Muskul tizimining yosh xususiyatlari - Медицина - Презентации

Muskul tizimining yosh xususiyatlari

Загружено в:

18.02.2025

Скачано:

0

Размер:

8078.6787109375 KB

MUSKUL TIZIMINING YOSH XUSUSIYATLARI

 Ma’lumki odam bajaradigan barcha harakat turlari (yurish, yugurish, sakrash va boshqalar) ichki a’zolarning harakati (yurak urishi, oshqozon-ichaklarning qisqarishi va h.k.) muskullarning faolligi tufayli amalga oshiriladi. • Odam vujudidagi barcha muskullarni uch guruhga bo’linadi: 1. tana muskullari 2. yurak muskullari 3. silliq muskullariga bo‘lib o‘rganiladi. • Shulardan tana muskullarining qisqarishi odam ixtiyoriga bo’ysunadi, yurak muskullari va ichki a’zolarning silliq muskullari esa odam ixtiyoriga bo’ysunmay qisqaradi.

Tana (skelet) muskullari • Tana muskullari tayanch-harakat tizimining faol qismi hisoblanib, ularning soni 600 dan ortadi. • Bolaning o‘sib rivojlanishi davrida tana muskullari o‘z vaznini 35 marta oshiradi. • Balog‘atga yetishish davrida muskullarning o‘sib rivojlanishi, kuchga kirishi yaqqolroq ko‘rinadi va 25-30 yoshlargacha bu jarayon davom yetadi. • Bola yura boshlashi bilan undagi muskullar jadal o‘sa boshlaydi va 2-3 yoshga kirganida umumiy tana massasining o‘rtacha 23% ini tashkil qiladi. • U 8 yoshga qadam qo‘yganida qayd qilingan ko‘rsatkich 27%, 15 yoshga etganida 37,6% va, nihoyat, 17-18 yoshda 47,7% ga tenglashadi.

Mushakni sirtdan o’rab turuvchi zich biriktiruvchi to’qima. Har bir mushak tolasini qoplamasi

BOSH MUSKULLARI • Bosh muskullari 2 guruxga bo’linadi: 1. MIMIKA MUSKULLAR Ensa - peshona muskuli (m.occipito-frontalis) Takabburlik muskuli (m.procerus) Ko’zning aylana muskuli (m.orbicularis oculiQoshni chimiruvchi muskul (m.corrygator supercili) Yuqori labni ko’taruvchi muskul (m.levator labii superioris) Yanoqning katta va kichik muskuli (m.zygomaticus major et minor) Kulgi muskuli (m. risorius) Og’iz burchagini pastga tortuvchi muskul (m.depressor anguli oris) Lunj muskuli (m.buccinator)Og’zining aylana muskuli (m.orbicularis oris) Burun muskuli (m.nasalis)

 Mimika muskullari • Mimika muskullari o‘zining suyakdan boshlanib teriga yopishishi bilan boshqa muskullardan farq qiladi. Binobarin mimika muskullari qisqarib yuzda har xil o‘zgarish (holat) larni vujudga keltiradi. Bundan tashqari, mimika muskullari so‘zlash, chaynash jarayonida faol qatnashadi. • Yuzning mimika muskullari aksariyat og‘iz, ko‘z, burun va quloq atrofida joylashib, ularning torayishi (sfinkterlar) yoki kengayishi (dilatatorlar) ni taʼminlaydi.

1. Og’izning aylana muskuli (m.orbicularis oris) • Og’iz teshigining atrofida tepa va pastki labning teri ostida joylashgan muskullar lablar burchagida o’zaro qo’shilib ketgan. • Funksiyasi – og’zini yumadi. • Innervatsiyasi - n.facialisdan • Qon tomirlari – labialis superior et interior

2. Ensa peshona muskuli (m.occipito-frontalis) • Muskullari ensa (venter occipitalis) va peshona (venter frontalis) sohasida joylashgan. Peshona m . qismi qosh terisidan boshlanadi. • Funksiyasi : • Peshona qismi qisqarganda kalla terisi oldinga surilib, peshonada ajinlar paydo bo’ladi, qosh ko’tarilib, odamning hayronlik holatini yuzaga keltiradi. • Ensa qismi qisqarganda kalla terisi orqaga tortiladi.

3. Takabburlik muskuli (m.procerus) • Peshona suyagining burun qismidan boshlanib ikki qosh o’rtasida teriga yopishadi. • Funksiyasi : • Muskul qisqarganda ikki qosh o’rtasida ko’ndalang ajin paydo bo’lib, takabburlik (viqorlik) holati vujudga keladi. • Inervatsiyasi: n. facialis dan • Qon tomirlari : a. angularis a. frontalis

4. Qoshni chimiruvchi muskul (m.corrygator supercili) • Ikki qoshni o’rtasida ko’ndalangiga bo’lib joylashgan, qosh terisiga yopishadi. Muskullari qisqarganda qoshlar o’zaro yaqinlashadi, uzunasiga ajin paydo bo’ladi. • Inervatsiyasi: n. facialis dan • Qon tomirlari : a. frontalis a. supreorbitalis

Ko’zning aylana muskuli (m.orbicularis oculi) • Ko’z kosasining atrofida joylashgan bo’lib uch qismdan iborat. 1. Ko’z kosasi atrofida (pars orbitalis) 2. Qovoqlarda (pars palpebralis) 3. Ko’z yosh qismi (pars lacrimalis) • Funksiyasi : • Muskulning 1-2-qismi qisqarganda ko’z yumiladi. Qoshlar pastga tortiladi. 3-qismi qisqarganda ko’z yoshi oqadi. • Inervatsiyasi: n. facialis dan • Qon tomirlari : a. facialis, a. temporalis superf

Chaynov muskullari • Chaynov muskullari to’rtta bo’lib ular kalla suyagidan boshlanadi va pastki jag’ suyagining turli qismlariga yopishadi. Chaynov muskullarining vazifasi pastki jag’ suyagini yuqori jag’ suyagiga yaqinlashtirishdan iborat. 1. CHAYNOV MUSKULI (m.masseter) 2. CHAKKA MUSKULI (m.temporalis) 3. LATERIAL MUSKUL (m.pterygoideus lateralis) 4. MEDIAL MUSKUL (m.pterygoideus medialis)

Bo’yin muskullari • Bo'yin muskullarining vazifalari nafaqat bo'yinning egilishi va kengayishi, boshning burilishlari va egilishi, halqum va gioid suyagining siljishidir. • Bu harakatlar boshning muvozanatini, normal yutishini va ovozni shakllantirish imkoniyatini ta'minlaydi. Bo'yinning qalin mushak ramkasi umurtqa pog'onasi, traxeya, halqum, qizilo'ngach, qalqonsimon bez, qon tomirlari va nervlarni xavfli tashqi ta'sirlardan himoya qiladi.

Ko’krak qafasi muskullari 1. Tashqi qovurg’alar aro muskullar (mm. intercostalis externi) 2. Ichki qovurg’alar aro muskullar (mm.interxostalis interni) 3. Qovurg’a osti muskuli (m.subcostales) 4. Ko’krakning ko’ndalang muskuli (m. transversus thoracis)

Tashqi qovurg’alar aro muskullar • Qovurgʼalararo tashqi muskullarning tolalari yuqoridan pastga va orqadan oldinga yoʼnalgan bo‘lib, yuqori qovurgʼa pastki chetining tashqi yuzasidan boshlanadi va pastki qovurgʼaning yuqori chetiga yopishadi. Bu xildagi muskullar umurtqa pogʼonasi bilan qovurg‘aning tog‘ay oralig‘ida joylashgan boʼladi. • Funksiyasi - qovug’alarni ko’taradi.

Ichki qovurg’alar aro muskullar • Qovurgʼalararo ichki muskullar (mm. intercostales interni) qovurgʼa oralig’ining toʼsh suyagi bilan qovurgʼa burchagi oʼrtasidagi masofani toʼldirib turadi. Muskul tolalari pastdan yuqoriga va oldindan orqaga yoʼnalgan. Ichki qovurgʼalar muskuli qovurgʼaning ustki chetidan boshlanib ustki qovurgʼaning pastki chetiga yopishadi. • Funksiyasi - qovug’alarni pastga tortadi.

Qovurg’a osti muskuli • Qovurgʼa osti muskuli (m. subcostales) Koʼkrak qafasining pastki qismida joylashgan boʼlib, tolalari ichki qovurgʼalararo muskul tolalariga oʼxshab yoʼnalgan boʼladi. Muskul tolalari pastki qovurgʼalarning ustki chetidan (qovurgʼa burchagiga yaqin joydan) boshlanib, qovurgʼaning pastki chetiga 1-2 qovurgʼani tashlab yopishadi. • Funksiyas i - qovug’alarni pastga tortadi.

Ko’krakning ko’ndalang muskuli • Koʼkrakning koʼndalang muskuli (m. transversus thoracis) toʼsh suyagining ichki yuzasidan koʼndalang yoʼnalgan tolalaridan boshlanib, II—VI qovurgʼalarning togʼay qismiga yopishadi. • Funksiyasi: • Toʼsh-qovurgʼalar boʼgʼimini mustahkamlaydi, qovurgʼalami pastga tortib nafas chiqarishda qatnashadi.

 Qisqaruvchan oqsillar turlari: • Аktin – 42000 D (1942, Shtraube) – 20% • Miozin – 500,000 D (Engel’gard) – 50% • Troponin – aktindagi regulyator funksiyasini bajaradi • Tropomiozin – miozin bilan bog’lanib ko’prik hosil bo’lishini ta’minlaydi

QO’L MUSKULLARI • Qo’l mushaklari 5 ta guruxga bo’linadi: 1. Yelka oldi muskuli 2. Yelka orqa muskuli 3. Tirsak oldi va orqa muskuli 4. Bilak old va orqa sohasi muskuli 5. Panja muskuli

Yelka oldi muskuli: I. Yelka oldi muskullari 2 guruxga bo’linadi: 1. Ikki boshli muskul: • Uning uzun boshchasi kurak suyagining bo’rtig’idan boshlanadi. • Kichik boshchasi kurak suyagining tumshuqsimon o’simtasidan boshla. • Ikki boshcha birlashib umumiy payni hosil qiladi. • Bu pay bilak suyagining bo’rtig’iga birikadi. 2. Yelka mushagi • Yelka suyagining oldingi yuzasidan boshlanib, tirsak suyagining bo’rtig’iga birikadi.

Yelka orqa muskuli: I. Yelka orqa muskullari 2 guruxga bo’linadi: 1. Uch boshli muskul: • Uzun boshchasi kurak suyagining bo’rtig’idan boshlanadi. • Tashqi ichki boshchalari yelka suyagining orqa yuzasidan boshlanadi. • Bu ikki boshchalar birlashib umumiy pay orqali tirsakka birikadi. 2. Tirsak mushagi • Yelka suyagining o’simtasidan boshlanib, tirsak suyagining orqa yuzasiga birikadi.

Oyoq muskullari 1. Yonbosh bel muskuli (m.iliopsoas) 2. Kichik bel muskuli (m.psosa minor) 3. Chanoq (dumba) ning o’rta muskuli (m.gluteus medius) 4. Chanoq (dumba) ning kichik muskuli (m.gluteus minimus) 5. Sonning serbar fassiyasini taranglashtiruvchi muskuli 6. Noksimon muskul (m.piriformus) 7. Ichki yopqich muskul (m.obturatoris internus) 8. Ustki va ostki egizak muskullar (mm.gemellus superior et inferior) 9. Sonning to’rt burchakli muskuli (m.quadratus femores) 10. Tashqi yopqich muskul (m.obturatorius externus)

Yonbosh bel muskuli (m.iliopsoas) • Ikki boshli bo‘lib, katta boshcha XII ko‘krak va I-IV bel umurtqalaridan va umurtqalararo tog‘aylardan boshlanadi, ikkinchi yonbosh boshchasi esa yonbosh suyagining shu nomli chuqurchasidan boshlanadi. • lkkala muskul boshchalari o‘zaro birlashib, chov boylamining ostidan o‘tib, son suyagining kichik koʼstiga yopishadi. • Funksiyasi : • Sonni bukadi va qisman tashqariga buradi. Oyoq qimirlamay turganda gavdani bukishda qatnashadi.

Kichik bel muskuli (m.psosa minor) • Kichik bel muskuli (m. psoas minor) XII ko‘krak va I bel umurtqalari tanasi va umurtqa oraliq togʼaylardan boshlanib, fascia iliaca ga qo‘shilib ketadi. • Bu muskul 40 foiz odamlarda uchramaydi. • Funksiyasi: • Fassiyani taranglatadi va belni bukishda qatnashadi.

Chanoq (dumba) ning o’rta muskuli (m.gluteus medius) • Dumbaning o‘rta muskuli chanoqning katta muskuli ostida joylashgan boʼlib, yonbosh suyagining tashqi yuzasi (oldingi va orqa dumba chiziqlari oraliq salhi)dan boshlanib, son suyagining katta ko‘stiga yopishadi. • Funksiyasi: • Muskulning orqa tutamlari qisqarsa, oyoq tashqariga, • oldingi tutamlari qisqarsa, son ichkariga buriladi, • o‘rta tutamlari qisqarsa, oyoqlar bir-biridan uzoqlashadi.

 Mushaklarning qisqarish turlari quyidagicha: 1. Izotonik. 2. Izometrik. 3. Аuksotonik (qon sentrik, ekstsentrik). 4. Yakka qisqarish 5. Summatsiya (toʼla va chala). 6. Tetanik (tishli va silliq).

MUSKULLARNING QISQARISHI • IZOTONIK QISQARISH – bunda muskul tolalari kalta tortadiyu, tarangligi doimiy bo’lib qolaveradi. Muskulning bemalol yuk ko’tarishi shunday qisqarishga misol bo’ladi. Yuk bunda muskulning doimiy tarangligiga sabab bo’ladi. • IZOMETRIK QISQARISH – bunda muskul kaltalana olmaydi, masalan, muskulning ikki uchi qimirlamay yopishib turganda kuzatiladi. Bu xolda muskul tolalarining uzunligi o’zgarmaydiyu, “tarangligi” oshadi. • SUMMATSIYA - qisqarishlarning qo’shilib ketish xodisasiga aytiladi. • Organizmda skalet muskuli tabiiy sharoitda nerv sistemasidan odatda yakka yakka ta’sirlarni emas balki ketma ket tez keluvchi bir qancha ta’sirlarni nervlardan olib turadi. Ritmik ta’sirlarda muskul kuchliroq va uzoqroq kaltalanadi. Bunday qisqarish tetanus deb ataladi Muskulning yakka qisqarishini tetanus qisqarishiga qo’shilib ketishiga summatsiya hodisasi deb ataladi.

SUMMATSIYAGA QANDAY HOSIL QILAMIZ? • Qisqarishlar summatsiyasini tekshirish uchun muskulga yakka ta’sir beriladi. Ta’surotlar o’rtasida interval shunday bo’lishi kerakki, muskul birinchi qisqarishdan keyin bo’shashib ulgurmasdan ikkinchi ta’surot berilsin.

Похожие

Ovqat hazm qilish tizimining umimiy tuzilishi va yosh xususiyatlari

Оvqat hazm qilish tizimining yosh xususiyatlari va ovqatlanish gigiyenasi

Ichki sekretsiya bezlarining yosh xususiyatlari

Qon aylanishini yosh xususiyatlari va gigiyenasi

Nerv tizimining fiziologiyasi va yoshga oid xususiyatlari