O`zbekistonda mustabid ma'muriy buyruqbozlik tizimining shakllanishi - История - Презентации

O`zbekistonda mustabid ma'muriy buyruqbozlik tizimining shakllanishi

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

1502 KB

O`zbekistonda mustabid O`zbekistonda mustabid ma`muriy buyruqbozlik ma`muriy buyruqbozlik tizimining shakllanishitizimining shakllanishi

• Urushdan keyingi yillarda Shorolar hukumati Kommunistik partiya rahnamoligida boshqa mustamlaka o‘lkalari qatori O‘zbekistonda ham ulug‘ saltanatchilik , shovinistik va milliy zulm siyosatini yanada avjiga chiqardi. Natijada, O‘zbekiston va o‘zbek xalqi ijtimoiy hayotining barcha sohalarida o‘zining milliy haq-huquqlari hamsitildi. Bu hol 80- yillarning ikkinchi yarmida mamlakatda totalitar tuzumga qarshi harakatning asosiy sabablaridandir.

O‘zbekistonda qurilgan va ma'lum darajada O‘zbekistonda qurilgan va ma'lum darajada ahamiyatliroq bo‘lgan sanoat korxonalarining ko‘pchiligi ahamiyatliroq bo‘lgan sanoat korxonalarining ko‘pchiligi batamom Markazga bo‘ysinar edi. Faqat 10 foizigina batamom Markazga bo‘ysinar edi. Faqat 10 foizigina bevosita O‘zbekistonga boysingan va respublika bevosita O‘zbekistonga boysingan va respublika iqtisodiyotida hal qiluvchi o‘rin tutmagan. Respublika o‘zi iqtisodiyotida hal qiluvchi o‘rin tutmagan. Respublika o‘zi ter to‘kib etishtiradigan va Markazga etkazib beradigan ter to‘kib etishtiradigan va Markazga etkazib beradigan juda qimmatli xomashyo mahsulotlari-paxta, nitron, juda qimmatli xomashyo mahsulotlari-paxta, nitron, kaprolaktam va boshqalarai o‘zida tayyor mahsulot kaprolaktam va boshqalarai o‘zida tayyor mahsulot tarzida ishlab chiqarish imkoniyati bolmaganligidan, uni tarzida ishlab chiqarish imkoniyati bolmaganligidan, uni tayyor mahsulot tovarlari shaklida bir necha barobar tayyor mahsulot tovarlari shaklida bir necha barobar qimmat narxlarda Markazdan sotib olishga majbur bo‘ldi. qimmat narxlarda Markazdan sotib olishga majbur bo‘ldi. Natijada hayot uchun zarur va qimmatli xomashyolarni Natijada hayot uchun zarur va qimmatli xomashyolarni ishlab chiqarayotgan O‘zbekiston bu mahsulotlarni ishlab chiqarayotgan O‘zbekiston bu mahsulotlarni yetishtirishda foyda emas, zarar ko‘rdi. Markazdan yetishtirishda foyda emas, zarar ko‘rdi. Markazdan dotatsiyalar olib yashaydigan «boqimanda» respublikaga dotatsiyalar olib yashaydigan «boqimanda» respublikaga aylantirildi. Va aksincha, bunday xomashyo mahsulotlari aylantirildi. Va aksincha, bunday xomashyo mahsulotlari tarzida sotuvchi Rossiya bundan behisob boyliklar olib, tarzida sotuvchi Rossiya bundan behisob boyliklar olib, foyda orttirdi.foyda orttirdi.

1946-1991-yillar mobaynida shorolar hukumati 1946-1991-yillar mobaynida shorolar hukumati O‘zbekiston qishloq xo‘jaligini ilgarigi yillardagidek bir O‘zbekiston qishloq xo‘jaligini ilgarigi yillardagidek bir tomonlama rivojlantirish yolidan olib bordi va asosan tomonlama rivojlantirish yolidan olib bordi va asosan paxtachilik taraqqiyotiga e'tibor berdi. Kommunistik paxtachilik taraqqiyotiga e'tibor berdi. Kommunistik partiya va shorolar hukumati paxtachilikni rivojlantirishga partiya va shorolar hukumati paxtachilikni rivojlantirishga qaratilgan onlab qarorlar qabul qilindi. Uni rivojlantirish qaratilgan onlab qarorlar qabul qilindi. Uni rivojlantirish bilan bog‘liq rejalar Moskvada Davlat reja qo‘mitasida bilan bog‘liq rejalar Moskvada Davlat reja qo‘mitasida ishlab chiqilar va xalq xo‘jaligini rivojlantirish direktiv ishlab chiqilar va xalq xo‘jaligini rivojlantirish direktiv hujjatlariga asos qilib olinar edi. O‘zbekistonda hujjatlariga asos qilib olinar edi. O‘zbekistonda Amudaryo va Sirdaryo havzasi suvlari hisobidan 20 dan Amudaryo va Sirdaryo havzasi suvlari hisobidan 20 dan ortiq suv omborlari, onlab kanallar barpo etildi. ortiq suv omborlari, onlab kanallar barpo etildi. O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligiga etkazib beriladigan O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligiga etkazib beriladigan mineral og‘itlar yildan-yilga oshirildi. Paxta maydonlari mineral og‘itlar yildan-yilga oshirildi. Paxta maydonlari kengaytirildi. 1940-yilda 923,5 ming gektar erga chigit kengaytirildi. 1940-yilda 923,5 ming gektar erga chigit qadalgan bo‘lsa, 1987-yilda 2007,7 ming gektarga ekildi, qadalgan bo‘lsa, 1987-yilda 2007,7 ming gektarga ekildi, ya'ni 2 barobardan ziyodroq oshdi. Paxta ya'ni 2 barobardan ziyodroq oshdi. Paxta yakkahokimligining kuchayishi qishloq xo‘jaligining yakkahokimligining kuchayishi qishloq xo‘jaligining boshqa sohalarini qoloqlikka olib keldi, g‘alla, boshqa sohalarini qoloqlikka olib keldi, g‘alla, chorvachilik mahsulotlari, sabzavot-mevaga aholining chorvachilik mahsulotlari, sabzavot-mevaga aholining talabi qondirilmadi.talabi qondirilmadi.

80-yillarning boshidan 80-yillarning boshidan boshlab SSSRda inqirozli boshlab SSSRda inqirozli vaziyat vujudga keldi. vaziyat vujudga keldi. Mustabid tuzum sharoitida Mustabid tuzum sharoitida davlat mulki monopoliyasi, davlat mulki monopoliyasi, boshqaruvdagi ma'muriy-boshqaruvdagi ma'muriy- buyruqbozli tizimi KPSSning buyruqbozli tizimi KPSSning yakka hukmronligi, inson yakka hukmronligi, inson huquqlarining buzilishi, milliy huquqlarining buzilishi, milliy siyosatdagi xatolarning siyosatdagi xatolarning tobora kuchayishi oz salbiy tobora kuchayishi oz salbiy oqibatlariga olib keldi: ishlab oqibatlariga olib keldi: ishlab chiqarishning osish sur'atlari, chiqarishning osish sur'atlari, yalpi mahsulot hajmi, mehnat yalpi mahsulot hajmi, mehnat unumdorligi shiddat bilan unumdorligi shiddat bilan pasayib bordi, pasayib bordi, mehnatkashlarning o‘z mehnatkashlarning o‘z mulkidan begonalashishi mulkidan begonalashishi yanada ortib bordi. yanada ortib bordi.

Xalq xo‘jaligini «turg‘unlik»ka olib kelgan chuqur izdan Xalq xo‘jaligini «turg‘unlik»ka olib kelgan chuqur izdan chiqish jarayonlari, xalq ijtimoiy manfaatlarining nazar-chiqish jarayonlari, xalq ijtimoiy manfaatlarining nazar- pisand qilimnasligi kabi boshqa omillar bilan birgalikda pisand qilimnasligi kabi boshqa omillar bilan birgalikda KPSSning ulkan, lekin kutilayotgan natijalarni KPSSning ulkan, lekin kutilayotgan natijalarni bermayotgan siyosat butun ijtimoiy-siyosiy tizimning bermayotgan siyosat butun ijtimoiy-siyosiy tizimning inqirozini oldindan belgilab berdi. Ammo Sovet tizimining inqirozini oldindan belgilab berdi. Ammo Sovet tizimining asosiy xavfi shundan iborat ediki, mehnatga nisbatan asosiy xavfi shundan iborat ediki, mehnatga nisbatan qiziqtirish, tizimning nuqsonlari boqimandalik qiziqtirish, tizimning nuqsonlari boqimandalik kayfiyatlarini avj olishiga olib keldi.kayfiyatlarini avj olishiga olib keldi. Markazdan boshqarishning amaldagi tizimi, uning Markazdan boshqarishning amaldagi tizimi, uning idoralari, xo‘jalik yuritish uslub va usullari iqtisodiyotning idoralari, xo‘jalik yuritish uslub va usullari iqtisodiyotning yanada rivojlanishiga sezilarli turtki bolishga, keskin yanada rivojlanishiga sezilarli turtki bolishga, keskin ijtimoiy muammolarni hal qilishga qodir emasligi yaqqol ijtimoiy muammolarni hal qilishga qodir emasligi yaqqol ayon boiib qoldi. Ijtimoiy hayotda jiddiy ozgarishlar ayon boiib qoldi. Ijtimoiy hayotda jiddiy ozgarishlar yasash zarurligini butun jamiyat aniq-ravshan anglab yasash zarurligini butun jamiyat aniq-ravshan anglab yetdi.yetdi.

1985-yilning aprel oyida KPSS MQning Plenumi sovet 1985-yilning aprel oyida KPSS MQning Plenumi sovet jamiyatini tubdan qayta qurish, uning barcha sohalarini jamiyatini tubdan qayta qurish, uning barcha sohalarini chuqur isloh qilish yolini e'lon qildi. 1985-1986-yillarda chuqur isloh qilish yolini e'lon qildi. 1985-1986-yillarda SSSRda «mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rvojlantirishni SSSRda «mamlakatni ijtimoiy-iqtisodiy rvojlantirishni jadallashtirish» siyosati olib borildi. Uning maqsadi - ilm-jadallashtirish» siyosati olib borildi. Uning maqsadi - ilm- fan va texnika taraqqiyotidagi yutuqlarga asoslanib, fan va texnika taraqqiyotidagi yutuqlarga asoslanib, ijtimoiy-iqtisodiy hayotni yaxshilash edi. Ammo bu ijtimoiy-iqtisodiy hayotni yaxshilash edi. Ammo bu siyosatda ilgari surilgan vazifalarni bajarish borasida siyosatda ilgari surilgan vazifalarni bajarish borasida dastlabki urinishlar jiddiy natija bermadi. Hayot korsatdiki dastlabki urinishlar jiddiy natija bermadi. Hayot korsatdiki jamiyatning iqtisodiy sohada tub o‘zgarishlarni amalga jamiyatning iqtisodiy sohada tub o‘zgarishlarni amalga oshirmasdan, yaxshi natijalarga erishib bolmaydi. 1987-oshirmasdan, yaxshi natijalarga erishib bolmaydi. 1987- yildan boshlab yangi «qayta qurish» siyosati e'lon qilindi. yildan boshlab yangi «qayta qurish» siyosati e'lon qilindi. Uning maqsadi -iqtisodiy sohalarni erkinlashtirib, Uning maqsadi -iqtisodiy sohalarni erkinlashtirib, jamiyatda demokratlashtirish jarayonini amalga oshirib, jamiyatda demokratlashtirish jarayonini amalga oshirib, sotsiyalistik jamiyatni yangilashtirish edi. Iqtisodiy sotsiyalistik jamiyatni yangilashtirish edi. Iqtisodiy islohotlarni olib borish uchun boshqarishning ma'muriy islohotlarni olib borish uchun boshqarishning ma'muriy usullaridan ko‘proq iqtisodiy usullariga otish, korxonalarni usullaridan ko‘proq iqtisodiy usullariga otish, korxonalarni xo‘jalik hisobiga otishi, ularga ko‘proq mustaqillik berish, xo‘jalik hisobiga otishi, ularga ko‘proq mustaqillik berish, mehnat jamoalarning boshqaruvida ishtirok etishi choralari mehnat jamoalarning boshqaruvida ishtirok etishi choralari nazarda tutilgan edi.nazarda tutilgan edi.

Sovet iqtisodiyotini «qayta qurish» uchun bir Sovet iqtisodiyotini «qayta qurish» uchun bir qator hujjatlar qabul qilingan edi. Ammo boshqa qator hujjatlar qabul qilingan edi. Ammo boshqa qonunlarni tuzib chiqishdagi uslubiy qonunlarni tuzib chiqishdagi uslubiy yondashuvlarning o‘zi «sotsialistik xo‘jalik yondashuvlarning o‘zi «sotsialistik xo‘jalik yuritish», direktiva asosida rejalashtirish va yuritish», direktiva asosida rejalashtirish va davlat mulkining barcha shakllariga hukmron davlat mulkining barcha shakllariga hukmron bolishi zarurligi kabi avvalgi eski tasavvurlarga bolishi zarurligi kabi avvalgi eski tasavvurlarga asoslangan edi. Korxonalarning cheklangan asoslangan edi. Korxonalarning cheklangan mustaqilligi ob'ektiv iqtisodiy qonunlar amal mustaqilligi ob'ektiv iqtisodiy qonunlar amal qilishiga imkon bermas edi. Korxonalarni toliq qilishiga imkon bermas edi. Korxonalarni toliq xo‘jalik hisobiga va o‘zini-o‘zi mablag‘ bilan xo‘jalik hisobiga va o‘zini-o‘zi mablag‘ bilan ta'minlashga o‘tkazish ham o‘zini oqlamadi, ta'minlashga o‘tkazish ham o‘zini oqlamadi, chunki «sotsialistik xo‘jalik yuritish» tizimi, chunki «sotsialistik xo‘jalik yuritish» tizimi, rahbarlarning buyruqbozlik usullari ob'ektiv rahbarlarning buyruqbozlik usullari ob'ektiv jihatdan sog‘lom tovar-bozor munosabatlarning jihatdan sog‘lom tovar-bozor munosabatlarning namoyon bolishiga tosqinlik qilardi.namoyon bolishiga tosqinlik qilardi.

Odat bo‘lib qolgan kompaniyabozlik Odat bo‘lib qolgan kompaniyabozlik xo‘jalikni boshqarish mexanizmni xo‘jalikni boshqarish mexanizmni qayta qurishga salbiy ta'sir ko‘rsatdi. qayta qurishga salbiy ta'sir ko‘rsatdi. Ko‘pgina tarmoqlarda xo‘jalik hisobini Ko‘pgina tarmoqlarda xo‘jalik hisobini tashkil etish xoja ko‘rsinga qilindi. tashkil etish xoja ko‘rsinga qilindi. Eskicha uslubda yondashuvlar ta'siri Eskicha uslubda yondashuvlar ta'siri shunga olib keldiki, hatto amaldagi shunga olib keldiki, hatto amaldagi xo‘jalik yuritish oddiy bir xo‘jalik yuritish oddiy bir kontseptsiyasi taklif qilinmagan edi. kontseptsiyasi taklif qilinmagan edi. Mo‘ljallangan islohotlarning tub Mo‘ljallangan islohotlarning tub mohiyati va xususiyatlari to‘g‘risidagi mohiyati va xususiyatlari to‘g‘risidagi tasavvur ham qaror topmagan edi. tasavvur ham qaror topmagan edi. «Qayta qurish» islohotlari turkumi «Qayta qurish» islohotlari turkumi sub'ektiv tarzda, faqat ichki his-sub'ektiv tarzda, faqat ichki his- hayajonga asoslanib, sinovlar va hayajonga asoslanib, sinovlar va xatolar usul-amal bilan bir taraflama xatolar usul-amal bilan bir taraflama ish olib borildi. Sovet rahbariyati aniq ish olib borildi. Sovet rahbariyati aniq ilmiy jihatdan savodli ishlab chiqilgan, ilmiy jihatdan savodli ishlab chiqilgan, siyosiy jihatdan asoslab berilgan siyosiy jihatdan asoslab berilgan dasturga ega bolmagan. Shuning dasturga ega bolmagan. Shuning uchun ham SSSR iqtisodiyoti kutilgan uchun ham SSSR iqtisodiyoti kutilgan natijalarni bermadi.natijalarni bermadi.

80-yillarning oxiriga kelib SSSRda e'lon 80-yillarning oxiriga kelib SSSRda e'lon qilingan oshkoralik siyosati natijasida qilingan oshkoralik siyosati natijasida sovet kishilarining siyosiy ongi, ularning sovet kishilarining siyosiy ongi, ularning siyosiy faolligi kuchayib bordi, norasmiy siyosiy faolligi kuchayib bordi, norasmiy jamoa tashkilotlari paydo bo‘lib, yangi oliy jamoa tashkilotlari paydo bo‘lib, yangi oliy organ- Xalq deputatlari syezdi o‘tkazila organ- Xalq deputatlari syezdi o‘tkazila boshlangan edi. Markaz bilan ittifoqdosh boshlangan edi. Markaz bilan ittifoqdosh respublikalar ortasida vakolatlarni bo‘lib respublikalar ortasida vakolatlarni bo‘lib olish yuzasidan muzokaralar boshlangan olish yuzasidan muzokaralar boshlangan edi.edi.

Похожие

Sovetlar davlatida ma`muriy buyruqbozlik tizimi kuchayishi va inqirozi davrida O`zbekistonda 1946-1991yillar

Sovet hokimiyatiga qarshi qurolli harakat. Sovet tizimining O`zbekistonda yuritgan qatag`onlik siyosati va uning oqibatlari

O’rta Osiyoda ilk davlatchilik va boshqaruv tizimining shakllanishi. Qadimgi Baqtriya podsholigi

20 – 30 yillarda O’zbekistonda ma’daniy hayot

O\\'zbek davlatchiligining shakllanishi va dastlabki taraqqiyot bosqichlari