Endokrin tizim biokimyosi - Медицина - Презентации

Endokrin tizim biokimyosi

Загружено в:

05.06.2025

Скачано:

0

Размер:

1599.3515625 KB

Endokrin tizim biokimyosi

Qandli diabet • Qandli diabet eng keng tarqalgan kasalliklardan biridir. Qandli diabet bilan og rigan kasallarning soni jahonda 30 mln. kishiga boradi. Bu kasallikka, asosan, insulin ishlab chiqarilishining buzilishi sabab bo’ladi. Diabetning ba‘zi shakllarida insulin sintezi susayib qolgan, shunga ko’ra uning qondagi miqdori me‘yordagidan bir necha baravar kam bo’ladi. Bunday shaklga insulin bilan davolash yaxshi natija beradi: insulinga bog’liq diabet yoki I turdagi diabet deb kasalliklarning shunday shakliga aytiladi. Qondagi insulin miqdori me’yorda bo’lib turadigan shakli insulinga bog’liq bo’lmagan diabet yoki II turdagi diabet deb ataladi.

Qandli diabet asoratlarining biokimyosi • Diabetning hammadan ko‘p uchraydigan asoratlari buyraklar, ko‘z to‘r pardasi va gavhari, nervlar, arteriyalarning zararlanishidir. Bu asoratlar asta-sekin, ko‘p yillar davomida avj olib boradi. Ularning eng asosiy sababi giperglyukozemiyadir. O‘rtacha yillik giperglyukozemiya bemorda nechoglik katta bo‘lsa, asoratlar paydo bo‘lishining ehtimoli va ularning avj olib borish tezligi shuncha katta bo‘ladi. Zararlanadigan to‘qimalar hujayralariga glyukoza o‘tishi insulinga bog‘liq bo‘lmaydi. Ularda glyukoza konsentratsiyasi doimo qondagi glyukoza konsentratsiyasi bilan bir xil bo‘ladi. • Diabetda giperglyukozemiya oqsillarning glyukozillanish tezligi ortadi. Sog‘lom odamlarda barcha gemoglobinning 5-10% diabet bilan og‘rigan bemorlarda esa 2-3 baravar ko‘proq qismi glyukozillangan bo‘ladi. Glyukozillanish oqsillar xossalarini o‘zgartirib, ularning funksiyalarini izdan chiqarib qo‘yadi.

Ochlik davrida organizmda vujudga keladigan biokimyoviy o‘zgarishlar • Ochlik chala (ovqatga yolchimaslik) va to‘liq bo‘lishi mumkin. CHala ochlikning asosiy patologik ko‘rinishlari oqsil yetishmasligiga bog‘liq bo‘ladi va Kvashiorkorning rivojlanishiga olib keladi. Ushbu bolimda to‘la ochlik vaqtida roy beradigan biokimyoviy o‘zgarishlar kozdan kechirib chiqiladi. Bularni ovqatlanish maromining odatdan tashqari, favqulodda buzilishi deb hisoblash mumkin. • Falokatlar va tabiiy ofatlar vaqtida yuz beradigan holatlarni hisobga olmaganda to‘liq ochlik aksari hazm yolining kasalliklari va ovqat iste‘mol qila olmaslik bilan, shuningdek, bemorning ovqatdan bosh tortishiga sabab bo‘ladigan ruhiy kasalliklarga bog‘liq bo‘ladi. Bundan tashqari ba’zi kasalliklarni odamni to‘la och qoldirish yoli bilan davolanadi.

Kalsiy va fosfatlar almashinuvining boshqarilishi • Organizmda kalsiy quyidagi vazifalarni bajaradi: • 1 Kalsiy tuzlari suyaklarning mineral qismini tashkil etadi. • 2 Kalsiy ionlari fermentlarning kofaktorlaridir. • 3 Kalsiy ionlari kalmodulin bilan birikib sAMF singari ta’sir etadi. • Kalsiy almashinuvi fosfat almashinuvi bilan chambarchas bog‘liqdir. Kalsiy almashinuvining idora etilishida paratgormon, D3 vitamini unumlari va kalsitonin ishtirok etadi. • Organizmda 1,5 kg atrofida kalsiy mavjud bo‘lib, uning ikki fondi mavjud: • 1 Suyaklardagi kalsiy. • 2 Suyuqliklardagi yoki to‘qima oqsillari bilan birikkan kalsiy.

Paratgormon • Paratgormon qalqonsimon bezning orqa yuzasida joylashgan paratireoid bezlarda hosil bo‘luvchi peptidli (84 aminokislota qoldig‘i) gormondir. Kalsiy konsentratsiyasi pasayganda uning sintezi tezlashadi, ortganda esa sekinlashadi. Paratgormonning yarim yashash davri 20 daqiqa. Nishon hujayralar suyak va buyraklardir, ularda paratgormon bilan bog‘lanuvchi retseptorlar mavjud. Uning ta‘sirida suyakda rezorbsiya boshlanib, kalsiy va fosfatlar qonga o‘tadi. Buyraklarda esa kalsiy rezorbsiyasi kuchayadi, fosfatlar rezorbsiyasi pasayadi, natijada organizmda kalsiy tejab qolinadi, fosfatlar esa chiqarib yuboriladi.

Vitamin D Vitamin D3 gormon sifatida ta‘sir etadigan moddaning o‘tmishdoshidir. Bu modda kalsitriol deb ataladi. Kalsitriolning vitaminga aylanishi jigar va buyraklarda amalga oshadi. Kalsitriolning nishon a‘zolari ingichka ichak va suyak. Ingichka ichakda kalsiy va fosfatlarning so‘rilishini, suyaklarda kalsiy metabolizmini jonlantiradi. Vitamin D3 organizmga yuborilganda kalsiyni biriktirib oladigan va uning so‘rilishida ishtirok etadigan oqsilning sintezi tezlashadi. Vitamin D3 yetishmaganda bolalarda raxit kasalligi rivojlanadi.

Kalsitonin • Peptidli gormon kalsitonin (32 ta aminokislota qoldig‘ini saqlaydi) paratireoid bezlar bilan qalqonsimon bezlarning C-hujayralarida sintezlanadi. • Qondagi kalsiy miqdori ko‘payganda kalsitonin sekretsiyasi kuchayadi. Nishon hujayralar bo‘lib suyaklar hisoblanadi, suyaklarda u kalsiy safarbar bo‘lishini susaytirib turadi.

Erkaklar jinsiy gormonlari (androgenlar) • Androgenlarga testosteron, androsteron va degidroepiandrosteron kiradi; bulardan eng faoli testosterondir. • Androgenlarning biosintezi asosan urug‘donlarda va qisman tuxumdon hamda buyrak usti bezlarida sodir bo‘lib, gipofizning gonadotrop gormonlari (LG va FSG) tomonidan idora etiladi. O‘z navbatida androgenlar gonodotropinlar sintezini manfiy teskari bog‘lanish mexanizmi bo‘yicha pasaytiradi. Bu gormonlarning xususan, testosteronning asosiy manbai va o‘tmishdoshi atsetil-KoA va xolesterindir.

Erkaklar jinsiy gormonlari sintezining boshqarilishi

• Androgenlarning biologik roli erkaklar organizmida reproduktiv tizimning takomillashishi va faoliyat ko‘rsatishi bilan bog‘liqdir: ikkilamchi erkaklar jinsiy belgilarining rivojlanishi, urug‘donlarda spermatogenez, yuz va tanada sochlarning o‘sishi va hokazo. Shuni ham ta’kidlash kerakki, androgenlar kuchli anabolik ta’sirga egadir: barcha to‘qimalarda, ayniqsa, muskullarda oqsil biosintezini stimullaydi, natijada tana vazni oshadi. Androgenlarning bu ta’siridan, ayniqsa, sportchilar, ularning analoglaridan (anabolik steroidlar) foydalanishi rusm bo‘lib qolgan. Ammo hozir ularni ishlatish sog‘liq uchun zararli ekanligi aniqlangan.

Ayollar jinsiy gormonlari (estrogenlar va progestinlar) • Ayollar jinsiy gormonlarining asosiy sintezlanadigan joyi tuxumdonlar va sariq tanachadir. Hozirgi vaqtda kimyoviy tuzilishi va biologik funksiyasi bilan farq qiladigan ikki guruh ayollar jinsiy gormonlari topilgan: esterogenlar (asosiy vakili — estradiol) va progestinlar (asosiy vakili-progesteron). Estron (follikulin) va estriol estradiolning unumlaridir. Estrogenlar — progesteronning ishlab chiqarilishi siklik xarakterga ega bo‘lib; siklning birinchi fazasida estrogenlar, ikkinchi fazasida esa progesteron sintezlanadi. Bu gormonlarning ham o‘tmishdoshi xolesterindir.

Ayollar jinsiy gormonlari sintezining boshqarilishi

• Shuni ham ta’kidlash kerakki, homiladorlik paytida ayol organizmida estrogenlar va progesteron ishlab chiqaruvchi yana bir a’zo — platsenta (yo‘ldosh) bo‘lib, bu a’zo homila bilan birgalikda, ya’ni fetoplatsentar kompleks (lotincha foetus, homila demakdir) shaklida faoliyat ko‘rsatadi. Estrogen va progesteronning asosiy biologik omili ayol organizmining reproduktiv funksiyasini ta’minlashdir. Progesteron ta’siri ostida endometriy desidual to‘qimaga aylanadi. Rivojlanib kelayotgan tuxum hujayra (blastotsid) shu to‘qimaga implantatsiya qilinadi va embrion rivojlanishi boshlanadi; progesteron ovulyatsiyani sekinlashtiradi va sut bezlari to‘qimasini rivojlantiradi. Estrogenlar oqsil sintezini stimullab organizmda anabolik ta’sir ko‘rsatadi.

Qalqonsimon bez gormonlari • Qalqonsimon bez moddalar almashinuvida o‘ta muhim rol o‘ynaydi. Buni qalqonsimon bez faoliyatining buzilishi natijasida asosiy almashinuvning o‘zgarishida va uni qon bilan ko‘p miqdorda ta‘minlanganligidan (massasining atigi 20-30 gr bo‘lishiga qaramay) ko‘rish mumkin. Qalqonsimon bez qovushqoq kolloid suyuqlik bilan to‘lgan ko‘pgina maxsus bo‘shliqlar — follikulalardan iboratdir. Ushbu kolloid tarkibiga yuqori molekulyar massaga ega bo‘lgan (650000 atrofida) maxsus yod saqlovchi glikoprotein — yod — tireoglobulin kiradi; u qalqonsimon bez follikulyar qismining asosiy gormoni — tiroksinning zaxira shaklidir. • Bundan tashqari, qalqonsimon bezning parafollikulyar deb atalishi maxsus hujayralar, yoki C-hujayralarda peptid tabiatli kalsitonin sintezlanadi; u qonda kalsiy miqdorini doimiy saqlanib turishini ta‘minlaydi. Qonda kalsiy miqdori ko‘payganda kalsitonin sekretsiyasi kuchayadi va suyaklardan kalsiy safarbar bo‘lishini susaytiradi.

• Tiroksin (3,5-3,5-tetrayodtironin) qalqonsimon bezda L-tironindan oson sintezlanadi. Shuni ham ta’kidlash kerakki, gormonal faollikka 3,5, 3- triyodtironin va 3,3-diyodtironinlar ham egadir. • Qalqonsimon bez gormonlari asosiy almashinuvi tezligini, to‘qimalarning o‘sishi va takomillashuvi, oqsillar, uglevodlar va lipidlar almashinuvi, suv-elektrolit almashinuvi, MNS, oshqozon- ichak yo‘li faoliyatini, gemopoez, yurak-qon tomiri tizimi funksiyasini, vitaminlarga bo‘lgan ehtiyojini, organizmning infeksiyaga berilmasligini va boshqalarni boshqaradi.

• Yosh bolalarda qalqonsimon bezning gipofunksiyasi kretinizm kasalligiga olib keladi. Ushbu kasallikda bo‘yi o‘sishdan tashqari, teri, soch, muskullarda maxsus o‘zgarishlar, almashinuv jarayonlari tezligining keskin pasayishi, shuningdek, chuqur psixik o‘zgarishlar ro‘y beradi. • Katta yoshli odamlarda qalqonsimon bez gipofunksiyasida, gipotireoidli shish, yoki miksedema kasalligi kelib chiqadi. Bu kasallik ko‘pincha ayollarda uchrab, suv-tuz, asosiy va yog‘lar almashinuvining buzilishiga xosdir. Bemorlarda shilimshiq shish, patologik semirish asosiy almashinuvining keskin pasayishi, soch va tishlarning tushishi, miyaning umumiy o‘zgarishlari va psixik siljishlar kuzatiladi. Teri qurib qoladi, tana harorati pasayadi, qonda glyukoza miqdori oshadi. Gipotireoidizm qalqonsimon bez preparatlari bilan nisbatan oson davolanadi.

• Qalqonsimon bez jarohatlanishi bilan bog‘liq yana bir kasallik — endemik buqoqdir. Odatda bu kasallik suv va o‘simliklarda yod yetishmaydigan tog‘li joylarda yashovchi aholi o‘rtasida ko‘proq uchraydi. • Yodning yetishmasligi tufayli qalqonsimon bez to‘qimasi biriktiruvchi to‘qima hisobiga kompensator kattalashadi, ammo bu jarayonda tireoid gormonlar sekretsiyasining oshishi kuzatilmaydi. • Kattalashgan bez ma’lum noqulay holat keltirsada kasallik organizm funksiyalarining jiddiy o‘zgarishlariga olib kelmaydi.

Gipotalamus gormonlari

• Qalqonsimon bez funksiyasining oshishi (giperfunksiya) gipertireoz yoki diffuz toksik buqoq kasalligi (Greyvs yoki Bazedov kasalligi)ga olib keladi. Moddalar almashinuvining keskin oshishi to‘qima oqsillarining parchalanishiga olib keladi, natijada manfiy azot balansi rivojlanadi. • Bazedov kasalligiga simptomlar triadasi xosdir: yurak qisqarishlari sonining ortishi (taxikardiya), ko‘zlarning chaqchayishi (ekzoftalm) va buqoq, ya’ni kattalashgan qalqonsimon bez; bemorlar ozib ketishi qamda psixik o‘zgarishlar ro‘y beradi. • Qalqonsimon bez giperfunksiyasini, xususan, toksik buqoqni davolash bezni xirurgik yo‘l bilan olib tashlashdan, yoki 131 I (β- va γ-nurlanish bez to‘qimasini qisman parchalaydi) yuborishdan iboratdir. Bundan tashqari, tireoid gormonlar sintezini tormozlovchi tiroksin antigonistlarini yuborish yo‘li bilan davolash mumkin, ularga tiomochevina, tiouratsil yoki metiltiouratsil kiradi.

Gipofizning oldingi bo‘lagi gormonlari

Похожие

Eritrotsitlar biokimyosi

Qon biokimyosi

Jigar biokimyosi

Yurak va mushak biokimyosi

Yurak va mushak biokimyosi