logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. История
  4. Oʻrta Osiyoning arablar istilosi davrida diplomatik aloqalar

Oʻrta Osiyoning arablar istilosi davrida diplomatik aloqalar

Загружено в:

29.03.2023

Скачано:

0

Размер:

1510.4345703125 KB
Скачать
Oʻrta Osiyoning arablar istilosi davrida diplomatik aloqalar  Arab manbalarida Movarounnahrni arablar istilo qilishi 650-yillarda boshlagan, degan taassurot uygʻotsa-da, aslida dastlabki harbiy harakatlar faqat oʻlja olish va oʻlpon undirishga qaratilgan edi. Dastlab arablar Marvdagi kichik harbiy boʻlinma bilan cheklanishgan, Iroqdagi voliylar har yili Movarounnahrdagi mahalliy hokimliklarni talon-taroj qilish uchun qoʻshin joʻnatib turishgan[16]. 652-yilda Axnaf ibn Qays boshchiligidagi birinchi harbiy ekspeditsiyasi Quyi Toxaristonning birlashgan qoʻshinlari tomonidan magʻlubiyatga uchrab, Marvirudga qaytib ketishadi. Ammo al-Aqra ibn Habis boshchiligidagi ikkinchi harbiy ekspeditsiya Joʻzjon hokimini magʻlub etib,  Joʻzjon, Foryob, Taliqon va Balxni egallashga muvaffaq boʻladi. Arab qoʻshinlari Xorazmgacha boʻlgan hududlarni talon-taroj qiladilar. 654-yilda Soʻgʻdiyonaning Maymurgʻ shahri arablar bosqiniga uchradi[17]. Biroq oradan koʻp oʻtmay, Karin (ehtimol, Karin- pahlaviylar sulolasi vakili) boshchiligidagi mahalliy aholi qoʻzgʻolon koʻtaradi. Natijada arablar Xuroson (hozirgi Afgʻonistonning shimoli, Eonning shimoli-sharqiy qismi hamda Janubiy Turkmanistonning Amudaryogacha boʻlgan yerlari)ni tark etishadi. Xitoy manbalariga koʻra, Toxariston hokimlari Yazdigard III ning oʻgʻli Peroʻzni bir muddat rasman Fors shohi etib taxtga oʻtqazadilar. Bunga qarshi arablar hech qanday harakatni amalga oshira olmaydilar, chunki ular Birinchi fitna (656-661) bilan mashgʻul boʻlib qolishgandi. Lekin 655-658-yillarda ham talonchilik yurishlari davom etavergan VII asrdagi O’rta Osiyo xaritasi  Ubaydullohning muvaffaqiyatlarini uning davomchilari Aslam ibn Zura va Abdurahmon ibn Ziyodlar takrorlay olmadilar. Faqat 676-yilda Said ibn Usmonning qisqa hukmronligi davrida arablar Soʻgʻdiyonaga katta harbiy yurish qiladilar. Al-Balozuriy va Narshaxiyning yozishicha, Said Kesh, Nasaf, Buxoro va turkiylarning shaharlaridan tuzilgan mahalliy harbiy ittifoq kuchlarini tor-mor etib, Buxoroni xalifalikka boʻysunishiga Xotunni majbur qiladi va shundan keyin Samarqandni qamal qiladi. Shaharni egallab, 50 nafar yosh aslzodalarni garovga oladi, keyinchalik ularni Madinada qatl ettiradi. Yoʻl-yoʻlakay Termiz egallab, Xuttalon hokimini ham taslim qiladi 722-yilda arablarning Samarqandga qilgan harbiy hujumi (Panjikentdagi Devashtich (706-722) saroyidagi devoriy surat)  Vaziyatning tubdan oʻzgarganidan xabar topgan rustoqlar boshliqlari yordam soʻrab Fargʻona vodiysi hukmdorlariga murojaat qiladilar, qoʻzgʻolon magʻlubiyatga uchragan taqdirda Xitoydagi Tan davlatiga qochib ketish rejasini ishlab chiqadilar. Soʻgʻdlar oʻzlari bilan birga oʻnlab arab ayollari va bolalarini asirga olib, sharqqa qarab ketishadi. Xarashiy 722-yil 15-25-iyul kunlari qoʻzgʻolonchilarni ta'qib qilish davomida Xoʻjandni qamal qiladi, ammo asirlar borligi sababli toʻgʻridan-toʻgʻri hujum qilishga jur'at etmaydi. Muzokaralar olib borilayotganda asirlarning biri noma'lim ravishda vafot etgani ma'lum boʻladi. Musulmonlar buni qotillikka yoʻyishadi, oʻz navbatida soʻgʻdliklar esa bu ayblovni har tomonlama rad etishadi. Fay rustoqi boshligʻi Korzanchning uzoq qamalga dosh bera olmay, Fargʻonaga chekinishi tufayli Xoʻjand shahri arablar tomonidan egallanadi. Sulh tuzilgach, katta mablagʻ evaziga omon qolgan 400 savdogardan tashqari, deyarli barcha qoʻzgʻolonchilar xiyonatkorona qirib tashlanadi[33]. Shu yilning yozida Xarashiy Panjikent hokimi Devashtichga qarshi yurish qiladi. Jangda qoʻzgʻolonchilar yengiladi. Omon qolganlar Zarafshonning yuqorisida joylashgan Obigar qal'asiga chekinishadi. Omon qoldirish sharti bilan qoʻlga olingan Devashtich Arbinjonda qatl etilib, boshi Iroq voliysiga joʻnatiladi, tanasi esa zardushtiylik xilxonasi — novus devoriga qoqib qoʻyiladi[34][35]. Xalifadan ruxsat olmay qilgan bu harakati xalifaning Xarashiydan shubhalanishga olib keladi. Uning sadoqatini tekshirish maqsadida xalifa tomonidan zaharlangan qovunni Xarashiy iste'mol qilishi, Xarashiyga qimmatga tushadi (umrining oxirigacha qorin ogʻrigʻi bilan davolanib yuradi). Natija xalifa Umar ibn Abdulaziz noibi Xarashiyni huzuriga chaqirib oladi, oʻrtniga 723-yilda noib etib Muslim ibn Said tayinlaydi Boy arab kishisi (Devashtich saroyi, Panjikent devoriy suratlari) Mugʻ qal'asidan topilgan arab amirining Devashtichga yuborgan nomasi  724-yilda xoqon Suluk bilan toʻqnash kelgan Muslim magʻlubiyatga uchraydi va kam sonli askarlari bilan Samarqandga zoʻrgʻa yetib keldi. Bu jang tarixga „Chanqoq kuni“ nomi bilan kirdi. 728-yilda  Buxoroni egallab olgan Suluk tomonidan xalifa Hishomning keyingi tayinlangan noiblari ham magʻlubiyatga uchrashadi, bundan tashqari Taxtaqoracha dovonidagi jangda ham arablar magʻlubiyatga uchraydilar. ETIBORINGIZ UCHUN RAHMAT

Похожие

Qadimgi Rimda xalqaro aloqalar ko’rinishlari va diplomatik organlari
Diplomatik yozishmalar
Qadimgi Xorazm siviliztsiyasi
Oʻzbeklarning anʼanaviy xoʻjaligi va kiyinish madaniyati
Amir Temur tuzuklari 2