SSSRda jamoalashtirish siyosatining O’rta Osiyo va Qozog’istondagi oqibatlari - История - Презентации

SSSRda jamoalashtirish siyosatining O’rta Osiyo va Qozog’istondagi oqibatlari

Загружено в:

30.03.2023

Скачано:

0

Размер:

1304.5 KB

SSSRDA SSSRDA JAMOALASHTIRISH JAMOALASHTIRISH SIYOSATINING O`RTA SIYOSATINING O`RTA OSIYO VA OSIYO VA QOZOG`ISTONDAGI QOZOG`ISTONDAGI OQIBATLARIOQIBATLARI

REJA :REJA :  Bolsheviklarning kommunistik jamiyati.  SSSRDA JAMOALASHTIRISH .  Jamoalashtirish oqibatlari.  O`rta Osiyo va Qozog`istondagi jamoalashtirish siyosatining oqibatlari  Xulosa  Adabiyotlar.

ADABIYOTLAR:ADABIYOTLAR:  1) A'zamxo'jayev S " Turkiston muxtoriyati " Toshkent " Ma'naviyat " 2000yil 165 bet.  2) Ziyoyev Xamid "Tarixning ochilmagan saxifalari" Toshkent " Mexnat" 2003yil 229 bet.  3) СССР tarixi Toshkent " O'qituvchi " 1981 yil 608 bet.  Doniyorov A. X " Markaziy Osiyo xalqlari tarixi " ( yangi va eng yangi davr) Toshkent 2013 yil. 68-72 betlar  4) Ziyoyev X " O'zbekiston mustamlaka va zulm iskanjasida" "Sharq" nashriyoti Toshkent 2006 yil 351 bet.

1917 – YILNING 14 – NOYABRIDA SOVET HUKUMATI XUSUSIY ZAVOD VA FABRIKALARDA ISHCHI NAZORATINI O’RNATISH TO’G’RISIDA QAROR CHIQARDI. NOYABR OXIRIDA YIRIK SANOATI MILLIYLASHTIRISH BOSHLANDI. 14-DEKABRDA ESA XUSUSIY BANKLARNI, TEMIRYO’L TRANSPORTINI MILLIYLASHTIRISH, TASHQI SAVDOGA DAVLAT MONOPOLIYASINI O’RNATISH, ICHKI VA TASHQI QARZLARNI BEKOR QILISH HAQIDA DEKRET QABUL QILDI.

 1918 – yilning bahoridan boshlab “Yer to’g’risida”gi dekretni amalga oshirish boshlandi. Barcha yer davlat mulki deb e`lon qilindi. Pomeshchik yer egaligi tugatildi. Yerni dehqonlarga taqsimlab berish boshlandi. Yerga ishlov berishda yollanma mehnatdan foydalanish taqiqlandi.  Bu esa o’rta hol (o’ziga to’q) va boy dehqonlar (quloqlar – yerga ishlov berishda yollanma mehnatdan foydalanuvchilar) ning keskin noroziligiga sabab bo’ldi.  Sovet hukumati siyosatdan norozi bo’lgan quloqlar o’z g’allalarini davlat belgilagan narxda davlatga sotishdan bosh tortdilar. Natijada , mamlakatda oziq – ovqat tanqisligi ro’y berdi.

 Xalq xo’jaligi davlat sektorini boshqarish maqsadida 1917 – yilning 1 – dekabrida Xalq xo’jaligi Oliy kengashi tuzildi. Bu Kengashga juda katta vakoltlar berildi. Jumladan, u istagan korxonani musodara qila olar , egallab olar, shuningdek yopib qo’yar edi.  1918 – yilning bahoridan boshlab “Yer to’g’risida”gi dekretni amalga oshirish boshlandi. Barcha yer davlat mulki deb e`lon qilindi. Pomeshchik yer egaligi tugatildi. Yerni dehqonlarga taqsimlab berish boshlandi. Yerga ishlov berishda yollanma mehnatdan foydalanish taqiqlandi.  Yerni taqsimlab berish jarayonida Sovet hokimiyati faqat kambag’al dehqonlar manfaatini ko’zlab ish tutdi. Bu esa o’rtahol va boy dehqonlarning keskin noroziligiga sabab bo’ldi. Bolsheviklar quloqlarni qishloq burjuaziyasi, deb ham atashardi. Tovar g’allaning asosiy qismi quloq xo’jaliklarida yetishtirilardi.

 Sovet hukumati siyosatidan norozi bo’lgan quloqlar o’z g’allalarini davlat belgilagan narxda davlatga sotishdan bosh tortdilar. Natijada, mamlakatda oziq-ovqat tanqisligi ro’y berdi. Barcha markaziy sanoat gubernalarida ochlik boshlandi. Petrograd va Moskvada ishchilarga 50 grammdan non beriladigan bo’ldi.  Shunday sharoitda Sovet hukumati g’alla yetishtiruvchi asosiy tabaqa  quloqlar bilan sog’lom aql nuqtayi nazaridan til topishish o’rniga zo’ravonlik siyosatini qo’llashga o’tdi. 1918-yilning mayidan boshlab mamlakatda oziq-ovqat diktaturasi o’rnatildi. Oziq-ovqat komissarligiga (vazirligiga) favqulodda vakolatlar berildi. Mamlakatda don bilan erkin savdo qilish taqiqlandi. Donga qat’iy baho belgilandi. Dehqonlar o’zlariga iste’mol va urug’ uchun belgilangan normada g’alla qoldira olar, qolganini esa davlatga topshirishga majbur edilar. G’allani yashirganlar “xalq dushmani” deb e’lon qilinardi va ularni 10 yillik ozodlikdan mahrum etish hamda mol-mulkini musodara qilish jazosi kutardi.

 Antanta rahbarlari birinchi jahon urushi yillarida Avstriya — Vengriyaning asir olingan Rossiyadagi chex va slovak millatiga mansub askarlaridan foydalanishga ham qaror qildilar. Antanta Muvaqqat hukumat bilan kelishgan holda ulardan alohida chexoslovak korpusi deb atalgan korpus tuzdi va qurollantirildi. 45 ming kishilik bu korpus Antanta qo‘mondonligiga bo‘ysunar edi.  Biroq sovet hukumati urushdan chiqqach, bu harbiy korpusning urush harakatlarida qatnashishiga yo‘l qo‘ymadi va bu korpusni mamlakat hududidan chiqarib yuborishni istadi hamda uning Vladivostok orqali Fransiyaga jo‘nab ketishiga ruxsat berdi. Korpusning eshelonlari Volgadan to butun Transsibir temir yo‘l magistrali bo‘ylab cho‘zilib ketgan edi. 1918yilning may oyi oxirida korpus Sovet hokimiyatiga qarshi isyon ko‘tardi. Aslida bu sovet davlatiga qarshi Antanta uyushtirgan ochiq harbiy hujum edi. Ularga Sovet hokimiyatining barcha ichki dushmanlari qo‘shildi. Isyonchilar qisqa vaqt ichida Volgabo‘yi, Ural, Sibir va Uzoq Sharqni egalladilar va u yerlarda Sovet hokimiyatini ag‘darib tashladilar.  Shu tariqa Sovet Rossiyasi tarixida fuqarolar urushi va chet el intervensiyasi davri boshlandi. Bolsheviklar armiyasi qizil armiya deb, ularning ichki dushmanlari armiyasi esa oq gvardiyachilar, deb atala boshlandi.

 Bundan tashqari, «harbiy kommunizm» — bu xususiy savdoning batamom taqiqlanishi, pulning bekor qilinishi, oziq-ovqat mahsulotlarini tenglik tamoyili asosida taqsimlash, faqat yirik va o‘rta sanoatgina emas, hatto mayda sanoatni ham milliylashtirish, boshqaruvning o‘ta markazlashtirilishi ham edi.  Xo‘sh, nega bu siyosat «harbiy kommunizm» siyosati deb atalgan?  Bu iboradagi «harbiy» so‘zi — bu siyosatning fuqarolar urushi va harbiy intervensiya davrida qo‘llanilganligini anglatadi.  «Kommunizm» so‘zi esa 1919—1921-yillarda Sovet Rossiyasida marksizm-leninizm ta’limoti tasavvuridagi kommunizmga xos quyidagi xususiyatlar amal qilganligini anglatadi: savdoning tugatilganligi; pulning bekor qilinganligi, binobarin, mehnat uchun pul to‘lanmasligi; aholiga iste’mol mollarini taqsimlab berishning amal qilishi; barcha xizmat turlarining tekinligi.

 Biroq Antanta o‘z niyatiga erisha olmadi. Uning qo‘shinlari mahalliy aholi, qizil armiya qismlarining qattiq qarshiligiga duch keldi. Bundan tashqari, ularga bolsheviklarning tinimsiz tashviqotlari ham qattiq ta’sir ko‘rsatdi. Natijada ular Sovet hokimiyatiga qarshi kurashdan bosh torta boshladilar. Ish hatto ularning o‘z hukumatlari intervensiya siyosatiga qarshi isyon ko‘tarishlarigacha borib yetdi. Isyonning eng yirigi Odessa va Sevastopol shaharlari portlarida turgan fransuz harbiy kemalarida yuz berdi. Jangchilarning to‘la bolsheviklashuvidan xavfsirab qolgan Antanta Oliy kengashi 1919- yilning aprelidan boshlab o‘z qo‘shinlarini Sovet Rossiyasi hududidan olib chiqib ketdi.  Endi ularning asosiy umidi oq gvardiyachilar edi. Antanta davlatlari ularga har tomonlama yordam ko‘rsatdilar. 1919-yilning mart oyida A.V.Kolchak qo‘mondonligidagi yaxshi qurollangan 300 ming kishilik armiya hujumga o‘tdi. S. S. Kamenev va M. V. Frunze qo‘mondonligidagi sovet armiyasi 1920-yil boshida A.V. Kolchak armiyasini tor-mor etdi. Uning o‘zi asir olindi va otib tashlandi.

 1919- yilning yozida Janubiy frontda hal qiluvchi janglar boshlandi. 3-iyul kuni general A. I. Denikin armiyasi hujum boshladi. Biroq u ham maqsadiga erisha olmadi. A. I. Yegorov qo‘mondonligidagi Janubiy front qo‘shinlari oktabr oyida A. I. Denikin armiyasining asosiy qismini tor-mor etdi. Uning qolgan qismiga qo‘mondonlik qilish 1920-yilning aprel oyida general P. N. Vrangel qo‘liga o‘tdi va ular Qrimda mustahkamlanib oldilar. 1920-yilning iyun oyida P.N. Vrangel armiyasi hujumga o‘tdi. Biroq M. V. Frunze qo‘mondonligidagi Janubiy front qo‘shinlari uning hujumini to‘xtatdi. 28-oktabrda esa qarshi hujumga o‘tib, Qrimni to‘la egalladi. Oq gvardiyachilarning qolgan-qutganlari va ularga tarafdor fuqaro qochoqlar kemalarda chet ellarga jo‘nab ketdilar.

 O‘rta Osiyoni sovetlashtirish maqsadida Turkiston ASSR tuzildi. Buxoro amirligi va Xiva xonligi o‘rnida 1920-yilning fevralida Xorazm, oktabr oyida esa Buxoro Xalq Respublikalari tuzilganligi e’lon qilindi.  A. B. Kolchak armiyasi tor-mor etilgach, Qizil Armiya 1920-yilning bahorida Uzoq Sharq tomon yurish boshladi. Uzoq Sharqni bu davrda Yaponiya egallab olgan edi. 1922-yilda Qizil Armiya Vladivostok shahrini egalladi va Uzoq Sharq oq gvardiyachilar hamda interventlardan to‘la tozalandi.  Shu tariqa fuqarolar urushi va chet el intervensiyasi bolsheviklar g‘alabasi bilan tugadi. Bolsheviklar g‘alabasining asosiy sababi — ularning mamlakat aholisi asosiy qismi bo‘lgan mayda va o‘rtahol dehqonlar tomonidan qo‘llabquvvatlanishiga erishganliklari edi. Ayni paytda milliy chekka o‘lkalarda ham ularni qo‘llab-quvvatlovchi kuchlar bo‘lgan edi.

 Oq gvardiyachi hukumatlar esa Rossiya hududining bo’linmasligi va davlatning yagonaligini e’lon qilganlar. Bu esa, tabiiyki, ularning milliy chekka o’lkalarda qo’llab- quvvatlashmasligiga sabab bo’lgan  1919- yildan Sovet hokimiyati o‘rtahol dehqonlarga nisbatan siyosatni o‘zgartirdi. Agar avvalgi yillarda u o‘rtahol dehqonlarni betaraf qoldirish siyosatini yuritgan bo‘lsa, endi uni o‘z tomoniga og‘dirish siyosatini yurita boshladi. Ayni paytda Sovet davlati Antanta davlatlari o‘rtasidagi ziddiyatlardan ustalik bilan foydalana oldi. Chunonchi, o‘ziga qo‘shni davlatlar — Finlandiya, Estoniya, Latviya va Litva bilan tinchlik shartnomalari, Shvetsiya va Daniya bilan o‘zaro manfaatli savdo shartnomalari imzolay oldi.

 Turkiston Muxtoriyatining tugatilishi bilan farg‘onaliklar Turkistonda birinchi bo‘lib bolsheviklar hokimiyatiga qarshi qurolli kurashga otlandilar. Turkistonda milliy-ozodlik harakati 1918-yilning fevral oyida boshlandi. Katta Ergash, Kichik Ergash, Madaminbek, Shermuhammadbek, Islom pahlavon va Yormat Maxsum kabilar bu harakat yo‘lboshchilari bo‘ldilar. Sovet hokimiyati Turkiston xalqlari milliy-ozodlik harakatini bosmachilik harakati, deb tahqirladi.  «Bosmachi» deyilganda xalq o‘rtasida harbiy sohaga aloqasi bo‘lmagan jinoyatchi unsurlar, o‘g‘rilar va bezorilar to‘dasi tushunilgan. Xo‘sh, Turkistondagi milliy-ozodlik harakatining harakatlantiruvchi kuchlari ana shunday jinoyatchi to‘dalar edimi? Aslo unday emas. Ular Turkistonni bosqinchi bolsheviklar armiyasidan tozalash, Sovet hokimiyatini tugatish, milliy mustaqil davlatga ega bo‘lish uchun kurashganlar. Bu kurash 1935yilgacha davom etdi. Biroq bu harakat Sovet hokimiyati tomonidan shafqatsizlarcha bostirildi.

 Bu tahdid sovet hokimiyati uchun qanday oqibatga olib kelishi mumkinigini 3,5 millionli Qizil Armiyaning 77 foizini dehqonlar tashkil etganligidan bilsa ham bo‘lar edi. Ahvol shaharlarda ish tashlashga, qishloqlarda esa dehqonlarning isyoni kuchayishigacha borib yetdi.  Norozilik armiyaga ham kirib bordi. Chunonchi, 1921-yilning fevral oyida Kronshtadt harbiy- dengiz qal’asida isyon ko‘tarildi. Sovet hukumati isyonni kuch bilan bostirdi. Sovet hukumati «harbiy kommunizm» siyosatini bekor qilishga, 1921-yil bahorida uning o‘rniga yangi iqtisodiy siyosat (nep)ni joriy etish yo‘lini tutishga majbur bo‘ldi. Yangi iqtisodiy siyosatning asosiy yo‘nalishlarini mashhur iqtisodchi M. A. Lorin ishlab chiqqan.  Xo‘sh, yangi iqtisodiy siyosat «harbiy kommunizm» siyosatidan qanday asosiy xususiyatlari bilan farq qiladi?  Razvyorstka o‘rniga oziq-ovqat solig‘i joriy etildi. Bu soliq, birinchidan, razvyorstkadan 2 baravar kam edi. Ikkinchidan, u oldin e’lon qilib qo‘yildi. Ayni paytda, uning miqdori qat’iy va o‘zgarmas edi. Bu hol, o‘z navbatida, dehqonga soliq uchun to‘langan miqdordan ortib qolgan donni o‘ziga olishga imkon berardi. Endi, dehqon uni bozor narxida erkin sotish imkoniga ega bo‘ldi. Yakka hol dehqonlar qishloq xo‘jalik mahsulotining 98,5 foizini ishlab chiqaradigan bo‘ldi.

 Sovet hokimiyatining dastlabki yillarida milliylashtirilgan mayda va o‘rta korxonalar egalariga qaytarib berildi. Xususiy shaxslarga bunday korxonalarni ochishga ruxsat etildi. Bundan tashqari, ishlab chiqarish vositalari ijarasi joriy etildi.  Chet el kapitali kirib kelishiga ruxsat etildi. Ular Sovet davlati korxonalarini ijaraga ola boshladilar. Ayni paytda qo‘shma korxonalar qurishga ruxsat etildi. 20-yillarning o‘rtalariga kelganda, kapitalistik sektor sanoat mahsulotining 27 foizini ishlab chiqara boshladi. Chakana savdoning 75 foizi, ulgurji savdoning esa 18 foizi xususiy soha qo‘lida to‘plandi.  Korxonalarning xo‘jalik hisobi asosida ishlashi joriy etildi. Bu esa, o‘z navbatida, korxonalarning asta-sekin o‘z xarajatlarini o‘zi qoplash, o‘zini o‘zi pul bilan ta’minlash imkonini berar edi.  Mehnatga qarab ish haqi to‘lash qayta tiklandi.  Yangi iqtisodiy siyosat tez orada o‘z samarasini ko‘rsata boshladi. Chunonchi, 1922-yilda mahsulotlarni taqsimot asosida berish bekor qilindi. 1925- yilga kelib don yetishtirish 1909— 1913-yillar oralig‘idagi yillik ko‘rsatkich darajasidan oshdi. Chorvachilik mahsulotlari yetishtirish bo‘yicha 1926- yilda 1913-yilgi ko‘rsatkichga erishildi. Sanoat mahsulotlarining asosiy turlarini ishlab chiqarishda 1913-yil ko‘rsatkichiga 1926—1927-yillarda erishildi. Iste’mol buyumlari ishlab chiqarisda 1913-yil ko’rsatkichning 72 foizini tashkil etdi.

 Sobiq SSSRdan tashqari boshqa davlatlar tarixshunosligida bu davlat Qizil imperiya deb ataladi. Sovet davlati qon to‘kish hisobiga vujudga kelganligi uchun ular o‘z bayroqlarini qizil rangda tanlagan edilar. Qon rangi bolsheviklar tuzgan imperiyaga nisbatan ham ishlatilgan.  Bu imperiya 1940-yilgacha boshqa millatlar haq-huquqlarini poymol qilish hisobiga kengaya bordi. Ular Turkistonni 5 ta «davlat»ga bo‘lib yubordilar. Bu yerda O‘zbekiston, Tojikiston, Turkmaniston, Qirg‘iziston va Qozog‘istonni tuzdilar. 1925—1936-yillar oralig‘ida ular birin- ketin «ixtiyoriy ravishda» qizil imperiya tarkibiga kiritildi. Bu imperiya 15 ta «mustaqil», «tenglar ichida teng» respublikalardan iborat edi. Aslida esa ular Rossiya tarkibidagi mustamlakalar edi.  Bolsheviklar (kommunistlar) Qizil imperiya hududida yashayotgan millatlar o‘zligini unutishlari uchun barcha yovuz ishlarni amalga oshirishdi. Biroq bu imperiya tarkibiga kiruvchi hech bir millat, shu jumladan o‘zbek millati bolsheviklar o‘ylab topgan yangi birlik — sovet xalqi bo‘lib shakllanmadi.

 Chunki, davlat rahbarlari fikricha, bu sohalarni rivojlantirmay turib «kapitalistik qurshov»ga qarshi turib bo‘lmas edi. Bu maqsadga erishish yo‘lida yangi iqtisodiy siyosatdan ham voz kechildi. Xo‘jalikni boshqarish o‘ta markazlashtirildi.  Xalq xo‘jaligi «besh yillik planlar» deb atalgan direktiv rejalar asosida faoliyat ko‘rsatadigan bo‘ldi. Hukumat o‘z maqsadini ro‘yobga chiqarishni qattiq repressiya siyosati bilan qo‘shib olib bordi. Mamlakatda amalda qullik mehnati joriy etildi. Bu tadbirlar o‘z samarasini bermay qolmadi.

 1929—1937- yillar oralig‘ida jami 6 mingga yaqin yirik sanoat korxonasi ( yiliga 600— 700) qurildi. 1937-yilga kelib Sovet davlati sanoat mahsuloti ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda AQSH dan so‘ng ikkinchi o‘ringa chiqib oldi. Chetdan 100 turdan ortiq mahsulot sotib olinmaydigan bo‘ldi va texnikiqtisodiy jihatdan boshqa davlatlarga qaramlikdan qutuldi.  Biroq shuni ham ta’kidlash adolatli bo‘ladiki, Sovet davlati sanoat mahsuloti ishlab chiqarish bo‘yicha dunyoda 2-o‘ringa chiqqan bo‘lsa-da, aholi jon boshiga mahsulot ishlab chiqarishda boshqa buyuk davlatlardan ancha orqada qolgan edi. Qizil imperiya o‘zining butun umri davomida ana shu qoloqlikni bartaraf eta olmadi.

 Kolxoz o‘z ixtiyori bilan mahsulot yetishtira olmagan. O‘z ixtiyori bilan mahsulot sota olmagan. Shuning uchun ham sobiq qizil imperiya o‘z aholisini sifatli, zarur qishloq xo‘jaligi mahsulotlari bilan to‘la ta’minlay olmadi va chetdan sotib olishga majbur bo‘ldi. Kollektivlashtirish shafqatsiz jazo qo‘llash yo‘li bilan olib borildi. Mulkdorlar o‘z mulklarini kolxozga topshirishni istamaganliklari uchun ular qatag‘on qilindi. Mol-mulklari esa tortib olindi. Qishloq aholisi o‘z chorva mollarini kolxozga topshirmaslik uchun ko‘plab miqdorda so‘yib yubordi. Bu esa chorvachilikka o‘nglab bo‘lmas darajada ziyon yetkazdi. Dehqonlar majburan kolxozlarga birlashtirila boshlandi. Bunga qarshi dehqonlarning 1930-yilda 1600 marta qurolli chiqishlari bo‘lib o‘tdi. Kollektivlashtirish jarayonida jami 9 mln kishi quloq qilindi.  Xususan, O‘zbekistonda quloq qilinganlarning katta qismi Ukrainaning Xerson viloyatiga surgun qilindi. U yerda ular paxta yetishtirishga majbur etildi. Qolgan dehqonlar jon saqlash maqsadida kolxozlarga kirishga majbur bo‘ldilar.

 Majburiy kollektivlashtirish oqibatida qishloq xo‘jaligi mahsulotlari yetishtirish keskin ravishda kamayib ketdi. Natijada 1932—1933-yillarda ocharchilik bo‘ldi va 5 mln dan ortiq kishi ochlikdan qirilib ketdi. Kollektivlashtirish natijasida dehqonlar soni uchdan bir qismga kamaydi, jami g‘alla yetishtirish amalda ko‘paymagan bo‘lsa-da, davlatga g‘alla sotish 1937- yilga kelib 1928-yilga nisbatan 3 baravar ko‘paydi. Bunga qishloq aholisini xonavayron qilish hisobiga erishildi. O‘zbekistonda paxta yetishtirishni ko‘paytirish hisobiga Sovet davlatining paxta mustaqilligi ta’minlandi.

 NEPga o‘tish ziyolilarning bir qismi sovetlar tarafiga o‘tishiga sabab bo‘ldi. Ziyolilarning bir guruhi Rossiyaning iqtisodiy va madaniy jihatdan qayta uyg‘onishi uchun Sovet hokimiyati bilan hamkorlik qilishni afzal deb bilganlar. Ayni paytda, marksistik mafkuraga tarafdor bo‘lmagan ziyolilar egallab turgan vazifalaridan ozod etilgan.  1922- yilda alohida senzura organi — Glavlit tashkil etildi. Uning ruxsatisiz gazeta, jurnal chiqarish va kitoblar chop etish mumkin emas edi.  Bolsheviklar partiyasi hokimiyat tepasida mustahkamlanib olgach, sotsialistik ziyolilarni shakllantirish siyosatini yurita boshladi. Bu ziyolilar yangi tuzumga sadoqat bilan xizmat qilishga da’vat etildi. 1927-yilga kelib mamlakatda 148 ta institut va universitet ishlay boshladi (1917-yilda ularning soni 95 ta bo‘lgan).  Mafkura kadrlarini tayyorlash uchun 1918-yilda kommunistik universitet; 1921- yilda esa K. Marks va F. Engels instituti, Qizil professorlar instituti, Sharq mehnatkashlarining kommunistik universiteti; 1923-yilda V. I. Lenin instituti ochildi.

 Madaniy inqilob siyosatida umumta’lim maktablarini qayta qurish masalasi alohida e’tiborda turdi. O‘quv dasturlari va darsliklari, o‘tmish va hozirgi tarix sinfiylik va partiyaviylik nuqtayi nazaridan qayta ko‘rib chiqildi. Madaniy inqilob natijasida, bolsheviklar so‘zi bilan aytganda, «shaklan milliy, mazmunan sotsialistik» adabiyot shakllantirildi.  Ijodkorlar «sotsialistik realizm» ruhida asar bitishlari zarur edi. Bunday asarlar o‘zining inqilobiy ruhi, asar qahramoni mafkurasini tubdan o‘zgartirib borish hamda mehnatkashlarni sotsialistik ruhda tarbiyalashga xizmat qilish kabi xususiyatlari bilan ajralib turishi lozim edi.  Milliy adabiyotlarda proletar internatsionalizmi g‘oyalari ustun turishi zarur edi. Milliy o‘ziga xoslikni saqlashga uringan ijodkorlar qatag‘on qilindilar. Chunonchi, O‘zbekistonda Abdulla Qodiriy, Usmon Nosir, Abdulhamid Cho‘lpon, Munavvarqori Abdurashidxonov va boshqalar qatl etildi.

XULOSA:XULOSA: Sovet jamiyatining har bir a’zosi mafkuralashtirilgan biror-bir tashkilotga jalb etilgan edi. Masalan, eng ishonchli kishilar kompartiya safiga (2 mln kishi), ongli yoshlar komsomolga (9 mln kishi), bolalar — pioner tashkilotiga, ishchi va xizmatchilar kasaba uyushmalariga (22,5 mln kishi), adabiy va badiiy ijodkorlar uyushmalariga birlashtirilgan edi. Ular sovet davlatining navbatdagi har qanday vazifalariga safarbar etilishga tayyor edilar. Xulosa qilib aytganda, 30-yillar oxiriga kelib jamiyatda yagona mafkura — marksizm-leninizm (kommunistik) mafkurasining to‘la hukmronligi qaror toptirildi. Boshqa barcha mafkuralar to‘la inkor etildi.

Похожие

O’rta Osiyo olimlari

O’rta Osiyo xalqlarining tarixi va tarixshunosligi

O’rta Osiyo va Eron diplomatik aloqalari tarixidan

O’rta Osiyo shaharlarining paydo bo’lishi va rivojlanishi

Kushoniylar davrida O’rta Osiyo xalqlari taraqqiyoti