Ovqat hazm qilish tizimi organlari kasalliklarida parhez ovqatlanish - Медицина - Презентации

Ovqat hazm qilish tizimi organlari kasalliklarida parhez ovqatlanish

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

869.0556640625 KB

Ovqat hazm qilish a`zolarining tuzilishi

Ovqat hazm qilishning mohiyati va tiplari • Me’da-ichak traktidagi mexanik jarayonlar ovqatning tarkibiy tuzilishini va fizikaviy xossalarini, ya’ni zichligini, konsistenstiyasini, zarrachalarining kattaligini va boshqalarni o’zgarishiga olib keladi. Bu hol, chaynash, me’da-ichak trakti mushaklarining qisqarishi, hazm shiralarini suyuq qismlarining ta’siri oqibatida yuzaga keladi. Fizik-kimyoviy jarayonlar (masalan, me’dada xlorid kislotaning yoki ichakda o’tning yuzaki-faol moddalarining ta’siri) ovqat zarrachalarining bo’rtishiga, ular yuzasining tarangligini ortishiga, enzimlarning faollashuviga, tuzlarning eruvchanligini ortishiga yordam beradi. Biologik jarayonlar - ovqatni me’da-ichak trakti bo’limlari orqali sekin-asta o’tishi paytida, uning oziqa polimerlarini enzimli gidroliz oqibatida, avval oraliq mahsulotlargacha, so’ngra monomerlargacha parchalanish jarayonlaridir.

Ovqat hazm qilish • Ovqat hazm qilish traktidagi enzimli tizimga quyidagilar kiradi: • 1. Ovqat hazm qilish sekretlarining enzimlari, ular devor ichidagi yoki devor ortidagi bezlar tomonidan ajratiladi; • 2. Ovqat hazm qilish traktidagi mikroorganizmlar tomonidan hosil qilinadigan enzimlar; • 3. O’simlik ozuqalari tarkibidagi enzimlar.

TISHLAR • Tishlar (dentes) ovqat hazm qilishda ishtirok etib qolmay, odamda so’z bo’g’inlarini hosil qilishda ham qatnashadi. Ular yuqori va pastki jag’ning tish katakchalarida milklarning yuqorigi chekkasida joylashadi. Tishlar kimyoviy tarkibi va fizik xususiyatlari jihatidan suyaklarga o’xshaydi va ulardan kelib chiqishi bilan farq qiladi. Tish uch qismdan: toji, bo’yni va ildizidan iborat. Tish toji (corona dentes) og’iz bo’shlig’ida ko’rinib turgan qismi bo’lib, to’rtta yuzasi bor. Tilga qaragan yuzasi (facies lingualis), og’iz dahliziga qaragan yuzasi (facies vestibularis) kesuv va kurak tishlarda lablarga qaragan (facies labialis), kichik va katta oziq tishlarda lunjga qaragan (facies buccalis) bo’ladi. Tishlarning o’zaro yondoshgan yuzasi (facies contactus) va chaynov yuzasi (facies occlusalis) tafovut qilinadi. • Tish bo’yni (collum dentis) tish toji bilan ildizi o’rtasidagi toraygan qismi. Uni atrofidan milkning shilliq pardasi o’rab turadi. • Tish ildizi (radix dentis) bittadan uchtagacha bo’lib, tish katakchalarida joylashgan. U ildiz uchi (apex radicis) bo’lib tugaydi. Tish toji ichidagi tish bo’shlig’i (cavitas dentis) ildizga kanal (canalis radicis dentis) bo’lib davom etadi. Bu kanal ildiz uchida ildiz uchi teshigi (foramina apicis dentis) bo’lib ochiladi. U orqali kirgan qon tomir va nervlar tish pulpasini (pulpa dentis) hosil qiladi.

So’lak bezlar • Og’iz bo’shlig’ida uch juft yirik bo’lak bezi; quloq oldi (I), jag’ osti (II) va til osti (III) bezlari, shuningdek til yuzasida va tanglay bilan yuzning shilliq pardalarida joylashgan ko’pincha mayda bezlarning yo’llari og’iz bo’shlig’iga ochiladi.

HALQUM • Halqum (pharynx) bosh va bo’yin sohasida joylashgan toq a’zo bo’lib, hazm va nafas tizimiga kiradi. U voronkasimon shaklda bo’lib uzunligi 12-14 sm. Halqum yuqorida kalla asosiga (ensa suyagi halqum bo’rtig’i, ponasimon suyak qanotsimon o’simtasining medial plastinkasi) birikadi. Pastda u VI- VII bo’yin umurtqalari sohasida qizilo’ngachga o’tib ketadi. Kalla asosiga birikkan yuqori devorini halqum gumbazi (fornix pharyngis) deyiladi. Halqumning orqa yuzasi bo’yin umurtqalari oldida joylashgan mushaklar va bo’yin fastsiyasiga tegib turadi. Halqumning orqa devori bilan bo’yin fastsiyasi o’rtasida bo’sh biriktiruvchi to’qima bilan to’lgan halqum orqa sohasi (spatium retropharyngeale) joylashgan. Halqumning ikki yon tomonida bo’yinning tomirli-nervli dastasi (uyqu arteriyasi, ichki bo’yinturuq vena va adashgan nerv) yotadi. Halqumning old tomonida burun bo’shlig’i, og’iz bo’shlig’i va hiqildoq joylashgan bo’lib, nafas yo’li hazm yo’li bilan kesishadi. Bu a’zolarga nisbatan halqumda uch: burun, og’iz va hiqildoq qismi tafovut qilinadi.

Hiqildoq (larynx) • Hiqildoq — nafas yo`lining burun bo`shlig`idan keyingi qismi bo`lib, ovoz hosil qilish vazifasini ham bajaradi. H. havoning traxeyaga o`tishini ta`minlaydi va unga qattiq, suyuq moddalar tushishiga to`sqinlik qiladi. Havo burun bo`shli- g`idan o`tganda isiydi, tozalanadi, namlanadi, avval halqumning burun-halqum qismiga, keyin og`iz qismiga va nihoyat, H.qa yetib boradi. Lekin og`iz bilan nafas olganda ham havo og`iz bo`shlig`idan H.qa yetib boradi, bunda havo isimaydi va tozalanmaydi, shuning uchun burundan nafas olish to`g`ri va foydali. • H. bo`yinning old tomonida joylashganidan H. do`ngi ayniqsa ozg`in erkaklarda aniq ko`rinib turadi, uni kekirdak olmasi deyiladi. • Odam gapirganda, yo`talganda, ashula aytganda H. oson harakatlanadi. H. tok, (uzuksimon, qalqonsimon) va juft (cho`michsimon, shoxsimon) tog`aylarning boylamlar, muskullar yordamida o`zaro birikishidan vujudga keladi.

Qizil o’ngach. • Qizil o’ngach – esophagus halqumning davomi bo’lib, me’dagacha davom etadi. Joylashish sohasi VI bo’yin umurtqasi sohasidan XI ko’krak umurtqa sohasigacha davom etib, o’rtacha 23- 25 sm bo’ladi. Uning bo’yin qismi – partes cervicalis, ko’krak qismi – partes thoracica va qorin qismi – partes abdominalis bo’ladi.

Qorin bo’shlig’i • Qorin bo’shlig’I – cavitas abdominis ning yuqori devorini diafragma, oldingi devorini qorin mushaklari, orqa devorini umurtqa pog’onasi, bel mushaklari tashkil etadi.

ME’DA (ventriculus seu gaster) • Ovqat qizilo’ngachdan me’daga tushadi. Me’daga tushgan ovqat u yerdagi bezlardan chiqadigan shiralar ta’sirida parchalanadi. Ovqatning sifatiga qarab, u me’dada 4 soatdan 10 soatgacha turishi mumkin. Me’da «ovqat deposi» funksiyasini bajaradi, u yeyilgan ovqatning katta hajmini saqlab turadi. Ovqat me’dada aralashib, uning ichiga me’da shirasi singib kiradi, ovqatning tarkibiy qismlari, ayniqsa, oqsillar me’da shirasining fermentlari ta’sirida kimyoviy o’zgarishlarga duch keladi

Me’da osti bezi • Me’daning orqasida joylashadi. Bezda boshcha, tanasi, dumsimon qismi bo’ladi. Me’da osti beziningasosiy nayi umumiy o’t yo’li bilan qo’shilgan holda o’n ikki barmoq ichak devoridagi katta so’rg’ich sohasiga ochiladi.

Ingichka ichak • Ingichka ichak – me’daning chiqish qismidan boshlanib, o’ng yonbosh sohasidagi yo’g’on ichakning boshlanish qismida yakunlanadi. Ingichka ichakda moddalarning kimyoviy ta’sirida parchalanishi davom etadi.

• Jigar — hazm bezi. Odam va hayvonlarda ovqatning hazm bo`lishi va so`rilishida qatnashadi, yog` va uglevodlarni zaxiraga yig`adi. Xordali hayvonlar va odamda J. — murakkab, xayot uchun muhim a`zo. Baliq va amfibiyalarda J. sudralib yuruvchilar, qushlar va sut emizuvchilardagiga nisbatan kattaroq; yirtqich hayvonlarda o`txo`r hayvonlarnikiga nisbatan katta. J. shakli hayvonning gavda tuzilishiga bog`liq. • Odamda J. — organizmdagi eng katta bez (vazni 1200—2200 g). Qorin bo`shlig`ida, diafragmaning tagida, o`ng qovurg`alar va qisman chap qovurg`alar ostida yotadi. Rangi qizg`ish-qo`ng`ir, kattaroq o`ng bo`lagi bilan kichikroq chap bo`lagi bor. O`rta qismining pastki yuzasidagi ko`ndalang chuqurcha J. darvozasi yoki qopqasi deb ataladi. Shu joydan J.ga arteriya, darvoza venasi, nervlar kiradi va J.ning o`t yo`li, jigar venasi chiqadi. Bu o`t yo`li o`t pufagidan chiqqan yo`lga qo`shilib, o`n ikki barmoq ichakka quyiladigan umumiy o`t yo`lini hosil qiladi. • J. organizmning markaziy biokimyoviy lab.si bo`lib, turli-tuman funksiyalarni bajaradi; J. bo`lmasa, odam, hayvon yashay olmaydi. J. bir sutkada 600— 700 g o`t (safro) ishlab chiqarib, ovqat hazm bo`lishida va oziq moddalarning ichakdan qonga so`rilishida muhim rol o`ynaydi; oqsillar, yog`lar va uglevodlar almashinuvida qatnashadi; bundan tashqari, moddalar almashinuvida hosil bo`ladigan yoki tashqaridan kirgan zaharli moddalarni zararsizlantirib, himoya funksiyasini bajaradi.

Yo’g’on ichak • Yo’g’on ichak – ingichka ichakning davomi hisoblanadi va quyidagi qismlardan tashkil topadi: • a) ko’richak qismi. • b) ko’tariluvchi qismi • c) ko’ndalang qismi.

O’t pufagi • O’t pufagi – noksimon shaklda bo’lib, quyidagi qismlardan tashkil topgan: 1. O’t pufagi tubi. 2. Tanasi 3. Bo’yinchasi 4. Kengaygan quygich qismi

Taloq (lien) splen • Taloq — odam va umurtqali hayvonlarning qorin bo`shlig`idagi toq parenximatoz organ . Asosiy qon rezervuarlaridan biri (qon "depo"si); qon yaratilishi, moddalar almashinuvida ishtirok etadi; immunobiologik va himoya funksiyasini bajaradi — antitelolar ishlab chiqaradi, bakteriya va toksinlarni tutib qolib, zararsizlantiradi, yashab bitgan eritrotsit va trombotsitlarni yemiradi. Qonning hosil bo`lishi, buzilishi, qayta taqsimlanishida va organizmning himoya reaksiyalarida qatnashadi.

Похожие

Ovqat hazm qilish

Ovqat hazm qilish

Ovqat hazm qilish tizimininig yosh xususiyatlari va ovqatlanish gigienasi

Ovqat hazm qilish sistemasining fiziologiyasi

Odam hazm qilish tizimi