Qadimgi dunyoning turli hududlarida ishlab chiqarishning rivojlanish darajasini taqqoslash - История - Презентации

Qadimgi dunyoning turli hududlarida ishlab chiqarishning rivojlanish darajasini taqqoslash

Загружено в:

17.12.2024

Скачано:

0

Размер:

3717.904296875 KB

Arxeologik dala tadqiqot usullari va topilmalarga ishlov berish fanidan Sharof Rashidov nomidagi Samarqand davlat universiteti tarix fakulteti 404- guruh talabasi Mavlonova Gulmiraning Mustaqil ishi

Reja: 1. Ishlab chiqarish iqtisodiyotining vujudga kelishi oʻchoqlari va Chayld nazariyasi 2. Ishlab chiqarish xoʻjaliging taraqqiyoti va yangi oʻchoqlarining vujudga kelishi 3. Bronza va temir davrida ishlab chiqarish xoʻjaliging rivojlanishi Mavzu: Qadimgi dunyoning turli hududlarida ishlab chiqarishning rivojlanish darajasini taqqoslash (mezolit, neolit, eneolit, bronza, ilk temir davri)

Mezolit (mezo va lithos — tosh) — oʻrta tosh davri; paleolitdan neolitga oʻtish davri (miloddan avvalgi 12-7 ming yillik). Geologik pleyspgotsendan hozirgi golosenga oʻtish davri. Mezolitda hayvonot dunyosi, landshaftlar muzlik davridan xalos boʻlib hozirgi tabiiy sharoitga moslashgan. Muzlik davriga moslashgan yirik hayvonlar (mamontlar) yoʻq boʻlib, yangilari paydo boʻlgan. Inson hayotida katta oʻzgarishlar sodir etilgan. Mezolitda oʻq-yoyning kashf etilishi bilan yakka oila boʻlib yashash imkoniyati tugʻilgan. Tosh, suyak, yogʻochdan mikrolit qurollar (pichoq, qirgʻich, bolta) kashf qilingan. Bu qurollar yordamida odamlar yakka holda ov qilish imkoniga ega boʻlishgan. Shu tariqa jamoa boʻlib yashashga barham berilgan. Mezolit davri odamlari ovchilik, baliqchilik, terimchilik bilan shugʻullanganlar.

Paleolit davridagi yirik hayvonlar yo‘qolib, ular o'rniga tez chopar va mayda hayvonlar: arxar, muflon, tog‘ echkisi, bug‘u, jayron, qulon, quyon, arslon, yoʼlbars, bars, qoplon va boshqa hayvonlar paydo boʼldi. Ularni ilgaridagidek ovlash ibtidoiy odam uchun murakkablik tug‘dirdi. Natijada o‘q-yoy ixtiro qilindi. Bu mezolit davrining eng katta yutug‘i edi. O‘q yoyning kashf etilishi xo‘jalikda ovning ahamiyatini oshirdi. Endi ibtidoiy ovchilar uzoqdan turib o‘z o'ljasini nishonga olish imkoniyatiga ega boʼldilar va oziq-ovqatga boʼlgan talabni qondira oldilar. Oʻsimliklar dunyosida ham issiqtalab o‘simliklar salmog‘i oshdi. Daryolarning sersuv bo‘lishi baliqchilikning vujudga kelishiga va dastlabki qayiqlarning paydo boʼlishiga olib keldi. Bu esa ibtidoiy odamning turmush tarzini o‘zgartirdi. Ibtidoiy ovchilar hayvonlar (asosan bug‘ular) izidan yurib, yangi-yangi yerlarni o‘zlashtirib bordilar. Shu sababli, mezolit davri odamlari keng hududlarga tarqalganlar.

Neolit inqilobi" tushunchasi birinchi marta 1923 yilda ingliz marksist arxeologi Gordon Childe tomonidan taklif qilingan . U ishlab chiqarish iqtisodiyotining paydo bo'lishi bilan bir qatorda , neolit davri odamining butun hayot tarzi uchun muhim bo'lgan bir qator oqibatlarni o'z ichiga oladi . Oldingi mezolit davrida hukmronlik qilgan ovchilar va terimchilarning kichik koʻchma guruhlari oʻz dalalariga yaqin shahar va qishloqlarga joylashib, ekin ekish (shu jumladan sugʻorish ) va hosilni maxsus qurilgan bino va inshootlarda saqlash yoʻli bilan atrof-muhitni tubdan oʻzgartirgan.

Vere Gordon Childe (Childe, inglizcha Vere Gordon Childe ; 1892 yil 14 aprel , Sidney - 1957 yil 19 oktyabr , Katoomba yaqinida , Viktoriya tog'i, Yangi Janubiy Uels , Avstraliya ) - ingliz - avstraliyalik marksist tarixchi , 20- asrning etakchi arxeologlaridan biri. asr. 1940 yildan Britaniya akademiyasining a'zosi . “ Neolit inqilobi ” va “ shahar inqilobi ” tushunchalari muallifi . Antropologik neo-evolyutsionizm asoschisi .

Sopoldan oldingi neolit davrining asosiy arxeologik joylarini ko'rsatadigan janubi-g'arbiy Osiyo xaritasi , c. Miloddan avvalgi 7500 yil , "Feril yarim oy" da

Dehqonchilik va charvochilikka o`tish jarayoni nafaqat xo`jalik rivojida balkim, insoniyat jamiyati rivojida xam tubdan muxim sotsial burilishlarga olib kelgan. Ko`pgina tadqiqotchilar ta’kidlashlaricha, bu jarayondan so`ng xo`jalik yurgizish barcha soxalarida tubdan burilishlar ro`y bergan: yerga bo`lgan munosabatlar o`zgargan, o`troqlashish va aholining zichligi jarayoni yuzaga keldgan mulkchilikga bo`lgan munosabatlar o`zgardi, mehnat taqsimoti o`zgardi va alohida mutaxassislarga bo`linish to`rli sotsial va diniy sig`inish, topinish vujudga keldi. Xo`jalik boshqarish sistemalari takomillashdi, hamda insonlar dunyoqarashi sistemasida ham o`zgarishlar sodir bo`ldi.

Ana jarayonlarning muhimligini e’tiborga olgan xolda mashhur ingliz arxeologi V.G.CHayld ishlab chiqarish xo`jaligini bejizga «neolit inqilobi»terminiga birlashtirmagan. Biroq vaqt o`tishi bilan V.G.CHayld ilmiy nazariyasi mutaxassislari tamonidan turlicha talqin qilina boshlandi. Xususan, tadqiqotchi R.Breydvud ibtidoiy jamoalarning ishlapab chiqarish xo`jalik asoslariga o`tganliklari , ya’ni dehqonchilik chorvachilikga o`tganliklari faqatgina xo`jalik yo`nalishidagi o`zgarishalaga olib keldi , xolos degan fikrni bildirdi: Boshqa bir tadqiqotchi B.Brentvest bu jarayon axamiyatiga nihoyatda katta e’tibor berib, xatoki ibtidoiy jamoalar moddiy madaniyati shakllanishiga o`ziga xos ravishda o`rni borligini alohida ta’kidaladi. (B.Brentvest)

Qishloq xoʻjaligining kelib chiqish va tarqalish markazlari : Hosildor yarim oy (miloddan avvalgi 9 ming yillik), Yanszi va Xuanxe daryolari vodiylari (miloddan avvalgi 7 ming yillik), Yangi Gvineya baland togʻlari (miloddan avvalgi 7-4 ming yilliklar), Markaziy Meksika (3 ta) . -miloddan avvalgi 2-ming yilliklar), Janubiy Amerikaning shimoli-gʻarbiy qismi (miloddan avvalgi 3-2 ming yilliklar), Sahroi Kabir ostidagi Afrika (miloddan avvalgi 3-2 ming yilliklar) miloddan avvalgi 2-ming yilliklar), Missisipi vodiysi (miloddan avvalgi 2-1 ming yillar) .

N.I.Vavilov tomonidan aniqlangan madaniy oʻsimliklarning kelib chiqish markazlari : 1. Markaziy Amerika, 2. Janubiy Amerika, 3. Oʻrta dengiz, 4. Oʻrta Osiyo, 5. Habash, 6. Oʻrta Osiyo, 7. Hindiston, 7A. Janubi-Sharqiy Osiyo, 8. Sharqiy Osiyo

Bir guruh olimlar, xususan V.A.Bbashilov, L.V.Kol’tsov kabi tadqiqotchilar «neolit inqilobi» mazmunini muntazam ravishda jamoalar turmushida ortiqcha , zapas mahsulotlar yuzaga kelishi jarayoni bilan izohlaydilar. ( V.A.Bashilov, L.V.Kol’tsov). G`arb mamlakatlarida ba’zi tadqiqotchilar xususan D.Xenri kabi tadqiqotchilar «neolit inqilobi» ning mazmunini dehqonchilik va chorvachilik jarayonlaridan emas balki , yuksak darajada rivojlangan izg`ib yuruvchmi ovchilik va terimchilik xo`jaligiga asoslanagn jamoalarning o`troqlashgan turmush tarziga o`tishi kabi jarayondan izlash lozim degan ilmiy talqinini ham ilgari surmoqdalar.

Arxeologik ma'lumotlar shuni ko'rsatadiki, har xil turdagi o'simliklar va hayvonlarning xonakilashtirilishi 11,700 yil oldin, so'nggi muzlik davri tugaganidan keyin, golosenning geologik davridan boshlab , dunyoning alohida joylarida sodir bo'lgan. Bu qishloq xo'jaligidagi dunyodagi birinchi tarixan tasdiqlangan inqilob edi.

Kulolchilikgacha bo'lgan neolit Göbekli Tepe xarobalari , c. Miloddan avvalgi 9000 yilBu davrda juda keng tarqalgan boshqa ishlanmalar hayvonlarni xonakilashtirish , kulolchilik , sayqallangan tosh asboblar va to'rtburchaklar uylardir. Ko'pgina mintaqalarda tarixdan oldingi jamiyatlar tomonidan qishloq xo'jaligining o'zlashtirilishi aholining tez o'sishi epizodlarini keltirib chiqardi

Nap of Howar , eramizdan avvalgi 3500–3100 yillarga oid dehqonchilik maskani Ba'zi o'simliklarni etishtirishga birinchi urinishlar taxminan 10 ming yil oldin qilingan. Xuddi shu davrda Yaqin Sharqning Hosildor Yarim oy mintaqasida yetishtirilgan arpa va bug'doy muvaffaqiyatli va insoniyat tarixi uchun o'zining oqibatlari jihatidan muhim bo'lib chiqdi. Xuddi shu davrda va o'sha hududda - Zagros tog'larida ( Ganji Dar va boshqalar) - echki ,qo'ylar xonakilashtirilgan

Bu jamiyatlar ixtisoslashtirilgan oziq-ovqat ekinlarini etishtirish, sug'orish va o'rmonlarni kesish kabi tadbirlar orqali o'zlarining tabiiy muhitini tubdan o'zgartirdilar , bu esa ortiqcha oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarish imkonini berdi

Chaqmoqtosh va obsidiandan yasalgan asboblar (pichoqlar) neolit davridagi dehqon va chorvadorga oziq- ovqatlarini kesish, don o'rish, terini kesish va hokazolarda yordam bergan. Kattaroq sayqallangan tosh asboblar yerni ishlov berish uchun o'qlar, daraxtlarni kesish uchun boltalar, keskilar edi. yog'och, suyak va toshga ishlov berish (masalan, tosh idishlar, muhrlar, haykalchalar).

Eneolit davrda odamlar dehqonchilik va chorvachilik bilan shugʻullanganlar. Mehnat qurollari toshdan, suyakdan tayyorlangan. Kulolchilik ancha ravnaq topgan: idishlarga geometrik naqshlar solingan, odam va hayvon tasvirini solish ham odat boʻlgan. Eneolit davri yodgorliklaridan qazish paytida pishirilgan loydan yasalgan koʻplab ayol haykalchalari (maʼbudalar) topilgan. Eneolit davri hususiyatlaridan biri shuki, bu davrda patriarxat davriga o'tish boshlandi, Metallurgiya, Ibodatxonalar, ketmon, su'niy sug'orma dehqonchilik, chorvachilik, tikuvchilik kabi ixtirolar qilindi

Mis davri devor bilan o'ralgan turar-joyning rasmi, Los-Milares , IspaniyaTimna vodiysida eramizdan avvalgi 7000-5000 yillarda mis qazib olinganligi haqida dalillar mavjud. Yaqin Sharqdagi neolitdan xalkolitga oʻtish jarayoni arxeologik tosh asboblar yigʻindilarida yuqori sifatli xomashyo xarid qilish va ulardan foydalanishning pasayishi bilan tavsiflanadi. Bu keskin o'zgarish butun mintaqada, jumladan Tehron tekisligida , Eronda kuzatiladi. Bu erda oltita arxeologik joyni tahlil qilish nafaqat material sifati, balki tosh tosh artefaktlardagi estetik o'zgarishlarning sezilarli pasayishi tendentsiyasini aniqladi. Fazeli & Coningham bu natijalarni mis asboblardan foydalanishning ko'payishi natijasida hunarmandchilikning ixtisoslashuvini yo'qotishning dalili sifatida ishlatadi.

Bronza davri Bronza davri (jez davri) — mehnat qurollari, asosan, mis bilan qalayning aralashmasi — bronzadan yasalgani uchun shunday nom berilgan. Miloddan avvalgi 3–2-ming yilliklarni oʻz ichiga oladi. Bronza davriga kelib hozirgi Oʻzbekiston hududlarida sunʼiy sugʻorishga asoslangan sugʻorma dehqonchilik madaniyati shakllandi. Bu davrga oid moddiy madaniyat yodgorliklari Zamonbobo (Buxoro viloyatining Qorakoʻl tumanida), Sarazm (Tojikistonning Panjikent viloyati), Sopollitepa, Jarqoʻton (Surxondaryo viloyatining Sherobod tumanida) va Tozabogʻyob, Qavat– 3, Amirobod (Xorazm–Qoraqalpogʻiston) manzilgohlaridan topib oʻrganilgan.

So’nggi bronza davri oxirlarida O’rta Osiyoning janubiy o’lkalari (Baqtriya, Marg’iyoni) o’zgacha ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy o’zgarishlar sodir bo’ladi. Yuksak darajada rivojlangan protoshahar turidagi madaniyat markazlari inqiroz jarayoni, ya’ni protoshahar turidagi manzilgohlar tashlab ketilishi, kulolchilikda qo’lda yasalib, sirtiga geometrik naqshlar berish an’anasining qayta jonlanishi, haykaltaroshlik, torevtika san’atining yo’qolishi kabilar sodir bo’ladi. Bu jarayon o’tgan asr davr tadqiqotlarda O’rta Osiyodan shimolda so’nggi bronza davrida hayot kechirgan oriy qabilalariga tegishli andronova madaniyati sohiblarining janubga siljigani natijasi ekanligi arxeolog olimlar tomonidan ma’qullanmoqda.

Mahalliy temir tabiatda kam uchraydi (aniqrog'i, u korroziyaga moyilligi tufayli ko'pgina iqlim sharoitida saqlanmaydi). Uni rudadan eritish ancha mehnat talab qiladigan ishdir, chunki temir bronzadan yuqori erish nuqtasiga ega va uning quyish sifati yomonroqdir (aslida temirdan quyish - quyma temirdan farqli o'laroq - faqat o'rta asrlarning oxirlarida o'zlashtirilgan. Domna pechining paydo bo'lishi - bundan oldin u ruda tarkibidagi temirning to'liq erishi sodir bo'lmagan pishloq tayyorlash usuli bilan olingan va tozalash - temirni aralashmalardan yakuniy tozalash - zarb qilish orqali amalga oshirilgan. ish qismi). Bundan tashqari, temir bronzaning ba'zi turlaridan qattiqligidan past (ammo qattiq bronzalar juda mo'rt va ularning sof shaklida qurol yoki asboblar yasash uchun yaroqsiz) va korroziyaga chidamliligi. Shu sabablarga ko'ra, temir juda uzoq vaqt davomida juda kam ishlatilgan  Temir davri

Temir davri qurollari

Hallstatt madaniyati temir davri arxeologik madaniyati boʻlib , Markaziy Yevropa va Bolqonda taxminan 500 yil davomida ( miloddan avvalgi 900 yildan 400 yilgacha ) shakllangan boʻlib , urna dala madaniyatiga borib taqaladi . Shunday qilib, Hallstatt madaniyati miloddan avvalgi 2-ming yillikning oxirida Markaziy Evropada paydo bo'lgan Xanjar Stretwegdagi bronza arava Hallstatt madaniyatining eng mashhur artefaktlaridan biridir

 O’rta Osiyoning janubiy hududlari, xususan, Janubiy Turkmaniston ( Kopetdog’ yonbag’irlari, Seraxs va Murg’ob vohalari ) Surxon, Janubiy Tojikiston, Qashqadaryo, Zarafshon vohalari hamda Farg’ona vodiysi hududlarida muhim o’zgarishlar:  Dehqonchilikning rivojlanishi va yangi dehqonchilik vohalarining o’zlashtirilishi hamda sug’orish tizimining takomillashishi kuzatiladi;  Manzilgohlar soni ortib, muhim madaniy-iqtisodiy markazlar paydo bo’ladi;  Qadimgi Choch va Ustrushona hududlarida ham o’zgarishlar bo’ladi. Bu yerda aholining o’troqlashuvi va dehqonchilik xo’jaligi shaklining vujudga kelish kuzatiladi;  Temir davri

Foydalanilgan adabiyotlar: 1.Арсиховский А.В. Археология асослари. Тошкент. «Ўқитувчи» нашриёти, 1970 2. Жўрақулов М.Ж. Ўрта Осиё ибтидоий археологияси. Тошкент. «Ўқитувчи» нашриёти, 1984 3. Кабиров.Ж. Саъдуллаев.А.Ўрта Осиё археологияси. Тошкент, «Ўқитувчи» нашриёти, 1980 4. Массон В.М. Средняя Азия и Древний Восток. Москва, Наука, 1964 5. Массон В.М. Поселение Джейтун – Л., Наука, 1971 6. Буряков Ю.Ф. Генезис и этапы развития городской культуры Ташкентского оазиса. Т. 1982. 7.Древнейшие государства Кавказа и Средняя Азия в раннем железном веке. Средняя Азия в античную эпоху Археология СССР с древнейших времен до средневекоsя Отв.ред. Г.А. Кошеленко. М. 1985.

E'tiboringiz uchun rahmat.

Похожие

Dunyoning yetti mo'jizasi

Dunyoning yangi yetti mo'jizasi

Bugungi dunyoning mafkuraviy nazariyasi (2024)

O'zbekistonda dastlabki davlatlar paydo bo'lishi va rivojlanish bosqichlari

Temirdan ishlab chiqarish qadimgi xo’jaliklarda ilk fоydаlаnishnning kаshf qilinishi - sivilizаtsiyaning shаkllаnish оmili(Qadimgi Sug’diyona misolida