Korrelyatsiya koeffitsienti, uning baxolash usullari, statistik tahlil etishda qo‘llanilishi - Медицина - Презентации

Korrelyatsiya koeffitsienti, uning baxolash usullari, statistik tahlil etishda qo‘llanilishi

Загружено в:

23.11.2024

Скачано:

0

Размер:

714.130859375 KB

Mavzu :«Korrelyatsiya koeffitsienti, uning baxolash usullari, statistik tahlil etishda qo‘llanilishi. Standartlashtirish, standartlashtirilgan ko‘rsatkichlarining axamiyati, ularni hisoblash” . ”

KORELYATSIYA  Korrelyasiya – bu lotincha so‘z bo‘lib, aloqadorlik, bog‘liqlik degan ma’noni anglatadi.  Tabiat va jamiyat o‘rtasida uchraydigan barcha xodisalar bir-biri bilan o‘zaro bog‘liq aloqada bo‘ladi. Biror-bir xodisaning o‘zgarishi boshqa bir xodisaning o‘zgarishiga olib keladi  .

Aloqadorlik  Aloqadorlik ikki xil bo‘ladi:  Funksional va korrelyasiya.  Funksional aloqadorlik voqealarni bevosita bir- biri bilan uzviy bog‘liqligini ko‘rsatadi. Bunda bir voqeaning o‘zgarishi doimo ikkinchi voqeaning ma’lum kattalikdagi o‘zgarishi bilan sodir bo‘ladi: aylananing yuzasi uning radiusiga, tananing kengayish darajasi, xaroratning o‘zgarishiga bog‘lik va xokazo.  Funksional aloqani ko‘pincha fizik va ximiyaviy jarayonlarda kuzatish mumkin. 

Korelyatsion aloqadorlik  Korrelyastion aloqada bir xodisani o‘zgarishi, ikkinchi bir xodisani ma’lum miqdordagi o‘zgarishiga olib keladi.  Ammo bu o‘zgarish doimo bir xil kattalikda bo‘lmaydi, chunki bir xodisaning ma’lum miqdorda o‘zgarishi fakat ikkinchi bir xodisaning o‘zgarishigagina bog‘liq bo‘lmay, balki bir necha boshqa xodisalarning kattaligiga xam bog‘liq bo‘ladi.

 Korrelyatsion aloqa ko‘pincha biologik xamda tibbiy jarayonlarda kuzatiladi. Masalan: bolaning vazni uning tanasining uzunligiga bog‘liq. Ammo tana uzunligidan tashqari, vazn kattaligiga boshqa omillar, jumladan, ovqatlanish, jismoniy baquvvatlik, asab-ruxiy xolat va boshqalar ta’sir ko‘rsatadi.

 Korrelyatsion bog‘liqlik aloqaning xarakteri, yo‘nalish va kuchi bilan bir-biridan farq qiladi.  Aloqadorlik o‘z shakliga binoan ikki xil: to‘g‘ri chiziqli va egri chiziqli bo‘lishi mumkin.  To‘g‘ri chiziqli aloqada ma’lum bir xodisaning bir tekis o‘zgarishi ikkinchi bir xodisaning bir tekis o‘zgarishiga bog‘liq  . Egri chiziqli aloqadorlikka bir xodisaning bir tekis o‘zgarishi ikkinchi xodisaning notekis o‘zgarishi bilan bog‘liq bo‘ladi.  Aloqadorlik o‘z yo‘nalishi bo‘yicha to‘g‘ri (musbat) yoki teskari (manfiy) bo‘lishi mumkin.

 To‘g‘ri yo‘nalgan aloqadorlikka bir voqeaning kattaligini ma’lum bir tomonga yo‘nalishi, ikkinchi voqeaning kattaligini shu yo‘nalishda o‘zgarishiga olib keladi (bir voqeaning miqdori ko‘payishi bilan ikkinchi voqeaning miqdori xam ko‘payadi va uning teskarisi).  Masalan: bola bo‘yining o‘sishi, vaznining ham ko‘payishiga olib keladi yoki kasallanishlar kamayishi bilan o‘lim ham kamayadi.

 Teskari yo‘nalgan aloqadorlikka bir voqeaning kattaligining bir tomonga yo‘nalishi, ikkinchi xodisaning kattaligining teskari tomonga yo‘nalishiga olib keladi. Masalan: qancha ko‘p axoli emlansa yuqumli kasalliklar shuncha kamayadi, axolining turmush madaniyatini oshishi bilan bolalar o‘limi kamayadi.  Korrelyasiya darajasi uning kuchi bilan o‘lchanadi.  Aloqadorlik o‘z ta’sir kuchiga qarab: kuchli, o‘rtacha, kuchsiz bo‘lishi mumkin. 

 Korrelyasiya koeffitsientini baholash sxemasi  Korrelyasiya bahosi  Korrelyasiya koeffitsienti  To‘g‘ri korrelyasiya (+)  Teskari korrelyasiya (-)  Kichik (kuchsiz) 0 – 0,3 gacha 0 – 0,3 gacha  O‘rtacha 0,3 – 0,7 gacha 0,3 – 0,7 gacha  Katta (kuchli) 0,7 – 1,0 0,7 – 1,0

 To‘g‘ri alokadorlikda korrelyasiya koeffitsientining kattaligi 0 dan +1 gacha, teskari aloqadorlikka esa 0 dan –1 gacha bo‘lishi mumkin.  0 ga teng bo‘lgan korrelyasiya koeffitsienti o‘rganilayotgan xodisalar orasida o‘zaro bog‘liqlik yo‘qligini ko‘rsatadi.  Aloqadorlik korrelyatsiya koeffitsienti bilan o‘lchanadi.  Korrelyasiya koeffitsienti bir necha usulda xisoblab topiladi:

 Sonlardan tashkil topgan, ikki taqqoslanayotgan qatorlar orasidagi (xodisalar) korrelyasiya koeffitsientini xisoblash uchun qo‘llaniladi.  Juft korrelyasiya koeffitsientini quyidagi formula orqali xisoblanadi: r = Σdx · dy 2 √ Σd x ·Σd y Bu erda: r – korrelyasiya koeffitsienti dx – birinchi qatordagi variantalarning shu qator uchun xisoblangan o‘rtacha qiymatdan farqi; du – ikkinchi qatordagi variantalarning shu qator uchun xisoblangan o‘rtacha qiymatdan farqi.

Rang korelyatsiya koeffisiyenti (Spirmen usuli)  Bu noparametrik usullardan biri bo‘lib, birinchi marta u Spirmen tomonidan taklif etilganligi uchun ham Spirmen usuli deb ataladi.  Spirmen usulida korrelyasiya koeffitsienti quyidagi formula bo‘yicha xisoblanadi: r = 1 - 6 · Σ d 2  n( n - 1)  Bu erda:  r – korrelyasiya koeffitsienti  d – ranglar (tartib sonlar) orasidagi farq 

Standartlashtirishni qo`llash  Masalan: 2 muqim shifoxonadagi umumiy letallik (o‘lim) ko‘rsatkichini taqqoslash va shu ko‘rsatkichlardagi farqning sabablari to‘g‘risida xulosa chiqarish uchun, avvalambor, shifoxonalarda davolanayotgan bemorlarning kasalliklari turlarining bir xilligini aniqlash kerak.  CHunki qaysi shifoxonada og‘ir, surunkali kasalliklar bilan yotkizilgan bemorlar soni ko‘proq bo‘lsa, shu shifoxonada letallik ko‘rsatkichi yuqori bo‘ladi.  SHuning uchun ham letallik ko‘rsatkichi ko‘p yoki oz bo‘lishiga qaramasdan u yoki bu shifoxonada diagnostika va davolash ishlari yaxshi yoki yomon, shifokorlar bemorlarga yaxshi, malakali yoki yomon tibbiy yordam ko‘rsatishyapti deb bo‘lmaydi.  Misol: aholi orasida yoshlar qancha ko‘p bo‘lsa, tug‘ilish, bir yoshli bolalar va keksa yoshdagi odamlar qancha ko‘p bo‘lsa o‘lim shuncha yuqori bo‘ladi.  SHunday qilib, tug‘ilish, o‘lim, kasallanish, shikastlanish kabi boshqa ko‘rsatkichlarga aholining har xil bo‘lgan tarkibi (jinsi, yoshi, ish staji, kasbi) o‘z ta’sirini ko‘rsatadi.

Standartlashtirish  Bir necha majmualardan olingan biror-bir xodisalarning kattaliklarini o‘zaro taqqoslash va majmualar tarkibini taqqoslanayotgan ko‘rsatkichlarga ta’sirini yo‘qotish uchun sanitariya-statistikada standartlash usuli qo‘llaniladi.  Standartlash usuli yordamida xar xil majmualardagi bir xil xodisaning kattaliklarini bir-biriga taqqoslash uchun shartli standart ko‘rsatkichlar xisoblanadi.  Standart ko‘rsatkichlar, majmualar tarkibi bir xil bo‘lganda taqqoslanayotgan intensiv ko‘rsatkich qaerda ko‘p bo‘lishini ko‘rsatib beradi. Standart ko‘rsatkichlar shartli xisoblanadi.

Standartlashtirishni qo`llash  Standart ko‘rsatkichlarni xisoblash usullari: 1) to‘g‘ri; 2) bilvosita; 3) teskari; 4) ko‘p omilli.  To‘g‘ri usul o‘rganilayotgan muxitning va xodisaning tarkibi ma’lum bo‘lganda qo‘llaniladi.  Bilvosita usul muxitning tarkibi ma’lum bo‘lib, xodisaning tarkibi noma’lum bo‘lganda qo‘llaniladi.

Standartlashtirishni qo`llash  Teskari usul xodisaning tarkibi ma’lum bo‘lib, muxitning tarkibi noma’lum bo‘lganda qo‘llaniladi.  Ko‘p omilli standartlash usuli o‘rganilayotgan xodisaning kattaligi bir vaqtning o‘zida bir omil ta’sir etayotganda (yosh, jins, ish staji va kasbi) ularning ta’sirini yo‘qotish uchun ishlatiladi.  Ko‘pincha standart ko‘rsatkichlarni xisoblashning to‘g‘ri usuli qo‘llaniladi.

Standartlashtirishning to`g`ri usuli  To‘g‘ri usul 4 bosqichdan iborat:  Birinchi bosqich – xar bir solishtirilayotgan majmuaning barcha guruxlari bo‘yicha intensiv ko‘rsatkichlarini xisoblash.  Ikkinchi bosqich – standart tanlash. Standart sifatida muxitning tarkibi qabul qilinadi. Standart tanlash tadqiqotchining xoxishiga bog‘liq bo‘lib, u standart sifatida,  masalan, solishtirayotgan «A» yoki «B» shifoxona bo‘limlarida yotgan bemorlar sonini yoki ikkala shifoxona bo‘limlarida yotgan bemorlar sonining yig‘indisini yoki shu yig‘indining yarmini, yoki xoxlagan sonlarni qabul qilishi mumkin.  Uchinchi bosqich – xar bir standart uchun kutilayotgan (ehtimoliy sonlar)kattaliklarni xisoblash.  To‘rtinchi bosqich – standart ko‘rsatkichlarni xisoblash,xulosa. 

ETIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

Похожие

Donorlikni tashkil etishda o’rta tibbiyot xodimlarining roli

Salomatlikni valeologik tahlil qilish

Yurak tezligining o‘zgaruvchanligini taxlil qilish asosida tananing holatining algoritmlari va dasturlari

Organizmda kechadigan jarayonlarni tahlil qilish

Jamoat salomatligiva sog‘liqni saqlashni tashkil etish faniga kirish