«Чиғатой гурунги» ташкилоти аъзолари (Фитрат, Чўлпон, Беҳбудий, Абдулла Авлоний каби маърифатпарварлар) - История - Презентации

«Чиғатой гурунги» ташкилоти аъзолари (Фитрат, Чўлпон, Беҳбудий, Абдулла Авлоний каби маърифатпарварлар)

Загружено в:

23.09.2019

Скачано:

0

Размер:

760 KB

«Чиғатой гурунги» ташкилоти аъзолари (Фитрат, Чўлпон, Беҳбудий, Абдулла Авлоний каби маърифатпарварлар)

 17—18-йилларда Ўрта 17—18-йилларда Ўрта Осиёда пантуркизм Осиёда пантуркизм ҳаракати кенгаймоқда эди, ҳаракати кенгаймоқда эди, айниқса, Тошкентда айниқса, Тошкентда пантуркизм фикри билан пантуркизм фикри билан суғорилган турли тўдалар суғорилган турли тўдалар ташкил бўлди. ташкил бўлди.

«Чиғатой «Чиғатой гурунги»гурунги»  Турк тилларини, турк адабиётини Турк тилларини, турк адабиётини бирлаштириш шиори остида бирлаштириш шиори остида «иш» кўрилди. Мактабларда «иш» кўрилди. Мактабларда усмонли адабиёти она тили усмонли адабиёти она тили дарслари ўрнида қабул қилинди. дарслари ўрнида қабул қилинди. Мана шу ҳаракатга қарши ўзбек Мана шу ҳаракатга қарши ўзбек тили, ўзбек адабиёти шиорлари тили, ўзбек адабиёти шиорлари остида «Чиғатой гурунги» остида «Чиғатой гурунги» ташкил қилинди. ташкил қилинди.

 «Чиғатой гурунги» ўзбек «Чиғатой гурунги» ўзбек миллатчилиги: ўзбек тили, ўзбек миллатчилиги: ўзбек тили, ўзбек адабиёти шиорлари остида адабиёти шиорлари остида пантуркист тўдаларга ва шунга пантуркист тўдаларга ва шунга берилған ўнг жадидларга қарши берилған ўнг жадидларга қарши курашди. Сиз «Чиғатой гурунги» курашди. Сиз «Чиғатой гурунги» пантуркист эди» деб қичқирасиз. пантуркист эди» деб қичқирасиз. Айниқса, шу кунларда «Чиғатой Айниқса, шу кунларда «Чиғатой гурунги»ни пантуркист дейиш гурунги»ни пантуркист дейиш мўда ҳолиға кириб борадир. мўда ҳолиға кириб борадир.

 Ҳолбуки, «Чиғатой гурунги» ўз замонида пантуркизм, панисломизм ҳаракатлариға қарши курашмоқда эди. Сизга иккита факт кўрсатай: бутун мактабларимизда «Умумий турк тили, умумий турк адабиёти» шиорлари ҳукм сурганда «Чиғатой гурунги» ўзбек тили, ўзбек адабиётини ўргатиш учун Ҳадрада пулсиз дарс беришни эълон қилди.

 «Чиғатой гурунги» ўзбек тили, ўзбек адабиётини ўргатиш учун Ҳадрада пулсиз дарс беришни эълон қилди. Муаллимликка мен, Шокиржон Раҳимий, Қаюм Рамазон тайин этилдик. Дарсга бир кўб муаллимлар давом этмакчи бўлиб келдилар. У вақтларда Тошкент маориф шўъбасида пантуркистларнингтўдачилик ёрдамчилари ҳукм сурар эди. Мана шулар бир дарсдан кейин бизни қувдилар, талабаларни тарқатдилар.

 Бир кеча «Чиғатой гурунги»нинг мажлиси бўлған эди. Гурунг аъзолари томонидан ёзилган асарларни ўқиб, муҳокама қилмоқда эдик. Тошкентнинг энг катта ташкилотининг бирида турған бир ўртоқ[9] винтовка кўтариб келиб, мажлисимизга бирдан кирди. «Чиғатой гурунги»нинг мақсадини сўради.

 «Сиз динга қарши фикр тарқатар экансиз, Муҳаммад пайғамбарнинг меърожини инкор қилар экансиз» деб тафтишга киришди ва бизни «мундоқа йўлсиз ҳаракатлар»дан манъ қилиб кетди. Мана буларнинг ҳаммаси пантуркистларнинг иғвоси билан бўлар эди: «Мен «Чиғатой гурунги» пролетар мафкурасини ташир эди» демайман, буни даъво қилиш жинниликдир.

 узук, «Чиғатой гурунги» бевосита сиёсат билан машғул бўлмоқни истамади, ёлғиз тил, имло, адабиёт билан шуғулланди. Лекин унинг айрим аъзолари ўша вақтда сўл миллатчи эдилар. Шунинг учун айта оламизким «Чиғатой гурунги» жадидларнинг сўл қаноти бўлиб, у жадидлардан тил, имло, адабиёт ва динга қарши ҳам пантуркизм ва ўзбек миллатчилиги билан ажралар эди. Мана бу тафсилот «чиғатой гурунги»нинг кўрсатилган илмий ишларда пантуркист, панисломистларга нисбатан инқилобий йўл тутганини кўрсатади.

 Агар сиз «Бу илмий тўгаракнинг аъзолари ўзбек миллатчилари эдилар, шунинг учун бу тўгарак қарши қурулған бир ташкилот эди» десангиз, нон орасидан кир изламакдан бошқа бир иш қилмаған бўлурсиз. «Чиғатой гурунги» 20-йилларғача давом қилди. Бу вақтғача унинг ўз олдиға қўйған илмий юмушлари бажарилган эди. Янги имло шўро маориф комиссарлиги томонидан мактабларга киргизилган шўро ҳукумати томонидан «Ҳар миллатнинг мактаб тили ўз она тилида бўлсин» деб эълон этилган асос билан ўзбек тили таъмин этилган эди.

 Бир тарафдан, коммунистлар фирқасининг миллий масъалани тўғри ҳал қилмоқда бўлғани ва мустамлакачилик асосларини емиришда кескин йўл тутгани кун сайин очиқ кўрина бошлаған, ўзбек миллатчиси бўлиб туришда ҳам маъқул бир сабаб қолмаған эди. «Чиғатой гурунги» тарқалди. Унинг аъзолари битта-битта ўз хатоларини эътироф қила-қила фирқа сафига ўтдилар ва бор кучлари билан бу кунгача хизмат қилмоқдалар.

Похожие

Яхё Гуломович Гуломов

Жадидлар ҳаракати

O’rta Osiyoning tabiyatini poleolit mezolit davrlarda geografik o’rganish tarixi

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ва халқаро иқтисодий институтлар тизими

Амир Темур – буюк саркарда ва адолатли подшох