logo
  1. Главная страница
  2. Презентации
  3. История
  4. O'lkamizning antik davr memorchiligi va san'ati

O'lkamizning antik davr memorchiligi va san'ati

Загружено в:

29.03.2024

Скачано:

0

Размер:

713.921875 KB
Скачать
O'lkamizning antik davr memorchiligi va san'ati Reja; 1. O'lkamiz antik davri memorchiligi 2. O'lkamizning antik davr sa'nati 3. Mavzuga doir adabiyotlar ro'yxati Bizga ma’lumki, Aleksandr va uning vorislari davrida Ellinistikdavlatlarda shaharsozlik madaniyati yuksak darajada rivojlandi. Budavrda boshqa hududlarda bo‘lgani kabi 0 ‘rta Osiyoda ham shaharsoz lik yuksak darajada rivojlandi. Er. a w IV-III asrlaiga kelib shaharlarrejali ravishda qurila boshladi. Bunga Aleksandriya Esxata misol bo‘laoladi. Uning tashqi ko‘rinishi to‘rtburchak shaklda bo‘lib, o'rtasidan shoh ko‘cha o ‘tgan HOZIRGACHA HECH BIR ANTIK DAVR SHAHARLARI TO'IIQ O‘RGANILMAGAN, SHUNING UCHUN ULAMING ILK KO‘RINISHINI TIKLAB BO‘LMAVDI. O‘RGANILGAN BA’ZITOMONLARGA QARAB ULAMING TA XMINIY KO‘RINISHINI TIKLASH MUMKIN. O’rta Osiyo hududida olib borilgan arxeologik tadqiqotlar natijasida olingan ashyolar antik davr tarixini yoritishda muhim manba bo’lad O’rta Osiyo hududida mil.av. IV– milodiy IV asrlarga oid yodgorliklarda keng miqyosda arxeologik tadqiqotlar olib borildi. O’zbekiston hududida M.E.Masson rahbarligida Termiz arxeologiya ekspeditsiyasi, Ya.G’.G’ulomov nomidagi Arxeologiya institutining arxeologiya guruhi O’zbekistonning barcha viloyatlarida, S.P.Tolstov rahbarligidagi Xorazm arxeologiya-etnografiya ekspeditsiyasi, Xorazm vohasida V.M.Masson rahbarligida Baqtriya ekspeditsiyasi, G.A.Pugachenkova rahbarligida Xamza nomidagi san’atshunoslik ekspeditsiyasi xodimlarining Surxondaryo viloyatidagi faoliyatlarini qayd etish mumkin TUPROQQAL’ABINOLARI ICHIDA IKKINCHI QAVATDAGI BESHINCHI XONA, AYNIQSA, BEZAKDOR BO‘LIB, BU XONA QASMING SHIMOLIDAGI QO‘RAGA QARATIBSOLINGAN. XONA TO‘RTTA USTUNLI, YASSI TOMLI ULK AN ZAL EDI. ZALDA TANTANALIMAROSIMLAR O ‘ TK AZILGAN BO‘LSA K ERAK. ZALNING DEVORLARIGA QORA VA SARIQ TUSDAGI YOM (POLOSA)LAMING BIR-BIRI BILAN KESISHISHIDAN HOSIL BO‘LGAN BEZAKLI RASMLAR ISHLANGAN, BU YO'LLARGA ESA YURAK, ATIRGUL BARGI VA AYIQTOVON O ‘SIMLIGI BARGINI TASVIRLOVCHI SHAKLLAR ZEB BERIB TURGAN. MAZKURYOMLAR ROMBSIMON K ATAKLAR HOSIL QILGAN BO IIB, BU K ATAKLARGA MASHSHOQLARNING RASMLARI ISHLANGAN. Shu rasmlardan nafis rasmi qariyb butunicha saqlanib qolgan. Ayolning bilaguzuk taqilgan, bir qadar lo ‘ppiroq qilib chizilgan qoMining barmoqlari uchburchak shaklidagi katta arfaning torlariga tegib turgan boMib, bu arfa ossuriyaliklamikiga o ‘xshab ketardi. Ayol yelkalarining va yuzining yumaloqligi, umuman butun obrazning yaratilish uslubi bizga Kushon-Gandhara badiiy an’analarini eslatadi: Tuproqqal'adan topilgan arfachi ayol rasmi Ayritomdan topilgan friz (uy devorlari tepasiga solinadigan naqshning o ‘rta qismi)lardagi sozandalarga o ‘xshaydi Q o ‘yqirilganqara - miloddan avvalgi IV - III asrlarda qadimiy Xo razm uslubida qurilgan boMib, ajoyib yodgorlik sifatida bizgacha yetib kelgan.Qo‘yqirilganqal’a o‘n sakkiz qirrali doira shaklida bo‘lib.boshqa qal’alardan ajralib turadi. Qal’a devorining umumiy uzunligi865 metrni tashkil qiladi. Qal’a ikki devor bilan o'rab olingan boMib,o ‘rtasida ikki qavatli silindr shaklidagi joy mavjud. Pastki qavat to'liq saqlanib qolingan. Dalvarzintepa - qadimgi shahar xarobasi, maydoni 47ga. Dalvarzin 2 qismdan: qudratli mudofaa devori (qalinligi 10 m gacha) bilano ‘rab olingan shohsaroy qal’asi va shaharning o‘zidan iborat. Shaharham mudofaaning istehkomli tizimiga ega bo'ib.buyerda asilzodalar,hunarmandlar, kulollar,savdogarlar va ruhoniylar istiqomatqilganlar.Miloddan avvalgi II asr oxiri - I asrlarda hozirg Dalvarzintepa o ‘rnida kichik manzilgoh paydo bo'gan. Kushon podsholaridan Kanishka dav rida Dalvarzin shahar sifatida shakllangan. Mil. avv. I asr oxiri - milodiy I asr boshlarida Shimoliy Baqtriya hududida Dalvarzindan boshqabunchalik katta shahar bo 'lmaganligi ta’kidlanadi. Savdo-sotiq, hunarmandchilik, harbiy hamda ma’muriy boshqaruvning markazlashuvi shaharning gullab-yashnashi va me’morchilikning rivojlanishiga sabab bo'ldi Xolchayon Yunon-Baqtriya va kushonlar davri madaniyatiga oid yodgorliklar majmuasi (mil.av. IV - mil. V asr) Surxondaryo viloyatining Denov tumani hududida joylashgan. Bir necha tepalik (Xonaqoh-84 tepa, Qorabog'tepa, Maslahattepa va boshqalar)dan iborat. Xonaqohtepadan mil. avv. II— I asrlarga oid hukmdor saroyi qoldiqlari topilgan. Brno t o 'g ii to'rtburchak shaklda, maydoni 35x26 m boiib, markaziy fasadi to‘rt ustunli ochiq ayvondan iborat Yog‘och ustunlar ohaktoshdan ishlangan tagkursiga omatilgan. Ayvondan katta zalga o‘tilgan.Zal devorlari osti bo‘ylab keng supa yasalgan. Bino poydevori kvadrat shakldagi xom gishtlardan ishlangan, g'ishtning sirtiga turli shakldagi tamg‘alar bosilgan. Bino bir qavatli, usti tekis qilib yopilgan boiib,tashqi qalinligi 2,2 m, ba’zi joylarida 4 m ga yetgan.Zal va ayvon devorlarining pastki qismida devoriy surat izlari topilgan. Yuqori qismiga esa haykallar ishlangan. Xolchayondagi binoningasosiy ayvon peshtoqining joylashuv usuli uning ortidan baland kattaxonaning joylashuvi bizga ahamoniylar davri me’morchiligini eslatadi.Ayvon va ayrim xona ustunlari yog ‘ о did an boiib, tomi tekis, qirrali,tomlari cherepitsa bilan yopilgan. Qalin cherepitsadan tamovlar qilingan. Cherepitsali me’morchilik an’analari 0 ‘rta Sharq uchun begonaboiib, ellinistik an'analarga borib taqaladi. Inshoot bo‘rtib chiqqan tishko'rmishiga ham o'xshab ketadi. Qoratepa buddaviylik yodgorligi Eski Termiz majmuasi tarkibiga kiradi. Tadqiqotlar natijasida Qoratepaga milodiy I asr oxirlarida asos solinganligi, yodgorlik janubiy, g ‘arbiy va shimoliy tepaliklardan tashkil topganligi aniqlandi Qoratepaning oiganilishi 1928-yilda A S. Strel kov tomonidan boshlangan boiib, turli tanaffuslar bilan hozirga qadar davom etmoqda, hozirgacha to'qqizta ibodatxona ochib oiganildi. Qoratepa qazilganida undan budda dini marosimlariga oid buyum lar, toshdan yasalgan soyabon, qopqoqlar, nilufar surati va boshqa ko‘plab narsalar topildi. Sopol buyumlar va devorlardagi yozuvlarning ham bu boradagi ahamiyati kattadir. Sopol buyumlardagi yozuvlar ning ко‘pi hindcha kharoshthi va braxma yozuvlaridir, ammo binodan kushon yozuvli buyum ham topildi. Kushon yozuvi mahalliy sharqiy fors tiliga moslashtirilib, yunon alifbosi asosida tuzilgani aniqlandi. Bu bilan arxeologlar Markaziy Osiyo xalqlarining madaniy hayotini o'rganishda g ‘oyat qimmatli yodgorlikka ega boidilar. Bundan tashqari, Qoratepadagi budda yodgorligi Markaziy Osiyodagi qadimgi xalqlaming Hindiston va Xitoy bilan boigan aloqalanni o ‘rganishga ham imkon beradi. Qoratepa yodgorligi FAYOZTEPA. KUSHON DAVRI YODGORLIKLARIDAN BIRI FAYOZTEPA ESKI TERMIZ DEVORLARINING SHIMOLI-G‘ARBIDA, QORATEPA TEKISLIGINING SHIMOLIG ‘ARBIDAN JANUBI-SHARQQA YONALTIRILGAN HOLDA QURILGAN BUDDA IBODATXONASIDIR. BU TO'RTBURCHAK ZIYORATGOHNING ICHK ARI HOVLISI IKKI TOMONDANTIRGAK VAZIFASINI O TOVCHI Y O ‘G ‘ON USTUNLAR BILAN KOLARILGAN BOIIB, MAXSUS AY VON BILAN O ‘RALGAN IMORATDIR. USHBU BUDDA OBIDASINING QURIL GAN PAYTIDA BINOKORLIK, HAYK ALTAROSHLIK, TASVIRIY SAN’AT, UMUMAN, SHA HARSOZLIK VA ME’MORCHILIK RIVOJLANGAN KUSHON-BAQTRIYA DAVLATI DAVRI GA, YA’NI MILODNING II ASRLARIGA TO‘G ‘RI KELADI, FAVOZTEPADAGI DEVORLAR QURILISHIGA ASOSAN PAXSA VA XOM G ‘ISHT ISHLATILGAN, TOMLAMING BA’ZILARI GUMBAZSIMON SHAKLDA BOIGAN. Antik davr o'rta osiyo shaharlarida moddiy va manaviy madaniyatida o'ziga xos o'zgarish sodir bo'ldi Mil.avv. IV-II asrda oromiy yozuvi asosoida Xorazm,Sug'd va Parfiya yozuvlari vujudga keldi.Kushon davriga kelib yana bir yozuv Kushon (baqtriya yozuvi vujudga keldi) Memorchilik Me‘morchilik madaniyati va san‘atida avvalgidek, asosan, xom g'isht asosiy qurilish materiali sifatida ishlatilsa ham, shu bilan birga qumtosh, marmar va pishiq g'ishtdan foydalanila boshlandi, devor pardoziga maxsus qorishmalar, alebastrli qoplamalar kirib kela boshladi. Ayniqsa, yunon me‘morchilik madaniyati va san‘ati ta‘sirida qurilgan saroylar, ibodatxonalar me‘morchilik jarayonida muhim bo'ldi. Shimoliy Afg'oniston hududidagi Oyxonum yodgorligi ushbu davr me‘morchiligi o'zgarishlaridan dalolat beradi. Uning qurilishi uslubi antik san‘at an‘analari asosida ishlangan pollari mozaika bilan pardozlangan. Kapitel va ustunlar ham uning ko'rinishiga alohida fayz baxsh etgan. Tasviriy san‘at bu davrda o'z rivojini davom ettirdi, saroy va zodagonlarning uylari rassomlik va haykaltaroshlik asarlari bilan bezatildi, mahobatli haykaltaroshlik va mayda plastika madaniyati va san‘atida asarlar yaratildi. Marmarda haykallar, fil suyagida ritonlar ishlandi. Bu davrda quyish madaniyati va san‘ati rivojlandi. Bu san‘at rivoji numizmatika-tangalar zarblash san‘atida yaqqol bilinadi. Markaziy Osiyoga bo'rtma tasvirli tangalarning kirib kelishi Salavkiylar sulolasi nomi bilan bog'liq. Bunday uslubda tanlangan chiqarish ellin mamlakatlarida keng rivoj topgan bolib uni Markaziy Osiyo madaniy-iqtisodiy hayotiga kirib kelish muhim voqea bo'ldi. Markaziy Osiyoda pullar zarb etish maqsadida o'lkaga yunon ustalarining keng ko'lamda jalb etilishi ―markaziy osiyocha‖ mo'jaz portret madaniyati va san‘atining rivojlanishiga sabab bo'ladi. Shunday portretlar davr hukmronligining nafaqat tashqi ko'rinishiga, balki fe‘latvorini ham o'z haqqoniy tasvirlanishi bilan Yunonistonda yaratilgan tanga yuzasiga ishlangan bo'rtma tasvirlardan o'tib ketdi Tasviriy san’at . Yozma manbalarga ko'ra, bu davrda devoriy rasmlar chizish san‘ati rivojlangan. Saroylar, zodagonlarning uylari va mehmonxonalari devoriy suratlar bilan bezatilgan. Bu rasmlarda shu davrda mashhur bo'lgan Odatida va Zariadra romani sujetlari ko'proq ishlangan. Amaliy san‘at buyumlari yuzasi turli mavzudagi bo'rtma va chizma tasvirlar bilan bezatilgan. Markaziy Osiyodagi badiiy hayot va madaniyatni tushunishda Amudaryoning yuqori oqimi tomonidan topilgan turli xil antiqaviy buyumlar muhim o'rinni egallaydi. Bu qadimgi davr yodgorliklari adabiyotlarda «Amudaryo xazinasi» yoki «Oks xazinasi» deb yuritiladi. Gap shundaki, qadimgi turklar Amudaryoni O'kuz, ya‘ni Katta daryo deb atashgan, yunonlar esa O'kuzni Oks-Oksus deb nomlashgan. «Oks xazinasi» yodgorliklarning ko'p qismi hozirgi kunda Londondagi Britaniya muzeyida saqlanadi. Oltin arava, oltin bilaguzuk, oltin ko'za, jangchi-sak bo'rtma tasvirida shu fazilatlar mujassamlashgan. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1- OCHILDIYEV .F.B ,,O'LKASHUNOSLI K TARIXI" 2-OLIMJON IRISQULOV,,O'ZBEKISTON MADANIYATI VA SAN'ATI TARIXI'' 3-IJTIMOIY TARMOQLAR ,ARXIV-UZ- ANTIK DAVR O'RTA OSIYO SAN'ATI.

Похожие

Antik davr davlatlari va madaniyati
Antik davr tamaddunining tarqalishi. G’arb va Sharq misolida
O’zbekistonning antik davr davlatchiligi. Salavkiylar va Yunon-Baqtriya davlatlari
XIV-XV asrlarda saroy va bog‘lar memorchiligi
O‘rta Osiyoning antik davr me’morchiligi (mil. av. IV –mil. IV asrlar)