logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. История
  4. O’zbekistonning tarixiy shaharlari 2

O’zbekistonning tarixiy shaharlari 2

Загружено в:

22.07.2024

Скачано:

0

Размер:

20351.826171875 KB
Скачать
O’zbekistonning tarixiy shaharlari O‘zbekistonda jahon madaniyati xazinasiga kiruvchi ko‘plab arxitektura yodgorliklari mavjud. Xiva, Buxoro va Shahrisabz shaharlarining tarixiy markazlari, qadimiy Samarqandning tarixiy yodgorliklari YUNESKO ning «Jahon merosi» deb nomlangan ro‘yxatiga, Boysun tumani aholisining folklor ansambli «Jahon nomoddiy merosi xazinasi» ro‘yxatiga kiritilgan. O‘zbekiston tarixiy va madaniy yodgorliklarga boy mamlakatdir. Bebaho merosimizning 140 ta ob’ektlari YUNESKO tomonidan muhofazaga olingan va tarixiy ob’ektlar ro‘yxatiga kiritilgan. YUNESKO ning «Jahon merosi» ro‘yxatiga 2001 yil 12 -16 dekabr kunlari Finlyandiyaning Xelsinki shahrida YUNESKOning Jahon merosi Qo‘mitasining navbatdagi yig‘ilishi bo‘lib, unda Samarqand shahri ham YUNESKOning «Jahon merosi» ro‘yxatiga kiritildi Самарқанд номининг келиб чиқиши ҳақида турли хил баҳс- мунозаралар мавжуд. Айрим олимлар «Самарқанд» атамаси Санскрит тилидаги «смрғ» атамасидан келиб чиққан ва бу атама «Чорраҳа», «Савдогарлар учрашадиган, савдо йўллари кесишган жой» деган маънони англатади дея изоҳлашадилар. Буюк тилшунос олим Маҳмуд Қошғарий «Девони луғотит-турк» асарида, Самарқанд номи туркийча «Семизкент», яъни «семиз, бой шаҳар» деган ном билан боғлиқ, дея ёзган. Юнон тарихчиси Каллисфен Самарқандни ўз тилига мослаб «Мароқанд» деб атаса, Хитой элчиси Вей Цзе эса «Кан» деб қайд этган. Милоддан аввалги 329 йили бу ерга келган фотиҳ Александр Македонский ёнидаги тарихчилар шаҳар номини «Мароқанда» дея ёзиб қолдирганлар M.R.Usmonov o’zining tadqiqotlarida mamlakatimizda 6 ta turistik rayonni ajratgan (Toshkent, Mirzacho’l, Farg’ona, Zarafshon, Janubiy, Qo’yi Amudaryo turistik rayonlari). A.N.Norchayev esa o’z tadqiqotlarida 7ta turistik rayonni ajratgan (Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xorazm, Farg’ona, Jizzax - Sirdaryo, Qashqadaryo - Surxondaryo turistik rayonlari). Biz yuqoridagi medologik asoslarga ko’ra mamlakatimizni quyidagicha rayonlashtirishni taklif qildik: 1. Toshkent turistik rayoni (Toshkent viloyati); 2. Farg’ona turistik rayoni (Farg’ona, Namangan,Andijon viloyatlari); 3. Mirzacho’l turistik rayoni (Jizzax, Sirdaryo viloyatlari); 4. Samarqand turistik rayoni (Samarqand viloyati); 5. Buxoro – Qizilqum turistik rayoni (Buxoro, Navoiy viloyatlari); 6. Janubiy turistik rayoni (Qashqadaryo, Surxondaryo viloyatlari); 7. Quyi Amudaryo (Xorazm viloyati va Qoraqalpog’iston Respublikasi). Samarqand turistik rayoni • mamlakatimizning asosiy turizm markazidir. Turistik rayon ma’muriy jihatdan Samarqand viloyatidan iborat bo’lib, respublikamizda tabiiy va iqtisodiy geografik jihatdan qulay mintaqada joylashgan. Rayon tabiiy shart-sharoiti, yer usti tuzilishi geografik jihatdan chegaralanishi, ya’ni uning janub va shimol hamda shimoli-sharq tomonlari tog’ va tog’liklardan iboratligi ham turizm sohasida juda katta mazmun kasb etadi. Uning chegaralari shimolda Nurota tog’lari (Oqtov, Qora tog’, G’o’bdin tog’, Qo’ytosh tog’i), janubdan Zarafshon tog’ tizmalari (Chaqilqalon, Qoratepa, Ziyovuddin, Zirabuloq h.k.) bilan o’tadi. Viloyatning yer osti va yer usti gidrologik suv resurslari, tog’, tog’ oldi etaklari hamda tog’ oralig’i soylarida tabiiy ravishda hosil bo’lgan landshaftlar (tabiiy manzaralari), yam-yashil o’rmonzorlar (Omonqo’ton), tog’u-tosh jinslar shakllari (Qoratepa), tog’ daralari (chuqurliklari), g’orlar (Hazrati Dovud, Kelsi, Lev), noyob tabiat yodgorliklari (Kamongaron, G’us), shifobaxsh buloqlar, Yuqori chinor (Mingchinor), Qaynar buloq, Rohatbuloq, ajoyib ko’llar (Muz buloq, Alvasti ko’llari), go’zal shar- sharalar (G’ussoy, Kamangaron) va hakozolar mintaqamiz turizm imkoniyatlarini yanada oshiradi. Zarafshon daryosi qadimiy turistik obyektlarga boy yaxlit sayyohlik majmuasi (kompleksi) hisoblanadi. UNWTO 25-Bosh assambleyasining qadimiy Samarqandda oʻtkazilishi bu yerga mingdan ortiq xorijlik mehmonlarning tashrif buyurishi hamda bu orqali mahalliy aholi va hunarmandlarning daromad koʻrishiga olib keladi Birlashgan millatlar tashkilotining Butunjahon turizm tashkiloti (UNWTO) Bosh assambleyasi 2023-yilda Samarqand shahrida oʻtkazildi. 5 ta turizm qishlogʻini tashkil etish ishlari boshlab yuborilgan. Urgut tumanidagi Tersak , Payariq tumanidagi Choshtepa , Nurobod tumanidagi Oqsoy , Kattaqoʻrgʻon tumanidagi  Andoqsoy  va Qoʻshrabot tumanidagi Pangat qishloqlarini turizm qishlogʻiga aylantirish davom etmoqda. Mazkur turizm qishloqlarida bir qator xizmat koʻrsatish turlari, yaʼni oilaviy mehmon uylari, milliy taomlar tayyorlaydigan umumiy ovqatlanish shoxobchalari, kulolchilik, kashtachilik kabi xizmatlar yoʻlga qoʻyiladi.  Ekstremal turizm yoki safar turizmi yoʻnalishida viloyatda bugungi kunda yangi 5 ta yoʻnalish tashkil etilgan boʻlib, bular Amir Temur gʻorigacha boʻlgan Samarqand-Taragʻay yoʻnalishida jami 22 km masofada, Alvastikoʻl-Sharshara yoʻnalishida boʻlgan  Samarqand-Omonqoʻtan- Kitob-Ayaqchisoy  yoʻnalishida 80 km masofada, Samarqand-Choʻnqaymish (Iso alayhissalomning taxti) yoʻnalishida 34 km masofada, dengiz sathidan 2 239 metr balandlikda boʻlgan  Samarqand-Ohalik-Kengqoʻtan  yoʻnalishida 14 km masofada, Samarqand-Sharshara yoʻnalishida 12 km masofaga ega ekstremal turizm yoʻnalishlari tashkil etildi. Mazkur yoʻnalishlarda ekstremal turizmning alpinizm, togʻ boʻylab piyoda yurish, velosipedda harakatlanish hamda spelio yoʻnalishlari yoʻlga qoʻyilgan. Shuningdek, Hazrati Dovud ziyoratgohiga tutash hududda loyiha miqdori 10 million AQSH dollari boʻlgan kanat yoʻli qurilmoqda. Ushbu loyihaning 8 gektar hududida turizm kompleksi ham tashkil etiladi. Самарқанд қоғози. Илк ўрта асрларда Самарқандда қилинган кашфиёт борки, бу олдинги кашфиётлардан тубдан фарқ қилади. Бу кашфиёт жаҳон илм фани ва маданиятини янада жадал ривожланишига катта ҳисса қўшган – Самарқанд қоғозидир. Самарқанд қоғозининг кашф этилиш даври ҳақида олимлар ўртасида ҳам бир хил фикр йўқ. Айрим тарихчилар масалан, Абу Мансур ас-Саолибий «Самарқандликларга қоғоз яратиш сирини Талас водийсидаги жангда асир тушган хитойликлар ўргатишган», - деб ёзган эди. Самарқандда бундан 1500 йиллар илгари юксак навли қоғозлар ишлаб чиқариш йўлга қўйилган. Улуғ шоир Заҳириддин Муҳаммад Бобур «Дунёда энг яхши қоғоз Самарқандда тайёрланади, қоғоз тегирмонлари учун сув Конигилдан келади. Конигил Сиёб ариғининг қирғоғида жойлашган. Бу ариқни «Оби раҳмат» деб ҳам атайдилар», - деб ёзган эди. Samarqand viloyatining asosiy tarixiy-arxitektura yodgorliklari: 1. Afrosiyob shaharchasi (eramizdan oldingi VIII asr); 2. Ulug‘bek observatoriyasi(rasadxonasi) (1424-1428 y); 3. Shoxi Zinda arxitektura majmuasi (XI-XX asr); 4. Hazrati Hizr masjidi (XIX asr o‘rtalari); 5. Bibixonim jome’ masjidi (1399 y); 6. Registon maydoni (1417-1647 y); 7. Ruxobod maqbarasi (1380 y); 8. Oqsaroy maqbarasi (1451-1469 y); 9. Amir Temur maqbarasi (1404 y); 10. Ishratxona maqbarasi (1464 y); 11. Xoja Ahrori Valiy majmuasi (XV-XX asrlar); 12. Cho‘pon-Ota maqbarasi (1430 y); 13. Xoja Abdu Darun qabristoni (XV asr); 14. Xoja Abdu Berun qabristoni (XVII asr); 15. Imom al-Buxoriy majmuasi (IX-XX asr); 16. Maxdumi A’zam majmuasi (XVI-XIX asr); 17. Xoja Doniyor maqbarasi (1870-1880 y). Афросиёб шаҳарчаси қадимданоқ мустаҳкам мудофаа девори билан ўралган ва унинг ичида ҳукмдор арки, шаҳарликлар яшаши учун шаҳристон барпо қилинган. Шаҳристон ичида бир неча маҳаллалар, кенг, равон кўчалар, майдонлар ва бозорлар бўлган. Шунингдек, шаҳар ичида ҳашаматли Жомеъ масжид, аслзодаларнинг саройлари, зилол сувларга тўла ҳовузлар ҳам барпо қилинган. Шаҳар ичига ичимлик сув Жуйи арзис (Қорғошин ариқ) орқали киритилган. Оқова сувлар эса махсус сопол қувурлар орқали ташқарига чиқариб юборилган. Афросиёбда сўнгги йилларда ўзбек ва француз археологлари томонидан олиб борилган тадқиқотлар бу шаҳарнинг ёши 2750 йил эканлигини исботлади. Бу эса Афросиёб – Самарқанд қадимги Римнинг Шарқдаги тенгдоши эканлигини кўрсатиб турибди Регистон ансамбли – Қадимий Самарқанд шаҳрининг расмий маркази Регистон майдони ҳисобланади. Регистон майдони тарихда шаҳарнинг илм- фан, сиёсат ва диний маркази бўлиб, шарқдаги шаҳар қурилиши санъатининг энг кўзга кўринарли намуналаридан бири ҳисобланади. Ансамбл 2001 йилда ЮНЕСКОнинг бутун жаҳон маданий мероси ёдгорликлари рўйхатига киритилган. Ўрта асрларда ҳамма катта шаҳарларда марказлар «Регистон» деб аталар эди. «Регистон» сўзи «қумли жой» деган маънони билдиради. Шу номдаги майдонлар Бухоро, Шаҳрисабз ва Тошкентда ҳам бўлган. Самарқанддаги майдон эса Ўрта Осиёдаги энг маҳобатли ва таҳсинга сазовор майдонлардан бири бўлган Регистон ансамбли ўзида 3 та мадраса: Улуғбек мадрасаси (1417-1420), Шердор мадрасаси (1619-1636) ва Тиллакори мадрасаларини (1647-1660) мужассам этган Qadimiy Samarqand shahrining rasmiy markazi Registon maydoni boʻlib, bu yerda uchta madrasa qad koʻtargan: Ulugʻbek, Sherdor va Tillakori madrasalari. Registon — qadimiy ilm, taʼlim muassasalari joylashgan joy boʻlib, sharqdagi shahar qurilishi sanʼatining eng koʻzga koʻrinarli namunalaridan biri hisoblanadi. U haqda  Temuriylar  faxr bilan: „Kim bizning kuch-qudratimizga shubha qilsa, kelib biz qurgan binolarni koʻrsin“, deganlar. 2001-yilda bu uch madrasa UNESCOning  butun dunyo yodgorliklari  roʻyxatiga kiritilgan. Registon maydoni- tarixda shaharning ilm-fan, siyosat va diniy markazi bo’lgan. “Registon ” so’zi “qumloq joy” degan ma’noni anglatadi Tarixdan bizga ma’lumki XV asr barcha me’moriy obidalarida Alloh, uning rasuli Muhammad madh etilib borilgan. Bu bitiklarni Mirzo Ulug’bek madrasasi kirish peshtoqining ichki ravoq kitobasi tepa qismida ham kuzatishimiz mumkin. Misol, kufiy xatidagi –“Buyuklik Xudoga xos”, “Kuch-qudrat Xudonikidir”, – kalimalari, pastida suls xatida bitilgan:“Yolg’iz Allohdan o’zga Iloh yo’q, uning sherigi yo’q. Butun mulk va hamd U uchundir. U zot tiriltiradi (hayot beradi) va o’ldiradi, va u zot doimiy tirikdir, o’lmaydi. Yaxshilik Uning qo’lidadir va U har bir narsaga qodirdir ” -“Tavhid” kalimalarida bunga guvoh bo’lishimiz mumkin. Madrasa peshtoqning ichki katta ravog’ining ichki qismida kitobaning pastki qismida suls xatida Qur’oni karimdagi “Oli Imron” surasi (3:1–8- oyatlari), tepasida esa kufiy xatida Allohning 99 go’zal ismidan ayrimlari bitilgan:„ U – Alloh, shunday zotdirki, Undan o’zga Iloh yo’qdir. (U) mehribon, rahmli, podshoh, (barcha aybnuqsonlardan) pok, (bandalariga) omonlik beruvchi, kuzatib turuvchi, qudrat sohibi, bo’yin sundiruvchi va kibr egasidir. U Alloh yaratuvchi, (yo’qdan) bor qiluvchi, barcha narsaga surat va (shakl) beruvchi, gunohlarni kechiruvchi, qahr qilguvchi, ne’mat beruvchi, rizq ulashuvchi, zafar quchuvchi, barcha narsani biluvchi zotdir Peshtoqning katta ravog`ida yozuv bor Madrasa ikkala minorasining tanalarida kufiy xatida– “Ey Alloh”, “Ey abadiy tirik va qoim (Zot)”, “Boqiylik Allohga xos”, – kalimalari takrorlangan. Minoralarning tag qismlarida kufiy xatida Rasululloh (s. a. v.) ning hadislari: 'Rasululloh (s. a. v.): “Dunyo bir soatdir. Uni toat bilan o’tkaz”, – deb yozilgan”. Bu joyda insoniyatni insofga chaqirib, odob-axloqli bo’lishga chaqirmoqdaUlug’bek madrasasi shimoli-sharqiy minorasida: “Alloh sizlar uchun Yerni qarorgoh, osmonni tom qilib qo’ygan va sizlarga surat (shakl) berib, suratlaringizni go’zal qilgan hamda sizlarni pok narsalardan rizqlantirgan zotdir. Mana shu Alloh – Parvardigoringizdir. Bas, (barcha) olamlarning Parvardigori bo’lmish Alloh barakotlidir“ – deb yozilgan. Bu joydagi yozuvdan insonga berilgan imkoniyatlardan to’g’ri maqsad yo’lida foydalanishlariga urg’u berilmoqda. Peshtoqning marmar panellarida ham bitiklar mavjud. Uning tepa qismlarida kufiy xatida: ‘ ‘ ‘ ‘ لامل ��ك ل �� ل ه لاب �ق�اء ل �� ل ه لاش �ك�ر ل �� ل ه لاعظ �م�ة ل �� ل ه – “ Mulk Xudoni-kidir”, “Boqiylik Xudoga xos”, “Shukr – Xudoga”, “Buyuklik Xudoga xos”; Pastida esa suls xatida Rasululloh (s. a. v.)ning hadislari: “Rasululloh (s.a. v.): “Olim bo’l yoki ta’lim oluvchi bo’l, eshituvchi bo’l yo (ilmni) sevuvchi bo’l. (Beshinchi toifadan, ya’ni ilmga befarqlardan bo’lmaki, halok bo’lasan)”, – deb o’yib yozilgan. (Payg’ambar) alayhissalom yana: “Kim olimni ulug’lasa, bas, meni ulug’lagan bo’ladi”, – dedilar. Rasululloh to’g’ri aytdilar.” Madrasasining hovlisidagi g’arbiy peshtog’i ichidagi sakkiz qirrali kitoba (kartush) ichida yozuvda:“Tavahhud, Alloh, Muhammad, Abu Bakr, Umar, Usmon, Ali” – degan so’zlar 8 marta takror yozilgan. Ichki ravoqning o’ng va chap devorida joylashgan ikki kitobada oq rangda kufiy xatida – ل�� ل ه لاش �ك�ر تع �لا�� ى -Xudoyi taologa shukr”, – kalimalari yozilgan. Pastida suls xatida tilla rangda Rasululloh(s. a. v.)ning: “Ilm qalblar obodligi va amal gunohlar kafforati hisoblanadi” -degan hadislari bitilgan. Ichki ravoqning o’ng va chap devorida joylashgan kitobada oq rangda kufiy xatida – “Haqiqiy ochiq-oydin podshoh bo’lmish Allohdan o’zga Iloh yo’q”, – kalimasi yozilgan. Pastida suls xatida tilla rangda: – “Allohdan o’zga iloh yo’q va faqat Ungagina ibodat qilamiz”, – degan duo bitilgan. Ravoqning ichki devorida kufiy xatida نب �� ى مح �م�د – “ Muhammad payg’ambardir”, – kalimasi yozilgan.” Sherdor madrasasining qurilishi 1619-yili Ulug'bek xonaqosining shu paytga kelib vayronalarga aylangan joyida, Yalangtush Bahodir amri bilan boshlanib, 1636-yilida bitkazildi. Qurilish 17 yil davom etgan. «Ushbu inshoot me’mor Abdul Jabbor san’ati bilan barpo etildi» degan so'zlar peshtoqning ichki arkida qora ustidan oq harflar bilan nishon etilgan. Me’mor Abdul Jabbor Sherdor madrasasini O'rta Osiyo me‘morchiligiga xos uslubda yaratdi. Bu binoning rejasi Ulug'bek madrasasiga o'xshash bo'lib, lekin undagi katta darshona va masjid bu binoda mavjud emas. Sherdor madrasasidagi naqshdor ohanglar Ulug'bek madrasasidagidek bo'lib, boshqa uslubda, ayrim joylarida esa yangi mavzuda qo'llanilgan. XV asr binolari o’rniga bu yerda Sherdor madrasasi va Tillakori masjidi qad rostladi. U ikki asr oldin qurilgan diametri 15 metr bo’lgan katta gumbazli Ulug’bek xonaqohi o’rniga qad rostladi. Sherdor madrasasi tuzilishiga ko’ra Ulug’bek madrasasiga o’xshaydi. Sherdor madrasasining kattaligi Ulug’bek madrasasi bilan deyarli bir xil. Madrasa ravog’idagi yozuvlarida binoning me’mori Abdujabbor va bezak ishlariga mas’ul Muhammad Avazi Samarqandiyning ismlari bitilgan. O’sha davr Buxoro taxtida o’tirgan ashtarxoniylar sulolasi vakili Imomqulixon boshqaruvi va uning hukmi asosida bu bino qurilgani yana bir bor tasdiqlanib o‘tilgan. Madrasa peshtoqida “Bu oliy ilm madrasasi yalovbardor podshoh, buyuk xoqon zamonida bunyod etildi. Alloh taolo ulug’ Kitobida: “Albatta, Alloh adolatga, ezgu ishlarga va qarindoshga yaxshilik qilishga buyurar (Qur’oni karimning “Nahl” surasi, 90-oyat), -deydi. Alloh taolo to’g’ri aytdi. Va u (xoqon) Imomquli Muhammadxon (bu binoni qurishga) harakat qildi va bu binoning quruvchisi buyuk amir Yalangto’sh Bahodir yaxshilik maskanlari (ya’ni, ushbu ilm dargohlari)ga asos solishga qiziqishi bo’lgani uchun sa’y va tashabbus qildi. Binoning qurilishi va ziynatlanishining tugallanishi 1042 (1632) sanaga muvofiq keladi.” Yuqori slayddagi yozuv mazmuni Kufiy xatida peshtoqdagi matnda: “Buyuklik-Xudoga xos! Mulk Xudonikidir” degan yozuv bitilgan Sherdor madrasasi ichki hovlisi qarbiy peshtoqida suls xatida Qur’oni karimning “Al-Fajr” va “Al-Qadr” surasi yozilgan. Tepasida kufiy xatida Qur’oni karimning “Balad” va “Masad” suralari bitilgan. Ikki yon tomonida kufiy xatida sariq rangda Rasululloh (s. a. v.)ning hadislari keltirilgan. Rasululloh (s. a. v.): “Ilm dunyoda azizlik va oxiratda sharaf keltiradi”, – deb aytdilar. Dovyurak, odil Yalangto’sh keldi. Uning kamoloti madhiga zo’r til durlarga to’ldi. U Yer yuzida shunday bir madrasa qurdiki, bu bilan faxrlanishni falakka qadar yetkazdi. Dono harifning tafakkur kamandi necha qarnlar harakat qilsada, madrasa minoraning ma’nosiga yetolmas. Me’mor uning toqlari egilishini shunday quribdiki, falak bu yangi Oyni ko’rib, ko’kdagi Oyga nisbatan chiroyliligidan barmog’ini tishlab qoldi. Uni bino etgan Yalangto’sh Bahodir bo’lgani uchun ham qurilgan yilini abjad hisobida “Yalangto’sh Bahodur” 1028 (1618) deb bilingiz Ulkan peshtoq ravog’i tepasidagi timpan diqqatga sazovordir. Qizg’ish zarhal sher, oq ohuni quvib ketmoqda. Quyosh bodomqovoq, kiyik ko’zli doira shaklida tasvirlangan. Uning yuzi esa zarhal yog’du bilan hoshiyalangan. Butun kompozisiyasi zangori asosda bo’lib, firuza va zarhal bo’yoqlar bilan tasvirlangan, hamda bir - biriga chirmashib ketgan navdalar, ochilib yotgan oq gullardan iborat. «Sherlarga ega bo’lgan» mumtoz musulmon astronomiyasida quyoshning Asad burjida, ya’ni Sher ustida bo’lishi sa’d zamon, ya’ni baxtiyor zamonga ishoradir. Bundan ushbu binoni Abjad hisobida Yalangto’sh – 816, Bahodir – 212 jami 1028 hijriy hisobi, melodiy hisobda 1619 yil kelib chiqadi. Bu bilan Sherdor madrasasining qurilishi 1619 yilda boshlanganligini shoir tomonidan nazmda ishora etilgan deb olimlar isbotlamoqdalar Xalq orasida yana turli rivoyatlarda Quyosh- haqiqat, yorug’lik; Sher-nafs; Kiyik – iroda mazmunini aks etishi aytiladi. Bunda Inson nafs balosiga berilib irodasini jilovlolmay haqiqat yo’liga adashishi mumkinligiga shama hamdir. Ravoq ichidagi ikkinchi qavat eshiklari tepalarida kitobalar bitilgan (quyida ularning matnlari o’ng tarafdagi hujradan chap tarafga qarab keltirildi). Kitobalar tepa qismlarida kufiy xatida ق�� لا لانب �� ى �عليه لا �س �لا�م – “ Payg’ambar alayhissalom aytdilar”, – deb yozilgan. Pastgi qismlarda esa suls xatida sariq rangda hadis matnlari keltirilgan. “Ummatimning olimlari bani Isroilning payg’ambarlari kabidir.” Tillakori madrasasi masjidining yozuvlaridan doira ichida kufiy xatida نب�� ى محمد – “ Muhammad payg’ambar” ismi to’rt marta takroriy tarzda yozilgan. Tepasida kufiy xatida – “Mulk Xudonikidir”, “Kuch-qudrat Xudoga xos”, – kalimalari bitilgan. Kitoba atrofida suls xatida oq va tilla ranglarda – “Allohni hamd aytish va ulug’lash bilan ulug’layman”– kalimasi yozilgan. Kitoba ichida suls xatida tilla rangda Rasululloh (s. a. v.)ning hadislaridan: “Rasululloh (s.a.v.) masjid – Alloh taolo suygan eng yaxshi makon”– deb yozilgan. Masjidning frizida suls xatida tilla rangda Qur’oni karimning “Fath” surasi 48:1–16-oyatlari, tepasida esa kufiy xatida oq rangda shu suraning qolgan – 17–25-oyatlari yozilgan Ana shunday ulug‘ zotlardan biri mutafakkir hazrati Maxdumi Aʼzamdir. Asl nomi Sayid Ahmad Xoja Qosoniy taxminan 1463-64 yili Farg‘ona vodiysi Qosonsoy shahrida dunyoga kelganlar. O‘z yurtida va Toshkentda ilm olgandan keyin Jonibek Sultonning taklifiga binoan Samarqandning Miyonqol vohasiga ko‘chib kelganlar. U kishi kelganlaridan keyin bu vohani obodonlashtirib o‘n tup tol ekadilar. Keyinchalik bu joy o‘n tolga nisbat berilib Dahbed degan nom oladi. Dahbeddagi «Maxdumi Aʼzam» masjidi Yalangto‘sh Bahodir tomonidan 1619 yili qo‘rdirilgan va o‘z zamonasining madaniy markazlaridan hisoblangan. «Maxdumi Aʼzam» masjidi hovlisida 500 yoshdan oshgan chinor bo‘lib, uning tana qismi g‘ovak shakliga kirib qolgan. Bizning tarasavvurimizda mo‘’jiza majmua maydonida joylashgan daraxt bilan bog‘liq. Bahaybat va to‘rt ildizli, tahminan 500 yillik bu daraxtning ildizida kovak bo‘lishiga qaramay, u hanuz barglar bilan qoplanadi. Aytishlaricha, ushbu daraxtni avliyo hayolan Erondan shu yerga ko‘chirib o‘tgan emish. Shohi Zindaning asosiy inshooti – Qusam ibn Abbos maqbarasiga olib boruvchi imoratlar kirish yo’lagining o’ng tomonida minora mutaxassislarning fikricha, butun Samarqandda yaxshi saqlangan XI asrga oid yakka-yu yagona inshoot hisoblanadi. O’zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti Islom Karimov tashabbusi va tavsiyasi bilan 2007 yil 25 avgustida Shohi Zinda majmuasiga ziyorat tashrifi asnosida bosh ravoq kirish eshigi ustiga “Bismillahir rohmanir rohim”, – kalimasi yozdirilgan. Xattot – Habibulloh Solih. Bu yozuvni aynan kirish eshigida qayd etilishi sababi, har bir boshlanajak ish Bismillo bilan amalga oshirilsa xayrli bo’lishi va oldimizga qo’yilgan maqsadimiz amalga oshishi uchun Alloh madadkor bo’lishiga ishonch namunasidir. Shohi Zinda Afrosiyob tepaligi janubida joylashgan qabristondagi maqbaralardan hamda masjid, minora va madrasadan iborat ansambl. Ularning eng qadimgisi Qusam ibn Abbos maqbarasi bo’lib, xalq orasida Shohi Zinda (tirik shoh) nomi bilan mashhur. Hijriy ellik oltinchi (56/675) yili vafot etgan Shohi Zinda me’moriy majmuasiga Asosiy kirish eshigining tepasida suls xatida tarix bitilgan. V. A. Shishkin maqolasi asosida aksariyat yozuvlari qisman tiklangan bu xatda: Binolarning xayrlisi va ziynatlisi bo’lgan (bu bino) tartibli holda va diqqat bilan asl ma’no ko’rinishini jamlab “ … Abdulaziz Bahodir Sul(ton ibn) Sulton ... Ulug’bek Ko’ragon tomonidan 838/1434-1435 yili qurildi.” Qusam ibn Abbos qabri Qabrning yon devorlaridagi bitikdan Amir Temur maqbarasi (Go’ri Amir) Xalqimiz orasida Go’ri Amir yoki Go’ri Mir (Mir Sayyid Baraka) deb nomlanib kelinayotgan me’moriy yodgorlik hisoblanadi. Dunyo ahli biladiki, bu maqbaraga temuriylar sulolasiga mansub Amir Temur, uning piri Mir Sayyid Baraka, o’g’illari Umarshayx, Mironshoh va Shohrux, nabiralari Muhammad Sulton, Ulugbek Mirzo dafn etilgan. Amir Temur maqbarasi O’rta Osiyo me’morchiligining noyob asari sifatida e’tirof etiladi. Bu bino, dastlab 1401 yili Amir Temurning nevarasi va vorisi Muhammad Sultonning buyrug’i bilan madrasa sifatida asos topgan edi. Ammo tarixiy adabiyotlardan ma’lumki 1403 yili Muhammad Sulton Kichik Osiyo sohillariga qilgan uzoq safaridan qaytib kelayotganda to’satdan kasal bo’lib, vafot etadi Amir Temur maqbarasi kirish peshtoqidagi yozuvlar Go’ri Amir maqbarasi ichki kirish eshigida yozuvda: “Mulk Xudonikidir./ Oqibati xayrli bo’lsin” deb bitilishida ham insoniyatga murojaat yotibti Maqbaraning tashqi tomoni bunyod qilinganda uning gumbaziga katta ahamiyat berilgan. Gumbaz ostki qismining aylanasi 15 metr, balandligi 12,5 metr bo’lsada, uning og’irligi sezilmaydi. Maqbaraning tashqi gumbazi yodgorlikning tashqi qiyofasi yanada salobatli bo’lishi uchun uning ustiga ikkinchi gumbaz o’rnatilgan. Maqbara tashqi devorining tepa qismiga binoning boshidan oxirigacha yozuvlar bitilgan. U joyda kufiy xatida bir necha bor “ Mulk – Allohniki”, “ Boqiylik – Allohga xos”, “Allohga shukr”, “Buyuklik – Allohga xos”, – jumlalari yozilgan. Bu yozuvlar shu davr mafkuraviy qarashi bo’lishi bilan birga, har bir tirik bandaga takror va takror boylikga berilib o’zligini yo’qotmaslikga hamda bu o’tkinchi davr ekanligi aytilmoqda Пайариқ тумани “Имом Ал-Бухорий мажмуаси атрофида зиёрат туризмини ривожлантириш мақсадида “халол” стандартга тўлиқ жавоб берадиган умумий овқатланиш корхоналари жойлаштириш воситалари ва савдо маркази ташкил этиш белгиланган. Ҳозирда 7 та йирик 3 ва 4 юлдузли “ҳалол” стандартларига тўлиқ жавоб берадиган меҳмонхоналар қуриш ишлари олиб борилмоқда. Самарқанд вилояти Нуробод тумани Оқсой қишлоғида жойлашган “Хазрати Довуд” зиёратгоҳига тўташ ҳудудда “Оқсой ХД” МЧЖ томонидан қиймати 5 млн АҚШ доллари бўлган осма дор йўли ташкил қилиш ишлари амалга оширилгандан сўнг зиёратчиларга қўшимча қулайликлар яратилади ва ҳудуднинг бетакрор хушманзара табиатидан баҳраманд бўлиш имконияти пайдо бўлади.

Похожие

O’zbekistonning tarixiy yodgorliklari va obidalari
Tarixiy obidalar 2
O’zbekistonning eng yangi tarixi 2
Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q 2
Janubiy Turkmaniston shaharlari