Кимёвий модда ва бирикмалар таъсири билан боғлиқ патологик холатлар. Заҳарланиш холати - Медицина - Презентации

Кимёвий модда ва бирикмалар таъсири билан боғлиқ патологик холатлар. Заҳарланиш холати

Загружено в:

05.09.2024

Скачано:

0

Размер:

97.732421875 KB

МАВЗУ: К ИМЁВИЙ МОДДА ВА БИРИКМА ЛАР ТАЪСИРИ БИЛАН БОҒЛИҚ ПАТОЛОГИК ХОЛАТЛАР. ЗАҲАРЛАНИШ ХОЛАТИ Заҳар ва заҳарланиш тушинчалари, заҳарнинг организмга таъсири, заҳарловчи моддалар классификацияси. Заҳарланиш жараёни диагностик босқичлари. Заҳарланиш жараёни билан боғлиқ суд тиббий экспертиза масалалари МАЪРУЗА №4.

№ 1 Сунги даврда ишлаб чиқаришнинг турли соҳаларида, кундалик хаётда, илгаридан маълум ёки янгидан синтез қилинган кимёвий модда ва бирикмаларнинг кенг қулланилиши турли хил заҳарланишларнинг кўпайиши учун мойиллик қилувчи шарт-шароитларни вужудга келтирмокда. Ҳозирги кунда дунё мамлакатларида 10 миллионга яқин кимёвий модда ва бирикмалар расман руйхатдан ўтган бўлиб, шулардан 25 мингдан зиёди инсон учун ҳавфли моддалар қаторига киради. Юқорида қайд этилганларни инобатга олиб, кўпчилик тадқиқотчилар томонидан дунёнинг аксарият мамлакатларида «токсик вазиятнинг» вужудга келганлиги эътироф қилинаяпти.

1.Анафилаксия (анафилактик шок) - организмга бирламчи ёки такроран киритилган кимёвий бирикма, асосан доривор препарат ёки диагностик моддаларнинг таъсирида организм сезувчанлигининг ошиши ҳисобига руёбга чиқадиган функционал холат бўзилиши демакдир. 2.Токсикомания - бу наркотикли препеаратлар гуруҳига кирмайдиган кучли таъсир қилувчи бошқа турдаги токсик моддаларни (асосан доривор моддаларни) мунтазам равишда истеъмол қилиш демакдир. 3.Наркомания - бу наркотик моддалар ёки наркотик преператларни доимий равишда истеъмол қилиш оқибатида руҳий ва жисмоний мойилликнинг пайдо бўлиши, ички органлар функциясининг, ҳамда руҳий холатининг бўзилиши демакдир. 4.З аҳарланиш – организмга заҳарли моддаларнинг киритилиши натижасида орган ва тўқималарда органик ҳамда функционал ўзгаришлар олиб келиши демакдир. № 2 К ИМЁВИЙ МОДДА ВА БИРИКМА ЛАРНИНГ ТАЪСИРИ БИЛАН БОҒЛИҚ ПАТОЛОГИЯЛАР ҚУЙИДАГИ КЎРИНИШЛАРДА КЕЧИШИ МУМКИН:

№ 3 ЗАҲАР ҲАҚИДА ТУШИНЧА Заҳар – бу организмга экзоген йўл билан кириб, химик, физик – химик ўзгаришларга учраб соғлиқни бузилишига ёки ўлимига олиб келувчи модда ёки бирикманинг энг кам миқдоридир. Заҳарли модадалар ва заҳарланишнинг келиб чиқишини ўрганувчи фан токсикология деб аталади.

№ 4 ЗАҲАРЛАРНИ ОРГАНИЗМГА ТАЪСИРИ БИЛАН БОҒЛИҚ ОМИЛЛАР ЗАҲАРЛАНИШЛАРНИНГ ВУЖУДГА КЕЛИШИДА МАЪЛУМ БИР ОМИЛЛАР, ШАРТ ШАРОИТЛАР АҲАМИЯТЛИ БЎЛИБ, УЛАРНИНГ 4 ГУРУҲГА БЎЛИШ МУМКИН. I- ЗАҲАРЛИ МОДДА БИЛАН БОҒЛИҚ ОМИЛЛАР А) Модданинг миқдори (М-н стрихинин учун сантиграм, морфин учун дециграм) Б) Модданинг кимёвий тузилиши (М-н углероднинг кислород билан бирикмалари СО, СО 2 ) В) Модданинг концентратцияси (М-н Сирка кислотанинг конц. Эритмаси билан 3-5% эритмаси фарқ қилади) Д) Модданинг эрувчанлиги (М-н барий хлорид сувда яхши эрийди) Е) Модданинг организмда тўпланиши (кумуляция) (М-н оғир металлар бирикмалари) Ж) Модданинг сақланишдаги тургунлиги (М-н фармакологик дори воситарларнинг таъсири маълум давргача мулжалланган) З) Заҳарнинг қандай моддалар билан организмга кираётганлиги (М-н маргимуш бирикмалари ишқорий муҳитда кучлирок таъсир этади) II-ОРГАНИЗМ БИЛАН БОҒЛИҚ ОМИЛЛАР А) тананинг массаси; В) Одамнинг ёши; Г) Жинси; Д) Идиосинкризия; Е) Генетик хусусиятлар; Ж) Заҳарли моддаларга урганиб колиш, толерантлик; III- ЗАҲАРЛИ МОДДАНИНГ ОРГАНИЗМГА КИРИШ ЙЎЛИ (М-н Барий карбонат эритмаси ичилганда хаёт учун ҳавф тўғдирса, тери остига юборилганда безиёндир) IV-АТРОФ-МУҲИТ ШАРТ ШАРОИТИ ( М-н чекланган муҳит ис гази билан заҳарланишни кучайтиради. Шахталарда тўпланиб қолган метан, карбонат ангдрид, водород сульфид заҳарланишга мойиллик яратади)

№ 5 ЗАҲАРЛОВЧИ МОДДАЛАР КЛАССИФИКАЦИЯСИ. I. Уювчи заҳарлар: а) минерал кислоталар (хлорид, сульфат, нитрат кислоталари) б) органик кислоталар (сирка кислотаси, фенол) в) ишқорлар (калий, натрий, кальций гидроксидлар) г) бошқа уювчи заҳарлар (водород пероксид, калий перманганат, йод тиндирмаси) II.Резорбтив заҳарлар 1. Қон заҳарлари а) гемопоэтик таъсирли заҳарлар ( ) в) гемолитик таъсирли заҳарлар (арсин, аконит, дурман, заҳарли кўзикоринлар) г) гемоглобинотроп заҳарлар ( анилин, нитритлар, ис гази, бертолле тузи) 2. Деструктив заҳарлар ( оғир метал тузлари- миарсенол, новарсенол, сулема, фасфор бирикмалари, нитритлар ва бошқ ) 3. Ф ункционал заҳарлар а) фалажловчи (цианидлар, вадород сульфид, фасфоорганик бирикмалар) б) сундирувчи (седатив наркотиклар, уйқу дорилар, спиртлар) в) қўзғатувчи ва тутқаноқ чақирувчи (психостимлятор наркотиклар, кофеин, стрихинин, ) г) периферик асаб тизимига тасир этувчи (атропин, ацетилхолин, прозерин, адреналин, эфедрин, миорелаксантлар) III. Озиқ-овқат заҳарлари 1. Бактерия заҳарлари. а) токсико инфекция ( масалан салмонилёз) б) интоксикация(масалан ботулизм заҳари) 2. Абактериял заҳарлар. а) ҳайвон ажралмалари ва маҳсулотларидан заҳарланиш (М-н ички секреция безлари) б) ўсимлик ширалари, илдизи, барги, мевасидан заҳарланиш (кампирчапон, аконит) 3. Овқат микотоксикозлари. (М-н алементар токсик алейкиялар)

№ 6 ЗАҲАРЛАНИШНИНГ ДИАГНОСТИК БОСҚИЧЛАРИ  а) Заҳарланиш холатига оид суриштирув ва дастлабки тергов материаллари билан танишиш;  б) Суд – тиббий экспертнинг турли тергов ҳаракатларида, жумладан ҳодиса жойини кўздан кечириш ва ушбу жараёнда ашёвий далилларни олиш ҳамда жабрланувчи, гувоҳ, тиббий ходимларни сўроқ қилинишда иштирок этиш;  в) Касаллик тарихи ва бошқа тиббий хужжатлар, далиллар ҳамда гувоҳлар кўрсатмалари асосида заҳарланишнинг клиник манзарасини ўрганиш ва уни баҳолаш;  г) Мурданинг суд – тиббий текшируви (ўлим содир бўлган холларда) ёки жабрланувчининг суд – тиббий текшируви (ўлим юзага келмаган холларда);  д) Қўшимча лаборатор текширувлар, жумладан мурдадан олинган тўкима ва суюқликларнинг, қусуқ маҳсулотларнинг, меъда ювилмаси ажралган суюқлиги ва заҳарли модда қолдиқларининг суд – кимёвий, бактериологик, биохимик, биологик ва бошқа текширишлар.

№ 7 ЗАҲАРЛАНИШНИНГ КЛИНИК БОСҚИЧЛАРИ Заҳарланиш жараёни клиник манзараси кўпинча қуйидаги босқичларда руёбга чиқади .  Яширин босқичи – бу босқичда заҳарланишга хос ҳеч қандай клиник белгилари юзага келмайди (М-н кампирчопондан заҳарланганда яширин даври 10-60 суткагача, ботулизм билан заҳарланганда 10 суткагача бўлиши мумкин);  Продромал босқич – заҳарланишнинг нотипик белгиларнинг юзага чиқиши (М-н Строчкали замбуруғлардан заҳарланганда 1-4 соат кейин кунгил айниши, қусиш, чанқаш, қоринда оғриқ, бош оғриғи, кўз қорачиғининг кенгайиши каби белгилар кўзатилади);  Клиник манзараси ривожланиш босқичи типик белгиларнинг юзага чиқиши - (М-н аконит ўсимлигидан заҳарланганда танасида чумоли юргандай бўлиши, ботулизм билан заҳарланганда кўзда туман сетка холати ва х.з.);  Клиник манзараси тўлиқ ривожланган босқичи;  Ҳал бўлиш босқичи –клиник белгиларнинг сўниш даври (М-н ботулизм токсинининг қонда айланиб юриш вақти 22 кунгача);  Соғайиш босқичи – организм фаолиятининг тикланиши;  Якуний босқич- заҳарланиш белгиларининг йўқолиши ёки сурункали заҳарланишга ўтиши.

№ 8 ЗАҲАРЛАНИШ БИЛАН БОҒЛИҚ МУРДА ТЕКШИРУВИ ВА УНИНГ ЎЗИГА ХОС ҲУСУСИЯТЛАРИ Бундай вақтларда мурда текширувида имкон даражада тоза секцион залда бажарилади. Захарланишга гумон килинганда куйидагиларга алохида эътибор берилади:  Ички текшируви давомида мурдани ювиш ман қилинади;  Қушимча текширувга олинадиган идишлар қуруқ ва тозза булиши керак;  Секцион залда дезинфекцияловчи моддалар умуман булмаслиги керак;  Мурда танасидаги кийимларда қусуқ моддалари ёки бошқа ажралма доғлари мавжудлигига, чунтакларда эса рецепт, бушаган флакон, доривор препарат коробкаси, таблетка, порошок қолдиғи бор йўқлигига;  Тери қопламалари, шиллиқ пардаларининг ранги (м-н, замбруғ, гемолитик захарларда тери сарғайиш, наркотикларда терида инъекция изи, ис газидан қизамтир-бинафша рангда, Бертолле тузидан захарланишда терида Холцер пуфакчалари хосил бўлади);  Таббий тешиклар соҳасидан чиққан ажралмалар хусусиятига ва ажралмалар сохасидаги териларнинг хусусиятиларига;  Мушаклар қотиши ва мурдалар доғининг ривожланиш ҳусусиятларига, фосфор, аконит, стрихниндан заҳарланишда мушаклар котиши тез ривожланади, замбруғ, банги -девонадан захарланишда мушаклар қотиши суст булади. Мурда доғлари - ис газидан заҳарланганда қизамтир бинафша рангда, бертолле тузидан заҳарланганда –қизамтир қўнғир рангда, водород сульфид билан заҳарланганда кўкимтир яшил рангда бўлади .

№ 9 ЗАҲАРЛАНИШ БИЛАН БОҒЛИҚ МУРДА ТЕКШИРУВИ ВА УНИНГ ЎЗИГА ХОС ҲУСУСИЯТЛАРИ  Ички текширувда ички аъзолардан махсус хидларга эътибор берилади этил-спирти, аччик бодом хиди, синил кислота, қуруқ замбруғ ҳиди- дихлораэтан, бензин, сирка кислотасининг ҳиди ва хоказо;  Ошқозон махсулотининг хусусиятига (м-н: замбуруғ булаги қолдиғи мавжудлиги, бензин, ацетон, сирка эсенцияси ва бошқаларга хос суюқлик қолдиғи мавжудлиги. Ёки синил кислотаси препаратларидан заҳарланганда аччиқ бодом хиди сезилиши, дихлорэтандан заҳарланганда қуритилган замбуруғ ҳиди сезилиши, ёки фосфор билан заҳарланганда маҳсулотнинг қоронғуда шулаланиши кўзатилиши мумкин );  Оғиз, лаб, қизилунгач, ошқозон ичак тракти йулидаги деструктив ва некротик ўзгаришларнинг хусусиятларига – м-н, симоб брикмаларидан стоматит, ярали колит, кислоталардан коогуляцион некроз, ишкорлар коллеквацион некроз, сирка кислота тук-корамтир некроз, сульфат кислота тук-корамтир никроз ва юзаси силлик булади;  Сийдик ранги ва хусусиятларига (масалан: фенол бирикмалари карбол кислота ва бошқалардан заҳарланганда очик ҳавода қолдирилган сийдик яшил ранга киради).

№ 10 ЗАҲАРЛАНИШ СУД-ТИББИЙ ЭКСПЕРТИЗАСИДА ҚЎЛЛАНИЛАДИГАН ҚЎШИМЧА ТЕКШИРУВЛАР  Суд – кимёвий (химик токсикологик) текширув;  Аъзо ва тўқима бўлакларининг микроскопик текшируви;  Биокимёвий текширув усули;  Бактериологик текширув усули;  Биологик текширув усули.  Адсорбцион спектроскопия;  Инфракизил спектроскопия;  Эмиссион спектрал таҳлил усули;  Хроматография усули;  Калориметрия усули ва бошқалар.

 1) Суд-кимёвий (Киме-токсикологик) текширувлар.  Суд-кимёвий текширишлар учун мурдани ички органлари (Ошқозон суюқлиги билан, ингичка ва йўғон ичакнинг ўзгарган жойидан 1 метрдан, жигар паренхимасининг 1/3 қисми ўт халтаси билан, юрак ½ қисми қони билан биргаликда, ўпка ¼ қисми висцерал парда билан биргаликда, битта буйрак, бош мия ва бошк.) биологик суюқликлар (кон 200 мл, сийдик) ошқозон ювинди суви, қусуқ массаси олинади. Мурдадан олинган материаллардан ташқари суд-кимёвий текшириш учун овқат маҳсулотларини қолдиқлари ва ичимликлар, ўсимлик қисмлари, дори қолдиқлари, пастидуидлар, дератцация ва турмушда ишлатиладиган кимёвий моддалар, идишлар, уй буюмлари, сув, тупроқ ҳам киритилади.  Суд-кимёвий текширишларнинг асосий вазифаси биологик объектлардан (мурданинг ички органларидан, биологик суюқликлардан, озиқ-овқат маҳсулотларидан, ичимликдан ва бошк.). Заҳарларни ёки кучли таъсир қилувчи моддаларни баъзан (тез ўзгарувчи кимёвий бирикмалар) организмда ўзгаришга учраган метаболитларни ажратиб олишдан иборатдир. Биологик объектлардан ажратилган заҳарли моддалар кейинчалик тозаланиб сифат ва миқдор жиҳатдан таҳлил қилинади.  2) Биокимёвий текшириш усуллари. Бу усул кўпинча заҳарли моддаларни организмга фермент системасига танлаб таъсир кўрсатишини аниқлаб (масалан, фосфоорганик бирикмалар) заҳарланишга диагноз қуйишга асосланган.  3) Бактериологик текшириш. Мурдани очиб, ундан материаллар - қон (10 мл) пробиркага, ўт пуфаги суюқлиги билан, ингичка ичак 3 та жойидан 10 см дан хар иккала учидан лигатура қилинган холда олиниб бактериологик текширишни ўтказиш, овқатдан заҳарланишда диагностик аҳамиятга эга бўлган текшириш асосий усули бўлиши мумкин.  4) Биологик усул. (Ҳайвон ва ўсимликлар устида ўтказилган тажрибалар) бактерияларнинг токсинлари билан заҳарланганда, овқатдан заҳарланиш токсикоинфекциясида (ботулизм) қулланилади. Биологик усул суд кимёвий текширишларни натижаларини тасдиқлаш мумкин. масалан, ички органларни кимёвий таҳлил қилишда ажратиб олинган ёки воқеа руй берган жойдан топилган моддаларни лаборатоя ҳайвонларига (сичқон, каламуш, бақа, мушук) юбориб уларни заҳарли ҳусусияти аниқланниши мумкин.№ 11

 5) Орган ва тўқималарни гистологик текшириш катта диагностик аҳамиятга эга. Визукаль кўзга яққол кўриниб турган яллиғланиш, деструктив ёки бошқа хил ўзгаришларга қарамасдан орган ва тўқималардаги заҳарли моддалар таъсирида руй берган микроструктураларни ўрганиш, алоҳида аҳамиятга эга бўлиб, доимо аниқланади. Шуни қайд қилиш керакки объектларни гистологик текшириш, экспертга заҳарланишни, тусатдан юз берган ўлимдаги патологик ўзгаришлардан дифференцияция қилишда ёрдам беради.  6) Абцорбцион спектроскопия. кўпинча кон заҳарлари таъсирида гемоглобин ўзгаришини аниқлаш учун кулланилади. Бу усул экспертизада углерод оксиди билан заҳарланган бир неча ойдан кейин эксгумация қилинган мурдани қон ва суюқликларни текширишда мақсадга мувофиқлиги тасдиқланган.  7) Инфрақизил спектороскопия суд тиббий экспертизасида барбитуратлар билан заҳарланишни аниқлашда яхши натижа беради.  8) Эмиссион спектрал таҳлил. Даврий системадаги кимёвий элементларни спектрини ўрганишга асосланган. Кимёвий моддаларни бу ҳусусиятлари одам организмида бўлмайдиган ноорганик моддаларни сифат ва миқдор жиҳатдан аниқлаб, заҳарланишни ташхисини қуйишда муҳим аҳамият касб этади.  9) Хромотография (суюқли газ, юпқа қаватли ва бошқ.)кўпгина моддалари: ноорганик бирикмалар, дори моддалари, этанол ва уни ўрнига ишлатиладиган турли техник суюқликларни аниқлашда ишлатилади.  10) Калориметрия осонроқ текшириш усули бўлиб, заҳарланиш экспертизасида ҳам, диагностикасида ҳам, тўғри фикр юритиб иш тутишда қул келади.№ 12

№ 13. ЛАБОРАТОРИЯ ТЕКШИРУВИ НАТИЖАЛАРИНИ ТЎҒРИ БАҲОЛАШ.  1-Лаборатория текшируви ижобий бўлса, жабрланган шахснинг дори препаратлар истеъмол қилган қилмаганлиги, ёки айрим таом билан шу моддаларни истеъмол қилганлиги, ёки мурдадан биоматериал ифлос идишга олинганлиги инкор қилиш лозим.  2-Лаборатория текшируви салбий бўлса, бу холат заҳарнинг организмга ўта кам миқдорда кирганлиги,ёки заҳарловчи мода организмдан тўлиқ чиқиб кетиши ёки заҳарловчи моддани топиш учун зарурий тўқима олинмай қолиши, ёки заҳарловчи моддани топиш учун зарурий химявий текширув услубининг ишлаб чиқилмаганлиги билан боғлиқ бўлиши мумкинлиги инобатга олиш лозим .

ЭЪТИБОРИНГИЗ УЧУН РАХМАТ

Похожие

Янги дори воситалари яратилишининг асослари. Дори воситаларининг фармакодинамикаси ва фармакокинетикаси

Аллергик шошилинч холатлар

Терига таъсир қилувчи захарловчи моддалар

Этиопатогенез

Кариес ҳақида тушунча. Кариес ковакларни таснифи