium Lanceatum дикроцелио з касаллиги қўзғатувчис и Жойлашиши: йирик ва майда шохли ҳайвонларнин г жигарида, кам ҳолларда одам жигарида тарқали ши: ҳамма жойда морфологияси: тана шакли ланцетсимон, ўлчами 10 мм гача, фасциоладан ичагининг тузилиши ва жинсий органлари билан фарқланадиҲаётий цикли: Асосий хўжайин ўтхўр ҳайвонлар, сутэмизувчилар ва одам. Оралиқ хўжайини 2 та:биринчиси қуруқлик молюскалари (Zebrina, Helicela). Иккинчиси чумолилар(Formina). Одам учун инвазион босқич метацеркарий, у чумолиларни тасодифий ютиб юборилганда юқадипатоген таъсири: фасциол озга ўхшашлаборатор ия диагностик аси: нажасдан тухумлари топиладипрофилактикас и: молюскаларга қарши кураш, ҳайвонларни дегельминтиза циялаш 1 2 345 6 7

Ўпка сўрғичлиси – Paragonimus ringeri– парагонимоз касаллигининг қўзғатувчиси Жойлашиши: одамнинг, ўтхўр ҳайвонлар ва чўчқанинг ўпкасида Тарқалиши: табиий – манбали касаллик шарқий Осиё мамлакатлари ва Узоқ Шарқда учрайди Морфология си: танасининг шакли тухумсимон, ўлчами 7,5 дан 16ммгача.Ҳаётий цикли: 2 та оралииқ хўжайин алмашинади биринчи оралиқ хўжайини Melania авлодига кирувчи молюскалар, иккинчиси чучук сув қисқичбақалари ва краблар. Одамга яхши пиширилмаган қисқичбақа ва краблардан юқади. Одам учун инвазион босқич метацеркарийлар.Патоген таъсири: Парагонимоз характери сил касаллигига ўхшаб кетади, касал зангсифат жигарранг балғам ажратади ва ундан паразитнинг тухумлари топилади. Лаборатория диагностикаси: балғамдан, нажасдан овал шаклидаги жигарранг тухуми топиладиПрофилактикас и: шахсий – яхши пиширилмаган чучук сув қисқичбақаси ва крабларини истеъмол қилмаслик 1 2 34567

Ўпка сўрғичлиси: 1. Ичак; 2. Ўт пуфаги; 3. Тухумдон; 4. Бачадон; 5. Уруғдонлар; 6. Қорин сўрғичи; Ўпка сўрғичлисининг тухуми54 11 302B 341B 32 24 3B 3C 5C 11 54

Қон сўрғичлилари ёки шистосомалар – шистосомоз касаллигининг қўзғатувчиси Жойлашиши: барча шистосомалар қон томирларда, кўпроқ веналарда яшайди Тарқалиши: Африка, Осиё ва Жанубий Америка субтропик ва тропик иқлимли ҳудудларида тарқалган Морфологияси: қон сўрғичлилари айрим жинсли, ёш организмлар алоҳида яшайди, жинсий етилганида (6 ойлигида) жуфтлашиб бирга яшайди. Эркагининг танаси калта, кенг бўлади (10-15 мм). Эркагининг қорин томони тарнов кўринишида бўлиб, унда урғочиси ётади.Ҳаётий цикли: асосий хўжайин одам ва сутэмизувчилар, оралиқ хўжайин чучук сувда яшовчи молюскалар. Оралиқ хўжайин учун инвазион босқичи мерацидий ҳисобланади, одам учун эса церкарий. Одамга чўмилганда, шолипояларда ишлаганда юқади.Шистосомозла р табиий манбали касалликҚон сўрғичлиларининг 3 та тури паразитлик қилади: 1. урогенитал шистосомоз 2.ичак шистосомози 3.япон шистосомози 1 2 3 4 5 63B 15 3C 09 28 3E 19 08 20 24 1E 44 3E 11 08 0B 08 37 111805 1B 04 1F08 1B 67 20 67 08 1C 45 0E 0E05 24 1A 17 0B 21 19 36 4B 050A08 09 20 49 08 01 1D 220224

Тасмасим он чувалчан глар синфи – Cestoidea Бу синфнинг барча вакиллари эндопаразит ҳисобланади ва етук даврида одам ва умуртқалила рнинг ичагида паразитлик қилади Танаси тасмасимон бўлиб, дорсовентра л йўналишда яссиланган, узунлиги бир неча мм дан бир неча метргача Танаси бош(сколекс), бўйин ва жуда кўп бўғимлардан иборат (проглатида). Бошида ёпишиш органлари (сўрғич), илмоқлар, эгатча(ботрийси) бор. Танаси тери-мускул билан қопланган, тана бўшлиғи йўқ.Ҳазм, нафас олиш, қон айланиш системаси йўқ; нерв, айириш, жинсий системалари ривожланганЦестодалар гермафродит, бўғимлари тузилишига қараб фарқланади, биринчи бўғимларида жинсий органлари йўқ, лекин кейингилари гермафродит бўғим бўлиб эркак ва урғочи органлари бўлади, гермафродит бўғимида тухумдон, сариқлик, қин, оотип, бачадон, уруғдон, тухум йўли ва циррус жойлашган. Етилган бўғимларида ташқи тешиги йўқлиги учун бачадони шохланган бўлади (диагностик белгиси), бошқа жинсий органлари дегенерацияланган Барча цестодалар биогельминтлар. Оралиқ хўжайин организмида онкосфера ва ҳар хил тузилишга эга финна асосий хўжайин организмига тушса етук шаклга айланади

Қорамол солитёри – Taeniarhynch us saginatus тениаринхо з касаллигин инг қўзғатувчис иЖойлаши ши: ингичка ичакда Тарқалиши: ҳамма жойда, кўпроқ гўштни чала пишириб истеъмол қиладиган ҳудудлар аҳолисида Морфологияси: узунлиги 4-10 м, сколексида 4 та сўрғичи бор, илмоқлари йўқ (қуролланмаган гижжа). Гермафродит. Бўғимлари квадрат шаклда, тухумдони 2 та бўлмадан иборат. Етилган бўғими чўзинчоқ шаклда, бачадонидан ён томондан 17-36 тагача шохланган Ҳаётий цикли: асосий хўжайин одам, оралиқ хўжайини йирик шохли ҳайвонлар, кўп сонда тухумини етилган бўғим билан ажратади. Оралиқ хўжайин учун инвазион босқич тухуми, у қорамол организмига ифлосланган ўтлар, билан тушади. Қорамол ошқозонида тухумдан илмоқли личинка – онкосфера чиқади, у ичак деворидан қон томирларга ўтиб мускуллар ва бошқа тўқималарга боради ва цистацеркга (финнага) айланади. Цистацерк одам учун инвазион ҳисобланади. Одамга яхши пиширилмаган финнали гўшт орқали юқади, ичакда финнадан паразит чиқиб етук шаклга айланадиПатоген таъсири: организмга сўр ғ ичи билан механик таъсир ва токсик таъсир кўрсатади Лаборатория диагностикаси: нажасдан етилган бўғим топилади ( тухумига қараб аниқ ташхис қўйиб бўлмайди, чунки тениидлар тухумидан морфологик ажратиб бўлмайди) Профилактикаси: шахсий – хом ёки чала пиширилган мол гўштини истеъмол қилмаслик. Умумий-гўшт комбинатлари ва бозорларда ветеренария- санитария назорати олиб бориш 1 2 3 4 5 6 7

Қорамол солитёрининг гермафродит бўғими: 1. тухумдон; 2. тухум йўли; 3. Мелис таначаси; 4. сариқлик; 5. уруғ қабул қилувчи; 6. қин; 7. жинсий клоака; 8. оотипдан бошланган бачадон; 9. бачадон; 10. сирус; 11. уруғ йўли; 12. уруғдонлар; 13. айириш системаси каналлари; 14. нерв устуни; Қорамол солитёрининг етилган бўғими74 16 30 0602 12 0B 63 16 1803 17 74

Чўчқа солитёри – Taenia solium тениоз ва цистоцеркоз касаллигинин г қўзғатувчиси Жойлашиши: етилган шакли ичакда паразитлик қиладиТарқалиши: ҳамма жойда Морфологияси: тана узунлиги 3 м, сколексида 4 та сўрғичи, икки қатор илмоқлари бор (қуролланган гижжа), гермафродит бўғимларида тухумдони 3 та бўлмачадан иборат, етилган бўғимида бачадони 12 тагача тармоқланган Ҳаётий цикли: асосий хўжайин одам, оралиқ хўжайин чўчқа баъзида одам бўлиши мумкин, асосий манба одам бўлиб, ташқи муҳитга нажас билан тухум ёки етилган бўғим ажратади. Оралиқ хўжайин организмида онкосфера ва финна ривожланади. Одамга яхши пиширилмаган финнали чўчқа гўшти орқали юқади. Тениоз билан касалланган одамда қайд қилганда, ичакда тескари перисталтика бўлганда одам чўчқа солитёри тухумини ютиб юборади, бунда у оралиқ хўжайин бўлиб қолиб цистацеркоз касаллиги чақиради. Цистацеркозда етилган бўғим тухум билан ошқозонга тушади, тухумдан чиққан онкосфера қон томирлар билан жигарга, ўпкага, мияга ва бошқа органларга боради. Цистацеркоз оғир касаллик бўлиб, ўлим билан тугаши ҳам мумкинПатоген таъсири: ошқозон ичакда токсик ва механик таъсир қилиб, асаб тизимига таъсир қилади. Цистацеркозда финнасининг мияда жойлашиши оғир симптомлар чақирадиЛаборатория диагностикаси: тениозда нажасдан 12 тага тармоқланган етук бўғими топилади, цистоцеркозда рентгенологик ва иммунологик текширувлар ўтказиладиПрофилактикаси: шахсий – яхши пиширилмаган чўчқа гўштини истеъмол қилмаслик; умумий – гўштларни ветеренария – санитария назорати, чўчқачилик фермаси ишловчиларини тиббий кўрикдан ўтказиб туриш

Эхинококк – Echinococcus granulosus эхинококкоз касаллигининг қўзғатувчиси Жойлашиши: бошқа тур паразитлардан фарқли равишда, одамда финноз босқичи(жигар, мия, ўпка ва бошқа органларда) паразитлик қиладиТарқалиши: ҳамма жойда, қўйчилик ривожланган ва итлар кўп боқиладиган ҳудудларда Морфологияси: узунлиги 5 мм гача, сколексида 4 та сўрғичи ва илмоқчали хартуми бор. Танаси 3-4 та бўғимдан иборат бўлиб, охиргидан олдингиси гермафродит, охиргиси етилган бўғим ҳисобланади Ҳаётий цикли: дефинитив хўжайин йиртқич ҳайвонлар – ит, чиябўри, тулки, оралиқ хўжайин одам, йирик майда шохли ҳайвонлар ва бошқа сут эмизувчилар Ташқи муҳитга онкосферали тухуми чиқарилади. Баъзида харакатчан етилган бўғими чиқиши ҳам мумкин. Унинг тухуми ўтларни, тупроқни, итларнинг юнгини ифлослантиради. Дефинитив хўжайин учун инвазион босқич финна – эхинококк пуфаги, оралиқ хўжайин учун тухум ҳисобланадиОдамга итлар билан контактда бўлганда ифлосланган қўл билан юқади, одамнинг ҳазм системасида тухумдан онкосфера чиқиб, қон томирлар билан жигар, ўпка, мия ва бошқа органларга боради ва финна (эхинококк пуфаги) ҳосил қилади. Эхинококк икки қават парда ва суюқликдан иборат, ички қатламида жуда кўп қиз ва невара пуфакчалар бўлади. Дефинитив хўжайинга финна органлар орқали юқади. Одам биологик берк хўжайин бўлиб, эхинококкоз тарқалишида иштирок этмайдиПатоген таъсири: финна жойлашган органларнинг функцияси бузилади, умумий интоксикация кузатиладиЛаборатория диагностикаси: рентгенологик ва серологик текширувлар ўтказиладиПрофилактикаси: шахсий – итлар билан контактда бўлганда қўлни тозалаб ювиш, умумий – дайди итларни йўқ қилиш, итлар ўртасида гельминтизация ишларини олиб бориш

Альвеококк – Alveococcus multicylaris альвеококк оз касаллигин инг қўзғатувчис иЖойлашиши: одамда финноз бочқичи(жигар, ўпка, мия ва бошқа органларда) паразитлик қиладиТарқалиши: Европа, Шимолий Америка, Марказий Осиё, Сибирда тарқалган. Табиий манбали касалликМорфологияси: жинсий етук шакли эхинококкдан тана ўлчами кичиклиги билан, шарсимон шаклдаги бачадони, сколексида илмоқчалари сони билан фарқланади. Финнасининг ичида суюқлиги йўқ, хавфли ўсмага ўхшаб атрофидаги тўқималарни парчалаб ташқи томонидан куртакланади Ҳаётий цикли: дефинитив хўжайини тулки, ит, бўри, чиябўри; оралиқ хўжайини сичқонсимон кемирувчилар, баъзида одам Патоген таъсири: эхинококкоз га нисбатан, алвеококкоз оғир кечади Лаборатори я диагностика си: эхинококкоз билан бир хил Профилактикаси : ҳайвонлар терисини ажратишда гигиена қоидаларига риоя қилиш, санитария- маориф ишлари

Пакана гижжа – Hymenolepis nana гименол ипидоз касаллигини нг қўзғатувчиси жойлашиши: ингичка ичакда яшайди тарқалиши: ҳамма жойда морфологияси: тана ўлчами 5 смгача, сколекси илмоқли хартуми ва 4 та сўрғичи бор; Стробиласида бўғимлари сони 200 тага етади Ҳаётий цикли: Одам дефинитив ва оралиқ хўжайн ҳисобланади, тухумлари алиментар йўл билан юқади; ҳазм йўлида тухумидан онкосфера чиқади ва ворсинкаларга кириб, бир неча кун ичида финна – цистацеркоидга айланади. Улар ичак бўшлиғида ичакнинг шиллиқ қаватига бирикиб жинсий етук шаклга айланади. Ҳаётининг давомийлиги 1 – 2 ой. Тухумлари организмдан чиқмасдан ичакда ривожлана олади(аутоинвазия) кўп холларда ўз – ўзига қайта юқиш (аутореинвазия) ҳоллари кузатиладипатоген таъсири: гименолипедоз билан асосан болалар касалланади, касалликда бош оғриғи, ичакнинг фаолияти бузилади, чарчаш ва кучсизланиш кузатилади;лаборатория диагностикаси: нажасдан бўғим ва тухумларни топиш асосида ташхис қўйилади профилактикаси: болаларга гигиеник билимлар бериш, болалар муассасаларида ва ота – оналар ўртасида санитария – маориф ишларини олиб бориш, болалар ўйинчоқларини стерилизациялаш

Кенг тасмасимон гижжа – Diphyllobotriu m Latum дифилл оботриоз касаллигинин г қўзғатувчиси жойлашиши : одам ва ўтхўр ҳайвонларн инг ингичка ичагидатарқалиши: табиий манбали касалликларга киради, касаллик манбаси Шарқий Сибирнинг йирик сув ҳавзалари ҳудуди ҳисобланади морфологияси: Одам гельминтлари ичида энг йириги, узунлиги 20 метргача, сколексида илмоқлари ва сўрғичлари йўқ, иккита ботрийси(эгатчаси) бор, унинг ёрдамида ичак деворига ёпишиб олади. Тана бўғимлари кенг, бачадони илмоқсимон, чиқарув тешиклари бор, сариқлиги танасининг ён томонида, клоакаси эса қорин томонида жойлашган Ҳаётий цикли: Дефинитив хўжайин одам ва гўштхўр ҳайвонлар ( ит, мушук, тулки), биринчи оралиқ хўжайини тубан қисқичбақасимон ҳайвон – циклоп, иккинчиси балиқлар Тухумлари нажас билан ташқи муҳитга сувга тушгандан кейин бир ойда уч жуфт илмоқчаси бор киприкчали личинка корацидий чиқади. Корацидий биринчи оралиқ хўжайин учун инвазион ҳисобланади, циклопнинг ичагида корацидий онкосферага айланади, киприклари йўқолиб 6 та илмоғи бор процеркоидга айланадиПроцеркоид иккинчиси оралиқ хўжайин учун инвазион ҳисобланади ва балиқнинг мускуллари орасида плероцеркоидга айланадиПлероцеркоид дефинитив хўжайин учун инвазион ҳисобланади, одамга хом ёки яхши пиширилмаган балиқ ва икра орқали юқади. Одамнинг ингичка ичагида ичак деворига ёпишиб жинсий етук шаклга айланадипатоген таъсири: тўқимага механик таъсир қилади ва жароҳатлайди, ичакни тўсиб қўйиши мумкин лаборатория диагностикаси: микроскопия йўли билан нажасдан тухумлари топилиб, ташхис қўйиладипрофилактикаси: Истеъмол озиғидан хом, янги тузланган, ярим хом ва икраларни олиб ташлаш, сув ҳавзаларини нажас билан ифлосланишининг олдини олиш, санитария – маориф ишлари

Кенг тасмасимон гижжа ҳаётий циклининг схемаси(А) ва дифиллиоботриознинг юқиш йўллари: А: 1. етук паразит; 2. тухум; 3. корацидий; 4. процеркоид; 5. плеройеркоид. Б: 1. асосий хўжайин; 2. оралиқ хўжайин; 3. қўшимча хўжайин(юқиш омили)3A 09 1D05 0C 1A 59 61 06 24 23 23 351E 07 12 26

Юмалоқ чувалчанглар типи – Nemathelminth esтанаси чўзинчоқ цилиндр шаклида, тана симметрияс и йўқ ҳамма жойда тарқалган, кўп турлари одамнинг паразитлар и юмалоқ чувалчангларда мускул, нерв, ҳазм, айириш ва жинсий системалари яхши ривожланган. Қон айланиш ва нафас олиш органлари ривожланмаган ясси чувалчанглард ан фарқли равишда,айрим жинсли, жинсий диморфизмга эгаюмалоқ чувалчангларнинг ҳаётий цикли ясси чувалчангларга нисбатан оддий, кўп ҳолларда уларнинг личинкали шаклини алмаштирмасдан кўпаяди. Кўпчилик турлари тухум ва личинкалари ташқи муҳитда оралиқ хўжайинсиз ривожланади, бундай турлар –геогельминтлар дейилади, бошқа турлари – биогельминтлар личинкали босқичини оралиқ хўжайин организмида ўтказадиюмалоқ чувалчанглар ичида хусусий юмалоқ чувалчанглар – Nematodaлар тиббий аҳамиятга эгаюмалоқ чувалчангл ар чақирадига н касалликла р нематодозл ар дейилади6E 16 0E 14 04 0E05 1619 2A 21 0E 180817 08 43 49 0E 11 0E 0C 12 08 5A 160F 17 43 49 18 062D 0D 15 09 0C 0D 0618 160F 05 0D 49 49 0B0817 5704 5A 43 160F 0C 0F 05 1D 14 0C 0D 28 1F 1F 1F 0C 5A 160F 081608 5A 160F 28 6F 0E 05 27 5A 16 050D 16 09 11 0D 09 050D 0B

Одам аскаридаси – Ascаris Lumbricoides ас каридоз касаллигининг қўзғатувчиси жойлашиш и: одамнинг ингичка ичагида паразитлик қилади тарқалиши: Чекка Шимолдан ташқари ҳамма жойда, тарқалишига қараб аскаридоз нематодозлар ичида иккинчи ўринда туради морфологияси: Йирик гельминт, урғочисининг узунлиги 25 – 40 см, эркаги 15 – 20 см. Эркаги танасининг охири вентрал томонга эгилган, тухуми уч қават парда билан ўралган Ҳаётий цикли: Фақат одамда паразитлик қилади – антропоноз, геогельминтларга киради. Тухуми нам тупроқда, 18 - 25⁰ ҳароратда, эркин кислородли муҳитда, 2 – 3 ҳафта ичида инвазион ҳолатга ўтади. Одамга тухумлари билан ифлосланган сабзавот, мевалар орқали юқади, ичакда тухумларидан личинка чиқиб, қон томирларга ўтади ва қон билан жигар, юракнинг ўнг бўлма ва ўнг қоринчаси, кейин ўпкага миграцияланади. Ўпкадан бронхлар, трахея ва ҳалқумга чиқиб яна ютиб юборилади. Иккинчи марта ичакга тушиб жинсий етук шаклига айланади. Организмда личинкасининг микрацияси 2 – ҳафта давом этади, жинсий етук шаклига ўтиш 70 – 75 сутка давом этади. Етук шакли организмда 1 – йилга яқин яшайдипатоген таъсири: аскарида ҳаёт фаолиятида ажратган токсик моддалар таъсири натижасида бош оғриғи, кўнгил айнаш, меҳнат қобилиятининг пасайиши кузатилади. Ичакга тиқилиб қолиши натижасида ичакнинг ўткир тўсилиб қолиши ҳолати кузатилади. Личинкалари организмнинг аллергик реакциясини ва миграцияли аскаридозда – зотилжам чақирадилаборатория диагностикаси: нажасдан микроскопия усули билан тухумлари, балғамдан эса личинкалари топиладипрофилактикаси: шахсий – қўлни ювиш сабзавот ва меваларни яхши ювиб истеъмол қилиш. Умумий – ҳудудларни, сув таъминотини, оқава сувлар чиқиб кетишини яхшилаш, касалларни дегельминтизациялаш, санитария – маориф ишлари

Острица – Enterobius Vermicularis энтериб иоз касаллигининг қўзғатувчисижойлашиши: ингичка ичакнинг пастки, йўғон ичакнинг бошланғич қисми тарқалиши: ҳамма жойда, геогельминтлар ичида энг кўп тарқалгани, кўпроқ болаларда учрайди морфолгияси: урғочисининг ўлчами 10 – 12 мм, эркаги 5 ммгача, эркаги танасининг охирги қисми спиралсимон буралган. Характерли белгилардан бири танасининг олдинги томонида везикуласининг ва қизилўнгачининг охирида бульбуснинг борлигидир. Без тузилмалари паразитнинг ичак деворига ёпишишига ва фиксацияланишига ҳизмат қилади. Асосан ичакдаги озиқ билан, кам ҳолларда қон билан озиқланади Ҳаётий цикли: Энтерибиоз антропонозлар гуруҳига киради. Жинсий етук урғочиси уруғлангандан кейин тўғри ичакга тушади ва кечаси фаол равишда анал тешигидан чиқиб, тери бурмаларига 10 – 15 минг тухум қўяди, кейин нобуд бўлади. Тухумлари юқори намлик, 34 0 - 36 ҳароратда ⁰ 6 – 7 соатда инвазион тухумга айланади. Острица тухум қўйганда шилимшиқ суюқлик ҳам ажратади, у анал тешиги атрофи териси ва тўғри ичакда қичиш чақиради. Одам қашиниб ўз – ўзига юқтиради(аутоинвазия). Личинкалари организмда миграциясиз ривожланади, ҳаётининг давомийлиги 1 – ойпатоген таъсири: асаб тизими бузилишига олиб келади, қизлар ва аёлларда жинсий органларда яллиғланиш жараёнлари кузатилади лаборатория диагностикаси: терининг перианал бурмаларидан қирма олиниб, микроскопия усули билан тухуми топилади. Шу билан бирга тухумлари тирноқ остида, катталарда нажасда ҳам топилиши мумкинпрофилактикаси: шахсий – болаларни қўлларини ювиш ва гигиеник қоидаларга ўргатиш. Умумий хоналарни тоза тутиш, болаларни, болалар муассасаси ходимларини ва умумий овқатланиш ташкилоти ходимларини профилактика текширувларидан ўтказиш, касалларни даволаш

Острицанинг эркаги(ўнгда) ва урғочиси(чапда): 1. Бошдаги везикулалар; 2. Нерв ҳалқаси; 3. Қизилўнгач; 4. Қизилўнгачдаги бульбус; 5. Ичак; 6. Айириш тешиги; 7,8. Тухумдонлар; 9. Вульва; 10. Бачадон; 11. Анал тешиги; 12. Уруғдонлар; 13. Спикуласи Острица(бошдаги везикулалар)37 18 30 38 3B 341B 1F 35 2D 37

Одамнинг қилбошли гижжаси – Trichocephalus trichiurus трихоцефал ёз касаллиги қўзғатувчиси жойлашиши: кўричакда, йўғон ичакнинг юқори қисмидатарқалиши: қилбошли гижжа геогелминт, ҳамма жойда тарқалган, антропоноз. Танасининг қилсимон олдинги қисмида қизилўнгачи жойлашган, орқа кенг қисмида эса ичак ва жинсий органлари жойлашган. Жинсий диморфизм яхши ривожланган. Қон билан озиқланади ҳаётий цикли: тухуми нажас билан тупроққа тушади, қулай шароитда(намлик, ҳарорат, кислородли муҳит) 3 – 4 ҳафта ичида инвазион босқичга ўтади. Одамга тухуми билан юқади. Жинсий етилган босқичи одам организмида 5 – 6 йилгача яшайди патоген таъсири: паразитнинг ҳаёт фаолияти маҳсулотлари организмга токсик таъсир кўрсатади, натижада ичак фаолиятининг бузилиши, бош айланиши ва тутқаноқ тутиши кузатилади лаборатория диагностикаси: овогельминтоскопия усули билан нажасдан тухуми топилади профилактикаси: шахсий – қўлни ювиш, сабзавот ва меваларни ювиб истеъмол қилиш; Умумий – ҳудудларни, сув таъминотини, оқава сувлар чиқиб кетишини яхшилаш, касалларни дегельминтизациялаш, санитария – маориф ишлари29 11 28 1B 07 15 28 1B 20 07 26 08 15 1B 04 26 26 0E05 0D 1B 16 05 0E06 0B 17 19 20 07 25 3E 0E 14 0B 0E 20 1204 04 20 10 16 0E 1C 08 14 2F 0D 07 2F 08 11 24 16 11 07

Эгри бошли гижжа – Ancylostoma duodenale анкилостомо з касаллигининг қўзғатувчисижойлашиши: одамнинг 12 бармоқли ичагида паразитлик қилади. Антропонозтарқалиши: геогельминт. Марказий Осиё, Кавказ орти мамлакатлари, тропик ва субтропик, ҳудудларда, кўпроқ шахта ишчилари орасида тарқалганморфологияси: Ўлчами 10 – 15 мм, танасининг олдинги томони дорсал томонга эгилган. Оғиз капсуласида ичак шиллиқ қаватида ёпишиб олиш учун ҳизмат қиладиган тишчалари бор, қон билан озиқланади ҳаётий цикли: фақат одамда паразитлик қилади. Тухуми нажас билан тупроққа тушади, қулай шароитда тухумидан бир суткада инвазион бўлмаган рабдит личинка чиқади. Рабдит личинка икки марта туллагандан кейин инвазион филярийсимон личинкага айланади. Бу личинка организмга тери орқали(фаол инвазия) ёки оғиз орқали – озиқ ва сув билан (нофаол инвазия) тушади. Фаол инвазияда личинка юрак, ўпка, ҳалқум орқали миграцияланади ва ютилганда ичакка тушади. Организмда 4 – 5 йил яшайди. Нофаол инвазияда миграция кузатилмайди патоген таъсири: бош оғриғи, камқонлик, аллергик реакциялар, болаларда ривожланишдан орқада қолиш кузатилади лаборатория диагностикаси: микроскопия усули билан нажасдан тухумлари топилади профилактикаси: шахсий – доимо пойафзалларда юриш, умумий касалларни аниқлаш ва даволаш, шахта ходимларини тиббий кўрикдан ўтказиб туриш32 2B 2D 03 05 28 1B 0E 17 14 44 08 15 37 3D 09 08 0B1C 19 0E 090E05 01 08 31 07 23 26 26 0B 26 08 11 27 08 1007 08 2F 08 18 36 0C 20 14 0E 04 17 05 0E 20 1004 16 0907 17 08 08 14 19 14 1C 04 19 08 18

Трихинелла – Trichinella spiralis трихинеллез касаллиги қўзғатувчиси жойлашиши: жинсий етук шакли ингичка ичакда, личинкалари кўндаланг тарғил мушакларда тарқалиши: спорадик ҳолатлар ҳамма жойда учрайди, аммо табиий манбали характерга эга морфологияси: майда биогельминт ҳисобланади, ўлчами урғочиси 3 – 4 мм, эркаги 1,5 – 2 мм ҳаётий цикли: Паразитнинг личинкали ва жинсий етук шакли битта организмда ўтади. Трихинелланинг хўжайини йиртқич ҳайвонлар ва одам бўлиши мумкин. Одамга трихинеллёзли ҳайвон гўшти истеъмол қилинганда юқади. Паразитнинг асосий манбаи ёввойи гўштхўр ҳайвонлар ва чўчқа ҳисобланади. Капсула ичидаги личинкалар инвазион босқич ҳисобланади, ичакда личинкалар тез жинсий етук шаклга айланади. Уруғланган урғочилари тирик личинкалар туғади, личинкалар қон томирлар билан кўндаланг тарғил мушакларга (кўпроқ дельтасимон, қовурға оралиқ, чайнов, икрасимон мушаклар ва диафрагма) мускулларда улар капсула билан ўралади. Бошқа организмга тушса юқоридаги цикл такрорланади. Трихинелланинг тарқалишида мурдаларни ейдиган ҳашоратлар иштирок этадипатоген таъсири: трихинеллёзда аллергик реакциялар ривожланади, мускуллар функцияси бузилади, тана ҳарорати кўтарилади лаборатория диагностикаси: Анамнез ва биопсия маълумотлари асосида ташхис қўйилади профилактикаси: шахсий – ветеренария кўригидан ўтмаган гўштни истеъмол қилмаслик; Умумий – чўчқа ва бошқа ҳайвонлар гўшти ветеринария – санитария экспертизаси

Кўплаб трихинелла личинкалари бор мускул тўқимасининг кесмаси Битта капсулада иккита трихинелла личинкаси3A 16 35 06

Ришта – Dracunculus medinensis др акункулез касаллигини нг қўзғатувчиси жойлашиши: тери ости ёғ клечаткасида жойлашади тарқалиши: Хиндистон, Эрон, Тропик Африка ва араб мамлакатлари. Антропозооноз морфологияси: йирик биогельминт, урғочисининг ўлчами 1,5 м, эркаги 15 – 30 мм ҳаётий цикли: Дефинитив хўжайини одам ва ҳайвонлар (маймунлар, уй ва ёввойи ҳайвонлар) оралиқ хўжайини туб қисқичбақасимонлар (циклоп) Одам учун инвазион босқичи личинкалар микрофилярийлар ҳисобланади, микрофилярийлар одамга циклоп бўлган ифлосланган сув орқали юқадиОдамнинг ичагида микрофилярий қон томирига ўтиб, тери ости ёғ клечаткасига боради ва жинсий етук шаклга айланади. Урғочилари тирик личинкалар туғади, улар сувга тушади ва циклоп уларни ютиб юборади. Ҳаётий цикли бир йил давом этадипатоген таъсири: дракункулёзда бўғимлар ҳаракати чегараланади, терида қичиш ва аллергик реакциялар пайдо бўлади лаборатория диагностикаси: тери остидан паразит топилади, паразитнинг атипик жойлашувида иммунологик реакциялардан фойдаланилади профилактикаси: шахсий – фақат қайнатилган сув истеъмол қилиш; умумий сув ҳавзаларининг санитария муҳофазаси, аҳолини сифатли ичимлик суви билан таъминлаш, касалларни аниқлаш ва даволаш, санитария – маориф тадбири

Филярийлар оиласи – Filiaria , Филяриоз касаллигинин г қўзғатувчила ри бу гуруҳга ипсимон юмалоқ чувалчанглар гуруҳи киради, улар биогельминтла р филяриоз касаллиги қўзғатувчила риуларнинг ривожланиши хўжайин алмаштириш билан борадифилярийлар тирик туғади, личинкалари микрофиляри йлар дейилади

Вухерерия(филярия) – Wuchereria bancrofti вухерериоз(фи ляриоз) касаллигининг қўзғатувчиси жойлашиши: Жинсий етук шакллари лимфа томирлари, тугунлари бириктирувчи тўқималарда яшайди; ҳаётининг давомийлиги 20 йил тарқалиши: тропик ва субтропик иқлимли мамлакатлард а учрайди морфологияси: Урғочиларнинг ўлчами 10 см, эркаклари 3 – 4 см, микрофилярийлари 0.3 мм. Филярийларнинг шакли икки томони ўткирлашган ипсимон. Улар тирик туғади ҳаётий цикли: Дефинитив хўжайин одам,оралиқ хўжайини Anopheles, Culex, Aedes, Mansoni авлодларига мансуб чивинлар. Филярийларнинг бошқа турларида ҳам ҳашоратлар ташувчи бўлиши мумкин Инвазия манбаи одам. Чивинлар қон билан озиқланаётганда, микрофилярийлар ҳашоратнинг хартумига тушади. Чивин одамни чаққанда микрофилярий хартумдан чиқиб, фаол терига киради, кейин лимфа тизимига кириб жинсий етук шаклга айланадиМикрофилярийл ар кундузи йирик томирларда, кечаси эса периферик томирларда жойлашадипатоген таъсири: лимфа айланишининг бузилиши натижасида филоёқлилик (элефантиаз) ривожланадилаборатория диагностикаси: кечаси олинган периферик қон суртмаси текширилади профилактикас и: касалларни аниқлаш ва даволаш, ташувчиларга қарши кураш

Ўнг оёоқ пастки қисмидаги лимфостаз Вухерериозда жинсий органлар элифантиязи54 08 79 27

Гельминтозларда лаборатория диагностикаси усуллари (овогельминтоскопия) Нажасни текшириш (капрологи к текширувл ар)кўпчилик гельминтлар одамнинг ичагида, ёки у билан боғланган органларда паразитлик қилганлиги ва тухумлари организмдан нажас билан чиққанлиги учун бу усул кенг қўлланилади таҳлил учун текширув материали(нажас) олинган пайтидан бир суткадан кечикмасдан топширилиши керак, паразит личинкаларини аниқлаш учун эса олинган пайтнинг ўзида топширилади капрологи к текширув икки босқичдамакроскопик усулда гельминтни, унинг бошчасини, стробиласини, етилган бўғимлари нажасдан топиладимикроскопик усул гельминтлар тухуми ва личинкаларини топишнинг асоси ҳисобланадимикроскопик таҳлил учун препаратлар бир неча усул билан тайёрланади а) макроскопик усулда б) микроскопик усулда олиб борилади5E 2F

микроскопик таҳлил учун препаратлар бир неча усул билан тайёрланадиНатив суртма усули – бу энг оддий усул бўлиб, кам натижа беради. Бу усулда глицериннинг сувдаги 50% ли эритмаси буюм ойнасига томизилиб, нўхат катталигидаги нажас глицерин эритмасида аралаштирилиб, қоплағич ойна билан ёпилиб микроскопда текширилади Қалқиб чиқиш усуллари: Чўктириш – Телеман усули: нажаснинг беш жойидан нўхат катталигидаги намуна олиниб, унга хлорид кислотасининг кучли эритмаси ва унга тенг миқдорда эфир қӯшилиб шиша таёқча билан аралаштирилади. Ҳосил бўлган эритма элакда сузилиб пробиркага қуйилади ва 1 минут центрифугаланади. Пробиркада уч қатлам ҳосил бўлади: устки ёғ, ўртада кислотада эриган оқсиллар, пастки эриган заррачалар, тузлар ва гельминтларнинг тухумлари. Шу қатламдан препарат тайёрланади, қоплағич ойна ёпилиб микроскопда кўрилади Фюллеборн усули – натив суртма тайёрлаш усулларидан самарали ва мураккаброқ. Бу усул юқори зичликдаги эритмада гельминтлар тухумларининг қалқиб чиқишига асосланган. Бунда ош тузининг тўйинган эритмаси (1л сувда 400 гр NaCl, эритманинг нисбий зичлиги 1.18 – 1.22 га тенг) қўлланилади. Нажаснинг 4 – 5 жойидан 2 – 3 гр олиниб, 30 – 50 мл эритмада 40 – 60 минут тиндириб қўйилади, эритма юзасида ҳосил бўлган парда сим ҳалқа билан йиғилиб, препарат таёрланадиКалантарян усули. Натрий нитратнинг тўйинган эритмасида 5 – 10 гр нажас аралаштириб 15 – 20 минут тиндирилади, қалқиб чиққан тухумлар ҳосил қилган парда сим ҳалқа билан йиғилиб препарат тайёрланади, усулнинг қулайлиги: қалқиб чиқиш муддатининг камлигидир. Бу усулда трематодалар ва кенг тасмасимон гижжалар тухуми қалқиб чиқмайди, шу сабабли эритмада ҳосил бўлган чўкмадан ҳам пипетка ёрдамида препарат тайёрлаб текшириш керак 6E 06 14 27 12 06 3B 30 38 24 06 10 19 3A 06 02 12 23 06 1B05 06 09 11 10 06

Гельминтла р тухумларин инг тузилиши Жигар қуртининг тухуми : ўлчами узунлиги 130 – 150 мкм, эни 70 – 90 мкм, овал шаклида сариқ, жигаррангли юпқа парда билан қопланган, бир қутбида қопқоқчаси борЛанцетсимон сўрғич : ўлчами узунлиги 38 – 45 мкм, эни 22 – 25 мкм, бир томони дўнг бўлиб, иккинчи томони ясси (ассиметрияли), рангли тўқ жигарранг, бир томонида қопқоқчаси бор Мушук(сибир) сўрғичи тухуми : ўлчами узунлиги 26 – 32 мкм, эни 11 – 15 мкм, тухумининг бир қутби кенгайган, иккинчиси тор бўлиб, қопқоғи аниқ кўринади, пардаси оч сариқ рангдаКенг тасмасимон гижжа тухуми: ўлчами узунлиги 68-71 мкм, эни 45 мкм, ранги кулранг ёки тўқ жигарранг, битта қутбида қопқоқчаси бор, ичида бир қанча бластомерлар кўринади Чўчқа солитёри тухуми: юмалоқ, бир оз овал шаклида узунлиги 31 – 36 мкм эни 20 мкм, тухумининг ичида шарсимон онкосфера кўриниб туради Қорамол солитёри тухуми: юмалоқ, шаклда ёнида битта иккита ўсимталари бор, узунлиги 30 – 40 мкм, эни 20 – 30 мкм, онкосферани ўраб турган парда радиал чизиқли, чўчқа солитёри тухумидан фарқлаб бўлмайди Одам аскаридаси тухуми: овал шаклда, тўқ кулранг. Узунлиги 50 – 75 мкм, эни 40 – 50 мкм, уч қават парда билан ўралган бўлиб, устки қават оқсил моддасидан ташкил топган ғадир – будур, ўрта қавати ялтироқ ички қавати толали бўлиб, липоид моддасидан иборат Острица тухумлари: шакл и узунчоқ, бир томони ясси узунлиги 50 – 60 мкм устидаги пардаси текис ва рангсиз, кўпинча ичида личинкаси кўриниб туради Қилбошли гижжа тухуми: бочкасимон шаклида, тилла сариқ рангда, узунлиги 50 – 54 мкм, эни 22 – 33 мкм, тухуми қалин пардага ўралган, қутбларида анча пуфаксимон моддалар кўринади

Одам гельминтларининг тухумлари: 1. жигар қурти; 2. ланцетсимон сўрғич; 3. мушук сўрғичи; 4. кенг тасмасимон гижжа; 5. пакана гижжа; 6. қорамол солитёри; 7-8. аскарида; 9. қилбошли гижжа; 10-11. острица; 1 2 3 4 5 6 8 7 1 09 9 1 137 302B 06 02

1. Тиббий биология ва генетика П.Х.Холиқов, А.Қ.Қурбонов, А.О.Даминов, М.В.Таринова; Тошкент, 2019, 2022. 2. Медицинская биология и генетика. П.Х.Холиқов, А.Қ.Қурбонов, А.О.Даминов, М.В.Таринова; Тошкент, 2022. 3. Biologiya. Xoliqov P.X., Sharafiddinxo’jaev N.Sh., Olimxo’jayeva P.R. va boshqalar.Toshkent., «О’zbekiston Milliy ensiklopediyasi» 2005-yil 584-bet. 4. Биология. Учебник для медицинских специальных вузов., В.Н.Ярыгин и др. - Москва., Высшая школа., 2011, 2018 5. Медицинская биология и генетика. Учебник для студентов медицинских специальных высш. учебных заведений., К.Н.Нишанбаев., П.Р.Алимжоджаева., Д.Х.Хамидов. - Ташкент., Узбекистан миллий энциклопедияси., 2008г. - 432 стр. 6. Медицинская биология и общая генетика ., Л.П.Гаврилова и др ., Гомель 2012 Фойдаланилган адабиётлар:03 30 61 32 32 61 32 0B 24 814D49 77 0B 3B 0C 32 01 02 31 11 04 52 270E 0B 5C 5A2B012B5302 710C

Похожие

Қрим-Конго геморрагик иситмасининг эпидемиологияси ва эпизоотологияси

Тиббиёт арахноэнтомологияси ва заҳарли ҳайвонлар

Юқумли жараён ва юқумли касаллик хақида тушунча

Далилларга асосланган тиббиёт

Асосий психопатологик синдромлар. Рухий касалликларнинг таснифи